آموزش قبل از دبستان

 

به نام خدا

آموزش قبل از دبستان

نویسنده: عبدالله یزدانی

جامعه ای که در اندیشه ی آموزش کودکان نباشد، شایسته ی پیشرفت نیست.

تقدیم به مربیان و معلمان دلسوز

شابک                          : 70000ریال 0–25–6432-600–978

شماره کتابشناسی ملی      : 4096632

عنوان و نام پدید آور        : آموزش قبل از دبستان / نویسنده، عبدالله یزدانی.

مشخصات نشر               : ورامین: دوقلوها، 1394.

مشخصات ظاهری          : 74 ص : مصور، 14/5 * 21/5 س م

موضوع                       : آموزش پیش دبستانی

موضوع                       : آموزش پیش دبستانی – راهنمای آموزشی

رده بندی دیویی              : 21/372

رده بندی کنگره              : 1394 8آ4ی/ 2/1140 LB

سر شناسه                     : یزدانی، عبدالله، 1353-

وضعیت فهرست نویسی    : فیپا

ناشر: دوقلوها

نویسنده: عبدالله یزدانی

چاپ اول: 1395

شمارگان: 1000

شابک: 0 – 25 – 6432 – 600 – 978

قیمت : 7000 تومان

همه ی حقوق محفوظ است

تلفن: [phone] - 0919

 مقدمه..........................................................................9

هدف های آموزشی........................................................11

نقش خانواده در تربیت کودک...........................................11

کودکان چه می آموزند....................................................11

سخن گفتن با کودکان......................................................12

با تغییر خود فرزندتان را تغییر دهید...................................12

دلایل اختلالات زبان در کودکان........................................12

محیط یادگیری.............................................................13

اساس تعلیم و تربیت......................................................13

روند شکل گیری عادت..................................................14

عدم اجبار و تحمیل در یادگیری........................................14

چگونه با کودک مذاکره کنید............................................14

آموزش از طریق بازی..................................................15

اهمیت بازی...............................................................15

نقش بازی..................................................................16

بازی های کودکانه........................................................16

نیاز به بازی کردن........................................................17

اهمیت اسباب بازی.......................................................17

رشد هوش..................................................................17

شناخت کودک از طریق بازی..........................................18

رشد اجتماعی..............................................................18

بازی و نظم................................................................18

تربیت اخلاق از طریق استدلال........................................19

جلب توجه اصل سودمندی در فرایند آموزش........................19

اصل کودک مداری و کودک محوری................................19

افزایش رشد هوش با صمیمیت........................................19

تعلیم و تربیت منفی.....................................................20

فلسفه ی طبیعت گرایی.................................................20

آموزش فعالیت های حرکتی...........................................20

استفاده از کارت های بازی............................................20

دوره ی آموزش تربیت حواس........................................20

دوره ی آموزش قبل از خواندن و نوشتن...........................21

تفکیک حروف..........................................................21

شناسایی شکل حروف..................................................21

شنایایی حروف با توجه به آوا........................................21

شناسایی حروفی که تقریبا شبیه هم تلفظ می شوند................21

شناسایی حروفی که تقریبا شبیه هم هستند و با نقطه با هم فرق دارند…...21

نقاشی حروف الفبا......................................................22

آموزش الفبای فارسی به شیوه ای خلاقانه.........................22

آموزش حروف انگلیسی به شیوه ای خلاقانه.....................24

آموزش اشکال هندسی.................................................25

شیوه ی تقسیم اشکال هندسی..........................................25

آموزش حروف فارسی و انگلیسی به وسیله ی دایره............26

آموزش ریاضی به زبان ساده.........................................27

آموزش از طریق اسباب بازی........................................27

آموزش از طریق شناخت حیوانات...................................27

رشد هوش چگونه است................................................27

مرحله ی پیش عملیاتی.................................................28

استفاده از پرسش و پاسخ...............................................28

توانایی حل مسأله........................................................28

سازماندهی محتوا.........................................../............29

استفاده از تخیلات و خیال پردازی ها...............................30

مربی با تجربه...........................................................30

اشتباهات کودک.........................................................30

تنبیه آری یا نه...........................................................30

قوانین کنترل بر رفتارهای کودک...................................31

اهداف آموزشی..........................................................31

محیط کلاس..............................................................32

شناخت انواع هنر.......................................................33

آموزش موسیقی.........................................................33

ارتباط دو نمیکره ی مغز...............................................33

آموزش ریتم به نوآموزان..............................................34

آموزش ریتم به وسیله ی طبل.........................................34

اکنون نوبت شناخت اجرای با ریتم است............................35

آموزش نقاشی و مجسمه سازی.......................................36

تمرین نقاشی برای نوآموزان.........................................36

برای ترمیم نارسا نویسی..............................................38

ادراک بینایی شامل موارد زیر است.................................38

بازی چی با چی.........................................................39

بازی نقطه چین..........................................................39

بازی سایه ها.............................................................39

بازی جای پا..............................................................40

رفتن به سینما، پارک و باغ وحش....................................40

الگوی معنوی............................................................40

نقد کودکانه................................................................41

ارزشیابی..................................................................41

کودکان از نظر توانایی ها، علایق و نیازهایشان با یکدیگر متفاوتند.................41

تفاوت های کودکان......................................................42

کودکان به طور ذاتی برای یادگیری انگیزه ی فراوانی دارند..................42

یادگیری کودک در روند تعامل با یکدیگر افزایش می یابد.............42

ویژگی های برنامه های درسی پیش دبستان.........................42

ویژگی های برنامه ی خوب...........................................43

در زیر به توضیح بیشتر در موارد فوق می پردازیم..............44

برنامه ای متناسب با سطح توانایی های کودک....................44

در اجرای برنامه ی درسی (بازی) را محور اساسی کار با کودک…….45

زیربنای شخصیت کودک..............................................45

اصول حاکم بر فعالیت های آموزشی دوره ی پیش دبستانی.........46

اهداف فعالیت های دوره ی پیش دبستان............................46

ناتوانی یادگیری........................................................46

رفع مشکلات یادگیری.................................................47

ناتوانی های ادراکی در تفکر.........................................48

ویژگی های مربی پیش دبستانی......................................48

رشد وجدان، اخلاق و مقیاس ارزش ها..............................48

یادگیری کودک پیش دبستانی..........................................49

تربیت تخیل...............................................................49

گوش کردن به داستان..................................................50

تصاویر بیان کننده ی داستان..........................................50

گوش دادن به جزئیات..................................................51

پیش بینی داستان........................................................51

صحبت کردن با کودک................................................51

تعلیم را در سطح کودک شروع کنید.................................52

فرایند برنامه ی درسی.................................................52

تلقی نسبت به فرایند آموزش..........................................52

نقش مربی................................................................53

تلقی نسبت به کودک...................................................53

اصول حاکم بر الگوی برنامه ی درسی.............................54

اهداف کلی و جزئی آموزش پیش دبستانی..........................54

پرورش مهارت های مختلف به کودک..............................55

پرورش رشد جسمانی کودک..........................................55

رشد و تکامل نگرش اجتماعی کودک................................56

مراحل پرورش رشد ذهنی کودک.....................................56

کمک به رشد زبان آموزی کودک.....................................58

کمک به شناخت برقراری ارتباط بین اجزاء داستان...............58

آشنایی مقدماتی با جغرافیا..............................................58

آشنایی مقدماتی با گیاهان...............................................58

آشنایی مقدماتی با جانوران کشورمان.................................58

آشنایی مقدماتی با غذاها و میوه ها....................................59

آشنایی کودکان با وسایل نقلیه ی عمومی.............................59

آشنایی کودکان از اینکه چه کارهایی خوب است و چه کارهایی بد………59

محتوای برنامه ی درسی پیش دبستان................................60

محتوای علوم پیش دبستانی............................................60

محتوای ریاضیات پیش دبستانی......................................61

مهارت های زبان آموزی..............................................62

آگاهی از نظام واجی....................................................63

ترکیب شنیداری.........................................................63

مهارت روانشناسی کودک.............................................63

محوریت تربیت بدنی در پیش دبستان...............................64

آموزش هنر و علم و خلاقیت.........................................64

شناخت مفاهیم قبل از دبستان.........................................71

 مقدمه

در سال های اولیه ی کودکی، مفاهیم از راه بازی آموخته می شود. بنابراین فرایند کسب تجربه، برای کودک از راه طبیعی اتفاق می افتد. روند پرورش کودک در این دوره اساسا مبتنی بر کسب دانش، اطلاعات اولیه، مهارت، تفکر، پرسش و شکوفایی توانایی های کودکان می باشد. وظیفه ی مربی در این دوره تنها به تدریس منحصر نمی شود. مربی باید فرایندهایی را طراحی، هدایت و سرپرستی کند که به کمک آن نوآموزان به کسب مهارت های جدید دست یابند. بنابراین برنامه های آموزشی این دوره باید از انعطاف لازم، براساس نیازها و خواسته های کودکان برخوردار باشد. بر این اساس رویکرد برنامه های این دوره باید کودک محور بوده و مبتنی بر علاقه ها و خواست و توانایی کودکان باشد.

مطالعات و نتایج به دست آمده، بیانگر این مطلب است که تعلیم و تربیت اولیه و با کیفیت بالا موجب کاهش میزان ترک تحصیل و مردودی در سال های آتی می شود.

وظیفه ی معلم، پرکردن ذهن کودک از معلومات نیست. معلم باید بیدار کننده ی نیازهای فکری و اخلاقی کودک باشد. بیشتر همکار شاگردان باشد تا یک متخصص آموزش. معلم باید به جای انتقال تفکرات و دانسته های خود، شاگردان را طوری در مسیر آموزش قرار دهد تا خودشان آنها را از راه تلاش و کوشش بدست آورند. فضیلت معلم نه دانش بسیار بلکه  شور و شوقی است که در کودکان ایجاد می کند.

هدف های آموزشی:

هدف آموزش و پرورش پیش دبستانی، ایجاد عادت پسندیده، روحیه ی اجتماعی و آماده کردن کودکان در مراکز پیش دبستانی بیشتر وقت خود را به بازی با اسباب بازی ها و وسایل گوناگون می گذرانند. شعر می خوانند، نقاشی می کشند، کارهای دستی کوچک و سرگرم کننده می سازند و سعی می کنند از طریق ساختن اشیاء خلاقیتشان را نشان دهند. اگر چه کودک در این دوره به آموزش هنر و موسیقی، خوب صحبت کردن و حتی خواندن، حساب کردن و... می پردازد. اما مربی هرگز نباید کودک را به بهانه ی پیروی کردن از یک برنامه ی مشخص به انجام تکلیف وادار کند. مثلا تا زمانی که کودک آمادگی خود را برای نقاشی، موسیقی و حساب کردن نشان ندهد، مربی اقدام به آموزش این مهارت ها نمی کند. بنابراین مربی می تواند با توجه به آمادگی کودک، مطلبی را که مناسب می داند آموزش دهد. به همین دلیل در این مراکز وسایل زیادی برای کودکان تهیه شده است تا شوق رغبت آنها را برای یادگیری برانگیزد و استعدادهای نهفته ی آنان را آشکار سازد.

نقش خانواده در تربیت کودک:

چنانچه کودک محیط خانواده ی خود را امن ببیند و قادر باشد احساسات و عواطفش را به راحتی تخلیله کند و با افراد خانواده ی خود ارتباطی صمیمی داشته باشد، مراحل رشد هوشی اش سریع تر انجام می گیرد. علاوه بر افزایش میزان هوش، در آینده ارتباطات اجتماعی بهتری خواهد داشت. بنابراین برای او ارزش قائل شوید و در پی هر پیشرفت کوچکی او را تحسین کنید.

کودکان چه می آموزند:

کودکان وقتی با سرزنش و انتقاد روبرو می شوند، می آموزند که
با افسردگی و ترس زندگی کنند. وقتی مورد تمسخر دیگران قرار
می گیرند، می آموزند که نسبت به دیگران بی اعتماد باشند. وقتی با خشونت و آزار با او برخورد می شود، می آموزند که پرخاشگر باشند. اگر با بی اعتمادی با آنها برخورد می شود، می آموزند که به دیگران اعتماد نداشته باشند. اگر با بی احترامی با آنها برخورد
می شود، می آموزند تا به دیگران بی احترامی کنند. اگر با توهین و سرزنش با آنها برخورد می شود، می آموزند با دیگران چنین کنند. اما اگر با شکیبایی، صبر، تدبیر و اعتماد و دوستی و محبت و انصاف با آنها برخورد شود، می آموزند در دنیا چگونه زندگی کنند. یک محیط خانوادگی دوستانه جایی است که تلاش های کودک شناخته می شود و مورد توجه و تشویق قرار می گیرد.

نکته: کودکانی که در خانواده های پرجمعیت زندگی می کنند، فشار روانی زیادی را تجربه می کنند. توجه داشته باشید که کودکان با مشاهده ی رفتار پرخاشگرانه، همانگونه رفتار می کنند که با آنها رفتار شده است. یعنی ارتباط خانواده با کودک، سبب می شود تا کودک همان رفتارها را بروز دهد. در اینجا کودک از بزرگترها تقلید می کند.

سخن گفتن با کودکان:

روانشناسان و متخصصین کودک می گویند صبحت کردن با کودک و قصه خواندن قدرت تکلم کودک را افزایش می دهد. حتی اگر کودک سن کمی دارد و قادر به حرف زدن نیست. زمانیکه صدای شما را
می شوند و سعی می کند به گونه ای به آنها پاسخ دهد، مهارت های زبانی و تکلمی او به طرز شگفت آوری رشد می کند.

با تغییر خود کودک را تغییر دهید:

اگر مضطرب هستید، توقع کودک آرام نداشته باشید. اگر در زندگی
بی برنامه و ناهماهنگ هستید، توقع نداشته باشید شاگرد منظمی داشته باشید.

دلایل اختلالات زبان در کودکان:

زبان وسیله ی بیان عقاید و نظرات است که به کمک علائم و بر طبق قواعد و دستور زبان بکار می رود. اگر خانواده ها به گونه ای غلط با کودکان صحبت کنند، زبان کودک دچار نقص و نارسایی می شود. به هر حال صحبت کردن برخلاف قواعد دستوری یا غیر مفهوم بوده و یا از نظر شخصی و فرهنگی مطلوب نیست.

محیط یادگیری:

محیط یادگیری نباید خسته کننده باشد، بلکه باید به گونه ای باشد که یادگیری را برای کودکان لذت بخش کند و آنان را برانگیزد. مربیان درباره ی چگونگی بالا بردن ظرفیت های کودکان برای انسان کامل شدن  در دنیای صنعتی آگاهی می دهد.

اساس تعلیم و تربیت:

فکر و ذهن کودک در مسیر تعلیم و تربیت شکل می گیرد و علایق و توانایی های ذاتی او براساس شناخت کودک کامل می شود.

دانش در روند طبیعی خود مانند طبیعت عمل می کند. یعنی:

1- طبیعت از یک طرح زمانی معینی پیروی می کند. بنابراین همه ی مطالب یادگیری را باید به طریقی تقسیم کرد.

2- طبیعت قبل از شکل گیری فعالیت خود را از درون آغاز می کند. بنابراین قبل از شناخت قواعد باید الگوها را شناخت (سیستم روند جریان حل مسأله). یعنی ذهن کودک برای مطلبی که می خواهیم به وی آموزش دهیم، آمادگی پیدا می کند. همینطور برای بیان یک قاعده و قانون یا اصل باید از مثال کمک گرفت و مثال ها باید قبل از قواعد آموخته شوند.

3- قبل از هر گونه تجزیه و تحلیل باید مشاهده صورت گیرد.

4- ادراک و دریافت باید قبل از بیان و گفتار شکل گیرد.

5- ذهن کودک باید برای مطلبی که برای آموزش وی انتخاب شده، آمادگی پیدا کند.

6- هنگام آموزش کودک دچار سردرگمی و ابهام نشود.

7- در این مرحله فکر و ذهن کودک مانند آب که دستخوش جریان
می گردد به آسانی در مسیر خود در حرکت است.

8- بعد از این مرحله تمرین و مرور از ضروریات است.

نکته: اگر کودکان برای فراموش کردن آموخته هایشان مورد سرزنش و انتقاد قرار بگیرند و یا با برخوردهای خشونت آمیز، روح آنها را جریحه دار کنید. کودکان احساس گناه کرده، گویی که عمدا مرتکب خطایی شده اند و در نتیجه یادگیری صورت نمی گیرد.

روند شکل گیری عادت:

تشکیل چند عادت نباید به طور هم زمان صورت گیرد. زیرا در این صورت تنوع و گوناگونی عادت باعث اغتشاش و سردرگمی ذهن
می گردد و در نهایت نتیجه ی کامل و ارزشمندی حاصل نمی شود. هنگامیکه یک عادت به طور طبیعی و به تدریج یادگرفته شد و کودکان بدون مشقت و کمک دیگران آن را تمرین کردند، زمان یادگیری عادات دیگر فرا می رسد و آنگاه می توان به تشکیل عادت دیگر پرداخت.

عدم اجبار و تحمیل در یادگیری:

یادگیری تحمیلی برای کودک به صورت تکلیفی شاق و خسته کننده در می آید و اگر چیزی به اجبار یادگرفته شود. ذهن از پذیرش آن سرباز می زند و یادگیری ملال آور می شود. اگر از این اصل غلط که
می توان دانش آموز را به فرا گرفتن آنچه دلخواه ماست، مجبور کنیم به هیچ نتیجه ای نخواهیم رسید.

چگونه با کودک مذاکره کنید:

کودکان، اولین تعامل و ارتباط خود را برای تأمین نیازهای زیستی، عاطفی، روانی، اجتماعی، مسائل را با پدر و مادر خود تجربه
می کنند. چگونگی کیفیت تعامل می تواند در شکل گیری پایه های شخصیتی و موفقیت و یا شکست آنها در اجتماع تأثیر گذار باشد. بنابراین، کودکی که تفکر اصولی و منطقی را نیاموخته، برای مشکلات زیستی، عاطفی و روانی خود با دیگران دچار مشکل خواهد شد. اما مراقب باشید در مذاکره تا حد امکان به دنبال منافع متقابل باشید و به کودک باج ندهید. به عبارت دیگر باید نتیجه ی مذاکره مبتنی بر (برنده – برنده) باشد. سعی کنید:

1- هدفتان از مذاکره بررسی و چرائی مسأله برای رسیدن به یک توافق باشد نه رسیدن به جدل و جنجال

2- سعی کنید، رفتار و اظهار نظر کودک، شما را عصبانی نکند. به هر حال در بیشتر موارد کودکان به مسائل آگاهی کامل ندارند و شما باید با روشی درست با آنها برخورد کنید

3- سعی کنید وقتی مشکلی پیش می آید او را برای یافتن راه حل های منطقی و اصولی یاری کنید

4- نقطه نظر و دلایل خود را به کودک توضیح دهید

5- سعی کنید راه حل های قابل قبول و مناسبی برای مشکل ارائه دهید

6- سعی کنید جواب های آسان و کوتاه عرضه کنید.

نکته: در تنبیه محروم کردن مناسب تر است.

آموزش از طریق بازی:

اساس تعلیم و تربیت کودک خردسال به اصل بازی توصیه شده است. چندین اسباب بازی را در اختیار کودک بگذارید تا ضمن آنکه از آنها آزادانه استفاده می کند، آموزش های متنوعی داده شود.

اهمیت بازی:

امروزه ثابت شده است کودکانی که به اندازه ی کافی و به
درستی بازی نمی کنند از رشد ذهنی مناسب و رشد اجتماعی درست بی بهره اند. زیرا بازی واقعیتی برای رشد و نمو استعدادها است که هدفش در خود آن نهفته است. بنابراین بازی وسیله ای برای خودشکوفایی کودک است که از این طریق خود را می یابد و دنیای پیرامون خود را درک می کند. بازی فرایندی چند بعدی است که به نحو قابل توجه در خدمت تکامل و رشد فکری و جسمی کودک است و می تواند راهی جهت تخلیله ی انرژی جسمی و ذهنی باشد. به طور کلی بازی می تواند در شکل گیری شخصیت کودک نقش مهمی ایفا کند.

بازی می تواند فضای عاطفی و روانی مناسبی ایجاد کند و کودک انرژی های سرکوب شده ی خود را بروز می دهد و به کمک آن نیاز لذت جویی خود را ارضاء می کند. علاوه بر اینکه در بهداشت روانی او مؤثر است و باعث تعادل روانی کودک می شود. همچنین
ویژگی های رفتاری کودک در بازی هایش کاملا مشخص است. آنان احساساتی چون ترس، اندوه، شادی و عصبانیت خود را از طریق بازی بروز می دهند. به عنوان مثال کودکی که در جستجوی قدرت است، معمولا در بازی نقش رهبر، رئیس و فرمانده و... را بازی
می کند یا یک  کودک پرخاشگر ممکن است در بازی نقش جنگجو را بازی کند.

نقش بازی:

دوران کودکی به منزله ی برگ های جوانه زده ی درخت، تمام زندگی و آینده ی کودک است. بازی پاک ترین و صادقانه ترین فعالیت فرد در این مرحله و نیز نمونه ای از زندگی و طبیعت نهانی و درونی انسان در کل می باشد. به همین جهت بازی، خوشی، آزادی و رضایت را برای کودک به ارمغان می آورد.

این دوران و لحظات کودکی، خواه در سادگی یا تجمل در آرامش یا اضطراب، در محبت یا نفرت، در غنا یا فقر، در تنبلی و کاهلی یا خلاقیت و آموزش، در بهت و حیرت یا درک و فهم مسائل پیرامون، در هماهنگی یا ناهماهنگی و بی نظمی و... به هر حال به هر شکلی که بگذرد، ارتباط بعدی وی با والدین، خانواده، اجتماع، طبیعت و ... باشد.

بازی های کودکانه:

بازی عبارت است از هر گونه فعالیت جسمی یا ذهنی هدفدار، که به صورت فردی یا گروهی انجام شود و موجب کسب لذت و برآورده شدن نیازهای کودک می گردد. کودکان نقاط قوت و ضعف خود از جمله تمایل به فرمان دادن یا فرمان بردن، تهاجم یا تسلیم، اجتماعی بودن یا منزوی بودن و همچنین احساسات دوستانه یا خصمانه، افسردگی یا شادی و امیال و آرزوهای خود را از طریق بازی نشان می دهند. کودکان به بازی های متفاوتی می پردازند که هر کدام از بازی ها نشان دهنده ی تمایلات آنهاست.

کودکان برای انجام رفتارهای پرخاشگرانه ی خود به بازی هایی
می پردازند که در آنها بتوانند با حمله و تخریب، راهی برای بروز خشم خود پیدا کنند. همچنین برای بیان آرزوها، خود را به بازی های تخیلی سرگرم می کنند. همینطور برای ساخت  و پیدا کردن نقش مورد علاقه ی خود به بازی های تقلیدی می پردازند.

نیاز به بازی کردن:

بازی کردن برای رشد کودک لازم است. زیرا به کودک این امکان را می دهد که خودش را بشناسد. می آموزد که تمرکز کردن و دقت کردن را بیاموزد و قوه ی خلاقیت و تخیلش رشد می کند.

علاوه بر مسائل یاد شده، رشد عضلات، مصرف انرژی مازاد، آگاه شدن بر توانایی ها، رفع خستگی و بالاخره رشد کودک در سایه ی حرکت و جنب و جوش، از ارزش های جسمانی بازی است. همچنین آموزش قانون و مقررات، تعدیل رفتارهای ناسازگارانه و خواسته های نابجا، کاهش استرس و خصومت ها با بازی کردن تعدیل می شود. همچنین آگاه شدن با نقش های متفاوت از مزایا و ارزش های اجتماعی بازی است. از طریق بازی کودک می تواند راهی منطقی برای پیروز شدن پیدا کند.

نکته: دخالت نامناسب و بی موقع در فعالیت های او استقلال و
خود مختاری و فعالیت را از کودک سلب می کند.

اهمیت اسباب بازی:

ابتدا باید کودک را به دقت مشاهده کنید. حالت صورت او،
عکس العمل او در مقابل اسباب بازی اهمیت دارد. زیرا اسباب بازی خوب کودک را به حرکت و تفکر وادار می کند. اما اسباب بازی های موفق آنهایی هستند که کودک روی آنها کار کند و آنها را تکه تکه
می کند و مرتبا در حال حدس زدن قرار می گیرد. بدین ترتیب
اسباب بازی برای کودک تولید مسأله می نماید که وی باید آن را حل کند. این کار برای کودک لذت بخش و شادی آفرین خواهد بود.

رشد هوش:

کودکانی که فاقد اسباب بازی هستند و یا امکانات اندکی برای بازی دارند، از لحاظ شناختی از همسالان خود عقب تر هستند. علاوه بر این فرزندان خانواده های کم درآمد نسبت به کودکان طبقه ی متوسط، بیشتر در بازی گروهی دست به خشونت می زنند. همینطور فرزندان خانواده های کم درآمد در اکثر اوقات خنده را برای تمسخر کردن دیگران بکار می گیرند. به کودکان بگویید که خندیدن برای این است خوشحالی خود را با دیگران تقسیم کند، نه اینکه خنده ابزاری برای توهین و مسخره کردن دیگران باشد.

بعضی از روانشناسان معتقدند یکی از دلایلی که کودکان طبقه ی کم درآمد پس از ورود به مدرسه با مشکلات یادگیری روبرو می شوند. یکی از دلایل اصلی اینکه بازی های آنها چندان پیچیده نیست و نسبت به بازی کودکان طبقه ی متوسط از تنوع کمتری برخوردار است.

شناخت کودک از طریق بازی:

کودک از طریق بازی خود را نشان می دهد که نقاط قوت و ضعف او چیست. آیا فرمانده است یا فرمان بر؟ تابع است یا متبوع؟ آرام است یا شلوغ؟ حالت تهاجمی دارد یا تسلیم؟ همچنین بسیاری از صفات و خصوصیات کودک مثل شجاعت یا ترس یا مهر و خشم و ابتکار از طریق بازی است که کشف می شود.

رشد اجتماعی:

بازی در رشد اجتماعی کودک تأثیر چشمگیری دارد. کودکان یاد
می گیرند درباره ی قوانین بازی با یکدیگر توافق کنند و گروهی بازی کنند. مفهوم همکاری، پیروزی بر گروه رقیب، شکست و برتری طلبی در بازی ها جنبی و گروهی به رشد لازم می رسد. از طرف دیگر کودک در ضمن بازی، قدرت جسمانی، کلامی، ذهنی و استعداد خود در برقراری ارتباط با دیگران را گسترش می دهد. به تدریج کودک شروع به ارزیابی توانایی های خود در مقابل دیگران می کند و هویت و تصور از خود را بهبود می بخشد. بازی کردن قدرت تمرکز حواس کودک را پرورش می دهد.

بازی و نظم:

از دیگر فواید بازی می توان درک نظم، ترتیب توالی، مشارکت را نام برد. قوانین بازی، نحوه ی شروع، ادامه، خاتمه ی آن، فرصت مناسبی برای کودک فراهم می کند تا درباره ی نظم نکات بیشتری بیاموزد. تمام این مراحل بازی از ترتیب و توالی به شکل مناسبی تشکیل شده است.

تربیت اخلاق از طریق استدلال:

یکی از بزرگترین اشتباهات مربیان این است که کودکان را قبل از اینکه فکر و ذهنش برای استدلال نرم و قابل انعطاف باشد، وادار به انجام کاری می کنند. با این کار زحمتتان تقریبا بدون نتیجه و یا ناچیز خواهد بود.

جلب توجه اصل سودمندی در فرایند آموزش:

برای کسب چنین توجهی، معلم باید سعی کند کودک را تا حد امکان به درک و شناخت مزایا و سودمندی آنچه مورد آموزش است، آگاه کند. باید بگذاریم کودک خود، مشاهده گر موفقیت ها و یادگیری هایش باشد. بگذارید مشاهده نماید که چگونه توانسته کاری را انجام دهد که قبلا از انجام آن عاجز بوده است. تا بدین طریق به سودمندی کارهایش پی ببرد. همین امر سبب قدرت و برتری واقعی در او نسبت به دیگران خواهد شد.

اصل کودک مداری و کودک محوری:

به اعتقاد روسو کودک نه مانند حیوان غیر منطقی و نه مانند یک انسان کامل و بزرگسال،  بلکه صرفا یک کودک است. او باید از ضعف هایش آگاهی یابد و نسبت بدان ها حساس باشد. ولی نباید از آنها زجر بکشد. باید وابستگی را یاد بگیرد، ولی نباید مطیع صرف بار بیاید. باید پرسش کردن را بیاموزد، ولی نباید امر و نهی کرده و یا فرمانروایی نماید. کودک در حالت تسلیم و اطاعت از دیگران است. ولی این تسلیم و اطاعت از دیگران هم به علت نیازها و خواسته های اوست و هم بدین جهت است که بزرگترها بهتر از او بر خوبی ها و بدی ها واقف هستند و به صلاح و خیر او آگاهند.

افزایش رشد هوش با صمیمیت:

مربیان باید کاملا مراقب رفتار خود با کودکان باشند. زیرا رفتارهای خشونت آمیز و تنبیه بر هوش آنها اثر منفی می گذارد. از آنجا که سلول های مغز کودکان دائما در حال رشد است، هرگز به خودتان اجازه ندهید کودک را بیهوده تنبیه کنید. ضمن اینکه برقراری رفتار عاطفی، صحبت کردن با ملاطفت، گوش کردن به صحبت های کودک و در کل احترام متقابل باعث ارتقاء مهارت های وی در گفتار و رفتارش می شود و رشد ذهنی کودک را تسریع می کند.

تعلیم و تربیت منفی:

برخی مربیان قصد دارند به کودک طرز رفتار بزرگسالان را بیاموزند. ولی چون این طرز رفتار هنوز نمی تواند از طرف کودک مورد تجزیه و تحلیل و قضاوت صحیح قرار بگیرد و حتی چنان که باید درک نمی گردد.

فلسفه ی طبیعت گرایی:

من معتقدم که آموزش انسان را به شناخت خود، سازش با طبیعت و توکل بر خداوند آشنا می کند. بنابراین وحدت زیربنای رابطه ی انسان، طبیعت و خدا اساس آموزش را تشکیل می دهد.

 آموزش فعالیت های حرکتی:

آموزش فعالیت های حرکتی باعث به وجود آمدن تعادل بدنی و همچنین ایجاد هماهنگی لازم بین حرکات بدنی کودک می شود. از طریق تمرینات منظم مانند راه رفتن، رژه رفتن، دویدن، خم شدن، بلند شدن، نفس کشیدن (دم و بازدم)، پریدن، جهیدن، تاب خوردن، حرکات موزون و دیگر حرکات ژیمیناستیکی ساده و...

استفاده از کارت های بازی:

نشان دادن چند عکس و مرتب کردن ترتیب توالی آنها با یکدیگر. این مراحل که به دنبال هم می آیند به منزله ی یک نظام حرکتی هماهنگ و منطقی می باشد. در این مرحله توانایی ادراک عملیاتی در کودک بالاتر می رود. معلم می تواند موضوعی را به نحوی سودمند در کارت های بازی بگنجاند و به کودکان ارائه دهد.

دوره ی آموزش تربیت حواس:

فعالیت های حسی به وسیله ی تمرینات مبتنی بر مشاهده، مقایسه و حس تشخیص، قوای عقلانی و ذهنی کودک را پرورش می دهد.

آموزش حسی به منظور کمک به کودک در پرورش قوه ی تشخیص، دیدن، مزه کردن، لمس کردن، تشخیص صداهای مختلف صورت
می گیرد.

دوره ی آموزش قبل از خواندن و نوشتن:

شناسایی دیداری کیفیت حروف اهمیت دارد. اینکه حروف دو دسته
می شوند. یا نقطه دارند و یا اینکه نقطه ندارند. یا اینکه صدا دارند و تعدادی صدا ندارند.

تفکیک حروف:

1- حروفی که نقطه دارند

2- حروف بی نقطه

3- حروفی که نقطه در بالای آنهاست

4- حروفی که نقطه در پایین آنهاست

5- حروفی که یک نقطه، دو نقطه و سه نقطه دارند

شناسایی شکل حروف:

1- حرف (ب) شبیه لبخند است

2- حرف (ر) شبیه زبان بیرون آمده است و...

شنایایی حروف با توجه به آوا: (تلفظ صحیح و تولید صدا)

1- حروف صدادار

2- حروف بی صدا

شناسایی حروفی که تقریبا شبیه هم تلفظ می شوند. اما شکل متفاوتی دارند.

1- ث – س – ص

2- ت – ط

3- ز – ظ – ض

شناسایی حروفی که تقریبا شبیه هم هستند و با نقطه با هم فرق دارند.

1- ب – پ – ت – ث

2- ج – چ – ح – خ

3- د – ذ

4- ر – ز – ژ

5- س - ش

نکته: در این مرحله فقط تفاوت ها و شباهت های حروف آموزش داده می شود.

نقاشی حروف الفبا:

از کودکان بخواهید تا حروف الفبا را نقاشی کنند.

آموزش الفبای فارسی به شیوه ای خلاقانه:

بعد از این مرحله تونایی کودک در نوشتن نقطه ی حروف می باشد. زیرا کودک توانایی ادراک جزئیات حروفی که قبلاً به خاطر سپرده و هنگام نوشتن آنها دچار اشتباه نمی شود. مثلاً تشخیص «س» از «ش» و «ک» از «گ» و «ف» از «ق» و سایر موارد مشابه.

در این مرحله از یادگیری، پرورش میزان دقت مؤثر می باشد. مثلاً کودک در بعضی موارد دندانه ها یا نقطه ها را کم یا زیاد می گذارد و یا اینکه نقطه را بالای حروف مناسب قرار نمی دهد. در این مرحله باید از کودک خواست که از کلی نگری پرهیز کند و اجزای تصویر را مشاهده کند. 

بسیاری از کودکان در به خاطر آوردن حروف یا ترتیب توالی حروف در کلمه دشواری دارند. بنابراین مسائل توالی دیداری بر زمینه های مختلف تحصیلی بسیار مفید است. در این اشکال کودک شکل حروف را در یک تصویر مشاهده می کند و با به خاطر سپردن آن حروف در تصویر حافظه ی دیداری خود را تقویت می کند.

همچنین با توجه به ترتیب توالی اشکال و رنگ آمیزی اشکال، آنها را به همان ترتیب ادامه داده و تکمیل می کند.

در این مرحله برای انجام هر تمرین، زمان در نظر گرفته شود و اگر کودک بخواهد دوباره تمرین را انجام دهد، سعی کند در زمان کمتر و با سرعت بیشتری کشیدن تصویر را به پایان برساند. در نظر داشته باشید که کودک برای کشیدن شکل هایی که خطوط بیشتری دارند به زمان بیشتری نیاز دارد.

آموزش حروف انگلیسی به شیوه ای خلاقانه:  

در این نقاشی ها تشخیص شکل های قرینه و یا وارونه در جهت عکس یا مخالف تشخیص داده می شود.

همچنین کودک اشکالی که در جهت مخالف قرار دارند تشخیص
می دهد. کسب مهارت در وضعیت قرار گرفتن نمادهای کلامی که در جهت یکی مخالف جهت دیگری است. مانند:  بی و دی

نکته: برای فهم بهتر زبان بهتر است از کلمات مرتبط با یکدیگر استفاده کنید. مثلا آسمان، ابر، رعد و برق، باران و با این کلمات جمله بسازید. مثال دیگر: نجار، میخ، تخته، چکش...

آموزش اشکال هندسی:

آموزش رسم اشکال هندسی متنوع که مهارت نوشتن را افزایش
می دهد.

اکنون با تقسیم کردن مربع یا مستطیل از طریق زاویه های روبروی هم می توان به شکل مثلث دست یافت.

شیوه ی تقسیم اشکال هندسی:

نکته: با تقسیم کردن اشکال هندسی و چسباندن آن روی مقوا می توانید تصاویر زیبای مثل درخت، گل، ابر، انسان، خانه، هواپیما، ماشین و... درست کنید. سعی کنید رنگ کاغذهای رنگی متناسب با تصویر باشد. برای مثال رنگ سبز درخت و رنگ قهوه ای تنه ی درخت انتخاب شود. حتی می توانید ترکیب نفاشی با برکش کاغذهای رنگی درست کنید.

آموزش حروف فارسی و انگلیسی به وسیله ی دایره:

نکته: شیوه ای که برای روان نویسی دانش آموزان ارئه شده،
می تواند در ورزش هم بکار رود. مثلا توپ والیبال را با 10 درصد فشار با دو دست به زمین بزنید و به تدریج در هر نوبت فشار را 10 درصد بیشتر کنید تا به 100 درصد برسید. همینطور در ورزش کشتی می توانید به وسیله ی دست ها فشار وارد شده به حریف را از 10 درصد شروع کنید و در دفعات بعد در هر نوبت اجرا 10 درصد فشار را افزایش دهید.

آموزش ریاضی به زبان ساده:

1- شمردن اعداد یک تا ده با انگشتان

2- تعدادی پسته به آنها بدهید تا بین هم به طور مساوی تقسیم کنند

3- یک نان بدهید تا به دو قسمت و یا چهار قسمت مساوی تقسیم کنند.

4- تعداد دکمه های لباس

5- تعداد میز و نیمکت کلاس

6- در هر دست چند انگشت دارد و...

نکته: هدف استقلال فکری در کودکان است.

آموزش از طریق اسباب بازی:

به عبارت بهتر چیدن اجزاء یک اسباب بازی که در نهایت شکل خاصی را به وجود می آورد. مخصوصا اسباب بازی هایی که به شکل حیوانات و یا وسایل و اشیاء هستند، برای کودکان جذاب است.

آموزش از طریق شناخت حیوانات:

1- با دیدن تصویر حیوانات نام آن را بگوید.

2- رنگ پوست

3- تشخیص شکل ظاهری مانند گوش، چشم ها، دندان ها و...

4- نوع غذایی که می خورد

5- در چه جایی زندگی می کند

6- به بچه هایش چگونه غذا می دهد و...

رشد هوش چگونه است:

رشد هوش مانند سعود پلکانی تشبیه می کنند که هر پله نشان دهنده ی یک حالت توازن در جهت تعادل جویی است. همانطور که کودک
پله ها را می پیماید، در حقیقت به سوی کامل شدن گام برمی دارد. جریان حرکت کودک از پلکان در واقع جریان فهم و شناخت محیط پیرامونش است. بنابراین رشد هوش به صورت مرحله ای صورت می گیرد و طی مراحل ماهیت و شاخت آن به طرز قابل ملاحظه ای تغییر می کند. البته این تغییرات و تفاوت ها از نوع درجه و کمیت مانند جریان رشد جنین به نوزاد کامل تشبیه می کنند. هر یک
از مراحل به طور مشخص از یکدیگر متمایزند و محتوای هر مرحله به منزله ی سیستمی است که روش درک ما را معین می کند و فهم رشد را برای ما معنی دار می سازد.

مرحله ی پیش عملیاتی: (ترکیب کلمات)

توانایی درک و استفاده از لغات در این دوره به خصوص قابل توجه است و کودکان از لغات و کلمات مختلف برای مفهوم یک جمله استفاده می کنند. در این مرحله یک کودک 5 ساله حدود 2000 کمله را درک می کند.

استفاده از پرسش و پاسخ:

معلم با خواندن یک داستان از کودکان سئوالاتی می پرسد که داخل داستان وجود دارد. کودکان با جواب دادن به سئوالات به تدریج نظام پرسش و پاسخ را می آموزند.

بنابراین ویژگی های بارز سخن گویی کودکان در این مرحله، راهی برای تمرین در استفاده از مفاهیم کلامی و رشد زبان محسوب
می شود. هر چقدر تمرینات، تصورات و تخیلات وسیع تر و گسترده شوند، سهولت و مهارت و شایستگی های کلامی و زبانی کودک در آینده بیشتر خواهد شد. مطالعات نشان داده اند کودکانی که در این مرحله، از سخن گویی و تجربیات کلاس تا حدود معنی داری محروم بوده اند، تأخیرهای جبران ناپذیر و غیر قابل برگشت پیدا خواهند کرد. غیر از رشد بارز سخن گویی، به علت نوع تفکر در مرحله ی پیش عملیاتی، آنها قادر به درک استدلال و منطق بزرگترها نیستند. این نوع تفکر است که به کودک اجازه می دهد تا موانع موجود در دنیای واقعی را از سر راه خود بردارند.  

توانایی حل مسأله:

یادگیری توانایی حل مسأله به کودک کمک می کند تا مسائل زندگی را به نحو مطلوب حل کند و اگر مسائل فهم زندگی کودک حل نشده باقی بماند با فشار روانی روبرو خواهد شد و به راحتی سلامتی روانی و جسمانی او تهدید می شود. در این مرحله آموزش مهارت های
تصمیم گیری  به کودک کمک می کند که به طور صحیح در مورد اعمال و رفتارش تصمیم بگیرد و جوانب مختلف انتخاب ها و پیامدهای مثبت و منفی هر یک از آنها را در نظر بگیرد. چرا که تصمیم گیری مناسب و واقع بینانه موجب افزایش سطح سلامت روانی فرد می شود.

سازماندهی محتوا:

مربی تلاش می کند محتوای مسأله را در یک چهارچوب  و الگوی مشخصی که در آن تفکر، احساس و عمل را دارا باشد، بکار بگیرد.

به بیان دیگر تعریف عمل به مجموعه ای از اطلاعات سازماندهی شده می گویند. کمال عمل روندگی و جریان طبیعی آن است. مثل کار کردن طبیعی موتور ماشین یا روند طبیعی یک داستان و... اکنون
می توان محاسبات و پیش بینی های لازم را در نظر گرفت. آیا
می توانید ارزش های مسأله ی مورد نظر را بررسی کنید؟ آیا
می توانید حد و مرزهای  آن را شناخت و راهکارهای مناسبی را ارائه دهید. اگر بتوانید اطلاعات لازم را خوب درک کنید به تدریج به شناخت علم ارتباطات بین مؤلفه های حل مسأله پی خواهید برد. یعنی الگوها و رفتارهای مسأله را پیش بینی می کنید. با این کار مراحل تعامل و تعادل حل مسأله را شناخته اید. در واقع استراتژی حل مسأله را کشف کرده اید. اینجا نقش هایی اتفاق می افتد که به صورت طبیعی در حال شکل گرفتن هستند. شاید مراحل حل یک مسأله را با ابزار خلاقیت بهتر درک کنید. حتی دوگانگی مفاهیم علمی باعث تولید علم می شود. یعنی هنگامی که مفاهیم علمی را به زبان ساده بشناسید و به کودکان فاز به فاز و مرحله به مرحله آموزش دهید. به تدریج ذهن خلاق کودک شکوفا می شود. در اینجا با شناخت قابلیت های مختلف یک مسأله می توان به نتایج مطلوب دست یافت. می توان راهکارهای خلاقانه ارائه داد و نقش های جدیدی را کشف کرد. نتیجه اینکه کشف موضوع جدید با شناخت موضوعات قبلی امکان پذیر است. در اینجا محاسبات و پیش بینی های لازم ضروری است.

اگر مربی یا معلم نتواند به خوبی مسأله ای را درک کند و به تمام ابعاد آن تسلط نداشته باشد. مطمئن باشید که نمی تواند آن را به درستی انتقال دهد. در نتیجه کودک فهم درستی از مسأله پیدا نمی کند و آن را درک نخواهد کرد. در نتیجه فقط مسأله را حفظ می کند.

استفاده از تخیلات و خیال پردازی ها: (پرورش بیان و قدرت تکلم)

در این مرحله یک صفحه از کتاب داستانی را می خوانید و از کودکان می خواهید ادامه ی داستان را تصور کنند و در پایان نتیجه ی داستان را پیش بینی کنند. با این کار کودک به تدریج با استدلال کردن آشنا
می شود. حالا معلم می تواند ادامه ی داستان را بخواند و دوباره از کودکان سئوال کند که چه اتفاقی در حال وقوع است.

مربی با تجربه:

مربی واقعی درباره ی زندگی هر کودک احساس مسئولیت می کند. آنها نه فقط نگران هستند که هر کودک چگونه در حال انجام دادن فعالیت است. بلکه کودک چگونه نفس می کشد؟ آیا به اندازه ی کافی خوابیده است؟ حرکت او چگونه است؟ نقاط قوت کودک کدام است؟ و چگونه می توان آن را هدایت کرد؟ مربی در طول ساعات کار خود نزدیک تک تک کودکان است تا نکات مثبت هر کودک را در کلاس در نظر داشته باشد. مربی واقعی زمانی طولانی را با کودک کار
می کند، بدون اینکه عوض بشود. اما نقش مربی و انتظارات از وی با هر مرحله از رشد کودک تغییر می کند. مربی باید متعهد باشد که مسیر را در جهت رشد کودک و همگام با تغییر نیازهای کودک طی کند.

اشتباهات کودک:

مربیان باید خواستار رویارویی با مشکلاتی باشند که به واسطه ی اشتباهات و سهل انگاری های کودک ایجاد شده اند. در این میان با پرهیز از خشونت، کودک را در مسیر شناسایی اشتباهات قرار دهید.

بنابراین در راستای شکوفایی ارتباط منسجم تر و بهتر، مربیان باید به دور از هر گونه سرکوفت و سرزنش، طوری رفتار کنند که معقول و منطقی باشد.

تنبیه آری یا نه:

مربیان به وسیله ی تنبیه و سرزنش و ایرادهای گوناگون به
فعالیت های کودک، بی مهری خود را نسبت به وی ابراز می کنند. بنابراین، اینگونه رفتارها موجب می شود تا کودک اعتماد به نفس خویش را از دست بدهد و همواره با اضطراب و تشویش خاطر زندگی کند. در مورد محبت بیش از اندازه باید گفت که به عقیده ی اکثر روانشناسان محبت بیش از اندازه می تواند به اندازه ی بی مهری زیان آور باشد. کودکی که باید در آینده دارای استقلال و اعتماد به نفس باشد و مشکلات زندگی خویش را به تنهایی حل کند با محبت بیش از اندازه هرگز نمی تواند استقلال و اعتماد به نفس پیدا کند. بنابراین در اجرای عملکردهای خود جدی باشید و در عین حال از سرزنش و تنبیه کودک جدا خودداری کنید.

قوانین کنترل بر رفتارهای کودک:

بعضی مربیان سخت گیر هستند و سعی می کنند بر رفتار و عملکرد کودک کنترل غیر منطقی داشته باشند و قوانین و معیارهای قاطعی برای هر رفتار کودک دارند که مایلند آنها را تغییر دهند. بالاخره کنترل منطقی هیچگونه ربطی با دادن آزادی به کودک ندارد. در هر صورت قواعد و محدودیت هایی که مربیان برای رفتار کودک بکار می گیرد با توجه به سن کودک تنظیم و هماهنگ باشد. همه ی ما چه به عنوان والدین و مربی آگاه باید به این نکته کاملا واقف باشیم که باید نسبت به رفتار کودک وسواس نداشته باشیم. بلکه حفظ حرمت ها و ارزش های کودک اهمیت دارد تا واکنش مثبت اتفاق بیفتد. این نکته را فراموش نکنید که هر دو طرف باید روحیه ی مناسب برای محبت کردن داشته باشند. برای همین انتخاب رفتار مناسب اهمیت دارد.

نکته: در فرایند تربیت کودک باید از قانون استفاده کرد. قانون معمولا زندگی فرزندان در خانواده را نظم می بخشد و آنها را برای قبول مسئولیت آماده می کند.

اهداف آموزشی:

حمایت از رشد و تکامل مستقل کودک در زمینه های حسی – حرکتی، عقلانی، زبانی و اخلاقی است. در حقیقت آموزش و پرورش کمکی برای کشف نیروهای درونی کودک است تا در مدرسه برداشت مثبتی نسبت به کنجکاوی، عادت به تمرکز، عادت به خودجوشی، توانایی در تصمیم گیری، انظباط شخصی و احساس مسئولیت نسبت به سایر افراد داشته باشد. آموزش هایی مانند آموزش برای رشد و هماهنگی چشم و دست و یا رشد تمرکز با هدف تعریف شده ای انجام می شود.

بنابراین مهیا کردن محیطی که به درستی با کودکان بر خورد شود، اهمیت دارد. باید محیطی برای آرامش روحی کودک به وجود آورد. کودک چیزهایی را می بیند که برای اولین بار دیده است. چیزهایی
می بیند که انتظار آن را ندارد. چیزهایی که کودکان می توانند آنها را دستکاری کنند و رضایتشان جلب شود. مسلما به همراه مربی که صرفا آنها را راهنمایی می کند.

اگر کودکی برای تجربه ای آمادگی ندارد، مربی باید صبر کند تا خود کودک زندگی درونی خود را سازماندهی کند. او باید محیطی را فراهم کند تا کودک با حداقل مداخله ی بزرگسالان به صورت خودکار به فعالیت بپردازد.

محیط کلاس:

در کلاس کارهای هنری کودکان همه جا، روی دیوارها، نقاشی روی پنجره ها، آویزه هایی از سقف و کارهای چیده شده بر روی میز به چشم می خورد. کار کلاس درباره ی موضوعاتی است که کودکان اجازه دارند مهارت های بیشماری را توسط آنها بیاموزند. مربیان به آنها کمک می کنند تا دنیای جدیدی را بشناسند. در کلاس گروهی با گل سرگرم  ساختن هستند و گروه دیگر نقاشی می کنند یا با کاغذهای رنگی مشغول هستند. در این میان مربی تنها آنها را راهنمایی می کند. فرصت های آموزش فراوان است. مثلا آنها حروف و اعداد را با برگ درختان و یا گل شکل می دهند. آنها با سیم حروف را می سازند. شکل حروف را با صداهای مختلف دنبال می کنند. مثلا صدای (ی) مثل دهن کجی کردن است و صدای (ر) مثل لرزش است یا زبانی که بیرون می آید. ساخت و ساز و صنایع دستی هم یاد می گیرند. در این کلاس فکر آزاد و بحث آزاد با کودکان وجود دارد. آنها می توانند کارهای خود را با بیانی متفاوت توصیف و ابراز کنند. در این کلاس اگر کودکی از کار خسته شود، می تواند کار دیگری را انتخاب کند. در این کلاس معمولا تمام کودکان یک کار انجام نمی دهند. آنها هر کاری که احساس می کنند لازم دارند یاد بگیرند انجام می دهند. تنها مربی در حل مسائل و مشکلات با آنها سهیم می شود و آنها را تحت پوشش و حمایت قرار می دهد. این ارتباط نوعی اعتماد به نفس به کودک می دهد. اما مربی می تواند با صحبت هایی بعضی مسائل را برای کودک جذاب کند. یک همجوشی خلاقانه. در پایان کودکان دعوت می شوند تا نظرات خود را درباره ی کارشان با بقیه ی کودکان در میان بگذارند. فعالیت های هر کودک می تواند انگیزه  و هوش هر کودک را نشان دهد.

شناخت انواع هنر:

هنرهای دیداری و حساسیت به رنگ، خط و شکل، ذهن را رشد
می دهد. هنرهای موسیقی حساسیت به صدا، ملودی، ریتم، هارمونی و حرکت و حساسیت به کلمات و زبان را رشد می دهد. حرکات موزون توانایی های معینی از قبیل جهت یابی فضایی، قدرت تمرکز و زیبای در حرکات را رشد می دهند.  

آموزش موسیقی:

تربیت کلام با اصول آواز امکان پذیر است.

ارتباط دو نمیکره ی مغز:

سئوالاتی درباره ی توانایی های دو نیمکره ی مغز برای یادگیری مهارت های کلامی، استدلالی در کودکان مطرح شده است. بر اساس این عقیده هر دو طرف مغز باید به یکدیگر کمک کنند. با این فرض ناتوانی در استدلال به دلیل عدم تقابل دو طرف مغز می باشد. این اشکال باعث عدم تمرکز در کودک می شود. بر طبق این دیدگاه
جنبه های خاصی از رشد مغزی شکل می گیرد. بسیاری از کودکان دچار ناتوانایی های یادگیری، ضعف در زمان بندی دارند. آنها
نمی توانند یک جزء از مسأله را با اجزای دیگر ارتباط دهند و درک درستی از کنار هم قرار دادن اجزای یک متن یا مسأله ندارند.

دو نمیکره ی مغز از یکدیگر جدا بوده و عملکردهای متفاوتی دارند. اما درعین حال با یکدیگر از طریق منطقه ای از مغز که دو نیم کره را به هم وصل می کنند، ارتباط دارند.

تحقیقات نشان می دهد، هنگامیکه یادگیری در نیمکره ی چپ مغز انجام می شود، نمیکره ی راست مغز به کمک نیمکره ی چپ می آید. مثلا هنگام خواندن نیمکره ی چپ مسئول فرایند کلامی است در حالی که نیمکره ی راست وظایفی شامل ملودی ها، ریتم ها، تکالیف بینایی، فضایی و سایر فعالیت های غیر کلامی، سروکار دارد. بنابراین بهتر است که به کودکان آموزش ریتم خوانی به وسیله سازهایی مثل طبل آموزش داده شود.

آموزش ریتم به نوآموزان:

تیک تاک ساعت                 گوش کن با دقت

با یک تیک یک ضرب         می زنم به درب

با یک تیک دو ضرب           می زنم به درب

با یک تیک سه ضرب          می زنم به درب

با یک تیک چهار ضرب       می زنم به درب

حالا شناختی ریتم را             تمرین بکن تو حالا

با یک تیک یک ضرب         بزن به درب

با یک تیک دو ضرب           بزن به درب

با یک تیک یک ضرب         بزن به درب

با یک تیک سه ضرب          بزن به درب

با یک تیک دو ضرب           بزن به درب

با یک تیک سه ضرب          بزن به درب

و....

شاعر: عبدالله یزدانی

آموزش ریتم به وسیله ی طبل:

اگر هر دایره را یک ضرب در نظر بگیریم (یعنی کودک یک ضربه بر روی طبل بزند) با تقسیم دایره به ضرب های مساوی (مثلا دو قسمت یا سه قسمت و یا چهار قسمت) آنها را اجرا می کنید. برای مثال اگر یک دایره را به سه قسمت مساوی تقسیم کرده باشید باید در یک ضرب سه نت (با ارزش مساوی) اجرا کنید. به این روش تقسیم کالواسی می گویند. انگار شما یک رول کالواس را به دو یا سه و یا چهار قسمت مساوی تقسیم کرده اید. در این صورت باید اجرای ارزش نت ها شما (مثلا سه ضربه) با تقسیمات درست اجرا شود. یعنی برای زدن دو ضربه در زمان واحد (مثلا یک ثانیه ساعت) زمان را دو قسمت می کنیم.

توجه: باید سعی کنید ارزش هر نت را به درستی اجرا کنید. برای این کار بهتر است از مترونم استفاده کنید. اگر مترونم ندارید، بهتر است با ثانیه شمار ساعت این کار را انجام دهید و در هر ثانیه یک ضربه و در ثانیه ی بعد دو ضربه بر روی طبل بزنید. در آخر شما می توانید ریتم های متنوعی را بنوسید و اجرا کنید. برای مثال با دست چپ در ثانیه اول (یک ضربه) در ثانیه ی دوم (سه ضربه) در ثانیه ی سوم (دو ضربه) و در ثانیه ی چهارم (یک ضربه) بر روی طبل بزنید. سعی کنید قدرت ضربه ی شما بر روی طبل 50% باشد. یعنی بر روی ضرباتی که به طبل وارد می کنید، کنترل داشته باشید تا صدای دلنشینی شنیده شود.

اکنون نوبت شناخت اجرای با ریتم است:

نکته: حرف (چ) یعنی با چوب دست چپ بر روی طبل ضربه بزنید و حرف (ر) یعنی با چوب دست راست بر روی طبل ضربه بزنید.

آموزش نقاشی و مجسمه سازی:

فعالیت ها به اندازه ی توانایی های کودک باشد. نه خیلی ساده و نه خیلی مشکل.

تمرین نقاشی برای نوآموزان:

بعد از این مرحله توانایی کودک در مهارت اجرای الگوهای خطی بکار برده می شود.

بعد از این مرحله توانایی کودک را در نوشتن حروف فارسی تقویت می کنیم. در این مرحله کودک با نوشتن حروف و کلمات آشنا
می شود.

برای ترمیم نارسا نویسی:

1- استفاده از روان نویس و کشیدن اشکال هندسی

2- استفاده از وایت برد یا گچ نرم

3- کشیدن خطوط با فشارهای مختلف به نوک قلم (کشیدن خطوط باید با فشار 10 درجه تا فشار 90 درجه  تمرین شود.

نکته: هنگام نوشتن دانش آموزان باید با کمترین فشار بر روی نوک قلم (10%) بنویسند. همینطور هنگام گرفتن قلم با انگشت سبابه و شصت، نباید فشار بیش از 10%  استفاده کنید. سعی کنید مچ دست ساعد و بازو راحت و آزاد باشد.

ادراک بینایی شامل موارد زیر است:

1- تمایز دیداری:

تمایز دیداری به توانایی تشخیص تفاوت یک شئ با دیگری اشاره دارد. در آزمون آمادگی پیش دبستانی، به طور مثال ممکن است از کودک خرگوشی که یک گوش دارد را بین خرگوش هایی که دو گوش دارند، پیدا کند. یا ازاو بخواهید با نگاه کردن به حروف حرف (ب) را از (پ) تمایز دهد که کودک باید تعداد نقطه ها را در هر یک از حروف تشخیص دهد. کودکانی که در سنین پیش دبستانی می توانند حروف را تشخیص دهند، عملکردشان در (خواندن و نوشتن) بهتر خواهد بود.

2- تمایز شکل - زمینه:

تمایز شکل – زمینه به توانایی تشخیص یک شکل از زمینه ای که آن را احاطه کرده است، اشاره می کند. کودکی که در این زمینه نقص داشته باشد، نمی تواند بر موردی که از او خواسته می شود، تمرکز کند.

3- بندش دیداری:

بندش دیداری تکلیفی است که در آن کودک به بازشناسی یا تشخیص شیئ می پردازد که به طور کامل ارائه نشده است. به طور مثال تصویر فیلی که یک گوش یا یک عاج ندارد.

4- روابط  فضایی:

روابط فضایی به ادراک حالت شئ و رابطه ی آن با اشیاء دیگر اشاره دارد. به طور مثال کودکی که در نقاشی درخت را کوچک تر از آدم می کشد.

5- تشخیص اشیاء:

تشخیص اشیاء به توانایی بازشناسی کاربرد اشیاء به هنگام مشاهده
می گویند.

6- هماهنگی حرکتی:

هماهنگی اجزاء حرکت، به شناخت تک تک اجزاء درگیر مربوط است. مثلا برای شوت کردن توپ یک پا ستون می شود و پای دیگر به عقب می رود و دست ها در حالت تعادل قرار می گیرند و سر و گردن کمی به سمت جلو می رود و در ادامه... (آگاهی و تصویر ذهنی از حرکت بدن)

بازی چی با چی:

چشم های کودک بسته است. از کودک می پرسید جوراب با چی ربط دارد. جواب پا است. کلاه با چی ربط دارد. جواب سر است. کفش با چی ربط دارد. جواب پا است و...

بازی نقطه چین:

کودک با کشیدن خط، نقطه ها را به هم وصل می کند تا تصویر کامل شود.

بازی سایه ها:

ابتدا چند تصویر حیوان و یا اشیاء را به کودک نشان می دهید و سپس سایه ی یکی از آنها را به کودک نشان می دهید و از کودک می پرسید این سایه ی کدام تصویر است.

بازی جای پا:

ابتدا چند تصویر حیوان را به کودک نشان می دهید. سپس جای پای یک حیوان را به کودک نشان میدهید و از کودک می پرسید این جای پای کدام حیوان است.

رفتن به سینما، پارک و باغ وحش:

از طریق چنین محیط هایی اندیشه های کودک از طریق کشفیات او شکل می گیرد، عمق می یابد و تمرکز خود را برای مدت طولانی حفظ می کند. کودکان وقتی مشاهده می کنند، بحث می کنند، تحلیل و کشف می کنند. سپس اندیشه های خود را توصیف می کنند. به این ترتیب میزان یادگیری او مشخص می شود. در اینجا تعامل طبیعی و غریزی کودک به طور تجربی منجر به اکتشاف می شود و موجبات رشد طبیعی او را فراهم می کند. همچنین از نظر اجتماعی در
نتیجه ی تعامل با سایر کودکان به اندیشه های خود عمق می دهد. به تدریج کودکان با اندیشیدن، دلیل آوردن و تصمیم گرفتن نزدیک
می شوند. برنامه ای که سعی می کند مهارت چگونه اندیشیدن را به کودکان بیاموزد.

الگوی معنوی:

اگر چه رابطه ی بین مربی و کودک در حوزه ی معنوی قرار
می گیرد و مربی می تواند الگوی مناسبی را برای رفتارش با کودک اختیار کند. همانند الگویی که خادم نسبت به مخدومش اعمال می کند. کمک به کودک در شکل گیری تفکر، خواسته ها و رفتار او در قلب کودک قرار می گیرد. ایجاد محیطی که به نیازهای واقعی کودکان پاسخگو باشد، سبب می شود که کودک استقلال فکری را با خودکفایی بدست آورد. در تمام این فعالیت ها، مشارکت والدین و مربی در کار کودکان تنها آن است که در خدمت ارتقاء روح آنها باشند. اما متأسفانه حالات و تمایلات طبیعی کودکان که از درون آنها سرچشمه می گیرد، تحت فشار محیط ناسالم بزرگسالانی قرار می گیرد که معتقدند همه چیز را می دانند و از کودکان بهتر فکر می کنند. به همین جهت اعمال خود را جایگزین رفتارهای طبیعی کودک می کنند و به آنها فشار
می آورند که زودتر بزرگ شوند و کودکی را فراموش کنند. آنها فشار می آورند تا کودکان خواسته های بزرگسالان را انجام دهند و تحت کنترل آنها باشند.

نقد کودکانه:

از جهت توجه به فردیت کودک و تفاوت کودکان با هم، نقش مربی به عنوان مشاهده کننده و راهنما به جنبه ی رشد اجتماعی کودک
کمک می کند. این شناخت باعث می شود که از کودک خواسته شود مهارت های فکری را در موقعیت های مختلف بکار بگیرد.

در فرایند شناختی به جنبه های احساسی، هنری و اعمال اخلاقی نیز توجه می شود. به همین دلیل ممکن است مربی برای کودک روش خاصی ارائه دهد. چرا که هر کودک چیزهای زیادی از درون خود بیرون می کشد. به هر حال در هر کاری علاقه ی کودک را مد نظر قرار دهید.

اکثر کودکان به طور طبیعی کنجکاو هستند. برنامه ها باید بر این میل طبیعی تمرکز یابد و به کودکان فرصت هایی را بدهد تا مواردی را استادانه با دست های خود بسازند، مشاهده کنند، گوش دهند، اکتشاف کنند، تجربه کنند، سئوالاتی را بپرسند و تحلیل کنند تا نتایجی را کسب کنند. چون کودکان با تجارب گوناگونی وارد کودکستان می شوند. مربیان طرح هایی را برای فعالیت های فردی و گروهی تهیه می کنند و والدین را درگیر بحث هایی برای پیشرفت کودکان می نمایند.

بازی فرصت هایی را در زمینه ی حل مسأله، سوادآموزی،
مهارت های اجتماعی و ... به وجود می آورد. کودکان بیشترین دریافت را از طریق بازی دریافت می کنند.

ارزشیابی:

مربیان به طور مدام مشاهده می کنند، نظارت می کنند و هم از نظر نتایج به جمع آوری مدارک می پردازند. یادگیری کودکان را ارزشیابی می کنند و پیشرفت های آنها را به والدینتشان گزارش
می کنند.

کودکان از نظر توانایی ها، علایق و نیازهایشان با یکدیگر متفاوتند:

روند رشد مراحل یکسانی را دنبال می کند و هر کودک به طور طبیعی همه ی سطوح اساسی رشد را طی می کند. ولی تفاوت های کودکان ممکن است بر اساس عوامل متعددی چون ارثی، شرایط اقتصادی – اجتماعی، تفاوت های شهری – روستایی، کیفیت مدرسه یا فقدان آداب و سنن و... متفاوت باشد. بنابراین، برنامه های پیش از دبستان باید با در نظر گرفتن نیازها و تجربه های کودکان تنظیم شود.

تفاوت های کودکان:

شخصیت منحصر به فرد هر کودک باید شناخته شود و الگوی یادگیری خاص وی نیز شناخته شود و مورد نظر قرار بگیرد.

کودکان به طور ذاتی برای یادگیری انگیزه ی فراوانی دارند:

اگر چه کودکان یادگیرندگان فعالی هستند، ولی انگیزه در آنان، ممکن است به دلایل مختلفی چون محدودیت های محیطی، عدم امنیت عاطفی و فشارهای روانی تخریب شود. بنابراین بهترین یادگیری زمانی صورت می گیرد که انگیزه ی لازم در کودک به وجود آید. باید در ایجاد انگیزه برای کودکانی که مشکل دارند، طرح هایی تنظیم کرد.

یادگیری کودک در روند تعامل با یکدیگر افزایش می یابد:

کودکان مفاهیم شناختی و نیز اجتماعی را در جریان تعامل با یکدیگر، با بزرگترها و در برخورد با محیط پیرامون خود کسب می کنند. بنابراین فعالیت های گروهی در ارتباط با دیگران به یادگیری آنان کمک می کند.

ویژگی های برنامه های درسی پیش دبستان:

هر برنامه ی درسی ویژی سن خاصی می باشد. مسیر آموزش برای کودکان طبق دستورالعملی برای تعامل با کودک بکار گرفته می شود. به عبارت دیگر می توانید به سئوالات زیر پاسخ دهید:

الف- چه مطالبی را باید آموزش داد؟

ب- اولویت کدام است؟

پ- چگونه باید رفتار کودک را هدایت کرد؟

ت- ارتباط مؤثر مربی با والدین کودک چگونه است؟

اما باید دانست برنامه های درسی به طور لحظه ای تدارک دیده
نمی شود. بلکه برنامه های پویا، بر اساس هدف های کلی و معینی شکل می گیرد. مربی با تجربه باید بر اساس آن هدف ها عمل کند تا موفقیت های آموزشی بدست آید.

از آنجا که برنامه های کودکان را نمی توان در قالبی خشک و یکنواخت پیش بینی کرد و در عین حال نداشتن طر ح و نقشه ی قبلی هم موجب سرگردانی و اتلاف وقت می شود. مربیان باید برنامه ی خود را به بهترین وجه طراحی کرده و مناسب ترین برنامه را با توجه به نیاز کودکان تنظیم کنند. در چنین صورتی است که فرایند
برنامه ریزی درسی می تواند از ماهیت پویا و بازدهی کافی برخوردار شود. کودکان باید بدانند در طی روز برایشان چه اتفاقی خواهد افتاد و قرار است چه کارهایی انجام شود. قابلیت پیش بینی امور، کودکان را قادر می سازد از نظر ذهنی برای وقایع و رخدادهای بعدی خود را آماده کنند. به عبارت بهتر، می توانند با امور معمول و عادی روزمره خود را وفق دهند و به اصطلاح احساس مسئولیت کنند. در عین حال، تأکید بر جداول زمانی و انجام کارها در زمان مشخص، نباید آنچنان تحت الشعاع قرار بگیرد و نظم افراطی بر انعطاف پذیری غلبه نماید. پس با وجود منظم بودن
برنامه ها، می توان انعطاف پذیری را نیز در نظر گرفت. به ویژه در دوره های مختلف بازی، وقتی کودکان به فعالیت ویژه ای مشغولند، می توان زمان فعالیت را متناسب با طول توجه و علاقه و یا خستگی پذیری کودکان بسط یا کاهش داد.

ویژگی های برنامه ی خوب:

یک برنامه ی خوب به همه ی ابعاد وجودی انسان توجه دارد. برای مثال، برنامه ی درسی باید رشد جهات مختلف کودک را به صورتی هماهنگ مورد نظر قرار دهد. تنها در این صورت است که
یک برنامه ی درسی خوب می تواند به یادگیری واقعی و رشد شایستگی های کودک بیانجامد. پرداختن به جهات مختلف رشد، موفقیت در شکل دهی شخصیت کودک در بزرگسالی اهمیت دارد.

در زیر به توضیح بیشتر در موارد فوق می پردازیم:

1- رشد جسمی:

علاوه بر مهارت های ورزشی به پیشبرد اعمال معین و معمول روزانه مانند خوردن، استراحت کردن و شستشو را نیز شامل
می شود.

2- رشد عاطفی:

طریقه ی برخورد مناسب با مشکلات و دشوای ها در برابر ناملایمات زندگی، اعتماد به نفس، احترام به دیگران و موارد دیگر را شامل
می شود و در کل به بهداشت روانی او کمک می کند.

3- رشد اجتماعی:

آموزش قوانین و مقررات اجتماعی، آداب و رسوم، محدودیت ها، ارزش های فرهنگی، چگونگی برقراری ارتباط با دیگران و... است.

4- رشد ذهنی یا شناختی:

توانایی یادگیری مفاهیم مختلف رشد کلامی و فهم حل مسأله، سرگرمی و کنجکاوی و... است.

5- رشد قوای هنری و زیبا شناختی:

آموزش مهارت های هنری مانند: موسیقی، نقاشی، ورزش، سفالگری و کار با قیچی و کار با چوب و ... می باشد.

بنابراین، تنظیم یک برنامه ی درسی خوب در سال های اولیه ی کودکی، نیاز به یادگیری مهارت های مختلفی دارد.

برنامه ای متناسب با سطح توانایی های کودک:

از آنجا که یادگیری های کودک تا حد زیادی به یادگیری و دانسته های قبلی او بستگی دارد. هنگام تنظیم محتوای درسی برای کودک و پیشرفت قابلیت ها و توانایی های او حائز اهمیت است.

البته باید گفت: روند آموزش با توجه به سطح چیرگی و مهارت کودک شروع می شود. این اصل اساسی که سلسله مراتب یادگیری به نحوی است که هر مرحله از یادگیری بر اساس یادگیری مراحل قبلی استوار است و گام به گام انجام می گیرد.

در اجرای برنامه ی درسی (بازی) را محور اساسی کار با کودک قرار دهید:

عامل بازی در یادگیری کودک، سهم اساسی و مؤثری خواهد داشت. تحقیقات فراوان در سال های اخیر نشان می دهد، یادگیری کودکان از طریق رویکردهای بازی محور، به مؤثرترین وجه قابل مشاهده است.

برنامه های درسی خوب به انتخاب های شخصی و  استقلال کودکان ارزش می دهد. ارزش دادن به انتخاب های شخصی کودکان در اکثر مراکز پیش دبستانی امروزی وجود دارد. اینکه کودک می تواند انتخاب مناسب و مورد علاقه ی خود را آزادانه انتخاب کند. در این صورت است که کودک می تواند مسئولیت تصمیم های بعدی را به عهده بگیرد.

فعالیت های مختلف باید از تنوع برخوردار باشند و سطوح مختلف دشواری را در نظر بگیرند و از سطح ساده به فعالیت دشوارتر تنظیم شوند.

بنابراین، یک برنامه ی درسی باید از سطح ساده به دشوار ترتیب داده شود. اما برای اجتناب از کسالت و خستگی کودک به برنامه های محرک نیاز است. ایجاد توازن و تعادل در برنامه های این دوره نیازمند تنوع در تنظیم فعالیت اهمیت دارد. همچنین تنوع در برنامه موجب فراهم آوردن تجربه های گوناگون با ویژگی های فردی کودکان خواهد شد.

روند توسعه ی برنامه ی درسی با پیشرفت و دانش و مهارت کوک تناسب داشته باشد.

مهمترین عامل تعیین کننده در کیفیت برنامه، میزان دانش و اطلاعاتی است که به طور عملی برای رشد کودک به کار گرفته می شود.

زیربنای شخصیت کودک:

از آنجا که سال های اولیه ی زندگی کودک زیربنای شخصیت اوست، چنانچه تعلیم و تربیت کودک در این دوران به خوبی سامان یابد، امید می رود در آینده سرشت حقیقت جویی و فطرت الهی و.... در او رشد یابد.

اصول حاکم بر فعالیت های آموزشی دوره ی پیش دبستانی:

1- هماهنگ با اهداف و محتوای دوره ی ابتدایی باشد.

2- تفاوت های فردی و نقش جنسیتی مشخص شود.

3- فعالیت ها، تلفیقی و انعطاف پذیر باشد و متناسب با توانایی ها، نیازها و علایق فطری کودکان با رعایت عنصر بازی و شادی و نشاط کودکانه طراحی شود.

4- مشارکت و نقش فعال خانواده اهمیت دارد.

5- آموزش کودکان بر اساس مشاهده ی عملکرد گروهی آنان صورت گیرد.

6- به فرهنگ بومی و محلی توجه شود.

اهداف فعالیت های دوره ی پیش دبستان:

1- پرورش مهارت های جسمی حرکتی

2- پرورش روحیه و رفتار عاطفی

3- پرورش مهارت های ذهنی

4- پرورش صفات اخلاقی و رفتارهای اجتماعی

5- پرورش ذوق هنری و زیباشناسی

6- تقویت هویت ملی

7- پرورش مهارت های کلامی

8- ارتقاء سطح بهداشت و سلامت

9- اهمیت مراقبت و ایمنی

10- اهمیت محیط زیست و ارزش نگهداری از طبیعت

ناتوانی یادگیری:

نتیجه ی بررسی ها نشان می دهد بسیاری از کودکان نخستین بار در مدرسه زمانی که از عهده ی کسب مهارت های تحصیلی بر نمی آیند، ناتوانی در یادگیری مشخص می شود. این مشکلات با طرز
تفکر دانش آموز ارتباط دارد. این موضوع را می توان به موارد زیر دسته بندی کرد.

رفع مشکلات یادگیری:

1- بیان شفاهی

2- درک شنیداری

3- فهم بیان نوشتاری

4- درک مطالب خواندنی

5- درک تصاویر

6- درک استدلال کردن رابطه ی جزء با کل

7- درک محاسبات ریاضی به وسیله ی نمودار و تصویر

8- شناخت مفاهیم نظم کاربردی

9- ارتباط نظم با اطلاعات متن که به صورت شفاهی بیان می شود

10- فهم معمای متن درسی

11- ادراک رشته ای (زنجیره ی اطلاعات) از اطلاعات بدست آمده

12- بکارگیری راه حل های خلاقانه

13- مرتب کردن اطلاعات به روش خلاقانه

14- فهم سطح عملکرد مطلب خواندنی

15- بیان مسأله به روش جدید

16- محدودیت های حل مسأله

17- پیش بینی مسائل مختلف (بایدها و نبایدها)

18- تجزیه و تحلیل موارد خاص

19- طبقه بندی اطلاعات به دست آمده

20- پاسخ به مشکلات بعدی و راه حل های آن

21- ترکیب اطلاعات و تجربه های پیشین با اطلاعات جدید

22- تفسیر اطلاعات جدید

23- درک متوازن بین تمام اطلاعات بدست آمده

24- شناخت همسویی (چند بعدی) اطلاعات به منظور خاص

25- درک نسبت های اجزاء درس با یکدیگر

26- سازماندهی و مرتب کردن مطالب خوانده شده

27- یادگیری گام به گام و مرحله ای با زنجیره ای از اطلاعات

28- یادگیری و بازسازی مطالب خوانده شده

29- طرح های ابتکاری و پیشنهادی

30- چکیده و خلاصه ی مطالب (فلش کارت)

نکته: وقتی اطلاعات را به شیوه ای دسته بندی و زنجیره ای یاد
می گیرید، به خاطر آوردن اطلاعات آسان تر می شود.

دانش آموزان دچار ناتوانی های یادگیری بیش از نیمی از دانش آموزانی که از آموزش و پرورش ویژه بهره مند نمی شوند را به خود اختصاص داده است.

ناتوانی های ادراکی در تفکر:

شامل مشکلاتی است که به هر کدام از انواع کار ذهن مانند قضاوت، مقایسه، محاسبه، تحقیق و سئوال کردن، ارزشیابی، تفکر انتقادی حل مسأله و تصمیم گیری مربوط است.

نکته: در این راستا از آموزش مهارت های حرکتی غافل نشوید.

ویژگی های مربی پیش دبستانی:

1- توانایی ارتباط خوب و صحیح با کودک

2- روحیه ای شاد و ظاهری آراسته، اعتماد به نفس، صبر و
حوصله ی کافی برای آموزش به کودکان داشته باشد.

3- از سلامتی جسمی و روانی لازم برخوردار باشد.

4- قدرت بیان شیوا داشته باشد.

5- به اصول اخلاقی پایبند باشد.

رشد وجدان، اخلاق و مقیاس ارزش ها:

کودک در ابتدای تولد، نه (وجدان) دارد و نه مقیاس برای ارزش ها دارد. غذای گرم برای او ارزش اساسی دارد. به تدریج ارزش ها را درک می کند و خوب و بد را از هم تمیز می دهد. در دوره ی کودکی، کودک چون رشد کافی ندارد، باید کودک را از انجام کارهای بد منع کرد و به کارهای خوب تشویق کرد. باید به تدریج بچه ها را متوجه عمل خود کرد و به او کمک کرد تا خود و رفتار خویش را از هم جدا کند و متوجه شود اعمال گاهی خوب و زمانی بد است. ازاین طریق کودک متوجه قصد و اختیار می شود و به جای اینکه بعد از عمل متوجه نتیجه ی کار خود شود، قبل از اقدام آن را مورد بررسی قرار می دهد. وجدان اخلاقی همان قوه ی تشخیص است که به تدریج در کودک به وجود می آید. بعضی وجدان را میزانی می دانند که اعمال را هدایت می کند. میزان های اخلاقی ابتدا به وسیله ی والدین، بعد به وسیله ی گروه هم سن و معلم و سپس از طریق مطالعه در بچه ها به وجود می آید. وقتی پدر و مادر می خواهند در زمینه ی اخلاقی به
بچه ها کمک کنند باید خود نیز اعمال خویشتن را کنترل کنند. کودکان به طور کلی مراقبت اعمال بزرگسالان هستند و در اثر مشاهده ی رفتار آنها بسیاری از کارهایی را که در میان بزرگسالان معمول است را فرا می گیرند. مثلا بچه ها از والدین خود یاد می گیرند کجا دروغ بگویند، چگونه دیگران را فریب دهند، چگونه ریشخند کنند و یا اینکه چطور مانند یک مرد سنجیده عاقلانه رفتار کنند. این کار را از راه شبیه ساختن رفتار خود با والدین و ایفا کردن نقش آنها در خود تلاش می کنند. بنابراین کودکی که در حال رشد و نمو است، باید مقیاسی از ارزش ها برای خود به وجود آورد و در انتخاب ارزش ها از آن مقیاس استفاده کند.

یادگیری کودک پیش دبستانی:

آموزش ازطریق پیش دبستانی به گونه ای است که به رشد استدلال و تفکر خلاق و مهارت های اکتشافی کودک کمک می کند. تجاربی که برای حل مسأله و تفکر انتقادی مورد نیاز است، مورد توجه قرار
می گیرد. در این راستا فعالیت هایی که طراحی می شوند، ذهن کودک را برانگیخته و کودک را قادر می سازد تا به اکتشاف، خلاقیت، سئوال، حدس زدن، سعی کردن، عکس العمل مناسب را نشان دهد. این کار رغبت کافی را در آنها برمی انگیزاند. در نتیجه بهترین یادیگری بدست می آید. البته در تمامی مراحل اجرای این الگو، علاقه و توانایی کودک در نظر گرفته می شود.

تربیت تخیل:

از خصوصیات کودک در این دوره آمیختن واقعیات با آفریننده های خیال خویش است. این امر ممکن است مربی کم تجربه را بی جهت نگران کند. این قبیل مربیان باید به خاطر داشته باشند که تخیل
عالی ترین صفت انسان است.

گوش کردن به داستان:

کودک شیفته ی داستان ها و قصه های عجیب و غریب است. به
عقیده ی بسیاری از متخصصان مربی نباید در استفاده از قصه ها، داستان ها و افسانه ها تردیدی به خود راه دهد. به علاوه بعضی از مربیان با این تفکر که کودک واقعا به آن حد زود باور است که عامه تصور می کنند و از این راه خود را از تلاش فکری که لازمه ی تشخیص موقعیت های واقعی و خیالی است، رهایی می بخشد. اهمیت چندانی برای تخیل قائل نیستند. بهتر است که به چیزها سرسری نگاه می کند و پراکنده اندیش است خیال پردازی را تشویق کنیم و کودکی را که بیش از حد خیالباف است، برعکس با داستان ها و قصه های واقعی آشنا کنیم. اما قصه ها و داستان هایی که در کودک اضطراب ایجاد می کند ولو مورد علاقه ی کودک باشند، باید از زندگی کودک حذف شوند. با ارائه ی تجارب لذت بخش، کودکان به طور طبیعی تمایل و علاقمند و با رغبت بیشتری درگیر فعالیت ها هستند.

تصاویر بیان کننده ی داستان:

ابتدا تصویری را به کودک نشان بدهید. سپس از کودک سئوالاتی بپرسید. مثلا تصویر یک گربه را نشان بدهید که بالای درخت است و یک سگ در نزدیکی درخت است. از کودک بپرسید چرا گربه بالای درخت رفته است. جواب: گربه از ترس سگ بالای درخت رفته است یا جواب های دیگری مثل: شاید بلندی را دوست دارد و به خاطر همین بالای درخت رفته است و...

نکته: ابتدا صبر کنید کودک نظرش را ارائه دهد. سپس حس کنجکاوی او را برانگیزید و به تدریج او را به جواب اصلی راهنمایی کنید.

- تصویری را به کودک نشان دهید و از کودک بخواهید آنچه دیده است را به صورت داستان تعریف کند.

- داستانی را برای کودک بخوانید و از کودک سئوالاتی بپرسید. مثلا داستان دخترک کبریت فروش را بخوایند و از کودک بپرسید که دختر چه کاری باید می کرد و...

ارائه ی نظرات مختلف اهمیت دارد. مثلا دختر می توانست از دیگران کمک بگیرد. دختر می توانست چاله ای بکند و داخل آن چاله استراحت کند تا سرما اذیتش نکند. دختر می توانست داخل یک
جعبه ی چوبی شب را تا صبح استراحت کند و یا جواب های دیگر. هم این است که ذهن کودک را فعال کنید.

- داستانی را برای کودک بخوانید و از کودک سئوالاتی بپرسید. برای مثال سنجابی در جنگل به دنبال غذا می گشت. از بچه ها بپرسید. راستی بچه ها غذای سنجاب چیست؟ بعد از اینکه بچه ها پاسخ دادند. دوباره ادامه دهید.... تا اینکه یکدفعه روباهی سنجاب را دید. ناگهان سنجاب چشمش به روباه افتاد. دوباره از بچه ها بپرسید، بچه الان سنجاب چکار می کنه. وقتی بچه ها پاسخ داند، مثلا بالای درخت رفت. دوباره ادامه ی داستان را بخوانید و...

گوش دادن به جزئیات:

داستانی برای کودک بخوانید و درباره ی جزئیات داستان از او سئوال کنید. عبارت پرسش شما ممکن است به صورت سئوال هایی مانند چه کسی، چه چیزی، چه موقع، کجا و چگونه و... باشد.

پیش بینی داستان:

قسمتی از داستانی را که کودک به آن آشنایی ندارد را بخوانید. در نقطه ای حساس و هیجانی خواندن داستان را متوقف کنید و از کودک بخواهید اتفاقات بعدی را حدس بزند. یا اینکه داستان را تا آخر بخوانید و از کودک بپرسید چه پایانی برای داستان بهتر بود.

صحبت کردن با کودک:

زبان شفاهی که شامل گوش دادن و صحبت کردن است، اولین و عمومی ترین شکل زبان است. با وجود این در تمرین های آموزشی غالبا زبان شفاهی غفلت می شود. همچنین از تصاویر غفلت می شود و قسمت مهم دیگر که متن است مورد توجه قرار نمی گیرد.

نکته: مطلب را شکسته و آن را به صورت خُرد (شاخه های اصلی و فرعی) تبدیل کنید. یعنی متن را به واحدهای کوچک و بزرگ تقسیم کنید و ارتباط آنها را کشف کنید.

تعلیم را در سطح کودک شروع کنید:

تعلیم می بایست با کودک از نقطه ای شروع شود که او می تواند به راحتی به آن پاسخ دهد. در ابتدا تکلیف ها ساده ارائه شود و به تدریج دشواری و پیچیدگی تکلیف افزایش یابد.

نکته: هر تکلیف اغلب شامل یک سری از کارهایی است که باید به ترتیب انجام شود. یعنی اطلاعات را به  خرده واحدهایی در اندازه ی مطلوب گروه بندی کنید و یا طبقه بندی های مفهومی برای به خاطر آوردن مؤثر مفید است. اکنون اطلاعات را برای به خاطر آوردن با یک زنجیره ی پیوند اطلاعات دنبال کنید.

فرایند برنامه ی درسی:

برنامه ی درسی فرایندی بر مشاهده، تجزیه و تحلیل، ترکیب، ارزشیابی و سایر مهارت های ذهنی تأکید دارد. این مهارت ها در یک چهارچوب خاص قرار می گیرد. در حقیقت حل مسأله یکی از مهمترین مهارت هایی است که باید آموزش داده شود.

یکی از هدف های اساسی این دیدگاه پرورش استقلال عقلانی است. هدف برنامه ی درسی تقویت فرایند فهم مسأله است تا دانش آموزان بتوانند مسائل را بررسی نمایند. راه حل های گوناگون را از نظر بگذرانند و آنها را ارزشیابی کنند و یکی از راه حل ها را برگزینند. سپس آن را به اجرا بگذارند. توصیه ی آموزش مهارت حل مسأله در این نکته نهفته است که حل مسأله باید به صورت یک ماده ی درسی مستقل برای دانش آموزان مطرح شود.

تلقی نسبت به فرایند آموزش:

1- آگاهی معلم یا مربی و درک و فهم او از سطح رشد فراگیران

2- ارائه ی تکلیف با معما به نوآموزان

3- تکامل فراگیران با تکلیف یا معما با کمک معلم

4- احساس روحیه ی شادی و نشاط در کلاس

نکته: نوع آموزش باید با سطح رشد فراگیران سازگاری داشته باشد. آموزش پیش از دبستان پیش نیاز سال اول دبستان در نظر گرفته شده است و به یادگیرنده به عنوان یک عنصر فعال نگریسته می شود که با انجام انواع پروژه ها به تجدید ساختار ذهنی خود می پردازد.

نقش مربی:

مربی در شکل دادن به فضای حاکم بر ذهن کودک یا دانش آموز نقش اساسی دارد. مربی با استفاده از گوش دادن فعال و دریافت پیام ها، الگوی مناسب در بهره برداری از مهارت های ارتباطی را در اختیار کودک قرار می دهد. مربی باید نسبت به اندیشه های جدید با گشودگی برخورد کند و بدین ترتیب خود یک یادگیرنده باشد. مربی و کودک می توانند هر دو در این فرایند حضور داشته باشند.

تلقی نسبت به کودک:

1- کودکان از نظر توانایی ها، علایق و نیازهایشان با یکدیگر متفاوتند و به میزان متفاوت رشد می کنند.

2- کودکان به طور ذاتی کنجکاو هستند و برای یادگیری انگیزه ی فراوانی دارند.

3- آموزش قبل از دبستان بیشترین تأثیر را بر رشد ابعاد شخصیتی کودک دارد. بنابراین ابعاد گوناگون رشد عاطفی، جسمانی، اجتماعی و... به طور متوازن رشد یابند.

4- آموزش های قبل از دبستان تأثیر قابل توجهی بر عملکرد تحصیلی، سازگاری اجتماعی و... در دوره های بالاتر دارد.

5- تمام کودکان فعال و پرجنب و جوش اند. حتی تمام روز را
می توانند بدوند، بپرند و بازی کنند.

6- کودکان موضوعات گوناگون را به سبک ها و روش های متفاوت یاد می گیرند.

7- کودکان آمادگی لازم برای یاد گرفتن مهارت های گوناگون را بر اساس الگوی تعیین شده دارند.

8- خلاقیت در کودکان پیش دبستانی برای کودک جذاب است.

9- خود مداری از خصوصیات برجسته ی کودک پیش دبستانی است.

10- بازی عاملی است که از طریق آن به تعادل روحی و یکپارچگی و هماهنگی می رسد.

11- هر کودک با تجارب گوناگونی وارد کودکستان می شود. بنابراین فراهم کردن محرک های متنوع می تواند موجب پیشرفت آنها بر اساس تجارب پیشین باشد.

12- کودکان دوره ی پیش دبستانی اکثرا تخیلی هستند و این تخیل زمینه ی  مساعدی برای بروز خلاقیت و نوآوری است.

اصول حاکم بر الگوی برنامه ی درسی:

1- برنامه ی درسی باید به اقدام هدفمند در کودکان بینجامد.

2- برنامه ی درسی به اصل توجه و تجربه، عمل کردن، ترتیب مراحل توجه می کند.

3- برنامه ی درسی باید به آموزش مهارت های اولیه زندگی مانند نظافت، نظم، احترام به دیگران، ارتباطات گروهی، رعایت حق تقدم، اصل استقلال طلبی و ... کمک کند.

4- برنامه ی درسی باید به تفاوت های فردی هر کودک و شناخت استعدادها و توانایی های فردی اهمیت دهد.

5- برنامه ی درسی باید موجب عزت نفس، احساس ارزش، خود اتکایی، سلامت و امنیت فردی در کودک کمک کند.

6- برنامه ی درسی باید به تأمین یک وضعیت حمایتی دو جانبه از سوی مربی و والدین برای رشد و تکامل کودک توجه کند.

7- برنامه ی درسی باید به حفظ بهداشت روانی کودک توجه کند.

8- برنامه ی درسی باید فعالیت هایی را در نظر بگیرد که موجب خلاقیت کودک شود.

9- برنامه ی درسی باید اهداف و برنامه های پیش دبستانی را با اهداف و برنامه های دبستان تطبیق دهد و پیش نیاز لازم برای ورود به دوره ی ابتدایی فراهم کند.

10- برنامه ی درسی باید قوه ی مشاهده ی کودک را تقویت کند.

11- برنامه ی درسی باید با سطح توانایی های کودک هماهنگ باشد.

12- برنامه ی درسی باید به اصل پرورش شادی، مهربانی، نوع دوستی، استقلال فردی، حق شهروندی کودک توجه داشته باشد.

اهداف کلی و جزئی آموزش پیش دبستانی:

1- آشنا ساختن کودک با محیط فیزیکی مدرسه از قبیل ساختمان، دستشویی، کلاس، سالن و ... به منظور استفاده ی درست از
مکان های مختلف یادآوری شود.

2- رفع عدم تناقضات با همسالان

3- آشنا ساختن کودک به درک محیط مدرسه

4- آشنایی با نحوه ی رفتار با همسالان

5- آشنایی کودک پیش دبستانی با جو قانون در مدرسه

6- آشنایی مقدماتی با مطالب و آموخته های دوره ی دبستان

7- ایجاد شوق و رغبت برای ورود به مدرسه

8- مهارت توانایی سازش در مرحله ی آموزش

پرورش مهارت های مختلف به کودک:

1- پرورش افرادی که خلاق، نوآور و کنجکاوند

2- پرورش نظم ذهنی به نوآموز تا با اراده ی خود آموزش را دنبال کند

3- پرورش خود پنداره ی مثبت

4- پرورش توانایی حل مسأله

5- پرورش مهارت های تحلیلی

6- آشنایی کودک با هنرها (موسیقی، نقاشی، سفالگری، کار با خمیر، کار با کاغذهای رنگی و...)

7- پرورش تفکر علمی و قابل انعطاف

8- آشنا کردن کودکان با الگوهای خلاق مانند: نویسندگان، هنرمندان، موسیقی دانان، شاعران و مخترعان و...)

9- تقویت توانایی انتخاب آزاد

10- پرورش قدرت تمرکز و دقت

11- پرورش تفکر، ادراک و دانستن

12- پرورش قدرت درک موضوع

13- هدایت تخیلات کودک در جهت مثبت

پرورش رشد جسمانی کودک:

1- تقویت مهارت های عضلانی

2- تقویت ادراکی حواس پنجگانه

3- شناخت بهداشت روانی (مهارت برخورد با مسائل ناگوار)

4- آشنایی با انواع بازی های فردی و گروهی

5- تقویت مهارت های حرکات ظریف

رشد و تکامل نگرش اجتماعی کودک:

1- پرورش مهارت ایجاد ارتباط مثبت

2- پرورش حس مسئولیت

3- کمک به شناخت موقعیت های مختلف (اجتماعی/ فردی)

4- پرورش حس اعتماد به نفس

5- پرورش عادت های خوب

6- پرورش استقلال فردی در کودک

7- پرورش آگاهی های فردی

8- آشنایی با روش صحیح حل اختلاف با دیگران

9- کمک به رشد نوع دوستی

10- آشنایی با حقوق فردی دیگران

11- آشنایی با مقررات و قوانین راهنمایی و رانندگی

12- آشنایی با الگوی زندگی خوب

13- آشنایی با تأثیر و اهمیت مشاغل مختلف

14- آشنایی کودک به اینکه شغل آینده ی او به میزان تلاش و تحصیل وی بستگی دارد.

15- ایجاد عادت های پسندیده در کودک

16- کمک به رشد و مهارت توجه به انضباط فردی

17- پرورش احترام به دیگران، حتی اگر برخلاف میل ما باشند

18- تمرین نظم و ترتیب

19- آشنایی با خطرات و تهدیدات احتمالی

20- توانایی شناسایی عواطف مختلف و بیان آنها

21- توانایی کنترل رفتار خود به جای کنترل شدن توسط دیگران

22- آشنایی با حفظ محیط زیست

23- آشنایی با نقشه ی جهان و آشنایی کودکان با نام کشورها و قاره ها

مراحل پرورش رشد ذهنی کودک:

1- فراگرفتن مهارت های مختلف از طریق شناخت اصول اولیه و چگونه بکار گرفتن آنها با یکدیگر.

2- تحریک کودک و ایجاد مهارت استفاده از دانش های قبلی

3- پرورش مهارت تجربه کردن، اما نه به هر روشی (خطرناک نباشد)

4- پرورش قدرت مشاهده و بدست آوردن تجربه های مفید

5- شکوفا ساختن علایق تازه در کودک از طریق فراهم آوردن فرصت های جدید

6- آموزش مهارت هایی از قبیل:

الف- ثبت و تفسیر اطلاعات

ب- دسته بندی کردن اطلاعات

پ- طبقه بندی کردن اطلاعات

ت- فرضیه سازی

ث- آزمایش

ج- اندازه گیری

چ- کشف موضوع جدید

ح- در صورت نرسیدن به نتیجه سعی مجدد (کوشایی)

7- آموزش مهارت های اولیه کار با رایانه

8- توسعه ی توانایی ادراک اشیاء و عملکردهای مختلف

9- پرورش نظم ذهنی

10- آشنایی با نظم اجتماعی

11- رشد توالی جریان حل مسأله و استدلال

12- تقویت مفهوم اشکال هندسی

13- تقویت مفهوم اعداد ( یک دهان، دو چشم، پنج انگشت در هر دست، دو دست  دو پا، دو ابرو، یک انگشت سبابه و...)

14- تقویت مفهوم رنگ ها ( رنگ زرد مثل رنگ موز، لیمو، رنگ خورشید و... رنگ نارنجی مثل رنگ پرتقال و.... )

15- طبقه بندی و ردیف کردن از طریق بازی ها

16- شناخت مفهوم حافظه

17- آشنایی با ترکیب رنگ ها

18- آشنایی با ویژگی آدم های خوب و بد

19- آشنایی با ویژگی های آدم های منظم و...

20- آشنایی با ویژگی های آدم های دروغگو

کمک به رشد زبان آموزی کودک:

1- آشنایی با کلید واژه ها:

هنگامیکه برای کودک داستانی را می خوانید از کودک بپرسید. مثلا گرگ اول کدام بزی را خورد، کودک با فکر کردن می گوید شنگول، بعد بپرسید: شنگول کجا بود. کودک می گوید زیر میز و...

نکته: مراقب باشید کودک را زیاد خسته نکنید.

کمک به شناخت برقراری ارتباط بین اجزاء داستان:

2- آشنایی کودک با لحن های مختلف:

هنگامیکه داستانی را می خوانید سعی کنید با داستان پیش بروید و جایی که باید آهسته بخوانید (مثلا یک نفر آهسته نزدیک شد) و یا جایی که باید با صدای بلند بخوانید و جایی که باید با ترس بخوانید و...

3- آشنا ساختن کودک با حروف اول و آخر کلمه

4- پرورش مهارت های گوش دادن

5- آشنایی با شروع خواندن و نوشتن (شناخت تصویری حروف الفبا و از حفظ خواندن حروف الفبای فارسی و  انگلیسی)

آشنایی مقدماتی با جغرافیا:

1- کوه

2- رودخانه

3- جنگل و...

آشنایی مقدماتی با گیاهان:

1- ریشه

2- ساقه

3- برگ (انواع مختلف برگ ها)

4- گل

5- آشنایی کودکان با شکل درختان مختلف و...

آشنایی مقدماتی با جانوران کشورمان:

1- کجا زندگی می کنند.

2- غذایشان چیست

4- تفاوت های شکل های فیزیک جانوران

5- دشمن هر جانور

6- آشنایی کودکان با رنگ پوست و موی حیوانات

7- چه غذایی را بیشتر از همه دوست دارند و...

آشنایی مقدماتی با غذاها و میوه های مختلف و شناخت خواص آنها به زبان ساده: 

1- شلغم: برای سرما خوردگی مناسب است

2- هویج: برای تقویت سوی چشم مناسب است

3- پرتقال: ویتامین های مختلفی دارد و...

آشنایی کودکان با وسایل نقلیه ی عمومی:

1- ماشین پلیس

2- ماشین آتش نشانی

3- آمبولانس

4- هواپیما

5- کشتی

6- تاکسی (شناخت رنگ و طرح تاکسی های مختلف)

7- قایق (تفاوت قایق و کشتی)

آشنایی کودکان با مشاغل و شناخت وسایل مورد نیاز:

1- دکتر:  گوشی – دما سنج – فشار سنج – آمپول – قرص و...

2- نجار: میخ – چکش – اره – چوب – چسب – گیره و...

3- آشپز: قابلمه – ملاقه – کفگیر و....

آشنایی کودکان از اینکه چه کارهایی خوب است و چه کارهایی بد:

1- با مردم مهربان باشد.

2- با قریبه ها حرف نزند

3- به کمک آقا پلیسه از خیابان عبور کند

4- روی پله ها ندود و مراقب باشد

5- هنگام دویدن مراقب باشد زمین نخورد

6- با صدای بلند صحبت نکند

7- با دوستانش دعوا نکند

8- کارهایش را سر وقت انجام دهد

9- به پدر و مادر احترام بگذارد

10- صدای تلوزیون را زیاد نکند

11- دوستانش و دیگران را مسخره نکند

12-  هفته ای دو تا سه بار حمام برود

14- کاری نکند تا پدر و مادرش نگران شوند

15- آشنایی با رعایت نوبت

16- آشنایی با رفتارهای مطلوب و...

محتوای برنامه ی درسی پیش دبستان:

محتوای دروس پیش دبستانی شامل موضوعات متنوعی از قبیل: علوم طبیعی، ریاضیات پایه، علوم اجتماعی، حق شهروندی، زبان آموزی، تربیت بدنی، جغرافیا، هنر و خلاقیت و... می باشد که از این طریق فرصت های متنوعی ایجاد می شود. البته انتخاب محتوی به میزان توانایی کودک بستگی دارد. به همین جهت محتوای دوره ی آمادگی به عنوان پیش نیاز دوره ی دبستان می باشد.

محتوای علوم پیش دبستانی:

1- جهان پیرامون ما

2- آب و منابع طبیعی

3- صدا های اطراف ما

4- نظافت فردی (خوابیدن، شستن دست ها و صورت، تغذیه ی مناسب و...)

5- خوردن صبحانه بسیار مهم است

6- بهداشت دهان و دندان

7- آموزش رعایت پاکیزگی و نظافت

8- آموزش رعایت نکات ایمنی در خانه و بیرون از خانه

9- جانوران، شکل ها و اندازه های گوناگون

10- شناخت جانوران اهلی و وحشی

11- غذای جانوران ( بعضی جانوران گیاه خوارند و بعضی گوشت خوار هستند. یعنی جانوران دیگر را می خورند)

12- بعضی جانوران لانه می سازند

13- بعضی جانوران مهاجرت می کنند

14- قسمت های مختلف گیاهان ( ریشه، ساقه، برگ و...)

15- گیاهان در چه فصل هایی میوه می دهند

16- شناخت فصل های مختلف

17- نوع پوشش لباس در فصل های مختلف

18- آزمایش آب (یخ – آب – بخار)

19- گرما و نور زمین از خورشید است

20- در طول روز به یک اندازه گرم نیست

21- جانداران حرکت می کنند

22- چه چیزهایی بر روی آب می مانند و...

23- استفاده از چرخ در وسایل مختلف ( دوچرخ، ماشین و...)

24- آب را باید پاکیزه نگه داشت.

25- به جنگل ها و گیاهان صدمه نزنید

26- محیط زیست را تمیز نگه داریم

27- شناخت خاک، آب، باد، آتش

28- شناخت سنگ ها

29- استفاده های مختلف از خاک

30- تفسیر رشد موجودات زنده

31- شناخت مزه های مختلف ( ترش، شیرین، تلخ، شور)

32- آشنایی با لباس هر رشته ی ورزشی

33- مراحل رشد پروانه

34- مراحل رشد زنبور عسل و...

محتوای ریاضیات پیش دبستانی:

1- مقایسه ی اندازه ها: ( زیاد، زیادتر، زیادترین)، (کم، کمتر، کمترین)، (پر، خالی)، (نازک، ضخیم)، (چاق، لاغر)، (کوتاه، کوتاه ترین)،  (بلند، بلندتر، بلندترین)، (سبک، سبک تر، سبک ترین) و...

2- شناخت مکان ها: (بالا، پایین)، (دور، نزدیک)، (وسط، چپ، راست)، (زیر، رو)، (عقب، جلو)، (داخل، خارج) و...

3- آشنایی با خط: ( خط نازک، خط ضخیم)، (خط صاف، خط منحنی)، (خط باز، خط بسته)، ، خط مورب، خط راست، خط عمود، خط کج، خط موجی، خط لرزشی، خط بالا رونده، خط پایین رونده، خط بریده بریده و...

4- آشنایی با دسته بندی کردن: یک ظرف از نخود، لوبیا، عدس را جلوی کودک بگذارید و از کودک بخواهید تا هر کدام از حبوبات را با توجه به شکل و رنگ و اندازه داخل یک ظرف کوچک بریزد.

5- ردیف کردن: از کودک بخواهید عروسک ها را از کوچک به بزرگ کنار هم قرار دهد. این کار را می توانید با مداد رنگی های تراشیده و یا وسایل دیگر انجام دهید.

6- دسته بندی کردن: از کودک بخواهید اشیاء مختلف را که به هم ربط دارند در کنار هم قرار دهد و هر کدام را دسته بندی کند.

7- شناخت اشکال هندسی و مقایسه ی اندازه ها

8- شناخت مراحل رشد گیاهان

9- شناخت احتمالات

10- محتوای ریاضی با محوریت حل مسأله

11- مهارت اندازه گیری و تخمین زدن

12- تشابهات و تفاوت ها

13- ترتیب و ردیف کردن

14- شمارش و مفهوم آن ( از 1 تا 10)

15- شناخت هیچ یعنی صفر

16- شناخت سکه و اسکناس و تشخیص آنها از یکدیگر

17- استفاده از وسایل اندازه گیری (متر نواری، ترازو، ساعت)

18- استفاده از وسایل اندازه گیری غیر استاندارد (طناب، پیمانه، زمان سنج ماسه ای)

19- شناخت مراحل پختن بعضی از غذاها (مثلا پختن نان)

20- آشنایی با علائم راهنمایی و رانندگی

21- آشنایی با چراغ راهنمایی و رانندگی

22- رفتن به موزه و مکان های تاریخی

مهارت های زبان آموزی:

زبان آموزی توانایی در صحبت کردن منطقی و استدلالی می باشد.

- مهارت تشخیص حروف (آشنایی با شکل حروف)

- آموزش صحیح در دست گرفتن کتاب و مداد

- آموزش صحیح ورق زدن دفتر و کتاب

آگاهی از نظام واجی:

یکی از توانایی ها و استعدادهای لازم برای یادگیری خواندن توانایی تشخیص این مسأله است که کلماتی که می شنویم از ترکیب حروف و صداهای منفرد ساخته شده اند. این مهارت آگاهی از نظام واجی نامیده می شود. به طور مثال وقتی واژه ی خداوند را می شنویم. گوش آن را همچون ضرباتی از صدا می شنود. فردی که آگاهی واژی دارد،
می داند که واژه ی خداوند از شش صدا (یا واج) خ / د / ا / و / ن / د  ساخته شده است. کودکی که آگاهی واجی ندارد فاقد دستگاهی است که تشخیص دهد که واژه ی خداوند پنج صدای مجزا دارد. کودکانی که در یادگیری خواندن مشکل دارند، اکثر اوقات نمی دانند صداهای مختلف را چگونه با هم ترکیب کنند. آنها از تفکیک صداهای واژه ها و فهم ریتم هر کلمه ناتوان هستند.

ترکیب شنیداری:

توانایی  ترکیب عناصر آوایی منفرد یا واج ها به صورت ریتم خوانی انجام می شود. مربی می تواند با ضربه زدن ته خودکار بر روی میز، کودکان را با ریتم کلمات آشنا کند. برای مثال کلمه ی خ / دا / وند. یعنی ضربه ی اول و دوم نزدیکتر به هم و کمی مکث ضربه ی سوم  را بر روی میز بزنید. در این نوع ارتباط کلمات با یکدیگر، ریتم خاصی را ایجاد می کند. (مهارت سریع خواندن با آهنگ  لحن مناسب)

نکته: بعد از تمرین چند کلمه، می توانید ریتم جمله ها را تمرین کنید.

مهارت روانشناسی کودک:

1- آشنایی مقدماتی در برخورد با مسائل مختلف نسبت به درک و فهم کودک

2- نشان دادن تصورهای متنوع به کودک  و فهم ماجرای تصویر (تصویر خوانی)

3- آشنایی با صداهای مختلف حروف (تلفظ صحیح حروف)

4- تشخیص و تمیز صداهای کوتاه و بلند (فتحه، کسره، ضمه و...)

5- دورکی اشکال و تصاویر و همچنین از رو کشیدن تصاویر

6- چه کارهایی دیگران را ناراحت یا خوشحال می کند

7- مهارت صحبت کردن

8- استفاده از دفتر شطرنجی برای مقدمات نقاشی و نوشتن

9- پر کردن خط چین های تصویری و...

محوریت تربیت بدنی در پیش دبستان:

مربیان هنگام آموزش به کودکان، گاهی فراموش می کنند که کودکان باید بدوند و از عضلات خود استفاده کنند. بهتر است در زمان های مختلف به کودکان اجازه دهید تا اندام خود را به حرکت درآورند. کودکان باید خوب بدوند، بالا و پایین بپرند، روی یک پا بایستند، بچرخند، بپرند، بجهند و... این فعالیت ها واقعا حیاتی هستند.

1- آموزش پریدن

2- آموزش پرتاب کردن و گرفتن توپ

3- آموزش حرکات موزون

4- اجرای انواع بازی های با قاعده

5- اجرای حرکت های تعادلی

6- هماهنگی در استفاده ی مطلوب ازدست ها و...

آموزش هنر و علم و خلاقیت:

1- نقاشی آزاد

2- کاردستی و انجام کارهای چسباندن، رنگ کردن

3- جشن تولد فعالیت های گروهی

4- ساخت اجسام سه بعدی، پیکرسازی، سفالگری و... بدون راهنمایی

5- درست کردن کلاژ از وسایل دور ریختنی

6- استفاده از کاغذ رنگی و کار با قیچی

7- اجرای نمایش خلاق توسط کودک

9- انواع فعالیت ها در محیط باز و بسته ی مهد کودک، همراه با کودکان دیگر

10- ترکیب رنگ ها و درست کردن انواع رنگ های مختلف

11- کاشت گیاهان باغبانی توسط کودک

12- ایجاد گفتگوی آزاد و استفاده از روش بارش مغزی

13- نجاری و کار با چوب

14- تشخیص ساختمان ها و مکان های خاص  کارکردهای آنها. (پارک، فروشگاه، بیمارستان، کتابخانه و...)

15- شناخت احساسات گوناگون مثل (خشم، هیجان، خوشحالی و... در حد تشخیص و مراحل کنترل آن)

16- صحبت کردن درباره ی زمان برای انجام کارهای مختلف (صرف غذا، وقت خواب، وقت کلاس و...)

17- آشنایی با افرادی که در جامعه به دیگران کمک می کنند مانند جمعیت هلال احمر و... کمک به خانواده های فقیر و...)

18- استفاده از حالت های چهره، صدا و سایر موارد ارتباطی غیر کلامی برای برقراری ارتباط با دیگران

19- رشد اعتماد به نفس و شرکت در فعالیت های گروهی

20- تقویت رشد توانایی احترام به احساسات و حقوق کودکان دیگر

21- تقویت رشد توانایی گوش دادن به بزگترها و پیروی از دستورالعمل های آنها. همکاری با والدین و استفاده از نظرات آنها

22- تقویت رشد توانایی سازش با دیگران

23- تقویت عادات خوب ( مسواک زدن، حمام رفتن و...)

24- آشنایی با شغل های مختلف و پوشیدن لباس های شغل های مختلف در مهد کودک

25- آشنایی با لباس های محلی و گویش اقوام مختلف

26- آشنایی کودک با تقویم روز از طریق نصب تابلوی هواشناسی در کلاس و دستکاری این تابلو با توجه به هوای هر روز و آشنایی با آب و هوای مناطق مختلف

27- آشنایی با رسم و رسوم مردم ایران و جهان

28- آشنایی با نژاد های مختلف (سفید پوست، سیاه پوست و...)

29- آشنایی با جغرافیای استان های مختلف

30- آموزش سرود و نمایش در کلاس

31- تفاوت مردم روستا و شهر

32- ارتباط بر اساس توالی محل خانه، کوچه، خیابان، شهر و...

33- کشیدن نقشه ی خانه تا مدرسه

34- آشنایی با زحمات پدر و مادر، معلم و... (کارهایی که برای کودک انجام می دهند)

35- مباحثی از قبیل سلام کردن، نحوه ی احوال پرسی و...

36- تمرین و تکرار کلمات به صورت صحیح و آشنایی با صدای اول و آخر آنها یا اینکه هر کلمه چند حرف دارد و ریتم تلفظ آن چگونه است.

37- بحث پیرامون رابطه ی همبستگی میان افراد خانواده، فامیل، دوستان و...

38- ساماندی فهم ارتباط اجزای درس با یکدیگر

39- روش استفاده از شعر و موزیک

40- نقش و اهمیت گیاهان در زندگی

41- کاشت حبوبات و رشد مراحل مختلف

42- توصیف زیبایی گل و طبیعت

43- عوامل تولید آلودگی هوا کدام است؟

44- آشنایی با مزه های مختلف (ترش، شیرین، شور، تلخ و...)

45 – تفاوت چشمه و رودخانه

46- فعالیت هایی برای حواس پنج گانه (بویایی، چشایی، لامسه، شنوایی، بینایی)

47- فعالیت هایی مانند باغبانی و کاشت گیاه

48- فعالیت هایی مانند ساختن میز و صندلی با چوب

49- فعالیت هایی مانند ساختن مکعب و مخروط با مقوا

50- برانگیختن کنجکاوی و علاقه در کشف تجربه

51- آشنایی با گل پژمرده، برگ خشک و...

52- آزمایش یخ، آب، بخار

53- بردن کودکان به باغ وحش و باغ پرندگان

54- فعالیت هایی برای آشنا کردن کودکان با یک ماه قمری (هر شب ماه کامل تر می شود و بعد از پانزده روز ماه کامل می شود و دوباره به تدریج کوچک می شود  تا اینکه یک شب کاملا ناپدید می شود و...)

55- تجربه ی  پختن و پزهای خیلی ساده مثل پخت نان (گندم، آرد، خمیر، زمان، درجه حرارت و...)

56- نشان دادن مراحل رشد گیاه با تصاویر واضح

57- نشان دادن مراحل از خواب بلند شدن کودک و دست و رو شستن و صبحانه خوردن و به مهد کودک رفتن با کارت هایی که تصاویر این مراحل بر روی آنها مشخص است. سپس از کودک بخواهید این مراحل را به ترتیب روی میز بچیند.

58- نشان دادن مثال هایی از اعداد (سن، پلاک خانه، روز، ماه، سال، شماره تلفن، تعداد حاضرین و غایبین و...

59- دسته بندی و طبقه بندی اشیاء با توجه به ویژگی های خاص

60- شمردن و حدس زدن اینکه کدام دسته از اشیاء بیشتر، کمتر و یا مساوی با دسته ی دیگر هستند.

61- مقایسه ی دو اشیاء تقریبا هم شکل با یکدیگر

62- ساخت ماکت

63- آشنایی کودکان با آب های جاری، جوی ها، رودخانه، دریا، اقیانوس، برکه، چشمه و...

64- آشنایی کودکان با نقش آب و خورشید در فعالیت های کشاورزی

65- قصه سازی با استفاده از ترتیب تصاویر

66- خواندن سرودها و آوازهای کودکانه با استفاده از موسیقی

67- مهارت خوب صحبت کردن

68- بازی با کارت ها

69- فعالیت برای تشخیص آلات موسیقی ساده از طریق صدا (طبل، فلوت، پیانو، سازدهنی و...)

70- استفاده از حالت چهره، تن صداهای مختلف (پیر، جوان، مریض، ناراحت، خوشحال و... برای برقراری ارتباط با دیگران

71- از کودکان بپرسید فکر می کنند چه زمانی نیاز به کمک دارند

72- فعالیت هایی مانند نمایش گروهی و خلاق

73- آموزش روش منطقی برای دفاع از حقوق خود در برابر سایر کودکان

74- انجام کارهای عملی برای آموزش مهارت های زندگی

75- آشنایی با ترازو و دماسنج

76- آشنایی کودکان با ابزارهای مختلف (آچار، پیچگوشتی، امبردست و...)

77- آشنایی با ابزارهای شغل های مختلف (پزشک، آتش نشان و...)

78- ارائه ی مجلات کودک

79- اهمیت دادن به نظرات و پیشنهادهای کودک

80- ایجاد محیطی آزاد و برانگیزاننده برای آزادی بیان او

81- همکاری و مشارکت با کودک

82- آشنایی با وسایل شخصی (لیوان، دستمال و...)

83- نشان دادن حل نشدن بعضی از اشیاء در آب و...

84- آشنایی با مواد خطرناک (بنزین، گازئیل، نفت و...)

85- آشنایی با حیوانات دریایی (انواع ماهی ها)

86- آشنایی با گل های مختلف (شکل، رنگ، اندازه، بو )

87- مفاهیم فضایی بالا، پایین، زیر، رو، جلو، عقب و...

88- مفهوم اندازه، سبک، سنگین، پر، خالی، کم، زیاد و...

89- مفهوم مرتب کردن مثلا رنگ آبی را از کم رنگ تا پر رنگ در چهار خانه های شطرنجی (مربع های کوچک) از کمرنگ تا پر رنگ در ده مرحله انجام دهد.

90- رابطه ی جزء و کل

91- ارائه ی راه حل برای حل مسائل روز

92- آشنایی با تضادها ( روز / شب، سیاه / سفید، چاق / لاغر، سرد / گرم، چاله / کوه،تاریک / روشن و...)

93- چگونه می توان در آب، برق، گاز صرفه جویی کرد

94- درباره ی آنچه در ساحل وجود دارد با کودکان گفتگو کنید

95- درباره ی آنچه در جنگل وجود دارد با کودکان گفتگو کنید

96- نقاشی با وسایل مانند مداد رنگی، آب رنگ، گواش، رنگ روغن، برگ درختان، کاغذ های رنگی، گلبرگ گل ها، نقاشی با انگشت و...)

97- چه چیزهایی در آب شناور می مانند و چه چیزهایی زیر آب
می روند

98- چگونه باران و برف در آسمان تشکیل می شود

99- چه مواد غذایی را با آب می پزند ( گوشت خام / حبوبات سفت)

100- دو ظرف هم حجم با شکل ظاهری متفاوت انتخاب کنید و یکی از ظرف ها را پر از آب کنید و آب آن را در ظرف دیگری بریزید تا کودکان متوجه حجم یکسان هر دو ظرف شوند.

101- آشنایی با ترازو

102- استفاده از ترازو در موارد مختلف

103- اندازه گرفتن قد و وزن کودکان در کلاس

104- آشنایی با حیواناتی که هم در آب زندگی می کنند و هم در خشکی

105- آشنایی با حیواناتی که منقرض شده اند

106- آشنایی با حیواناب عظیم الجسه (فیل، نهنگ و...)

107- آشنایی با حیوانات شاخ دار ( گاو، گوزن و...)

108- کدام حیوان عسل دوست دارد؟

109- کدام حیوان هویج دوست دارد؟

110- کدام حیوان گردو دوست دارد؟

111- کدام حیوان در مناطق سرد زندگی می کند

112- کدام حیوان بر روی درخت زندگی می کند؟

113- کدام جای پا برای چه حیوانی است؟

114- آشنایی با صداهای مختلف حیوانات

115- یک تنگ آب را پر از آب کنید و از پشت تنگ آب، نشان دهید که دست هایش بزرگتر شده است (آشنایی مقدماتی با زره بین)

116- بریدن و چسباندن برگ درختان و گل ها روی کاغذ (نقاشی)

117- بازی نقش دکتر، مریض، خوشحال، ناراحت و...)

118- از کودک بپرسید اگر کسی ناراحت است چکار باید بکنیم

119- پر شدن بادکنک و خارج شدن جریان هوا از بادکنک

120- استفاده از طبل برای آشنا کردن کودک با ریتم

121- آشنایی با زمین لرزه، سیل و...)

122- توپ در اندازه های گوناگون در اختیار کودکان بگذارید

123- پرتاب کردن به سوی هدف

124- استفاده از شابلون و نمونه سازی

125- حفظ تعادل چوب بر روی انگشت

126- از کودکان بپرسید از بازی تعادل چه چیزی یاد گرفتید. جواب اینکه ما باید در خوردن، خوابیدن، خرید کردن، صحبت کردن و... رعایت اعتدال را بکنیم

127- بازی انداختن توپ در حلقه

128- تقلید حرکات حیوانات

129- کدام حیوانات سم دارند و کدام پنجه و چنگال و چرا؟

130- تقلید حرکت کسی که بار سنگینی برداشته یا بار سبک و...

131- تقلید از کسی  که شنا می کند و درآوردن صدای موج باد با دهان

132- خواندن شعرهای کودکانه با استفاده از ریتم گرفتن با دست ها

133- پرتاب کردن توپ به دیوار و گرفتن

134- شوت کردن توپ به دیوار و با یک پا کنترل کردن

135- تقلید حرکات حیوانات مختلف

136- چه حیوانی گردنش از حیوانات دیگر درازتر است؟

137- چه حیوانی گوش های بزرگی دارد؟

139- چه حیوانی....

140- تقلید آدم پرخور

141- تقلید آدم خجالتی

142- تقلید آدم قوی

143- تقلید آدم ضعیف

144- تقلید آدم زورگو

145- تقلید آدمی که فکر می کند (گذاشتن انگشت اشاره روی سر به معنای فکر کردن)

146- شناخت عیب آدم های زورگو

147- بازی کردن نقش آدم های مختلف توسط کودک

148- طراحی با حبوبات

149- تشخیص تصور دور و نزدیک

150- تجربه ی دماهای مختلف (سرد، ولرم، گرم، جوش و...)

151- آموزش رفتارهای اجتماعی به وسیله ی نمایش

152- یادآوری فعالیت های روزمره

153- آموزش چیزهای جدید و تازه

154- استفاده از ساعت برای تخمین کاری که کودک می خواهد انجام دهد

155- بازگو کردن سئوالاتی از قبیل، اگر به مدرسه رفتید و یک نفر به شما زورگفت چکار می کنید و سئوالاتی از این دست.

الف- خودم اقدام می کنم

ب- به معلم می گویم

پ- به پدر و مادرم می گویم

ت- من هم زور می گویم

ث- به او حرف های بدی می زنم

ج- با فکر کردن مسأله را حل می کنم و... (کدام راه حل بهتر است!؟)

شناخت مفاهیم قبل از دبستان:

برای علاقه مند کردن کودکان به ریاضیات، بهتر است ابتدا مفاهیم را از حالت انتزاعی به دنیای واقعی بکشانید. آنچه دانش ریاضی به ما یاد می دهد توانایی غربال کردن، گلچین کردن و ترکیب کردن و توالی منطقی اطلاعات است.

1- آموزش شکل های هندسی و نقاشی با کاموا

2- استفاده از قطره چکان برای درست کردن ابر (پنبه و...)

3- شناخت کارکرد اشیاء مختلف

4- شناخت صدای حیوانات

5- شناخت رد پای حیوانات

6- راه رفتن انواع حیوانات

7- ویژگی های هر یک از حیوانات

8- شناختن مشاغل

9- بریدن کاغذ با استفاده از قیچی (شکل های هندسی)

10- شناخت رنگ ها

11- شناخت طعم مواد غذایی

12- شناخت اشکال هندسی و کاربرد آنها

13- شناخت میوه ها (رنگ، طعم و...)

14- شناخت انواع درختان (شکل برگ ها)

15- پیدا کردن شکل های دایره در لباس (دکمه ها با فاصله های مساوی)

16- نتیجه ی یک داستان جالب

17- توصیه های یک داستان جالب

18- کاربرد خاص هر یک از وسایل نقلیه

19- استفاده از تصاویر و گفتگو درباره ی آنها

20- شناخت نوع غذای جانوران

21- شناخت انواع گل ها (طرح، رنگ، بو)

22- جورچین

23- تصاویر جانوران را از مجلات بریدن و بر روی مقوا بچسبانید

24- به وسیله ی یک جعبه ی کفش یک آپارتمان چند طبقه درست کنید

25- آموزش نقاشی

26- شناخت داخل میوه ها

27- مرتب کردن از کوچک به بزرگ و برعکس

28- تقسیم ده عدد میوه بین  پنج نفر و از این قبیل کارها

29- شناخت مفاهیم: سریع – آهسته، بلند – کوتاه، سبک – سنگین، چاق – لاغر، شب – روز، خورشید – ماه، سفید – سیاه، گریه – خنده، تفاوت اسم دختر و پسر و...

30- بازی با طبل و گزیلفون

31- نقاشی با ماسه، مدادرنگی و...

32- آشنایی با حشرات

33- وسایل و ابزارهای مشاغل مختلف

34- لمس کردن، احساس کردن، شناختن

35- با چشم بسته اشیاء را شناختن

36- شناخت حواس پنج گانه (شنوایی و...)

37- کار با کاغذ رنگی

38- شناخت انواع ورزش ها

39- شناخت صدای وسایل نقلیه

40- بازی با عروسک خیمه شب بازی

41- تأتر کودک

42- شناخت وسایل آشپزخانه ( آنهایی که خطرناک نیستند)

43- شناخت انواع ظرف ها (شناخت کاربردهای آنها)

44- تفاوت حوله و پارچه

45- شناخت نقش پرهای پرندگان

46- آشنایی با انگشتان دست و پا

47- خاصیت آهن ربا

48- ویژگی های فصل ها

49- فرق رودخانه و دریا

50- ارتعاش طبل

51- بازی تعادل (مداد روی انگشت)

52- ترازو و وزن کردن

53- بازی با ترکیب رنگ ها (گواش)

54- تفاوت گوسفند و بز

55- کدام یک تند تر می روند (دوچرخه – موتور – ماشین)

56- تفاوت شکل میوه ها (خیار – موز، سیب – پرتغال و...)

57- آشنایی با ریتم و آهنگ

58- تیله بازی

59- روی یک پا ایستادن

60- شناخت وسیله های ماشین ( چرخ ها، بوق، فرمان، چراغ ها و...) و دلیل کاربرد هر یک از آنها

61- تفاوت رنگ ماشین ها ( رنگ زرد تاکسی)

62- تفاوت هواپیما و ماشین

63- تفاوت خیابان و کوچه

64- تفاوت لباس زن و مرد

65- شناخت انواع کلاه ها

66- آموزش بازی اوریگامی (هفت تکه ی هندسی که با آن وسایل مختلف را می سازند. مثل هواپیما، خانه و...) این بازی برای تقویت حافظه، بالا بردن خلاقیت و تقویت هوش ریاضی و... مفید است.

از کودک بخواهید (زوج و فرد) اعضاء بدن را با هم مقایسه کند. مثلا دو تا دست، دو تا چشم، دو تا ابرو، یک بینی، یک دهان و...

امیداورم این کتاب مورد پسند صاحب نظران و معلمان و مربیان قرار بگیرد.

پایان

مهارت های زندگی

 

به نام خدا

مهارت های زندگی، برای کودکان

نویسنده: عبدالله یزدانی

سر شناسه                     : یزدانی، عبدالله، 1353-

عنوان و نام پدید آور         : مهارت های زندگی، برای کودکان/ نویسنده، عبدالله یزدانی.

مشخصات نشر               : ورامین: دوقلوها، 1394.

مشخصات ظاهری           : 84 ص.: مصور؛ 5/14 * 5/21 س م.

شابک                         : 80000ریال 7–26–6432-600–978

وضعیت فهرست نویسی    : فیپا

موضوع                      : کودکان – راهنمای مهارت های زندگی 

موضوع                      : مهارت های اجتماعی در کودکان

موضوع                      : والدین – تأثیر بر فرزندان

رده بندی کنگره              : 1394 9م4ی/781 IQ

رده بندی دیویی              : 231/305

شماره کتابشناسی ملی       : 4096635

ناشر: دوقلوها

نویسنده: عبدالله یزدانی

چاپ اول: 1395

شمارگان: 1000

شابک: 7 – 26 – 6432 – 600 – 978

قیمت : 8000 تومان

همه ی حقوق محفوظ است

 مقدمه.......................................................................11

مفهوم شناسی تربیت.....................................................12

ابعاد تربیت................................................................12

به فرزندان مسئولیت دهید...............................................15

بکار بردن عبارت های لطفا و متشکرم..............................15

قبول اشتباه: (گفتن عبارت ببخشید) ..................................15

صدا زدن دیگران ........................................................15

دست دادن و احوال پرسی با اقوام و دوستان........................15

عکس العمل نشان دادن نسبت به حرف های دیگران..............16

تعریف و تمجید از دیگران نه چاپلوسی..............................16

به کودکان یاد بدهید که صادق و راستگو باشند.....................16

وقت شناسی................................................................16

بازکردن در................................................................16

فرزندتان را مسئولیت پذیر بار بیاورید...............................17

آداب پذیرایی...............................................................17

قرض گرفتن وسایل دیگران............................................17

وقتی فرزندتان نمی داند ................................................17

نظافت کردن: (مسواک و حمام) ......................................18

ناخن گرفتن................................................................18

دستشویی رفتن............................................................18

توجه به حالت های فیزیکی بدن.......................................18

جویدن آدامس.............................................................18

خوردن موادغذایی.......................................................19

سرماخوردگی.............................................................19

آروغ زدن..................................................................19

نوشتن برچسب یا علامت خاص روی وسایل مدرسه.............19

شستن دست ها............................................................19

به دکتر رفتن..............................................................19

هنگامی که غذا در دهان است.........................................19

رفتن به بیمارستان.......................................................20

رفتن به دندان پزشکی..................................................20

نوازش کردن.............................................................20

احترام گذاشتن............................................................20

دروغ گویی................................................................21

توجه کردن به دیگران...................................................21

توجه به احساس دیگران.................................................21

دوست یابی.................................................................21

حمایت کردن از دیگران.................................................21

شناخت تفاوت ها..........................................................22

نحوه ی نشستن و راه رفتن.............................................22

قرار ملاقات گذاشتن.....................................................22

استفاده از کلاه............................................................22

نحوه ی مهمانی رفتن....................................................22

قرار گذاشتن با دوستان..................................................22

وقتی اعضاء خانواده کنار یکدیگر هستند............................23

هنگام ورود اعضاء خانواده............................................23

شناختن اقوام...............................................................23

جشن تولد...................................................................23

قصه گویی.................................................................23

محکم کوبیدن در به هم..................................................24

تماشا کردن تلوزیون.....................................................24

استفاده از کامپیوتر.......................................................24

بازی شطرنج..............................................................24

قرض گرفتن کتاب........................................................24

ارزش پول توجیبی.......................................................25

وقتی فرزندان در خانه تنها هستند.....................................25

گوش دادن به حرف دیگران............................................25

اتاق خواب فرزندان......................................................25

کنار آمدن با بچه ها......................................................26

آیین دوست یابی...........................................................26

بچه های قلدر..............................................................26

مسخره کردن..............................................................26

نشستن روی صندلی جلو................................................26

ایستادن جلوی صف کلاس..............................................27

پیدا کردن دوستان مختلف...............................................27

مکان های بازی عمومی................................................27

رفتار با حیوانات..........................................................27

استفاده از سرویس مدرسه..............................................27

قطع کردن حرف های دیگران.........................................27

چگونه مؤدبانه موضوع بحث را عوض کنید.......................27

پیام تسلیت..................................................................28

وقتی حرف بدی را می شنود...........................................28

احساس تحقیر..............................................................28

رازدار بودن...............................................................28

معرفی دوستان............................................................28

به خاطر آوردن اسامی افراد...........................................28

معرفی اعضای خانواده.................................................29

احترام گذاشتن به دیگران...............................................29

لحن و صدا.................................................................29

استفاده از تلفن.............................................................29

هنگام صحبت کردن.....................................................30

زمان مناسب برای ملاقات با دیگران................................30

شوخی کردن با دیگران.................................................31

زیاد صحبت کردن با تلفن..............................................31

جواب دادن به موبایل....................................................31

صدای زنگ موبایل......................................................31

فرهنگ استفاده از موبایل...............................................32

قطع شدن تلفن همراه.....................................................32

مسائل شخصی............................................................32

تعیین زمان انجام کار....................................................33

گوش دادن به موسیقی...................................................33

مسائل شخصی خودتان را به دیگران نگویید.......................33

گفتگو با دیگران..........................................................33

چگونه با دیگران شوخی کنیم..........................................33

فحش دادن و استفاده از کلمات رکیک................................34

صحبت درباره ی مسائل مادی.........................................34

لهجه های مختلف.........................................................34

برخورد با معتاد..........................................................34

در گوشی حرف زدن....................................................35

اصلاح کردن حرف های دیگران.....................................35

غیبت کردن................................................................35

جدی نگرفتن موضوعات مهم..........................................35

خوب حرف زدن..........................................................35

ایما و اشاره................................................................36

پرسیدن سئوال.............................................................36

استفاده از کلمات..........................................................36

لحن صدای افراد..........................................................36

سئوالات نامربوط.........................................................36

جواب سئوال نامربوط...................................................37

انسان کامل.................................................................37

هنگام عصبانیت...........................................................37

اوقات فراغت..............................................................37

احترام گذاشتن به حقوق دیگران.......................................37

رفتن به گردش............................................................37

نکاتی که باید بیرون از خانه به آن توجه کند........................38

حکاکی کردن بر روی درخت و اماکن تاریخی.....................38

به سینما رفتن..............................................................38

به سینما رفتن همراه دوستان...........................................38

ایجاد مزاحمت برای دیگران...........................................39

دست زدن به وسایل خانه...............................................39

رفتن به رستوران.........................................................39

صف خرید.................................................................39

جا دادن خودمان در صف...............................................39

تنه زدن به دیگران........................................................40

استفاد از پله برقی.........................................................40

استفاده از آسانسور........................................................40

دادن جا به دیگران........................................................40

عبور از سالن ها..........................................................40

قرار ملاقات با دیگران..................................................40

آداب غذا خوردن..........................................................41

دعوت کردن میهمان.....................................................41

نشستن بر روی صندلی.................................................41

ارتباط با دیگران..........................................................41

چگونگی رفتار در خانه.................................................41

رفتن به مدرسه............................................................42

صرفه جویی کردن.......................................................42

ورزش کردن..............................................................42

ملاقات افراد بیمار.......................................................42

هدیه روز معلم............................................................42

مهارت های کلاس.......................................................42

گاهی اوقات بگذارید فرزندتان احساس برنده شدن کند............44

کودک گرسنه..............................................................44

روابط اجتماعی...........................................................44

زیاده از حد از فرزندتان انتظار نداشته باشید.......................44

چگونه فرزندانمان را تربیت کنیم.....................................45

خودتان برای فرزندتان الگوی خوبی باشید..........................45

آموزش مسائل اخلاقی...................................................45

آموزش ادب و احترام به فرزندان.....................................45

بد رفتاری فرزندان.......................................................46

آموزش غیر مستقیم.......................................................46

امنیت فرزندان.............................................................47

وقتی فرزندتان به خانه ی پدر بزرگ و مادربزرگ می رود....47

تشویق، تعریف و تمجید از فرزندان..................................47

وقتی اقتدار پدر زیر سئوال می رود..................................47

معذرت خواهی............................................................48

چگونه فرزندانمان را کتاب خوان کنیم...............................48

اهمیت عفو و بخشش.....................................................48

به فرزندتان یاد بدهید درست قضاوت کند...........................48

ورود به جامعه............................................................49

ارتباط فرزند با فامیل و بستگان.......................................49

انحرافات اخلاقی.........................................................50

اهمیت و نقش عاطفه در پرورش کودک............................50

رشد شخصیت در کودک...............................................50

نقش پدر و مادر..........................................................50

شیطنت های کودکان.....................................................51

تربیت در دوران کودکی................................................51

نقش و تأثیر پند و اندرز.................................................52

نقش شادی در شکوفایی شخصیت کودک............................53

احترام والدین به کودک..................................................53

بی عدالتی والدین..........................................................53

آداب حرف زدن...........................................................54

بیدارسازی فکر و ذهن...................................................54

تحقیر و توهین.............................................................54

لوس کردن کودک.........................................................54

مقایسه ی فرزندان.........................................................54

تبعیض بین فرزندان.......................................................55

چرا کودکان شب ها دیر می خوابند....................................56

نقش تربیت اجتماعی......................................................56

رفتن به مدرسه.............................................................56

چرا بعضی از کودکان خیلی بد غذا هستند؟..........................57

کودکی که شستش را می خورد.........................................57

کودک خیال باف............................................................58

حس مسئولیت پذیری.......................................................58

استقلال طلبی کودک.......................................................59

صبحت کردن درباه ی مسائل مالی خانواده...........................59

خرید لباس...................................................................60

دروغ گویی کودکان.......................................................60

وقتی کودک حرف بد می زند...........................................60

کودک خودخواه و مغرور................................................61

عصبانیت کودک...........................................................61

فرزند لوس..................................................................61

تصویر ذهنی کودک.......................................................62

آیا فرزندان با هم تفاوت دارند؟..........................................62

چرا فرزندان با هم دعوا می کنند؟......................................63

وقتی کودکان فکر می کنند با آنها عادلانه رفتار نشده است........64

کودک خالی بند.............................................................64

اگر با معلم فرزندتان مشکل دارید.......................................65

علاقه ی فرزندان...........................................................65

شناسایی علایق و استعدادهای کودک...................................66

به فرزندتان دستور ندهید..................................................66

فرزند مؤدب.................................................................67

بد خُلقی فرزندان در خانه.................................................67

یادگیری فرزندان...........................................................67

استفاده از تلوزیون، ویدئو، بازهای رایانه ای........................68

فراموش کاری کودکان....................................................68

تذکر دادن به کودکان......................................................68

تقلید از دیگران.............................................................69

ارتباط معقول و منطقی...................................................71

بالا بردن اعتماد به نفس فرزندان.......................................71

سعی کنید برای کودکان قصه بگویید..................................72

کودکان را در تجربه های خویش شریک کنید.......................72

انجام بازی با کلمات.......................................................72

فهرست احساسات.........................................................72

به کودکتان یاد دهید.......................................................73

یک جدول ساده............................................................74

قرار داد خانوادگی........................................................74

وقتی عصبانی هستید، تنبیه نکنید......................................75

تفاوت میان قدرت و اختیار.............................................75

آموزش مدیریت خشم....................................................75

سبک زندگی..............................................................75

حل مسائل اطراف با تفکر.............................................76

برخورد با استاد و معلم................................................76

پرورش ذهنی و روحی................................................76

پیش ازسخن گفتن با فرزندتان، فکر کنید...........................76

تفاوت های کودکان را فراموش نکنید...............................76

فراموشکاری والدین....................................................76

از بکار بردن زور و پافشاری اجتناب کنید........................77

به پیامدهای رفتارتان با فرزندتان بیندیشید.........................77

سعی کنید نکات مثبت را ببینید.......................................77

تا حد امکان از تکرار صحبت هایتان اجتناب کنید...............77

الگوی مناسبی برای فرزندتان باشید................................78

تقسیم عادلانه ی وظایف بین فرزندان.............................78

حس احساس مسئولیت................................................78

تغییرات تدریجی و کوچک هستند..................................78

توصیه هایی برای والدین............................................79

ذهن کودک را با مسائل خاص روزمره آشنا کنید..............79

برای فرزندانتان الگو باشید........................................80

آرامش خود را در برابر فرزند حفظ کنید.......................80

نگرش مثبت نسبت به فرزند.......................................82

تعهد والدین............................................................82

دادن جایزه به خودم..................................................83

مهارت های مفید......................................................83

وقت شناسی............................................................83

 مقدمه

والدین می دانند که اگر فرزندان را خوب تربیت کنند، آنها در زندگی، آینده ی بهتری خواهند داشت و افرادی موفق خواهند شد. با یاد دادن به فرزندان، اینکه چه رفتاری خوب است و چه رفتاری بد، در واقع مهارت ضروری برای زندگی کردن را بدست خواهند آورد.

وقتی فرزندان یاد می گیرند که چه کاری بهتر است. اعتماد به نفسش بیشتر می شود و زندگی شادتری را تجربه خواهد کرد. کار خودتان را با یاد دادن مهارت های اولیه شروع کنید و مسیر رشد تربیتی را ادامه دهید.

اگر فرزندان هنوز در برخورد با مسائل اجتماعی مشکل دارند،
می توانید مدت زمان بیشتری بگذارید و با او تمرین کنید تا بتواند برخورد بهتری نسبت به آن مسائل داشته باشد. وقتی می خواهید این مطالب را به فرزندانتان آموزش دهید کمی صبور باشید و فرزندتان را به خاطر پیشرفت هایش تشویق کنید. سرانجام متوجه ی پیشرفت او خواهید شد. وقتی فرزندتان بزرگتر شد، قدر شناس زحمات شما خواهد بود.

مفهوم شناسی تربیت:

تربیت اساس و پایه ی یک جامعه است. دوام و بقا و سعادت هر جامعه ای به تربیت کودکان آن بستگی دارد. تربیت یکی از نیازهای اولیه ی انسان ها است. هزینه در این امور باعث جلوگیری از بسیاری رفتارهای ناهنجار اجتماعی می شود. یکی از دغدغه های امروز آموزش و پرورش بحث و چگونگی تربیت فرزندان است. روش های گوناگون و متنوعی وجود دارد که انسان ها را از ظلمت و جهل رهایی می دهد و به نورانیت اندیشه و علم رهنمون می سازد.

تربیت به معنی رشد و زیادی، چنانکه کودک به وسیله ی تربیت به رشد و کمال می رسد. متفکرین و دانشمندان تربیت را به معنی برانگیختن و فراهم آوردن موجبات رشد و پرورش و شکوفایی تمامی استعدادها، توانایی ها و قابلیت های انسان به منظور رسیدن به کمال و سعادت مطلوب است. از راه این آموزش ها به کمال که همانا اعتدال و هماهنگی جسم و عقل است، دست می یابد. در واقع تربیت به دنبال جامعه ای است که امید است در آینده شهروندان شایسته را تحویل جامعه دهد.

جان لاک فیلسوف انگلیسی هدف آموزش و پرورش را نیرومندی تن و فضیلت دانش می داند و آن را به سه بخش بدنی، عقلی، اخلاقی که لازمه ی تفکر است تقسیم می کند. در برخی مکاتب تربیتی از خودآگاهی، خودشناسی و اخلاق نیز صحبت شده است. به بیان دیگر هدف از تعلیم و تربیت خدمت به انسان و آگاهی انسان به خود است. نتیجه اینکه هر کودک علاوه بر اینکه باید فرمانبردار باشد باید از خود نیز فرمان پذیر باشد. یعنی با اراده ی خود، نقش ها و مسئولیت های خود را قبول کند.

ابعاد تربیت:

در تربیت باید رشد همه جانبه ی شخصیت کودک در ابعاد عقلی، عاطفی، جسمی و حرکتی، اجتماعی، اخلاقی، هنری در جهت وصول به اهداف فرهنگی جامعه توجه داشت. تربیتی درست است که کودک را با تمامی ابعادش هدف قرار می دهد نه در بعدی یا ابعاد محدود. بنابراین تنها پرداختن به تربیت جسمی یا تربیت فکری و اولویت دادن به علم و بی اعتنایی به اخلاق، می تواند ضربه ی جبران ناپذیری به سعادت افراد بزند. بدیهی است که پرتو چنین تربیتی وصول به
عالی ترین مراتب کمال و تعالی برای انسان امکان پذیر است. اما برای رسیدن به این هدف رشد دادن و تقویت قوای عقلانی کودک اهمیت دارد. یعنی تا انسانی به جنبه ی عقلانی کارهایی که منطبق با عقل و منطق است دست نیابد، کاری پیش نخواهد برد. یعنی تا کودک نتواند با عقل خود معلومات خارجی را تجزیه و تحلیل کند، راه به جایی نخواهد برد. بنابراین مهمتر اینکه باید افکار را به کودک آموخت، بلکه باید روش فکر کردن را به کودک آموزش داد.

1- به فرزندان مسئولیت دهید:

بهتر است هر سال که فرزندتان بزگتر می شود، مسئولیت های جدیدی را از او بخواهید. البته یک بچه ی 10 ساله نسبت به یک کودک 5 ساله نکات بیشتری را باید بداند.

2- بکار بردن عبارت های لطفا و متشکرم:

وقتی فرزندان به حرف می آیند و به طور مثال از شما یک شیرینی می خواهد. او را تشویق کنید که از عبارت لطفا استفاده کند. وقتی کمی بزرگتر شد و دیگران به او هدیه دادند. سعی کنید او را تشویق کنید که بگوید متشکرم.

3- به کودکان مهربانی کنید:

هر وقت کودکان کاری انجام دادند به آنها مهربانی کنید و آنها را تشویق کنید.

4- قبول اشتباه: (گفتن عبارت ببخشید)

وقتی کودکی در سالن یا راهروی مدرسه به یک کودک دیگری برخورد می کند و به او تنه می زند. بهترین چیزی که می تواند به او بگوید یک معذرت خواهی ساده است. یا زمانی که فرزند شما دیر کرده و یا کاری را فراموش کرده، گفتن معذرت خواهی نشان می دهد که او مسئولیت کارهایش را برعهده می گیرد.

5- صدا زدن دیگران:

کودکان باید یاد بگیرند وقتی دیگران را صدا می زنند، آنها را با اسم و با لحن درست صدا بزنند. همینطور بزرگترها را با اسم کوچکشان صدا نزنند. به طور مثال باید بگویند عمو، عمه و... و یا معلم و همسایه را با القاب آقا و خانم صدا بزنند.

6- دست دادن و احوال پرسی با اقوام و دوستان:

وقتی فرزند شما دیگران را می بیند و می خواهد با آنها دست بدهد، باید بداند اول بزرگترها باید دستشان را جلو بیاورند نه اینکه او پیش قدم شود و اگر بزرگترها دست نداند فقط با آنها سلام و احوال پرسی کند.

اگر فرزندتان خجالتی است و نمی تواند با دیگران دست دهد، کافی است به او لبخند بزند و بعد از سلام کردن سرش را کمی خم کند. با این کار ادب و تواضع خود را به دیگران نشان داده است.

7- عکس العمل نشان دادن نسبت به حرف های دیگران:

کودکان باید یاد بگیرند، نسبت به حرف های دیگران عکس العمل بد نشان ندهند و ابراز عقایدش را محترمانه با یک لحن و قیافه ای دوستانه بیان کند. در این صورت هم به آنها احترام گداشته و هم نظرات خودش را مطرح کرده است. سعی کنید خودتان برای فرزندتان بهترین الگو باشید.

8- تعریف و تمجید از دیگران نه چاپلوسی:

تعریف و تمجید از دیگران راه و روش خودش را دارد:

1- تعریف از غذایی که خورده است.

2- تعریف از لباس زیبایی که دوستش پوشیده است.

البته تعریف و تمجید از دیگران آداب خودش را دارد و به جا باید از آن استفاده کرد.

9- به کودکان یاد بدهید که صادق و راستگو باشند:

کودکانی که می توانند جواب درست بدهند را باید تشویق کرد.

10- وقت شناسی:

زمان ما محدود است. بنابراین باید یاد بگیریم از وقت به نحو احسن استفاده کنیم. برای مثال برای بیرون رفتن از خانه و رسیدن به مدرسه زمان کافی در نظر بگیرد و یا برای انجام تکالیف مدرسه وقت و زمان مناسب را در نظر بگیرد.

لیستی از کارهایی که کودک برای کارهای روزانه باید انجام دهد را تهیه کنید و جلوی چشمان او بگذارید. البته گاهی اوقات ممکن است کودک دیر بیاید. از او بخواهید به شما خبر دهد که دیر می آید و دلیل دیر کردنش چیست.

11- بازکردن در:

شما باید به فرزندتان یاد بدهید که درب خانه را به روی غریبه ها باز نکند. برای ورود به آسانسور نیز معمولا اول خانم ها و بزرگترها داخل می شوند و برای خروج هم همین طور. اما اگر آسانسور از افراد مختلف پر باشد، فرقی ندارد هر کسی جلوی در باشد، اول او خارج می شود.

12- فرزندتان را مسئولیت پذیر بار بیاورید:

معمولا فرزندان به سنین می رسند که بد و خوب را تشخیص می دهند و کم کم متوجه می شوند به خواسته های دیگران چگونه پاسخ دهند. مثلا اگر به آنها بگویند که در خیابان فوتبال بازی کنند، آنها نباید قبول کنند و یا اینکه در راه برگشت از مدرسه به خانه با دوستان خود بدون اجازه ی پدر و مادر وقت تلف نکنند. آنها نباید این کار را بکنند و به همکلاسی های خود بگویند. نه من باید به موقع به خانه برسیم و باید به کودکانتان مهارت نه گفتن را بیاموزید.

13- آداب پذیرایی:

به طور معمول چای و شربت و میوه جلوی مهمان بگذارد و اگر چیزی داخل خانه نیست حتی با یک لیوان آب و یک استکان چای از مهمان پذیرایی کند.

14- قرض گرفتن وسایل دیگران:

سعی کنید بدون اجازه ی دیگران وسایل آنها را برندارید. این قانون حتی شامل کوچکترین وسایل می شود. بچه ها باید یاد بگیرند برای وسایل دیگران ارزش قائل شوند. هر چند که آن وسایل خیلی
بی ارزش و پیش پا افتاده باشد. اگر چیزی را از دیگران قرض گرفتید و آن را خراب کردید، باید مشابه آن را برای آنها تهیه کنید.

15- وقتی فرزندتان نمی داند، این کاری که می خواهد انجام دهد درست است یا نه:

یکی از کارها این است که به اطرافش نگاه کند تا ببیند دیگران چکار می کنند. به طور مثال اطرافیان چگونه همین کار را انجام می دهند.

به فرزندتان بگویید وقتی فهمید کاری که انجام داده اشتباه است. دیگر نباید آن را تکرار کند و باید از اشتباهش درس بگیرد. وقتی او از شما معذرت خواهی کرد، کار بدش را فراموش کنید.

16- نظافت کردن: (مسواک و حمام)

یکی از وظایف والدین این است که نظافت کردن را به فرزندشان یاد بدهند. اهمیت نظافت را به او گوش زد کنید. رعایت نظافت به سلامتی او کمک می کند.

17- ناخن گرفتن:

صدای ناخن گرفتن نباید در مکان هایی که افراد خواب هستند، انجام شود. این کار اصلا درست نیست.

18- دستشویی رفتن:

فرزند شما، نباید سر میز غذا و جلوی همه، اعلام کند که می خواهد به دستشویی برود. این نیز یکی از درس های زندگی است که باید بیاموزد.

19- توجه به حالت های فیزیکی بدن:

حالت های فیزیکی بدن، پیامی را به دیگران منتقل می کند. توجه به این مسائل به خصوص زمانی که فرزند شما در جمع است، بسیار مهم است. همینطور نحوه ی ایستادن، نشستن و راه رفتن و دویدن را به او بیاموزید. (هنگام دویدن پاها مخالف دست ها حرکت می کنند). راه رفتن صحیح باعث می شود که او انسان کسل کننده و بی هدفی به نظر نیاید.

20- جویدن آدامس:

به فرزندان آموزش دهید، جویدن آدامس را جلوی دیگران انجام ندهد. اما بدترین چیز در مورد جویدن آدامس، نحوه ی جویدن آن است و همیشه با دهان بسته آدامس بجود. همینطور زمانی که آدامس می جود، نباید صدای آدامس جویدن شنیده شود.

مشکل دیگری که جویدن آدامس به همراه دارد. این است که بچه ها نمی دانند پس از جویدن آدامس باید با آن چه کار کنند. آنها نباید آدامس خودشان را در ظرف یا زیر میز بیندازند. یا حتی آن را جایی مخفی کنند. آنها نباید آن را جایی بچسبانند. باید آدامس خودشان را در سطل زباله بیندازند.

21- خوردن موادغذایی:

به فرزندتان بیاموزید، هنگامیکه با دوستانش در مدرسه و یا در پارک و یا با یکدیگر پیاده روی می کنند، نباید چیزی بخورد، مگر اینکه به دوستانش که همراه او هستند تعارف کند.

22- سرماخوردگی:

وقتی فرزندتان سرما خورده است. هنگام عطسه کردن باید جلوی دهان و بینی اش را با دستمال بگیرد و رویش را از دیگران برگرداند و به او بگویید بعد از آن دست و صورتش را کاملا بشوید. همچنین باید دستمال کاغذی همراه خودش داشته باشد.

23- آروغ زدن:

به فرزندتان یاد دهید که خیلی غذا نخورد. شاید حین خوردن غذای زیادی اتفاق بیفتد. بنابراین باید مراقب باشد. اگر این اتفاق افتاد، بهتر است معذرت خواهی کند.

24- نوشتن برچسب یا علامت خاص روی وسایل مدرسه:

داشتن برچسب بر روی وسایل مدرسه باعث می شود تا بچه ها وسایل یکدیگر را بهتر بشناسند. استفاده از این روش برای دانش آموزانی که سر یک کلاس هستند، بسیار خوب است.

25- شستن دست ها:

به فرزندتان بگویید قبل از خوردن غذا دستانش را با آب بشوید.

26- به دکتر رفتن:

رفتن به مطب پزشک نیز قسمتی از زندگی است. معمولا بچه ها از این کار خوششان نمی آید و اسرار می کنند هنگام مریض شدن در خانه استراحت کنند و به پزشک مراجعه نکنند. به فرزندتان توضیح دهید که نرفتن به دکتر برای بدن ضرر دارد.

27- هنگامی که غذا در دهان است:

گاهی اوقات فرزندان حین غذا صحبت می کنند. به آنها گوش زد کنید که هیچ کس از چنین حالتی خوشش نمی آید و نباید هنگامی که غذا در دهان است صحبت کرد. چرا که غذای داخل دهان دیده می شود و مخاطب را آزار میدهد و کلمات گنگ و نامفهوم شنیده می شوند وشاید غذا در گلویش گیر کند.

28- رفتن به بیمارستان:

وقتی فرزندتان را به بیمارستان می برید، سعی کنید با حرف های مثبت خودتان به او کمک کنید تا به آرامش برسد. حضور شما نیز در کنار او باعث می شود که احساس بهتری داشته باشد. او را تشویق کنید به خاطر کارهایی که دکتر و پرستاران برای او انجام می دهند از آنها تشکر کند.

29- رفتن به دندان پزشکی:

سعی کنید به فرزندان بفهمانید که اگر به موقع و درست مسواک بزند، سالیان بیشتری و شاید تا پایان عمر دندان هایش را خواهد داشت و باید دندان هایش را همیشه تمیز نگه دارد. در این صورت دندان های سالم و تمیزی دارد و با اعتماد به نفس می خندد.

30- نوازش کردن:

به فرزندانتان اجازه دهید هر وقت احساس کردند نوازش کردن دیگران را دوست ندارند به آنها بگویند از این کار خوشش نمی آید. به او بگویید این کار او بی ادبی نیست. کودک باید احساس استقلال کند و خودش بدنش را در کنترل داشته باشد. البته باید خیلی محترمانه به آنها بگوید، این کار را نکنند. همچنین به او اجازه دهید هر وقت کسی اذیتش کرد، از شما کمک بگیرد. به او بفهمانید که در جامعه اگر فردی مورد اذیت و آزار قرار بگیرد، مردم به نیروی انتظامی یا دادگاه ها از آن شخص شکایت می کنند و هر کس حق ندارد خودش تلافی کند. همینطور بچه ها باید در مدرسه اگر مورد ظلم و ستم قرار گرفتند به معاون یا مدیر مدرسه بگویند تا آنها رسیدگی کنند.

31- احترام گذاشتن:

باید به فرزندتان یاد بدهید به دیگران احترام بگذارد تا جایی که این کار باعث نشود دیگران از ادب و مرام او سوع استفاده کنند. به او بگویید برخورد خوب و رفتار مؤدبانه باعث می شود تا دیگران به تو احترام بگذارند و اگر فردی رفتار بی ادبی داشت با هوش و زکاوتی که دارد از آنها فاصله بگیرد.

32- دروغ گویی:

به فرزندتان یاد بدهید راستگو باشد و اگر فردی دروغ می گوید با او دوستی نکنند.

33- توجه کردن به دیگران:

اگر نوجوان شما فردی باشد که به افراد منفی و شرور توجه می کند و با آنها رفت و آمد دارد. در این صورت او یک انسان عاقلی نیست و شاید حرف هایی را بشنود که در سرنوشت و آینده ی او تأثیر منفی بگذارد.

34- توجه به احساس دیگران:

گاهی اوقات برخی افراد با رفتار احساسی دیگران را گول می زنند. چنین فردی با احساسات دیگران بازی می کند. حتی اگر دوستی گرفتار شد. در مرحله ی اول به او کمک فکری بدهید و اگر به
حرف های شما دقیق گوش کرد و عمل کرد که هیچ، بالاخره راه درست را پیدا می کند. اما اگر یک قسمت را گوش کرد و قسمت دیگر حرفتان را عمل نکرد از او فاصله بگیرید. چرا که او انسان نادانی است و چنین فردی می تواند برای دیگران زحمت و رنج داشته باشد. اما مراقبت باشید. در اغلب موارد، او سر تکان می دهد و حرف های شما را تصدیق می کند، اما به آن عمل نمی کند!!!

35- دوست یابی:

به فرزندتان یاد دهید بدون دلیل با فردی دوستی نکند و تا او را کاملا نشناخته است در همان جلسه اول با او دوستی نکند. این کار نیاز به بررسی دقیق دارد. دوستی با آدم نادان از حماقت فرد است.  

36- حمایت کردن از دیگران:

به فرزندتان کمک کنید تا دیگران را بهتر بشناسد و اگر فردی مورد ظلم و ستم قرار گرفت او را حمایت کند. به آنها بگویید در چنین شرایطی گاهی دوستان را بهتر می شناسید و می بینید چه راحت به دیگران ظلم می کند. مطمئن باشید همین دوست روزی به شما خیانت خواهد کرد.

37- شناخت تفاوت ها:

آیا فرزند شما مثل یک انسان عاقل تربیت شده است. اگر چنین است او باید زیرک و دانا باشد.

38- نحوه ی نشستن و راه رفتن:

وقتی فرزند شما می نشیند باید کمرش را به پشت صندلی تکیه دهد و صاف بنشیند. هنگام راه رفتن پشتش را صاف کند و سرش عقب یا جلو نباشد. وقتی راه می رود پاهایش را درست از روی زمین بلند کند و دوباره روی زمین بگذارد و پاهایش را روی زمین نکشد.

39- قرار ملاقات گذاشتن:

به طور معمول یکی از نشانه های عاقل بودن این است که کارها را سر وقت خودش انجام دهد و در مورد جزئیات برنامه ریزی داشته باشد. مثلا برای رفتن به مدرسه کمی زودتر آنجا باشد.

40- استفاده از کلاه:

به طور معمول استفاده از کلاه در هوای گرم و آفتابی یا هوای سرد ضروری است.

41- نحوه ی مهمانی رفتن:

وقتی با خانواده ی خودتان به خانه ی کسی می روید و یا اینکه قرار ملاقاتی دارید. نباید هر جایی که پیدا کرد، برود و آنجا بنشیند. بلکه باید جای مناسبی را نسبت به افراد بزرگتر و کوچکتری که در آن مهمانی و جلسه قرار دارند برای خودش در نظر بگیرد. شاید هم صاحب خانه یا مدیر جلسه جای خاصی را برایش در نظر گرفته باشد. باید آرام و متین راه برود و در جایگاه خودش مستقر شود. همچنین به نحوه ی نشستن خودش دقت کند و نباید بی موقع و بی دلیل صحبت کند.

42- قرار گذاشتن با دوستان:

نه گفتن به دیگران یکی از مهارت هایی است که فرزند شما باید آن را یاد بگیرد. اگر دوست ندارد با دوستانش بیرون برود. بنابراین فقط کافی است در این شرایط به دوستانش بگوید: متأسفم کار دارم و
نمی توانم الان با شما بیرون بیایم.

43- وقتی اعضاء خانواده کنار یکدیگر هستند:

به فرزندتان بگویید که رفتار آنها چگونه می تواند بر اعضاء خانواده تأثیرگذار باشد. آنها باید یاد بگیرند با سایر اعضاء خانواده به شیوه ای مسالمت آمیز رفتار کنند. شما باید به عنوان والدین فرزندتان باید برای او الگوی مناسبی باشید. اما شما نیز برای یاددادن مهارت های مختلف به آنها باید صبور باشید و از خود گذشتگی نشان دهید. در این صورت بین برادرها و خواهر ها بحث و مشاجره صورت نخواهد گرفت.

44- هنگام ورود اعضاء خانواده:

وقتی یک از اعضاء خانواده به خانه برمی گردد. نسبت به
عکس العمل دیگران درباه ی ورود او به خانه حساس هستند و دوست دارند دیگران از آنها استقبال کنند. آنها وقتی به خانه برمی گردند، دوست دارند استراحت کرده و تجدید قوا کنند. بچه ها دوست دارند وقتی از مدرسه به خانه برمی گردند با آغوش باز از آنها استقبال کنند و در مورد کارهای روزانه شان در مدرسه از آنها سئوال شود.

45- شناختن اقوام:

دانستن نسبت بین افراد، برای بزرگترها بسیار مهم است و به طور معمول این مسأله برای بچه ها چندان مهم نیست. شاید این مسأله به خاطر این باشد که در خانواده در مورد اقوام و فامیل خود حرف های خوبی نمی شنوند. همچنین نحوه ی ارتباط فامیل با بچه ها بسیار مؤثر است. آنها باید سعی کنند با هم کنار بیایند و بیشتر به فکر یکدیگر باشند.

46- جشن تولد:

شما برای خوشحال کردن فرزندتان می توایند از دوستانش دعوت کنید که به خانه ی شما بیایند. اما مراقبت باشید تا می توانید جشن تولد را ساده برگزار کنید.

47- قصه گویی:

قصه گویی روش خوبی برای گذراندن اوقاتمان است. ولی گاهی ممکن است بچه ها به شدت بترسند و این کار اصلا خوب نیست. گاهی اوقات دیدن فیلم های ترسناک اصلا خوب نیست. در آخر برادران بزرگتر پشت پله یا دیوار مخفی نشوند تا خواهر و برادر کوچکترشان را بترسانند. تمام این کارها خوب نیست و سعی نکنید دیگران را بترسانید.

48- محکم کوبیدن در به هم:

گاهی اوقات بچه ها بدون اینکه متوجه باشند یا قصد بدی داشته باشند در را محکم به هم می زنند. به فرزندتان بگویید کوبیدن در صدای گوش خراشی تولید می کند و برای هیچ کس خوشایند نیست. درست مثل این است صدای گوش خراشی بشنوید. به فرزندتان یاد دهید که چگونه باید در را باز و بسته کند. به او بگویید که اگر این کار را بکند محیط خانه برای همه محیطی آرامش بخش خواهد بود.

49- تماشا کردن تلوزیون:

حتی فرزندان هم باید برای دیدن تلوزیون زمان های خاصی را در نظر بگیرند تا به کارهای دیگر برسند. او باید به محدودیت ها و قوانین زندگی احترام بگذارد و به طور مثال نباید همه ی وقتش را صرف دیدن تلوزیون کند.

50- استفاده از کامپیوتر:

فرزندان شما باید یاد بگیرند که در زمان های مشخصی از کامپیوتر استفاده کنند. همچنین نباید مدت طولانی به جای اینه در کنار خانواده باشند از کامپیوتر استفاده کنند.

51- بازی شطرنج:

بچه ها دوست دارند در خانه با شطرنج بازی کنند. اگر بچه ها قوانین بازی را خوب بدانند، اشکالی ندارد. اما اگر قانون بازی را نمی دانند بهتر است به آنها آموزش دهید. شاید لازم باشد تا بازی دیگران را تماشا کنند و از آنها بازی را یاد بگیرند.

52- قرض گرفتن کتاب:

چقدر بد است وقتی کتابی را از کتابخانه قرض می گیرید، چیزی در کتاب ها بنویسید و صفحات آنها را تا یا پاره کنید. بنابراین فرزندتان را تشویق کنید تا برای کتاب ارزش قائل شود به ویژه اگر کتابی که در اختیار دارد متعلق به خودش نیست و آن را قرض گرفته است.

53- ارزش پول توجیبی:

دادن پول توجیبی به بچه ها خوب است به شرطی که آنها روش خرج کردن را بلد باشند. این کار باعث می شود که کودک شما از لحاظ اجتماعی مسئولیت پذیرتر شود. یک بچه ی خوب باید سعی کند در کارهای خانه سهمی داشته باشد و پدر و مادر کمک های فرزندشان را در نظر بگیرند. نه اینکه بچه پول را در ازای کاری که انجام می دهد توقع مبلغی داشته باشد. اما اگر پول توجیبی مختصری به فرزندتان می دهید، توقع نداشته باشید آن را پس انداز کند. ولی در نهایت به او اجازه دهید که حساب و کتاب مالی اش را داشته باشد. باید برای چیزهایی که دوست دارد، صبر کند و خودش پولش را جمع کند.

54- وقتی فرزندان در خانه تنها هستند:

بیشتر بچه های ده تا دوازده ساله وقتی در خانه تنها هستند، احساس استقلال می کنند. اما نباید مدت طولانی آنها را به حال خودشان تنها گذاشت. وقتی از خانه بیرون می روید و کودک خودتان را تنها
می گذارید، باید به او بگویید چه انتظاری از او دارید.

55- گوش دادن به حرف دیگران:

بچه ها باید یاد بگیرند که وقتی شخصی با آنها حرف می زند باید به حرف طرف مقابل گوش دهند و سر خود را برنگردانند و مشغول کار دیگری نباشند. اما باید وقت خود را بیهوده تلف نکنند و اگر سخنان طرف مقابل برایش مفید نیست با احترام و در لحظه ی مناسب خداحافظی کند و آنجا را ترک کند. به او گوش زد کنید که اگر شروع به بحث و جدل کند زمان زیادی را از دست خواهد داد و این کار بیهوده ای است.

56- اتاق خواب فرزندان:

وقتی والدین اتاق خواب به هم ریخته ی فرزندشان را می بینند، اعصابشان ناراحت می شود. برای شروع سعی کنید آرامش خودتان را حفظ کنید و به این نکته توجه داشته باشید که غر زدن دردی را درمان نمی کند. هر چند وقت یک بار سعی کنید وسایل زیادی را در انباری بگذارید تا مرتب کردن اتاق ساده تر باشد. صبور باشید تا بزرگتر شود.

57- کنار آمدن با بچه ها:

به فرزندتان یاد دهید تا به رفتار دوستانشان توجه کنند و بهترین ها را انتخاب کنند. فرزندتان را تشویق کنید تا دوستان زیادی نداشته باشد. زیرا نمی تواند برای همه دوستانش وقت کافی بگذارد. اما با این حال باید با دیگران بد رفتاری نکند و یا اینکه به آنها کمک کند. بلکه باید آداب دوستی را بداند و بین دوستان واقعی و صمیمی و دیگران تفاوت قائل شود.

58- آیین دوست یابی:

به فرزندتان کمک کنید که آداب دوست یابی را بیاموزد و
دوست های خوبی برای خودش پیدا کند. به آنها گوش زد کنید حتی گاهی دوستان خوب هم روی ما را زمین می زنند و او باید با این موضوع کنار بیاید و زیاد ناراحت نشود. شاید این کار را می کند تا دوستی تو را امتحان کند. او نباید همیشه منتظر باشد تا دوستانش با او موافق باشند. برای اینکه دوستی ها ادامه پیدا کنند باید مراعات یکدیگر را بکنند. نه اینکه دوستی یک طرفه باشد. این دوستی دوام چندانی ندارد. به آنها بگویید اجازه ندهد تا دوستانش بر روی او کنترل داشته باشند و او را مانند آدمک کوکی ببینند.

59- بچه های قلدر:

فرزند شما هرکز نباید به بچه های دیگر اجازه دهد از او سوء استفاده کنند. فرزند شما نباید به حرف بچه های زورگو گوش کند. بلکه باید با شیوه ای درست با آنها مقابله کند.

60- مسخره کردن:

از فرزندتان بخواهید که بچه های دیگر را مسخره نکند و آنها را آزار و اذیت نکند.

61- نشستن روی صندلی جلو:

اگر فرزند شما با سرویس به مدرسه می رود و دوست دارد ردیف اول صندلی ماشین بنشیند. ممکن است این کار باعث رنجش دیگران شود. زیرا آنها هم دوست دارند روی صندلی جلو بنشینند. بنابراین باید عدالت را رعایت کنند.

62- ایستادن جلوی صف کلاس:

گاهی همیشه ایستادن یک نفر جلوی صف کلاس باعث رنجش دیگران می شود. بنابراین بهتر است گاهی هم عقب تر بایستید.

63- پیدا کردن دوستان مختلف:

پیدا کردن دوستان جدید کار سختی است. فرزند شما می تواند در کلاس های مختلف دوستان زیادی پیدا کند. به طور مثال او می تواند در کلاس های موسیقی، ورزش، شنا، آموزش زبان، پارک دوستانی پیدا کند.

64- مکان های بازی عمومی:

اگر فرزند شما می بیند که بچه های دیگر در صف ایستاده اند و دوست دارند با تاب، سرسره یا دیگر وسایل شهر بازی، تفریح و بازی کنند. باید نوبت خودش را رعایت کند و به آنها نیز اجازه ی استفاده از این وسایل را بدهد. او باید بداند که همه ی بچه هایی که در شهر بازی هستند به یک اندازه حق استفاده از وسایل آنجا را دارند.

65- رفتار با حیوانات:

به فرزندتان یاد بدهید که حیوانات را اذیت نکنند و نسبت به آنها خشن نباشد. آنها نباید از آزار و اذیت دیگران لذت ببرند. این کار باعث
می شود که او یاد بگیرد نسبت به افرادی که از او ضعیف تر و
ناتوان تر هستند مهربان باشد.

66- استفاده از سرویس مدرسه:

همه خوب می دانند که سرویس مدرسه یک اتومبیل شخصی نیست که افراد بتوانند در آن با یکدیگر گپ بزنند. بهتر است دانش آموزان درون سرویس رفتار شایسته تری داشته باشند.

67- قطع کردن حرف های دیگران:

قطع کردن حرف های دیگران باعث رنجش و آزار آنها می شود. این کار او بی ادبی محسوب می شود. به او بگویید بهتر است چند لحظه صبر کند تا حرف های شما تمام شود، بعد حرف بزند.

68- چگونه مؤدبانه موضوع بحث را عوض کنید:

اگر فرزند شما به موضوع مورد بحث علاقه ندارد و می خواهد موضوع دیگری را مطرح کند، یکدفعه نباید میان حرف دیگران بپرد و صحبت آنها را قطع کند. وقتی در نهایت نوبت فرزند شما رسید، او می تواند موضوع بحث را عوض کند و درباره ی موضوع مورد علاقه ی خودش حرف بزند.

69- پیام تسلیت:

وقتی به دیدن آشنایی می روید که یکی از اعضای خانواده اش را از دست داده است. خیلی با او حرف نزنید. شاید درخواست مغفرت از خداوند برای او به بازماندگانش آرامش دهد.

70- وقتی حرف بدی را می شنود:

زمانیکه حرف بدی را می شنود، عکس العمل او چگونه است؟ تحمل چنین شرایطی برای همه دشوار است. شاید او بتواند با رفتار خوب شرایط را تغییر دهد. به فرزندتان یاد دهید که وقتی چنین مسائلی پیش آید، گاهی لازم است سکوت کند و چیزی نگوید.

71- احساس تحقیر:

در این شرایط هیچ چیزی نمی تواند احساس کودک را تسکین دهد. قلب این بچه ها به درد می آید و احساس سردرگمی می کنند. بعضی دوستان افراد پر حاشیه ای هستند. بهتر است از چنین افرادی دوری کند.

72- رازدار بودن:

فرزند شما باید رازدار بوده و حرف هایی که از دوستش شنیده و با او درد و دل کرده است به کسی نگوید. به فرزندتان بگویید مشکلات دیگران در بیشتر مواقع از روی جهل و نادانی افراد است. چرا که در بیشتر مواقع مشکل از خود شخص است.

73- معرفی دوستان:

فقط بزرگترها نیستند که یکدیگر را به هم معرفی می کنند. بچه ها باید این کار را یاد بگیرند. اما موضوع این است که اول باید چه کسی را به دیگران معرفی کنیم. سعی کنید از مهمترین فرد میان گروهتان شروع کنید.

74- به خاطر آوردن اسامی افراد:

هم بچه ها و هم بزرگترها دوست دارند، دیگران اسم آنها را به درستی تلفظ کنند. به فرزندتان بگویید که اسم بچه های دیگر را یاد بگیرد. به بچه ها یاد دهید که برای به خاطر آوردن اسامی دیگران، خصوصیات فردی، مهارت، قیافه و... را در نظر بگیرد.

75- معرفی اعضای خانواده:

وقتی فرزندان والدینش را به دوستش معرفی می کند باید بگوید مامان و بابا. بهتر است شما را به اسم کوچکتان به دوستش معرفی نکند.

76- احترام گذاشتن به دیگران:

اگر فرزند شما در دوران کودکی اش یاد بگیرد که وقتی مادر بزرگش به خانه ی شما می آید، برای احترام به او جلوی پایش بلند شود و بایستد. در بزرگ سالی این کار برایش عادت می شود. وقتی با دیگران برخورد کرد به آنها هم احترام می گذارد. بنابراین تربیت اخلاقی از خانواده آغاز می شود.

77- لحن و صدا:

وقتی با دیگران صحبت می کنید، امکان دارد طرف مقابل با لحن و صدایش شما را تحت تأثیر قرار دهد. شاید جلوی شما گریه کند تا شما را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین باید قصد و نیت طرف مقابل را شناسایی کند.

78- استفاده از تلفن:

به بچه ها یاد بدهید وقتی فردی به شما تلفن می زند و او را
نمی شناسد. اگر از پشت تلفن خواست که شما خودتان را معرفی کنید. برای اینکه او را نمی شناسید این کار را نکنید. بهتر است که آنها بدون مقدمه بگویند. شما با کجا کار دارید. او باید برای تلفن زدنش دلیلی داشته باشد و او باید بدون کم و کاست آن را به پدر و مادرش منتقل کند. او باید بگوید شما چه کسی هستید و چرا تماس گرفته اید.

اگر فرزند ما تلفن را برداشته و فهمیده که تلفن برای شخص دیگری است باید مؤدبانه بگوید: چند لحظه صبر کنید و بعد آن شخص را صدا بزند یا اینکه بگوید: بعدا تماس بگیرد. یا اینکه اگر پیغامی براشون دارید، بذارین بعدا با شما تماس می گیرند. او نباید بگوید پدر کجاست یا مشغول انجام چه کاری است. همچنین تلفن و موبایل و اینترنت وسیله ای برای مزاحمت و اذیت دیگران نیست. بلکه وسیله ای برای انجام کارهای واجب می باشد.

وقتی بچه ها در کنار خانواده یا آشنایان هستند و مثلا موبایل زنگ خورد، نباید آنها بایستند و حرف های آنها را گوش کنند. بلکه بهتر است که چند قدم فاصله بگیرند تا صحبت آنها تمام شود.

نکته: توجه داشته باشید که فرزندتان هیچ وقت نباید به کسی که با
خانه ی شما تماس گرفته بگوید که در خانه تنهاست. همینطور بیش از اندازه نباید صحبت کند و مختصر و مفید حرف بزند. اما اگر فامیل و اقوام مثل عمه و خاله و دایی و پدر بزرگ و مادر بزرگ با او تلفنی حرف می زنند. اشکالی ندارد که به آنها بگوید در خانه تنهاست.

گاهی کودکان به آتش نشانی و امداد و نجات و مراکزی که مردم را کمک می کنند، مزاحمت ایجاد می کنند. باید به آنها گفت که این کار از لحاظ قانونی درست نیست و عواقب بدی خواهد داشت.

79- هنگام صحبت کردن:

به فرزندتان بگویید که وقتی با دیگران صحبت می کند. باید آهسته و شمرده حرف بزند و با صدای بلند و خیلی آهسته صحبت کند. اگر طرف مقابل با شما شوخی ندارد، باید با او جدی باشید. این کار باعث می شود تا سوء تفاهمی بین شما به وجود نیاید.

80- زمان مناسب برای ملاقات با دیگران:

معمولا افرادی که به موقع به سراغ دیگران می روند، مزاحم آنها نیستند. به طور مثال وقت ناهار و شام، ظهر و آخر شب. کودک تصور کند در چنین ساعاتی صحیح نیست بدون هماهنگی به ملاقات دیگران برود. ولی به هر جهت اگر قبلا خودش از شما خواسته باشد، اشکالی ندارد. باید از او بپرسید چه زمانی برای ملاقات بهتر است. اما باید مراقب باشد وقت او را زیاد نگیرد. با این کار برای وقت و زمان دیگران ارزش قائل شده است. همچنین خودش هم نباید اجازه دهد تا دیگران وقت و زمان او را حدر بدهند.

متأسفانه بعضی ها هنوز نمی دانند که نباید زیاد با دیگران حرف بزنند. با این کار وقت دیگران را حدر می دهند و نمی گذارند آنها به کارهایشان برسند. به نظر می رسد که آنها یا وقت زیادی دارند و یا کار و مشغله ای ندارند. این دسته از افراد حتی اگر کار خاصی هم نداشته باشند، مدام حرف می زنند و نمی توانند با شما خداحافظی کنند. در چنین شرایطی باید خویشتن دار بوده و با لحن آرام بگویید: من دوست دارم با شما بیشتر حرف بزنم، ولی الان کار دارم و باید بروم. اگر فرزند شما فهمید که این دسته از افراد چقدر دردسر ساز هستند به او یاد بدهید با روش های گوناگون صحبت را تمام کند.

81- شوخی کردن با دیگران:

شوخی با دیگران در حالی که مراعات بعضی چیزها را بکنید و طرف مقابل هم جنبه ی آن را داشته باشد، اشکالی ندارد. اما نباید از حد بگذرد. سعی کنید این مسائل را به او آموزش دهید. چرا که بیشتر افراد دوست ندارند کسی با آنها شوخی کند.

82- زیاد صحبت کردن با تلفن:

به فرزندتان بگویید، نباید هر قدر دلش خواست با تلفن صحبت کند. زیرا سرانجام باید هزینه ی تلفن را پرداخت کنید و باید هر ماه به میزان مشخص (ضروری) از تلفن یا موبایل استفاده کنند. همچنین استفاده از موبایل هزینه ی بیشتری دارد. بنابراین نباید در هنگام صحبت کردن با تلفن پرحرفی کند. اگر فرزند شما پرحرفی می کند باید به آنها تذکر دهید که تلفن را قطع کند. چون آنها باید هزینه ی استفاده از تلفن را بدهند. این کار هزینه ی اضافی برای والدین خواهد داشت.

اگر می خواهید هزینه ی موبایل کمتر شود، باید به فرزندتان بگویید که با موبایل زیاد حرف نزد و فقط در شرایط اضطراری از آن استفاده کند.

83- جواب دادن به موبایل:

اگر فرزند شما موبایل دارد این بدان معنی نیست که هر وقت موبایلش زنگ زد، بتواند آن را جواب دهد. شاید دوستان او با این کار باعث سلب آسایش فرزندتان شوند. پست های صوتی ابزار بسیار خوبی هستند. وقتی کسی با شما کار ضروری دارد، می تواند برای شما پیغام بگذارد.

84- صدای زنگ موبایل:

صدای زنگ موبایل به خاطر این است که متوجه شویم کسی به ما تلفن زده است نه اینکه به دیگران بگوییم که این موسیقی مورد
علاقه ی اوست. امروزه موبایل ها آلودی صوتی بسیاری برای ما به وجود می آورند. معمولا موبایل ها را می توان به حالت زنگ، سکوت یا لرزش گذاشت. فرزند شما باید بداند که کجا و چگونه از این سه نوع روش مختلف استفاده کند.

85- فرهنگ استفاده از موبایل:

به هر حال داشتن موبایل باعث می شود که ما همیشه در دسترس باشیم. البته گاهی لازم است به تلفن هایی پاسخ ندهیم. فرزند شما باید نحوه ی استفاده ی درست از موبایل را بداند و به عبارت دیگر بداند فرهنگ استفاده از موبایل چگونه است. موبایل در خانواده ی شما باید وسیله ای برای برقراری ارتباط و تبادل نظر در شرایط حساس باشد. نه اینکه به هر دلیلی با یکدیگر تماس بگیرید. اگر می خواهید با دیگران برای مدت طولانی صحبت کنید، بهتر است وقتی در کنار هم هستید، این کار را بکنید.

نکته: نباید هنگام استفاده از موبایل خوراکی بخورید.

86- قطع شدن تلفن همراه:

وقتی تلفن یکدفعه قطع شد، کسی که با شما تماس گرفته باید سعی کند دوباره شماره بگیرد و با شما تماس برقرار کند. او باید منتظر بماند تا دوباره با او تماس بگیرند.

همچنین استفاده از تلفن همراه در مکان های عمومی (ماشین های عمومی، مترو، قطار و...) نباید با صدای بلند صحبت کرد. همچنین باید مراقب سارقین باشد.

87- مسائل شخصی:

به فرزندتان بگویید دیگران نباید از همه ی اتفاقاتی که در زندگی ما می افتد، با خبر شوند و بدانند که ما لحظه لحظه ی زندگی مان را چگونه می گذرانیم. شاید لازم باشد چیزهایی که برای ما جالب است را با دیگران در میان بگذاریم. ولی نباید با پرحرفی هایمان و اظهار نظرهای شخصی مان، دوستانمان را خسته کنیم. هرکس باید مراقب باشد مزاحم دیگران نشود. بنابراین باید مراقب رفتارشان باشند. او همچنین نباید از حرف های زشت و توهین آمیز استفاده کند.

88- تعیین زمان انجام کار:

بهترین راه ممکن برای اینکه فرزندتان به تمام کارهایش برسد این است که برای انجام کارهایش برنامه ریزی کن. او باید به طور واضح کارهایش را دسته بندی  و اولویت بندی کند.

89- گوش دادن به موسیقی:

اگر چه فرزند شما به موسیقی علاقه دارد و می خواهد به
موسیقی های خوب گوش دهد. اما نباید در جمع با صدای بلند به موسیقی گوش دهد. یا اینکه نباید در هر گونه مراسم گوشی در گوشش بگذارد و به موسیقی گوش دهد. علاوه برااین استفاده از هدفن باعث آسیب رسیدن به گوش می شود.

90- مسائل شخصی خودتان را به دیگران نگویید:

فرزندتان باید بداند که مسائل شخصی و خصوصی را نباید برای دیگران تعریف کند.

91- گفتگو با دیگران:

 سعی کنید مهارت درست گفتگو را به فرزندان یاد بدهید. وقتی آنها متوجه شوند که صحبت کردن با دیگران فرایند دوجانبه است، اعتماد به نفسشان بیشتر خواهد شد. هنگامیکه فرزندتان مهارت های برقراری ارتباط با دیگران را خوب بداند سعی می کند با حرف هایش دیگران را ناراحت نکند. بچه ها باید اهمیت درست حرف زدن و رعایت ادب و احترام هنگام گفتگو را خوب بدانند.

92- چگونه با دیگران شوخی کنیم:

فرزند شما می تواند در بعضی مواقع با شوخی کردن، باعث شود طرف مقابل نگرانی هایش را از بین ببرد. ولی فرزندتان باید وقتی با دیگران شوخی می کند بداند که شوخی های او نباید باعث ناراحتی دیگران شود. باید مراقب باشد، گاهی شوخی های بد می تواند باعث ناراحتی دیگران شود. خواه این شوخی ها در مورد نژاد و قوم خاصی باشد یا در مورد جنس مخالف باشد. این کار باعث می شود خاطره ی تلخی از آنها باقی بماند. او نباید برای خنداندن دیگران فردی را مسخره کند.

حتی اگر فرزند شما خیلی شوخ طبع است، نباید همیشه با دیگران شوخی کند. به او بگویید که شوخی کردن با دیگران ممکن است دردسر ساز شود. بالاخره شوخی بی مورد باعث می شود، دیگران از دورو برش بروند و فرار کنند.

93- فحش دادن و استفاده از کلمات رکیک:

در خانواده هایی که فحش دادن برای همه عادی است، بچه ها نیز تشویق می شوند که از دیگران الگوبرداری کنند. شاید شما در
خانواده ی خودتان اصلا فحش ندهید و ناسزا نگویید. ولی یکدفعه متوجه می شوید که حرف بدی از زبان فرزندتان بیرون می آید، نباید در این موارد عکس العمل تند و شدیدی نسبت به او نشان دهید، گاهی اوقات این کار شما باعث می شود که آنها دوباره آن کلمه ی بد را به زبان بیاورند. شاید فرزند شما واقعا معنی حرفی را که می زند،
نمی داند. به فرزندتان بگویید که دیگران دوست ندارند او این حرف بد را بزند. حتی اگر به او مستقیما نگویند که از این کارش خوششان نمی آید. فرزندان باید از همان دوران کودکی از کلمات خوب و مؤدبانه استفاده کنند.

94- صحبت درباره ی مسائل مادی:

بچه های شما نباید از قیمت چیزهایی که دیگران خریده اند از آنها سئوال کنند. آنها همچنین خودشان هم نباید قیمت چیزهایی را که
خریده اند به دیگران بگویند. گاهی اوقات بچه ها چیزهایی که خودشان دارند را با وسایل دوستانشان مقایسه می کنند.

95- لهجه های مختلف:

فرزندتان در زندگی اش با افرادی روبرو می شود که لهجه ی متفاوتی با او دارند. او نباید به آنها بخندد و بگوید که چه لهجه ی عجیبی دارند، بلکه باید سعی کند که حرف های آنها را درست درک کند. به او بگویید: لهجه های مختلف باعث زیبایی فرهنگ ها می شود.

96- برخورد با معتاد:

فرزندتان باید محکم و قاطعانه با آنها دوستی نکند. او باید در انتخاب دوستانش دقت کند. به او بگویید حد و مرز خاصی برای خودش در نظر بگیرد. علاوه بر این بهتر است کمی به حرف مردم فکر کند.

97- در گوشی حرف زدن:

به فرزندتان بگویید در یک مراسم رسمی نباید با یک نفر در گوشی صحبت کند. او با این کار به دیگران می گوید که چیزی را از آنها پنهان می کند. بنابراین بهتر است فرزندتان این کار را نکند.

98- اصلاح کردن حرف های دیگران:

به فرزندتان یاد بدهید که وقتی احساس می کند باید حرف های دوستش را اصلاح کند. چگونه این کار را انجام دهد. او نباید به دوستش بگوید تو اشتباه کردی، حرفت درست نبود. بلکه اگر لازم بود عقیده ی خودش را بگوید. او نباید دیگران رادر جمع کوچک کند.

99- غیبت کردن:

به فرزندتان بگویید اگر کسی پشت سر دیگران حرف می زند، او فرد قابل اعتمادی نیست. ببینید آیا این موضوع را برای تخریب کردن دیگران انجام می دهد. شاید بهتر باشد در جمع این افراد نمانید و با آنها دوستی نکنید و به حرف آنها گوش ندهید. او باید بداند که ممکن است روزی پشت سر خودش هم حرف بزنند.

100- جدی نگرفتن موضوعات مهم:

به فرزندتان بگویید که بعضی ها سعی می کنند غم و غصه هایشان را به دیگران بگویند. این کار باعث افسردگی و رنجش شما می شود. هر شخص باید سعی کند با تفکر موضوعات مهم زندگی اش را تحلیل کند نه اینکه سفره ی دلش را هر جا پهن کند. او با این کار فقط اطرافیانش را ناراحت می کند.

101- خوب حرف زدن:

استفاده از جملات و کلمات کوچه بازاری صحیح نیست. به او یاد بدهید که خیلی از این کلمات و جملات استفاده نکند. هر قدر او از کلمات و عبارات بهتری هنگام حرف زدن استفاده کند، تأثیر
حرف هایش بر دیگران بیشتر خواهد بود. خوب حرف زدن یک هنر است و نشان دهنده ی ادب و نزاکت است و باعث می شود دیگران به ما جلب شوند. خوب حرف زدن باید یکی از اهداف زندگی ما باشد.

به فرزندتان یاد بدهید که درست جواب دیگران را بدهد. وقتی کسی از او سئوالی می پرسد، یاد بگیرد چگونه حرف بزند و در چند جمله و سخنان کوتاه صحبت کند. اگر فرد مقابل عصبانی است با یک کلمه ی بله یا خیر و یا یک معذرت خواهی جواب بدهد. البته اشکالی ندارد که او هنگام گفتگو با دیگران مکث کند. زیرا فکر کردن قبل از حرف زدن خیلی بهتر است. به فرزندتان یاد بدهید که خوب و شمرده حرف بزند. من و مون کردن خوب نیست. حرف زدن شما نشان دهنده ی قدرت حل مسأله است و به هوش و زکاوت شما بستگی دارد.

102- ایما و اشاره:

گاهی اوقات بچه ها به این مسأله توجه کافی ندارند. به فرزندان بگویید که ایما و اشاره پیام های خاصی را به دیگران منتقل می کند و نشان دهنده ی احساسات و حالات روحی افراد است.

103- پرسیدن سئوال:

پرسیدن سئوال های مهم از دیگران باعث می شود که هم فرزندتان خودش وادار به فکر کردن شود و هم دیگران را به این کار وادار کند. این کار باعث می شود که بحث های میان فرزندتان و طرف مقابل باز شود. وقتی فرزندتان سئوال می پرسد، اطلاعات بیشتری درباره ی موضوع بحث بدست می آورد.

104- استفاده از کلمات:

برای اینکه فرزندتان بتواند حرف های خوب و مثبت بزند او را تشویق کنید. استفاده از کلمات مثبت باعث می شود دیگران احساس خوبی نسبت به ما پیدا کنند و استفاده از کلمات منفی و بد باعث رنجش دیگران می شود. بهتر است او به سخنرانی های افرادی که خوب حرف می زنند گوش کند.

105- لحن صدای افراد:

آیا صدای فرزندتان آرام و دوست داشتنی یا بلند و گوش خراش است؟ تُن صدا و نحوه ی تلفظ کلمات به اندازه ی حرف زدن اهمیت دارد.

106- سئوالات نامربوط:

سئوال هایی از قبیل: چرا پدرت بیکار است؟ چقدر پول توجیبی
می گیری؟ چند کیلویی؟ و... این سئوالات بسیار شخصی است و هرگز نباید آنها را از دیگران بپرسید؟ معمولا وقتی بچه ها سئوال های نابجایی از یکدیگر می پرسند یاد نگرفته اند که نباید اینگونه سئوال ها را بپرسند.

107- جواب سئوال نامربوط:

به فرزندتان بگویید می تواند جواب سئوال ها را ندهد یا بگوید فراموش کرده یا جواب سر بالا بدهد. بعضی از سئوال ها ناشی از دخالت و فضولی است.

108- انسان کامل:

بچه ها باید بدانند که بزرگترها انسان های کاملی نیستند. آنها خودشان قانون شکنی می کنند و از بچه ها انتظار دارند به قوانین احترام بگذارند. آیا فرزندتان حق دارد به دایی اش بگوید چرا آخرین تکه ی باقی مانده از کیک را تنها خوردی؟ یا اینکه به فردی بگوید که دهانش بو می دهد؟ بهتر است او این کار را نکند.

109- هنگام عصبانیت:

وقتی شخصی ناراحت است، می خواهد عقده اش را سر کسی خالی کند. بنابراین با برخورد با چنین افرادی کمتر حرف بزنید. کمتر نزدیکش بروید و کمتر به او نگاه کنید.

110- اوقات فراغت:

کودکان باید برای تفریح و سرگرمی خودشان برنامه ریزی کنند. وقتی به تفریح و گردش می روند، باید به فکر مسئولیت های روزانه ی خودشان باشند. وقتی با دوستان خود بازی می کنند باید خلاقیت داشته باشند.

111- احترام گذاشتن به حقوق دیگران:

فرزندتان باید حقوق دیگران را در نظر بگیرد. به فرزندتان یاد بدهید که باید روابط خود را با دیگران کنترل کند. همینطور نگذارید رفتارهای نادرست دیگران روی او تأثیر بگذارد.

112- رفتن به گردش:

وقتی به گردش می روید، مهمان طبیعت هستید. بنابراین فرزندتان باید مراقب درختان، رودخانه و جویبار، حیوانات و ... باشد و به آنها آسیبی نرساند. وقتی هم که آنجا را ترک می کند، نباید زباله ای از خودش در آنجا بگذارد.

113- نکاتی که باید بیرون از خانه به آن توجه کند:

وقتی فرزندتان پیاده روی می کند یا می دود و یا دوچرخه سواری
می کند. باید از مسیر خاصی استفاده کند. به ویژه اگر مسیری که او از آن عبور می کند و باریک است یا پیچ و خم زیادی دارد. فرزندتان ممکن است سر این پیچ ها با افراد مختلف برخورد کند. وقتی مسیر حرکت شلوغ باشد، فرزند شما نباید به این طرف و آن طرف و جلو و عقب برود. این کار باعث می شود برای آنها مشکلاتی به وجود آید.

114- حکاکی کردن بر روی درخت و اماکن تاریخی:

شاید فرزند شما به حکاکی کردن روی درخت و اماکن تاریخی و یادگاری نوشتن علاقه ی زیادی داشته باشد. ولی نباید به خودش اجازه دهد این کار را بکند.

به فرزندتان بگویید که باید اسمش را روی درهای دستشویی های عمومی یا میز و صندلی مدرسه ننویسید. این کار آنها باعث زشت شدن مکان های عمومی می شود. علاوه بر این باعث تخریب اموال عمومی می شود. هر قدر اموال عمومی بیشتر تخریب شود، دیگران نیز بیشتر به خودشان اجازده می دهند این کار را تکرار کنند. انجام این عمل نشان دهنده ی ادب و شخصیت اجتماعی آنهاست.

115- به سینما رفتن:

وقتی فرزند شما به سینما می رود، گاهی اوقات ممکن است کارهای دیگران باعث سلب آرامش شود. صدای زنگ تلفن همراه، خنده ی بلند یا درگوشی حرف زدن دیگران باعث ناراحتی می شود. هیچ کس نباید در سینما و ورزشگاه پلیس دیگران شود و به آنها امر و نهی کند.

116- به سینما رفتن همراه دوستان:

اگر فرزند شما نمی خواهد پول بلیط دوستش را بدهد، قبل از رفتن به سینما باید این مطلب را به او بگوید. او نباید فکر کند که دوستش همیشه پول همراه خودش دارد. دوست او وقتی در صف تهیه ی بلیط ایستاده و می بیند که مجبور است پول بلیطش را بدهد، ولی پول همراهش ندارد، خجالت می کشد.

117- ایجاد مزاحمت برای دیگران:

عده ای وقتی می بینند که بچه ای در جمع کودکان، اذیت و آزار
می کند، ناراحت می شوند. اگر فرزند شما در بین جمع رفتار خوبی از خود نشان دهد، همه به او توجه می کنند و او را تحسین خواهند کرد. برای همین رفتار غلط می تواند باعث مزاحمت دیگران شود.

118- دست زدن به وسایل خانه:

وقتی بچه ها در خانه تنها هستند، نباید به اشیاء خاصی دست بزنند. مثلا اجازه ی دست زدن به وسایل برقی (چرخ گوشت) و... را ندارند و ممکن است آسیب ببینند.

119- رفتن به رستوران:

وقتی فرزندتان در رستوران غذا می خورد، نباید به خودش اجازه دهد همه جا را کثیف کند. میزی که پر از دستمال های کثیف،
استخوان های گوشت، آشغال و زباله است، اشتهای افرادی را که
می خواهند در آن رستوران غذا بخورند را از بین می برد. فرزندتان را تشویق کنید که با ریختن مواد اضافی در جای مخصوص، هم به حقوق دیگران که با او سر یک میز نشسته اند احترام می گذارد و هم به کسانی که اطراف او نشسته اند. شاید با این کار به پیش خدمت کمک کند.

120- صف خرید:

معمولا در صف خرید چیزی و یا در نوبت بانک، صحیح نیست تا برای دیگران جا بگیرید و یا بی نوبت کارتان را انجام دهید. این کار باعث آزار دیگران می شود. زیرا آنها مجبورند وقت بیشتری بگذارند و در صف بایستند.

به فرزندتان بگویید که اگر به پارک می رود و در صف بازی یا دوچرخه سواری ایستاده، نباید برای دوستش جا بگیرد. زیرا بچه های دیگر از این کار او ناراحت می شوند.

121- جا دادن خودمان در صف:

جا دادن خودمان در صف یعنی بدون اینکه برایمان جا گرفته باشند، خودمان را وسط صف جای دهیم. این کار هم زشت است و حق الناس است.

122- تنه زدن به دیگران:

به فرزندتان بگویید وقتی در کوچه و خیابان پیاده روی می کنید، نباید طوری راه برود یا بدود که به دیگران تنه بزند. اما اگر چنین اتفاقی افتاد، معذرت خواهی کند. به او بگویید که در اماکن عمومی بلند صحبت نکند. همینطور در جاهای شلوغ نباید دیگران را هُل دهد.

123- استفاد از پله برقی:

بچه ها باید از خطرات پله برقی آگاه شوند. آنها باید در پله های برقی ننشینند. وقتی روی پله برقی قرار می گیرند در گوشه ی سمت راست بایستند و جلوی راه را نگیرند. شاید یک نفر بخواهد از آنجا عبور کند. او باید روی پله بایستد و از جایش حرکت نکند.

124- استفاده از آسانسور:

بهتر است داخل آسانسور حرف نزنید و ساکت باشید. زیرا مکالمه ی شما در آسانسور نمی تواند خصوصی باشد و همه صدای حرف های شما را می شنوند. بنابراین بهتر است ساکت باشید. همینطور آسانسور مکان کوچکی است و نباید بیشتر از ظرفیت سوار شوید.

125- دادن جا به دیگران:

به فرزندتان بگویید که باید مراقب افراد پیر و ناتوان، زنان باردار یا بچه دار و کسانی که نمی توانند مدت طولانی روی پاهایشان بایستند، باشند و جای خودشان را به آنها بدهند.

126- عبور از سالن ها:

وقتی فرزندتان در راهرو، پیاده رو و سالن ها راه می رود، بهتر است از سمت راست عبور کند و مزاحم افرادی که می خواهند از آنجا عبور کنند، نشود. فقط افراد زیرک می توانند در این شرایط بدون اینکه کسی به آنها تنه بزند یا آنها را هُل دهد، راه خودشان را باز کنند. چقدر خوب است که خیلی مؤدبانه رفتار کنند.

127- قرار ملاقات با دیگران:

وقت شناسی بسیار مهم است. اگر فرزندتان با کسی قرار ملاقات دارد. نباید با دیر رفتن سر قرار وقت دیگران را بگیرد. اگر فرزند تان مرتب بدقولی می کند، دیگر دوستانش به او اعتماد نمی کنند. تقویم جیبی کوچکی برای فرزندتان بخرید و از او بخواهید تمام کارهایش را در آن یادداشت کند.

128- آداب غذا خوردن:

وقتی فرزندتان غذا می خورد، باید آداب غذا خوردن را رعایت کند. اما عجله نکنید و به تدریج آموزش دهید.

129- دعوت کردن میهمان:

وقتی فرزندتان می خواهد دوستش را به خانه دعوت کند. باید از قبل به شما اطلاع دهد و با شما هماهنگی کرده باشد. او نباید کل شب را با دوستش بیدار بماند و با هم بگویند و بخندند. آنها باید زمان میهمانی را تقسیم بندی کنند. نه اینکه تا هر وقت دلشان خواست و تا دیروقت بیدار بمانند. با این کار مزاحم خانواده می شوند. در این صورت بزرگترها عصبانی می شوند و دیگر به آنها اجازه این میهمانی ها را نمی دهند. البته باید به میهمان احترام گذاشت.

130- نشستن بر روی صندلی:

اگر فرزندتان بر روی صندلی می نشیند و به جلو و عقب خم می شود تا بر روی پایه های عقب صندلی قرار بگیرد، کار درستی نیست.

131- ارتباط با دیگران:

به فرزندتان یاد بدهید نوع ارتباط خود را با هر شخص مشخص کند. آداب و رسوم ملت های مختلف با هم فرق دارد. فرزندتان به
روش های مختلفی می تواند، رفتار کند.

132- چگونگی رفتار در خانه:

با کارهای ساده شروع کنید. به فرزندتان یاد بدهید وقتی از اتاق خارج می شود، لامپ آن اتاق را خاموش کند. یا وقتی وارد اتاق می شود، قبل از ورود در بزند و مکث کند تا اجازه ی ورود بدهند. وقتی مسواک می زند، شیر آب را ببندد. هنگامیکه غذا می خورد، ظرف غذایش را زیر آب گرم بشوید و کنار ظرف شویی بگذارد. وقتی حمام می گیرد، حوله و لباس هایش را در جای معینی بگذارد. هنگامیکه دوچرخه سواری می کند، مراقب باشد و دوچرخه اش را قفل کند. اگر عجله کند، بالاخره یک روز یادش می رود دوچرخه اش را قفل کند.  

133- رفتن به مدرسه:

از فرزندتان بپرسید که در راه مدرسه تا خانه از چه مسیری می رود و برمی گردد. با رفتار خوب خود، دوستان و همکلاسی و حتی معلم او می توانند از فرزندتان الگو بگیرند.

134- صرفه جویی کردن:

گاهی اوقات فکر می کنیم وقتی اصراف می کنیم و پول را بیهوده حدر بدهیم به ما خوش می گذرد. به این فکر کنید که چطور می توانید از اصراف جلوگیری کنید. مثلا وقتی به مسافرت می روید به جای اینکه به رستوران بروید، غذاهای محلی بخرید.

135- ورزش کردن:

شرکت در فعالیت های ورزشی باعث می شود که فرزندتان مهارت جدیدی را یاد بگیرد و دوستان جدیدی پیدا کند و حتی در یک تیم بازی کند. البته نباید انتظار داشته باشد همیشه برنده شود. ولی با تمرین و تلاش بیشتر می تواند پیشرفت کند. افراد کمی می توانند قهرمان شوند. به مرور مهارت بهبود می یابد و پیروزی یک شبه به دست نمی آید.

136- ملاقات افراد بیمار:

قبل از هر چیز او باید ببیند که حال بیمار چطور است و آیا او
می تواند به ملاقات آن شخص برود یا نه؟ اگر بیماری در خانه بستری است قبل از ملاقات باید به او تلفن بزنید. مدت ملاقات نباید طولانی باشد. خواه او برای ملاقات بیمار به بیمارستان برود و یا به منزلش. او باید بداند فرد بیمار و کسانی که جراحی شده اند به خواب و استراحت بیشتری نیاز دارند.

137- هدیه روز معلم:

روز معلم برای معلمش هدیه ای بخرد یا کارت تبریک برای او بفرستد. وقتی معلم هدیه ای می گیرد باید از دانش آموزش تشکر کند.

139- مهارت های کلاس:

والدین می توانند در گسترش مهارت های کلاس فرزندشان، نقش زیادی ایفا کنند. ولی اینکه آنها چگونه باید با فرزندشان حرف بزنند؟ لحن کلام شما تأثیر زیادی در کودکان دارد. سعی کنید هنگام حرف زدن از کلمات پیچیده و دشوار استفاده نکنید. جملات کوتاهی استفاده کنید تا فرزندتان منظور شما را درک کند.

اگر می خواهید همراه فرزندتان به خرید بروید، شاید درد سری را تجربه کنید. اکنون راه حلی را ارائه می دهم.

وقتی با فرزندتان به خرید می روید و او اصرار می کند چیزی خاصی را برایش بخرید، قبل از رفتن به خرید به او بگویید هدفتان از این کار چیست و قصد خرید چه چیزهایی را دارید. مثلا اگر برای خرید
تخم مرغ بیرون می روید این مسأله را با فرزندتان درمیان بگذارید و به او بگویید قرار نیست برای او بستنی یا شکلات بخرید. اگر او در آن مغازه شکلات و یا اسباب بازی ببیند، شما آن را برایش نمی خرید. به فرزندتان قول ندهید که اگر در فروشگاه بدرفتاری نکند یا داد و بیداد راه نیندازد، برایش خوراکی یا اسباب بازی می خرید. به او بگویید فقط قصد دارید چیزهای ضروری خانه را بخرید. به فرزندتان یاد بدهید هر وقت همراه شما به خرید می رود، نمی توانید برایش خوراکی بخرید.

اگر در فروشگاه، فرزندتان دادوبیداد راه انداخت یا کج خلقی کرد. او را به گوشه ی خلوتی ببرید و آنجا بایستید تا آرام شود. هر قدر نسبت به رفتار بد فرزندتان بی تفاوت باشید، او سریع تر دست از این کارش بر می دارد.

اگر فرزندتان دست از کج خلقی هایش برنداشت و همچنان به دادوبیداد کردن ادامه داد، او را از فروشگاه بیرون ببرید و چیزهایی که خرید کرده اید را در فروشگاه بگذارید. با این کار فرزندتان به عواقب کار خودش پی خواهد برد. وقتی فرزندتان گفت: از شما متنفر است. جواب او را ندهید. از پیش او بروید و در اتاق دیگری بنشینید و نفس عمیقی بکشید. آرام و خونسرد بمانید تا او بفهمد که گفتن این جمله، باعث عصبانیت شما نمی شود. با این وجود، او دیگر با گفتن این جمله سعی نمی کند از شما سوء استفاده کند.

140- گاهی اوقات بگذارید فرزندتان احساس برنده شدن کند:

اگر شما همیشه بازنده ی میدان بحث و جدل دیگران باشید، چه احساسی پیدا می کردید. بنابراین اشکالی ندارد اگر گاهی اوقات به فرزندتان اجازه دهید که احساس برنده شدن کند.

کودکانی که دائم، معلم یا والدینشان آنها را سرزنش می کنند،
هورمن های بدنشان تغییر می کنند و استرس و خشم و عصبانیت در آنها به وجود می آید. اما اگر والدین با فرزندان کمتر بحث و مشاجره کنند، نشاط و اعتماد به نفس بالاتری خواهند داشت.

وقتی کودک بدخلقی می کند، بحث کردن با او فایده ای ندارد. در این شرایط شما به جای اینکه بتوانید با کودکان ارتباط برقرار کنید، بیشتر باعث عصبانیت او می شوید. این کار باعث می شود کودک احساس بدبختی و درماندگی کند.

141- کودک گرسنه:

وقتی فرزندتان گرسنه است اگر به او بگویید باید منتظر بماند تا غذا آماده شود، نمی تواند گرسنگی را تحمل کند. سعی کنید قبل از اینکه غذا را بخورید حدود ده دقیقه شعله ی غذا را خاموش کنید تا دمای غذا متعادل شود.

نکته: به کودکان اصرار نکنید تا آخر غذایشان را بخورند.

142- روابط اجتماعی:

همه ی ما دوست داریم فرزندمان فردی مسئولیت پذیر باشد. متخصصان معتقدند کودکانی که فعالیت های اجتماعی بیشتری دارند، راحت تر می توانند دیگران را درک کرده و با آنها همدردی کنند. علاوه بر این میزان مشکلات این قبیل کودکان در فعالیت های مدرسه نیز کمتر است و بهتر می توانند مشکلاتشان را حل کنند.

143- زیاده از حد از فرزندتان انتظار نداشته باشید:

ما بدون اینکه خودمان بدانیم، گاهی زیاد از حد به فرزندمان فشار
می آوریم. ما به آنها تحمیل می کنیم که اشتباه نکنند و طبق میل و خواسته ی ما رفتار کنند و آنگونه که ما فکر می کنیم زندگی کنند. شنیدن چنین جملاتی، تأثیر منفی روی فرزندتان خواهد گذاشت.
لحظه ی مناسبی را برای فرزندتان در نظر بگیرید و با او حرف بزنید. به یاد داشته باشید با اقدامات کوچک و ساده، می توانید گام های بزرگی بردارید.

144- چگونه فرزندانمان را تربیت کنیم:

 برای اینکه فرزندان خوبی تربیت کنیم باید در درجه ی اول به آنها یاد بدهیم که به نیازها و خواسته های دیگران نیز توجه داشته باشند. به آنها کمک کنید تا بفهمند کمک به دیگران در چه صورت درست است.

145- خودتان برای فرزندتان الگوی خوبی باشید:

آیا فرزندتان می داند انسان با شخصیت یعنی چه؟ آیا ما خودمان معنی این جمله را به درستی می دانیم؟ اگر در تربیت کودکان الگوی مناسبی نداشته باشید، جای تعجب نیست که نتوانیم کودک با شخصیتی تربیت کنیم. شما هر روز می توانید مثال ها و الگوهای خوبی به فرزندتان معرفی کنید. مثلا وقتی مشغول رانندگی هستید، رانندگان مؤدب را به فرزندتان نشان دهید. وقتی به رستوران می روید و غذایی سفارش
می دهید، با دیگران محترمانه رفتار کنید. اینکه فقط درباره ی موارد اخلاقی با فرزندتان حرف بزنید یک چیز است و اینکه خودتان برای او الگو باشید، چیز دیگری است.

146- آموزش مسائل اخلاقی:

شما باید به رفتارهای فرزندتان و نگرش او نسبت به دیگران توجه کافی داشته باشید. یکی از روش های خوب برای یاد دادن نکات اخلاقی به فرزندتان این است که از او بخواهید خودش را جای دیگران بگذارد. مثلا به فرزندتان بگویید اگر همکلاسی هایش به او زور
می گفتند چه احساسی پیدا می کرد؟ بنابراین با استفاده از این روش، به جای اینکه فرزندتان را به خاطر کارهای بدی که انجام می دهد، تنبیه کنید به او کمک کنید خودش به اشتباهاتش پی ببرد. به قول معروف به جای اینکه به او بگویید به او تذکر دهید، کمک کنید خودش پی به اشتباهش ببرد.

147- آموزش ادب و احترام به فرزندان:

بهترین راه برای یاد دادن ادب و احترام به فرزندتان این است که خودتان برای او الگوی خوبی باشید. اگر با فرزندتان با احترام رفتار کنید، او نیز یاد می گیرد به دیگران احترام بگذارد. اگر با فرزندتان مؤدبانه حرف بزنید. او هم می آموزد با شما مؤدبانه صحبت کند. اگر به فرزندتان بیاموزید که احترام گذاشتن به دیگران دوجانبه است، او سعی می کند به دیگران احترام بگذارد و در جامعه فردی محترم و با ادب باشد.

148- بد رفتاری فرزندان:

والدینی که بچه هایشان بد رفتای می کنند، باید به انگیزه ی فرزندشان از انجام این کارها پی ببرند. به هر حال زیاد اینگونه رفتارها را به دل نگیرید. متأسفانه هنگامیکه کودکان بدخلقی می کنند، والدین از کوره در می روند و با کودک بحث و جدل می کنند یا او را تنبیه می کنند.

به جای اینکه در مقابل رفتارهای بد فرزندتان، عکس العمل نشان دهید، او را در فرصت های مناسب راهنمایی کنید. نه اینکه همان لحظه این کار را بکنید. با او ارتباط برقرار کنید تا اعتماد به نفسش زیاد شود و کمکش کنید تا خودش مشکل را حل کند.

149- آموزش غیر مستقیم:

شاید باورتان نشود، یک کار ساده مثل خرید از فروشگاه، می تواند فرصت خوبی برای یادگیری فرزندتان باشد. شما می توانید در فروشگاه ها، وزن کردن و اندازه گیری چیزهای مختلف را به فرزندتان یاد بدهید. شما می توانید با خرید کردن ریاضی را به فرزندتان آموزش دهید. او همچنین می تواند به ارزش پول پی ببرد.

همچنین می توانید با بردن فرزندتان به کتابخانه، او را به کتاب خوانی تشویق کنید. کتاب های مناسبی برای فرزندتان بگیرید تا علاقه ی او به مطالعه بیشتر شود. اگر فرزندتان کتاب نمی خواند شما می توانید با خواندن بخشی های مهم کتاب در لحظات مناسب، کودک را به خواندن کتاب علاقه مند کنید.

وقتی یک روز در کنار فرزندتان هستید، می توانید مطالب بسیار جالبی از تاریخ و جغرافی یا ریاضی و علوم را به او یاد دهید. اگر این مطالب را به روش ساده و عامیانه به فرزندتان آموزش دهید، ناخودآگاه این مطالب را می آموزد.

توجه داشته باشید که فرزندتان نیاز به تذکر و تشویق دارد نه سرزنش و تنبیه. اگر شما صبور باشید و فرزندتان را راهنمایی کنید، آنها حتما افرادی مسئولیت پذیر خواهند شد.

150- امنیت فرزندان:

فرزندتان را برای اتفاقات احتمالی آماده کنید و بگویید در شرایط خطرزا چه عکس العملی نشان دهد. وقتی فرزندتان با دوستانش بیرون می رود، باید مراقب محیط اطراف و غریبه ها باشد و به آنها نزدیک نشود. او نباید به مکان های دور و متروکه برود. هر جا که می رود باید پلیس، فروشنده یا افرادی از این قبیل در اطرافش باشند.

151- وقتی فرزندتان به خانه ی پدر بزرگ و مادربزرگ می رود:

همه ی بچه ها پدر بزرگ و مادر بزرگ ندارند. بنابراین اگر فرزندتان پدر بزرگ و مادر بزرگ دارد، قدر آنها را بدانید و به فرزندتان بگویید آنها گوهرهای گران بهایی در زندگی شما هستند. در این صورت آنها می توانند چیزهای زیادی یاد بگیرند و از تجربه ی آنها استفاده کنند.

152- تشویق، تعریف و تمجید از فرزندان:

همیشه فرزندتان را تشویق کنید. اما زمانیکه فرزندتان برای موفق شدن، تلاش بیشتری انجام داد از او تعریف و تمجید کنید. با این کار به او می گویید فرد لایق و شایسته ای است. در نتیجه اعتماد به نفسش بالاتر می رود. به فرزندتان یاد بدهید قدر موفقیت هایش را بداند.

153- وقتی اقتدار پدر زیر سئوال می رود:

وقتی مردی تمام وقت کار می کند و همسرش درخانه می ماند، بچه ها احساس می کنند، فقط مادرشان برای آنها زحمت می کشد. این کار ممکن است تأثیر بدی بر فرزندتان بگذارد و او پدرش را به حساب نیاورد. زن باید حامی شوهرش باشد و به فرزندش گوش زد کند که پدرش چقدر زحمت می کشد و در زندگی از خود گذشتگی می کند. بنابراین در تصمیم گیری ها از نظر شوهرش استفاده کند. مادران باید این نکته را در نظر بگیرند و جلوی فرزند به شوهرش احترام بگذارد.

154- معذرت خواهی:

فرزندان می دانند که پدر و مادر نیز انسان هستند و انسان ممکن است اشتباه کند. گاهی پدر و مادر با رفتار غلط می توانند باعث رنجش فرزندان شوند. خوشبختانه آنها می توانند معذرت خواهی کنند و اشتباهاتشان را جبران کنند. وقتی فرزندتان متوجه شد که معذرت خواهی برای شما اهمیت دارد. آنها نیز این کار را جدی می گیرند.

155- چگونه فرزندانمان را کتاب خوان کنیم:

بسیار جالب است که بدانید اگر برای فرزندتان با صدای بلند کتاب بخوانید انگیزه ی او برای کتاب خوانی بیشتر خواهد شد. کافی است روزی 10 الی 15 دقیقه برای فرزندتان کتاب بخوانید. کتاب خواندن سطح هوشیاری کودکان را بالا می برد و باعث می شود اطلاعات بیشتری درباره ی موضوعات مختلف بدست آورد.

اگر می خواهید برای فرزندتان کتاب بخوانید، بخش هایی از کتاب را انتخاب کنید که برای فرزندتان جالب باشد. نه اینکه تمام کتاب را بخوانید. می توانید مطالبی را که می خوانید تفسیر کنید. به تدریج فرزندتان به کتاب خوانی تشویق می شود.

156- اهمیت عفو و بخشش:

به فرزندتان یاد بدهید که چه رفتارهایی نادرست است و آنها چگونه با دوستانشان رفتار کنند. اهمیت عفو و بخشش دیگران را هم به فرزندتان گوش زد کنید. آنها درباره ی رفتارهای بد دیگران، مسائل مختلفی می آموزند. به آنها یاد دهید نسبت به دیگران منصف باشند.

157- به فرزندتان یاد بدهید درست قضاوت کند و خوب تصمیم بگیرد:

 قضاوت درست اینکه بچه ها بدانند چه موقع باید پاسخ منفی به خواسته های دیگران بدهند و اینکه چه چیزی از لحاظ اخلاقی دست یا نادرست است. این جزء مسائلی است که باید درباره ی آن آموزش ببینند. اینکه بچه ها یاد بگیرند خودشان تصمیمات خوب و درستی بگیرند.

یکی از راه هایی که می توان به وسیله ی آن به بچه ها یاد داد درست قضاوت کنند و تصمیمات درستی بگیرند، این است که گاهی به آنها اجازه دهید خودشان تصمیم بگیرند و تجربه بدست آورند.

اگر فرزندتان از همان دوران کودکی، این مسأله را یاد بگیرد در دوران نوجوانی وقتی با مشکلات پیچیده تری مواجه شد، آن وقت
می تواند تصمیات درست اتخاذ کند. به او یاد بدهید درست قضاوت کند ودرست تصمیم بگیرد.

158- ورود به جامعه:

زمانیکه کودک قدم به عرصه ی اجتماعی می گذارد، کمترین ادراک و آگاهی نسبت به محیط پیرامون خود دارد. کم کم کودک رشد می کند و بر ادراکات او نیز افزوده می شود و قدرت یادگیری او روز به روز بیشتر می شود. کودک همه ی این یادگیری ها را از محیطی که در آن زندگی می کند، بدست می آورد. به عبارت دیگر، محیط زندگی کودک، معلم، والدین و جامعه، راهنمای ادراکات و یادگیری های اوست. محیط، اولین معلم کودک است که تمام القائات فکری و فرهنگی و آموزش خود را به کودک ارائه می دهد. به عبارتی دیگر می توان گفت که محیط پرورشی کودک، اطلاعات فرهنگی خود را بر ذهن و قلب کودک القاء می کند.

159- ارتباط فرزند با فامیل و بستگان:

بی تردید در تکوین شخصیت کودک دوستان و فامیل تأثیر خواهند گذاشت. همچنین است اگر این دائی فرضی کودک، فحاش، ناسزاگو، بی رحم و متکبر و بخیل باشد و یا از هیچ غیبت و تهمت و اهانت حضوری و غیابی ابا نکند و یا برای مال دنیا رعایت حقوق دیگران و بیت المال را ننماید و... دیگر مشکلات اخلاقی و تربیتی داشته باشد، چنین فردی بی تردید در تکوین شخصیت فرزندان خواهر خود مؤثر خواهد بود. به عکس اگر این دایی، خوب و با ایمان و همیشه به فکر دیگران و مستمندان به خصوص از خویشان و همسایگان باشد و کارهایش را برای خشنودی پروردگار انجام دهد، بی تردید در تکامل سرنوشت خواهر زاده ی خود مؤثر خواهد بود.

160- انحرافات اخلاقی:

انحرافات اخلاقی و روحی مادر و پدر و بستگان در خوشبختی و بدبختی کودک فوق العاده مؤثر است.

161- اهمیت و نقش عاطفه در پرورش کودک:

بی تردید یکی از مهمترین نقش های خانواده، پرورش عاطفی کودکان است که برای آن جایگزین نمی توان یافت.

استعداد عاطفی در کودک سبب رشد بسیاری از کمالات در او
می شود. این کمالات شامل امتیازاتی است که بر اساس مهر و محبت در انسان به وجود می آید. بی وفایی، فراموش کاری، قدر نشناسی،
بی اعتنایی، خشونت و بی رحمی، تنها به فکر خود بودن و غیره همه و همه نقایص روحی و اخلاقی مهمی هستند که ریشه در فقر عاطفی دارند. از اینجا می توان گفت که تربیت عاطفی در بهبود روابط اجتماعی و بالا بردن سطح کیفی زندگی مؤثر است.

فرزندان در خانواده های به هم ریخته که از جهت عاطفی وضعیتی مطلوب ندارند، با مشکلات زیادی روبرو می شوند و رشد روانی آنها به صورت مطلوب انجام نمی گیرد. بنابراین فقر عاطفی، مشکلات فردی و اجتماعی زیادی با خود به همراه می آورد. برخورداری از پیوندهای عاطفی عمیق با خانواده، در تسکین اضطراب های روحی و ناآرامی های روانی از مؤثرترین عوامل پناه بردن به مواد مخدر است. همینطور انحرافات اخلاقی و اجتماعی و نیز بیماری های روانی و افسردگی و غیره، غالبا ریشه در کمبود عاطفی است.

162- رشد شخصیت در کودک:

برای خوشبخت بودن، کودک باید قادر به سازگاری های شخصی و اجتماعی مؤثر باشد. در فرهنگ هایی ک زندگی اجتماعی بسیار پیچیده است، شخصیت حائز اهمیت است.

163- نقش پدر و مادر:

یک پدر و مادر ناشکیبا به ندرت یک کودک صبور تربیت می کند. یک کودک سختگیر غالبا والدین سختگیری داشته است. سختگیر بودن کودک غالبا پاسخ طبیعی به یک چارچوب خانوادگی سختگیرانه است. یک پدر و مادر خونسرد که هر مشکلی را به سادگی می پذیرند و با آن به درستی برخورد می کنند، بسیار به ندرت ممکن است که فرزندی سختگیر داشته باشد. درک این نکته برای والدین مهم است که شخصیت کودک، بیشتر به آنچه کودکشان از آنها یاد می گیرد، بستگی دارد.

والدین می توانند تأثیر عمیقی بر کندی تفکر، تنبلی، ناتوانی در بیان مقصود که باعث عقب افتادگی کودک می شود، داشته باشند.  والدین همچنین مسئول انتقال خودآگاه یا ناخودآگاه و تحکیم استقلال فکری کودکان هستند.

164- شیطنت های کودکان:

کودک سالم که از سلامت جسمی، ذهنی و روانی کافی برخوردار باشد، به طور طبیعی بازیگوشی بیشتری دارد. گاهی این حرکات موجب ناراحتی والدین می شود و خشم آنها را برمی انگیزد. توجه داشته باشید که کودک خردسال، بزرگ سالی کوچک نیست. او نیاز به بازی و جست و خیز و ا رتباط با همسالان دارد و همه چیز را از دریچه ی بازی می بیند. تا آنجا که این وضع برای کودک طبیعی است.

والدین باید با صبر و حوصله و تدبیر، اینگونه رفتارها را تحمل کنند. هر چند که باید آن را در مسیر صحیح خود هدایت کنند تا خودش و دیگران صدمه نبینند. تجربه نشان داده است که این گونه کودکان فعال و با نشاط و پرتحرک گرچه در دوران خردسالی برای والدین خود مشکلات و ناراحتی هایی ایجاد می کنند، اما در بزرگسالی از هوش و استقامت بدنی بیشتری برخوردارند. بنابراین باید در انتظارات خود از کودکان تجدید نظر کنیم و به چشم بزرگسالان به آنها نگاه نکنیم.

165- تربیت در دوران کودکی:

بسیاری از نابسامانی های روانی و اخلاقی انسان ناشی از تربیت نادرست او در دوران کودکی است. بررسی های علمی نشان می دهد که ریشه ی بسیاری از مشکلات رفتاری نوجوانان و جوانان در نارسایی های تربیتی دوره ی کودکی نهفته است. بسیاری از اینگونه مشکلات ناشی از شکل گیری عادت های نادرست در دوران کودکی است. کودکی که عادت می کند همواره حرف خود را با زور و فشار بر کُرسی بنشاند و در برابر خواسته های غیر منطقی خود با هیچ مقاومتی روبرو نمی شود. از کسی حساب نمی برد و کسی را هم به حساب نمی آورد. هنگامیکه به سنین بالاتر می رسد، چگونه می توان انتظار داشت که فردی خودخواه، خشن، هوس باز، راحت طلب و سرکش نباشد؟

همینطور کودکی که همواره از سوی خانواده ی خود به شیوه های گوناگون از جمله خشونت و تنبیه زیاد تحقیر می شود، در ضمیر او عقده ی حقارتی به وجود می آید که او را به طور ناخودآگاه به سوی انتخاب همان روش ها برای دیگران سوق می دهد. این قبیل افراد وقتی به بزرگسالی می رسند و تشکیل خانواده می دهند با همسر و فرزندان خود با روش های تحقیر آمیز و مستبدانه رفتار می کنند. اینگونه رفتارها به خاطر خو گرفتن با مشکلات رفتاری در سنین کودکی و جوانی است. بنابراین بسیاری از نگرش ها و ارزش ها ونیز عادت ها و خصلت ها در دوران کودکی در وجود کودک شکل
می گیرد.

166- نقش و تأثیر پند و اندرز:

پند و اندرز، بهترین راهی است که برای تربیت صحیح فرزند مفید است. آن هم برای خود راه و روشی دارد. بیان خوبی ها و نشان دادن نتایج وخیم زشتی ها و انحرافات به صورت نقل داستان و قصه و بیان سرگذشت پیشینیان، از خوبی و بدی، یکی از روش های مفید است. اما پند و اندرز معقول و منطقی به دور از تحکم و زور، باعث حیات دلهاست. البته لجاجت و درشتی و عصبانیت و عتاب و خطاب تند و خشن، بدترین نحوی اندرز است. ناگفته نماند که نباید اشتباه فرزندان با ملامت و سرزنش باشد. همچنین تذکر برای فرزند متخلف با اندرز عادی که جهت پیشگیری انجام می شود، فرق دارد. بهتر است در موارد خاص که فرزند احتیاج به تذکر دارد در باشد و به دور از جمع و حضور افراد باشد.

پیامبر (ص) فرموده اند:

از نصیحت کردن فرزند در حضور دیگران خودداری کنید که نه تنها نتیجه بخش نیست، بلکه موجب لجاجت فرزند می شود.

167- نقش شادی در شکوفایی شخصیت کودک:

شادی کودکان موجب تقویت روحیه، انگیزه، عزت نفس و پایداری آنان می شود. والدین می توانند با استفاده از روش های ساده، موجب شادی و نشاط بچه ها شوند.

168- احترام والدین به کودک:

اگر والدین در دوره ی دبستان نتوانند با کودک خود رابطه ی صمیمانه برقرار کنند. در دوره ی بلوغ در چنان شرایط بحرانی قرار می گیرند که ایجاد صمیمت بسیار دشوار است. اهانت و تحقیر کودک و سرزنش و انتقاد بی جا و بکاربردن الفاظ بد، موجب از بین رفتن صمیمیت و پیوند قلبی می شود. این روش موجب می شود تا نفوذ و کلام والدین بی اثر شود.

رابطه ی صمیمانه داشتن با کودک از این جهت اهمیت دارد و آن این است که کودکان در این دوره از آرامش و ثباتی مطلوب برخوردارند. اما این آرامش، آرامش قبل از طوفان است. آنها با نزدیک شدن به دوره ی نوجوانی و جوانی، دستخوش بحران خواهند شد. در این مرحله مهمترین راه نفوذ در آنها، برقراری رابطه ی صمیمانه با آنهاست که در دوران کودکی پی ریزی شده است. بنابراین علاج واقعه را قبل از وقوع باید کرد. همدلی و صمیمیت با کودک، سرمایه ی گران بهایی است که او را از بسیاری از آفت ها حفظ می کند و پیوند او را با خانواده محکم می کند.

169- بی عدالتی والدین:

هنگامیکه کودکان مورد بی مهری و بی عدالتی والدین خود قرار
می گیرند، موجب می شود که کودک به نوعی واکنش در برابر کمبودها دست بزند. در این مورد لجبازی، انتقام جویی و... از والدین، تنها به این دلیل که می خواهد تلافی کند. گاهی کودکان رفتارهای خشونت آمیزی را از همسالان خود می آموزند و سعی می کنند مانند آنها عکس العمل نشان دهد. بنابراین سعی کنید با دادن آگاهی و استدلال، رفتار کودک را به او بفهمانیم.

170- آداب حرف زدن:

در درجه ی اول حرف زدن کودک، کلمه ها و عبارت هایی که به زبان می آورد به شدت تحت تأثیر الگوی حرف زدن والدین است. حتی شیوه ی خطاب کردن و صدا کردن کودک نیز مهم است و پدر و مادر باید به آن توجه خاص داشته باشند.

171- بیدارسازی فکر و ذهن:

منظور تربیت عقل کودک و پرورش استدلال خلاق و فعال است. میزان و اهمیت تربیت عقلی کودک کمتر از تربیت اخلاقی و ایمانی نیست. توجه به این مسئولیت مهم بر عهده ی مربیان و پدر و مادر است. این وظیفه ی پدر و مادر است که موجبات سلامت عقل را در کودک فراهم می کند. از این رو والدین باید به بعد عقلانی کودک توجه کنند.

172- تحقیر و توهین:

بدترین عامل در به انحراف کشیده شدن فرزند، تحقیر و توهین است که آسیب های روحی و روانی شدید به دنبال خواهد داشت.

173- لوس کردن کودک:

پدر و مادری که فرزند خود را در ناز و نعمت بزرگ می کنند. او را کودکی لوس باز می آورند. هر آنچه که اراده کند را در اختیارش قرار می دهند. با این شیوه ی تربیتی باعث می شوند، هنگامیکه در شرایط خاص قرار بگیرد به قول معروف نمی تواند گلیم خود را به تنهایی از آب بیرون بکشد. چنین والدینی حتی به کودک اجازه نمی دهند با شرایط پیش بینی نشده، مواجه شود و دائما مراقب کودک هستند. خوب است متناسب با سن کودک و به ویژه از آغاز دوران نوجوانی به بعد او را در شرایط مختلف دشوار و آسان امتحان کنید و مسئولیت هایی با توجه به توانایی هایش بر عهده ی او بگذارید و به این ترتیب قدرت انتخاب را در او تقویت کنید.

174- مقایسه ی فرزندان:

والدین نباید بین فرزندان خود تبعیض قائل شوند و یکی را به خاطر ویژگی خاص بیشتر از دیگری دوست داشته باشند و بیشتر به او توجه کنند. چنین والدینی باید منتظر آثار و عواقب جبران ناپذیر خود بر روی روح و روان فرزندشان باشند. باید مراقب باشند تا با این رفتار خود، شعله ی کینه را در درون فرزند خود روشن نکنند. والدین باید بتوانند کشف هنر درونی هر فرزند را تشخیص دهند و به سمت درست هدایت کنند. چرا که خداوند در وجود هر شخص استعدادی را به ودیعه گذاشته است که فقط باید آنها را کشف کنید و در جهت صحیح پرورش دهید. توجه داشته باشید که مقایسه ی فرزندان تأثیر منفی بر روح و روان آنها خواهد گذاشت.

پدر و مارد باید مراقب باشند تا زمینه ی شکل گیری حس حسادت را در وجود فرزندان خود ایجاد نکنند. والدین باید در همه ی زمینه ها عدالت را میان فرزندان خود برقرار کنند و میان آنها تبعیض قائل نشوند. فقط در این صورت است که صفا و صمیمیت و محبت در فضای خانواده سایه گستر خواهد شد.

حتی در هدیه دادن به فرزندان نیز باید عدالت داشته باشید.

از این رو وظیفه ی پدر و مادر است که از همان اوایل کودکی به از بین بردن علل و عوامل حسادت و خشم وغضب و کینه در فرزندان همت گمارید. گاهی مسخره کردن و تحقیر کودک موجب عصبی شدن وی می شود. حتی موقع ادب کردن نیز باید مراقب باشید تا با لحن آرام با او حرف بزنید تا زمینه ی خشمگین شدن او را فراهم نکنید.

175- تبعیض بین فرزندان:

بعضی از والدین بین فرزندانشان تبعیض قائل می شوند و حتی به یکی از فرزندانشان می گویند که ای کاش او مثل خواهر یا برادرش بود و مثل او در درس هایش قوی بود و یا مثل او رفتار می کرد. والدین نباید فرزندانشان را با هم مقایسه کنند، چون این کار باعث تحقیر شدن کودک می شود و کودک احساس بدی نسبت به خودش پیدا می کند. این کار همچنین باعث می شود که کودک از خواهر یا برادرش فاصله بگیرد و از او دلخور شود. برای درک این موضوع، دوران کودکی خودتان را به خاطر بیاورید. اگر انتظارات واقع  بینانه تری از کودک داشته باشید و از او تعریف و تمجید کنید. در این صورت او تصویر ذهنی خوبی از خودش خواهد داشت.

176- چرا کودکان شب ها دیر می خوابند:

گاهی اوقات کودک چون خسته نیست، نمی تواند شب ها راحت بخوابد. اگر می بینید کودکتان خواب آلوده نیست، او را به رختخواب نفرستید. شما می توانید به کودک اجازده دهید آرام و بی سر و صدا بازی کند. مثلا برایش کتاب بخوانید و یا نقاشی بکشد و...

177- نقش تربیت اجتماعی:

منظور از تربیت اجتماعی، تربیت فرزند بر اساس آداب اجتماعی شایسته است.

1- آداب سلام کردن (شیوه ی سلام کردن)

2- آداب صحبت کردن (رعایت ادب و بکار بردن کلمات و عبارات مناسب)

3- آداب اجازه گرفتن (اجازه ی داخل شدن، اجازه ی نشستن و...)

4- آداب نشستن (اجازده بدهید بزرگترها بنشیند، سپس بنشینید)

5- آداب شوخی کردن (در شوخی کردن نه افراط نه تفریط)

6- آداب تبریک گفتن (تبریک گفتن گاهی نشانه ی تشویق است)

7- آداب عیادت از مریض (عیادت،احوال پرسی و دلجویی از مریض)

8- آداب تسلیت گفتن (طلب صبر برای بازماندگان و طلب مغفرت برای عزیز از دست رفته)

9- آداب عطسه و خمیازه (هنگامه عطسه دستمال جلوی بینی و دهان بگیرد و صورتش را برگرداند)

10- آداب دست دادن ( اول بزرگتر دستش را جلو بیاورد)

11- آداب نظافت اجتماعی (حفظ حقوق شهروندان)

12- محافظت از اموال عمومی ( مراقبت از اموال عمومی)

13- آداب امر به معروف و نهی از منکر (امر به معروف موسی به فرعون)

14- آداب نگاه کردن (نگاه کردن در مواقع لزوم)

15- آداب خویشتن داری (صبر و پناه بردن به خدا)

178- رفتن به مدرسه:

بسیاری از بچه های دبستانی خیلی معطل می کنند و به خاطر اینکه علاقه به رفتن مدرسه ندارند، در کارهایشان عجله نمی کنند. علاوه بر این آنها درک درستی از گذشت زمان ندارند. آنها فکر می کنند ظرف ده دقیقه آماده می شوند تا به مدرسه بروند. برای همین والدین بچه ها را گاهی تشویق یا سرزنش می کنند. ولی معمولا بچه ها کار خودشان را می کنند. بهتر است به جای اینکه سر فرزندتان داد بزنید، خودتان به او برای رفتن به مدرسه کمک کنید. اگر آرام و صبور با او حرف بزنید او بیشتر به حرف های شما گوش می کند.

179- چرا بعضی از کودکان خیلی بد غذا هستند؟

اگر کودکتان از غذا زیاد ایراد می گیرد، نباید به او فشار بیاورید که غذای خاصی بخورد. درست است که شما دوست دارید کودکتان
تغذیه ی خوب و سالمی داشته باشد، ولی نباید او را به خوردن غذا مجبور کنید. اگر به کودکتان سخت نگیرید او هم غذاهای مختلفی
می خورد و هم رژیم غذایی سالمی خواهد داشت. این کودکان را در انتخاب غذای خود تا حدی آزاد بگذارید و هر وقت احساس گرسنگی کردند به  آنها غذا بدهید. اگر شما نیز با کودکان اینگونه رفتار کنید آنها از غذایشان کمتر ایراد می گیرند. بگذارید کودک خودش به مقدار کافی غذا بردارد. کودک با توجه به اشتهای خودش غذا می کشد. بنابراین با او بحث نکنید که باید بیشتر غذا بخورد. اگر می بینید وزن کودکتان کم هست باز او را مجبور به خوردن غذای بیشتر نکنید.

در صورت امکان غذاهایی را که کودک دوست دارد برای او درست کنید و کودک را مجبور نکنید غذاهای جدید را بچشد. به او اجازه دهید غذایش را انتخاب کند. مثلا اگر او هویج دوست ندارد، می تواند از میوه و سبزی دیگری استفاده کند. هیچ وقت کودک بد غذای خود را سرزنش نکنید. وقتی کودک را همان طور که هست قبول می کنید، از استرس او کم می شود و راحت تر غذایش را می خورد.

شما باید صبور باشید و به کودک بد غذای خودتان خیلی سخت نگیرید.

180- کودکی که شستش را می خورد:

مکیدن انگشت شست در دوران کودکی دلایل خاص خودش را دارد. گاهی اوقات به این کار عادت کرده و به این راحتی نمی تواند ترک عادت کند. گاهی اوقات او از لحاظ عاطفی هنوز آمادگی ترک این عادت را ندارد. گاهی اوقات او تحت فشار است و احساس ناامنی
می کند. به همین دلیل انگشتش را می مکد.

اگر چه کودکان کم کم این عادت را ترک می کنند، ولی والدین دوست دارند هر چه زودتر برای آنها این اتفاق بیفتد. به هر حال با کودک بر سر این موضوع مشاجره نکنید. از کودک بخواهید چسبی روی انگشتش بزند تا هر وقت خواست انگشتش را بمکد، به خاطر بیاورد که نباید این کار را بکند. یا وقتی او انگشتش را در دهانش فرو
می برد به او اشاره کنید که نباید این کار را بکند. این کار خیلی بهتر از این است که یکدفعه روی دستش بزنید و به او بگویید شستش را از دهانش در آورد. شاید لازم باشد در این شرایط بردبار باشید و حداقل چند هفته ای صبر کنید.

181- کودک خیال باف:

کودکان در مورد آینده فکر می کنند. اما نگرش آنها در مورد آینده با نگرش بزرگترها کاملا متفاوت است. آنها به توانای ها، وقت، پول، محدودیت های دیگری که در راه رسیدن به موفقیت های گوناگون پیش روی خودشان دارند، فکر نمی کنند. آنها فقط خوش بین هستند که وقتی بزرگ شدند، انسان موفقی می شوند.

وقتی کودک از آرزوهای بلند و بالایش برای شما حرف می زند، تلاش نکنید او را اصلاح کنید و به او بگویید آرزوهایش محال است. مثلا اگر کودک شما دوست دارد، دکتر یا خلبان شود، به او از
سختی های این کار نگویید. چون ممکن است کودک ناامید شود.

به اعتماد به نفس فرزندتان احترام بگذارید. به تدریج وقتی او با واقعیت های زندگی روبرو شود، حقایق را بهتر درک خواهد کرد. بنابراین سعی نکنید دنیای تصورات کودکتان را خراب کنید. بلکه به آرزوها و رؤیاهای او گوش کنید. مثلا اگر کودک به شما می گوید
می خواهد ثروتمند شود، از او بپرسید می خواهد ثروتش را در چه راهی خرج کند.

182- حس مسئولیت پذیری:

والدین باید بدانند که حس مسئولیت پذیر به عوامل دیگری چون رشد عقلی و عاطفی کودک بستگی دارد. برای اینکه یک کودک
مسئولیت پذیر باشد او باید از نظر عقلی و اجتماعی خوب رشد کرده باشد. توقع نداشته باشید بچه ی شش ساله نسبت به بچه ی نه ساله مسئولیت پذیر باشد و بیشتر به عواقب کارهایش فکر کند.

بچه ها برای اینکه مسئولیت پذیر باشند باید الگوی مناسبی داشته باشند. بنابراین پدر و مادر باید برای کودک الگو باشند. اگر والدین خودشان نسبت به انجام کارهایشان حساس باشند، کودک نیز همین کارها را انجام خواهد داد و به دیگران توجه می کند.

یادگرفتن، یکباره اتفاق نمی افتد و چیزی زمان بر است. ما باید به کودکان شش تا نه ساله آموزش بدهیم تا مهارت های (موسیقی – نقاشی – ورزش و...) را به خوبی یاد بگیرد تا از یادگیری آن مهارت، انگیزه ی کافی برای انجام مسئولیت های دیگر بدست آورد.

اگر می خواهید کودکتان مسئولیت پذیر باشد، باید به فرزندتان بگویید که وظایفش را انجام دهد و به تکالیفش توجه کند. ولی نباید سر کودک غُر بزنید. اما می توانید جدولی از مسئولیت های کودک تهیه کنید و وقتی او کارش را انجام داد در آن جدول علامت بگذارید. حتی با وجود استفاده از این روش شما مجبورید به کودکتان تذکر بدهید که کارهایش را به موقع انجام دهد. اگر صبور باشید و در لحظات مناسب به او تذکر دهید، او کم کم این مهارت را نیز یاد می گیرد.

183- استقلال طلبی کودک:

کودکان وقتی پا به مدرسه می گذارند، دوست دارند استقلال طلبی بیشتری داشته باشند. در این دوران والدین باید مراقب سلامت و امنیت فرزندشان باشند. والدین باید بداند فرزندش کم کم انسان مستقلی
می شود. به او اجازه دهید در کارهایتان به شما کمک کند تا احساس خوبی داشته باشد. به سن کودکتان توجه داشته باشید. اما بیش از حد نگران نباشید.

184- صبحت کردن درباه ی مسائل مالی خانواده:

حرف زدن درباره ی مسائل مادی با کودکان کار آسانی نیست. ابتدا به حرف های او گوش دهید. وقتی کودک می گوید دوستش
دوچرخه ی جدیدی خریده، احساس عذاب وجدان نکنید، بلکه باید
واقع گرا باشید و جواب خواسته های فرزندتان را بدهید. در نهایت به او بگویید چگونه پول در می آورید و آن را خرج می کنید یا پس انداز می کنید. والدین نباید احساس گناه کنند و باید به وضعیت مالی خودشان نگاه کنند.

185- خرید لباس:

وقتی کودکتان را با خودتان به خرید می برید و او چند لباس را امتحان می کند، احتمالا بین شما و کودک درگیری به وجود می آید و از دست یکدیگر عصبانی می شوید. قبل از رفتن به خرید به کودک بگویید چه چیزی می تواند بخرد و شما چقدر پول دارید. در این صورت شما و فرزندتان به دنبال هدف مشترکی خواهید بود. مثلا به او بگویید که
می تواند با پولی که دارید، یک بلوز برای خودش انتخاب کند. اگر لباسی مناسب او نیست، با او حرف بزنید تا از خرید آن صرف نظر کند. به او اجازه دهید رنگ لباسش را خودش انتخاب کند. اگر او
می خواهد لباس گران قیمتی را بخرد به او بگویید که قسمتی از پول آن لباس را باید از پول توجیبی های خودش بپردازد. به جای اینکه مدام با کودک مخالفت کنید به سلیقه ی او هم توجه کنید.

186- دروغ گویی کودکان:

اگر می بینید کودکتان از شما می ترسد و به همین خاطر دروغ
می گوید باید در رفتار خودتان تجدید نظر کنید. اگر با کودکتان بدرفتاری نکنید، او از گفتن حقیقت احساس امنیت می کند. هر وقت کودکتان دروغ گفت از عواقب این کار برای او بگویید. چون در این صورت او احساس می کند که دروغ گفتن روش خوبی برای رسیدن به خواسته هایش است. بنابراین باید به دقت به شرایط کودک توجه کنید و سعی کنید او را به راستگویی تشویق کنید.

طرز رفتار شما با کودک زمانی که او دروغ می گوید، بسیار مهم است. به جای اینکه سر کودک فریاد بزنید و به او بگویید چرا دروغ می گوید، با کودکتان عاقلانه رفتار کنید. برای او الگوی خوبی باشید تا راستگویی را یاد بگیرد.

187- وقتی کودک حرف بد می زند:

بچه ها حرف های بد را از دوستان، آشنایان، اطرافیان، خانواده و حتی تلوزیون یاد می گیرند. با آنها صحبت کنید که وقتی حرف بدی می زند چه عواقبی در انتظارش است. کودکان خوب می دانند والدینشان از این کار آنها خوششان نمی آید.

188- کودک خودخواه و مغرور:

وقتی والدین از کودکشان انتظار دارند که او خودخواه نباشد، نباید فقط به بعضی از رفتارهای او توجه کنند، بلکه باید به همه ی رفتارهای کودک درخانه، مدرسه و بیرون از خانه توجه کنند و ببینند آیا کودک همیشه احترام گذاشتن به دیگران رانادیده می گیرد؟ آیا وقتی مادر به کودکش می گوید کاری انجام دهد، او به حرف های مادرش گوش
نمی کند؟ ایا او به عقاید دیگران احترام نمی گذارد؟ آیا پاسخ بدی به سئوال های دیگران می دهد؟ در رفتارتان با فرزند و شوهرتان مراقب باشید، چون کودکتان از شما تقلید می کند.

189- عصبانیت کودک:

باید به فرزندتان یاد دهید، احساسات منفی خودش را به روش درست ابراز کند. وقتی کودکتان از دست شما عصبانی است به او بگویید که حق دارد از دست شما عصبانی باشد، ولی نباید با شما بد حرف بزند. به او بگویید با حرف زدن خشم و عصبانیت خود را کنترل کند و داد و بیداد راه نیندازد. با این کار به کودک یاد می دهید تا عاقلانه برخورد کند.

توجه داشته باشید که کودک در این سن به شدت تحت تأثیر رفتار شما قرار می گیرد. اگر از او انتظار دارید با شما درست حرف بزند، خودتان باید الگوی مناسبی برای او باشید و با او به گونه ای رفتار کنید تا باعث تحریکش نشوید. باید صبور باشید و کودک را راهنمایی کنید. هر طور که اکنون با کودکتان رفتار کنید او در دوران
نوجوانی اش نیز همینطور با شما رفتار خواهد کرد.

اگر به کودکتان اجازه ندهید احساساتش را ابراز کند، او به روش دیگری خشم خود را تخلیله می کند. واکنش بعضی از والدین در این شرایط بسیار شدید است. در این شرایط بسیاری از والدین به فرزندشان می گویند که نباید با ما اینگونه حرف بزنی و دیگر حق نداری حرف خودت را تکرار کنی. باید به فرزندتان اجازه دهید احساسات منفی خودش را به روش درست ابراز کند. وقتی کودکتان عصبانی است به او بگویید حق ندارد با شما بد حرف بزند.

190- فرزند لوس:

بچه های لوس، خیلی بیش از حد به فکر خودشان هستند و هیچ کس غیر از خودشان را نمی بینند. آنها فقط دوست دارند به خواسته های خودشان برسند. اگر به بچه ها بیش از حد توجه کنیم لوس می شوند. چنین کودکی ممکن است بیش از حد از دیگران توقع داشته باشد و قدر چیزهایی را که دارد، نداند.

شاید بهتر باشد جنبه های مثبت و منفی شخصیت او را گوش زد کنید. با کودکتان حرف بزنید و به او بگویید بیشتر مراقب حرکات و رفتارش باشد و وقتی اوضاع بر وفق مرادش نیست، با شرایط کنار بیاید.

191- تصویر ذهنی کودک:

کودکی که از محبت والدینش سیراب باشد، تصویر خوبی از خود در ذهنش دارد. ولی اگر کودک از محبت والدینش محروم باشد، نمی تواند تصویر درستی از خودش داشته باشد.

والدین گاهی با این موضوع مشکل دارند و نمی توانند به فرزندشان بگویند که او چه فرد با ارزشی است. تا او هم قدر خودش را بداند. پدر و مادر باید فرزندشان را تشویق کنند تا احساس خوبی درباره ی خودش داشته باشد. منظور این نیست که وقتی کودک بد رفتاری
می کند، والدین او را تأیید کنند. بلکه باید او را با همه ی خوبی ها و بدی ها و ضعف ها و قوت هایش دوست داشته باشند. با این کار آنها به او می فهمانند که به او و رفتار او و کردارش توجه دارند. آنها باید به کودک بگویند که چه انتظاراتی از او دارند.

192- آیا فرزندان با هم تفاوت دارند؟

بچه هایی که در یک خانواده بزرگ می شوند با هم تفاوت های زیادی دارند. آنها از نظر شخصیت، توانایی و علایق با هم فرق دارند. در یک خانواده کودکی به راحتی با بقیه کنار می آید، اما کودک دیگر بسیار حساس و زود رنج است و یا اینکه کودکی توانایی های ورزشی دارد و کودکی دیگر از لحاظ هنری توانایی های خوبی دارد و کودک دیگر از لحاظ ذهنی توانایی هایی دارد.

گاهی پدر و مادری کودک را در زمینه ی موسیقی تشویق می کنند ولی به ریاضیات او توجهی ندارند. یا اینکه کودک را تشویق می کنند بچه ی خوبی باشد، ولی خلاقیت او را در نظر نمی گیرند.

اگر چه والدین باید به تفاوت های میان فرزندانشان توجه کنند، ولی باید مراقب باشند که فرزندشان را همان گونه که هست قبول کنند و به او توجه کافی داشته باشند. به او کمک کنید تا استعدادهایش را شکوفا کند. او را مجبور به انجام کاری نکنید. کودکانتان را با هم مقایسه نکنید. این کار شما باعث می شود که یکی از فرزندانتان احساس حقارت کرده و دیگری احساس برتری کند.

بهترین کار این است که بدانید بچه ها با هم فرق دارند و به این
تفاوت ها احترام بگذارید و کودکان را همانطور که هستند، بپذیرید.

193- چرا فرزندان با هم دعوا می کنند؟

والدین نباید دعوای کودکانشان را نادیده بگیرند. ریشه ی بیشتر جنگ و دعواهای میان کودکان در این مسأله است که کودک احساس می کند با او عادلانه رفتار نمی شود و اینکه پدر و مادرش بیشتر به خواهر یا برادر او توجه می کنند تا او. در این شرایط کودک عصبانیت خود را سر خواهر یا برادرش تخلیه می کند. چون از والدینش انتظار دارد به او محبت کنند. بنابراین او از والدینش خشمگین می شود و خشم خودش را سر خواهر یا برادرش تخلیله می کند.

والدینی که به فرزند بزرگتر اجازه می دهند شب ها دیرتر بخوابد، باعث دلخوری فرزند کوچکتر می شوند. بنابراین عقده هایش را یک جور بروز می دهد.

شما نیز اگر به کودکی خودتان فکر کنید، می بینید اصلا دوست نداشتید که والدینتان شما را با خواهر و برادر بزرگتر فرق بگذارند. بنابراین نباید بین کودکانتان فرق بگذارید.

اگر می بینید فرزندانتان با هم دعوا می کنند. در صورت لزوم بین آنها میانجی گری کنید و به حرف های دو طرف گوش کنید و راه حل مناسبی را پیشنهاد دهید. به آنها کمک کنید تا بهتر فکر کنند.

به فرزندانتان بگویید که اگر به بحث و مجادله ادامه دهد، باید منتظر عواقب بدی باشند. شما مثلا می توانید آنها را از چیزی محروم کنید. در هر صورت مراقب رفتار خودتان باشید و با فرزندانتان عادلانه رفتار کنید. اما یکی را تشویق و دیگری را سرزنش نکنید. وقتی در رفتارتان با کودکانتان عادلانه برخورد کنید، آنها این مطلب را
می فهمند و کمتر با هم دعوامی کنند. البته شاید اشتباه از جانب شما باشد.

البته نباید انتظار داشته باشید که فرزندانتان اصلا با هم دعوا نکنند. آنها گاهی با هم جر و بحث می کنند و این مسأله در همه ی خانواده ها وجود دارد. ولی اگر این مسأله ادامه پیدا کرد آنها را به حال خودشان رها نکنید و سعی کنید مشکلات آنها را خودتان حل کنید.

194- وقتی کودکان فکر می کنند با آنها عادلانه رفتار نشده است:

اگر شما برای دخترتان دو بلوز بخرید و برای دیگری یک بلوز، دختر دوم می گوید این کار شما عادلانه نیست. در این شرایط با بحران روبرو می شوید. او به خاطر این بی عدالتی عصبانی و ناراحت است.

بهتر است توجه او را به چیز دیگری جلب کنید تا آرام بگیرد. مثلا روزی را به خاطرش بیاورید که با او بیرون رفته بودید و کارهایی برایش انجام داده اید. کم کم موارد دیگری از این قبیل را برای کودکتان مثال بزنید.

195- کودک خالی بند:

بچه های دبستانی برای هم خالی بندی می کنند، چون نسبت به هم رقابت دارند. کودک در این دوران اگر احساس کند که از دوستانش پایین تر است و احساس حقارت می کند، مجبور می شود خالی بندی کند. بعضی از بچه ها در مورد دارایی های خانواده اش خالی بندی می کند تا توجه دیگران را به خودش جلب کند. او با پز دادن احساس بزرگی می کند. گاهی بچه ها برای خواهر و برادرهایشان خالی بندی می کنند و این کارشان به خاطر حسادت بچه گانه است.

وقتی والدین خالی بندی بچه ها را می بینند، باید به او بگویند که این کارش خالی بندی است و باعث رنجش دیگران می شود.

شما خودتان می توانید الگوی خوبی برای فرزندتان باشید. اگر شما مرتب درباره ی خانه، ماشین و دارایی هایتان پز می دهید و از آنها تعریف می کنید، فرزندتان نیز از آنها الگو می گیرد. بنابراین اول از خودتان شروع کنید و این کارها را کنار بگذارید.

196- اگر با معلم فرزندتان مشکل دارید:

گاهی اوقات والدین از دست معلم فرزندشان راضی نیستند. چون او به نیازهای فرزندشان توجهی ندارد. یا خوب درس نمی دهد و یا خیلی سرد و بی تفاوت رفتار می کند. بهتر است مادر خودش سراغ معلم فرزندش برود و رو در رو با او صحبت کند. وقتی پای حرف معلم نشستید، آنوقت متوجه می شوید آیا واقعا حق با کودک است؟ آیا معلم باعث عدم اعتماد به نفس او شده؟ بچه ها معمولا اغراق می کنند تا والدینشان آنها را به خاطر ضعیف بودن درسشان سرزنش نکنند. به هر حال وظیفه ی مادر است تا خواسته اش را محترمانه با معلم در میان بگذارد، چه معلم خوشش بیاید و چه خوشش نیاید. اما از معلم انتظار بیجا نداشته باشید.

وقتی با معلم فرزندتان ملاقات می کنید، با او مؤدبانه حرف بزنید. اگر معلم فرزندتان احساس کند که شما از دست او عصبانی هستید و لحن صدای شما حاکی از این مسأله باشد، شاید معلم در مقابل شما
جبهه گیری کند. به معلم بگویید می دانید کارش سخت است و شما
می خواهید مشکلات فرزندتان را حل کنید. ببینید چه تصمیمی برای فرزندتان بهتر است.

197- علاقه ی فرزندان:

والدین برای تشویق فرزندشان می توانند علایق او را در نظر بگیرند و او را به کلاس های مختلف علمی و هنری و ورزشی بفرستند. والدین کافی است کمی دقت کنند تا اطلاعات بیشتری بدست آورند.

اما معمولا پدر و مادرها به اهمیت توجه کردن به کارهای فرزندشان واقف نیستند. اگر آنها بدون اینکه کودک بخواهد به کارهای فرزندشان توجه کنند، کودک احساس می کند پدر و مادرش خیلی او را دوست دارند و اعتماد به نفسش بالا می رود. اما کودکی که احساس می کند والدینش به او توجه کافی ندارند، قدر کارهای خودش را نمی داند و تلاشش کم می شود. او را تشویق کنید تا به دنبال علایقش برود و استعدادهایش شکوفا شود.

198- شناسایی علایق و استعدادهای کودک:

والدین با مشاهده کردن کارهای فرزندشان می توانند به علایق و استعدادهای او پی ببرند.

اگر روزی چند دقیقه به کار فرزندتان توجه کنید و او را راهنمایی کنید. فرزندتان تصویر خوبی از خود در ذهن می سازد. اگر این کار را نکنید ممکن است روزی پشیمان شوید که ای کاش به فرزندتان بیشتر توجه کرده بودید.

199- به فرزندتان دستور ندهید:

والدین دوست دارند نظر خودشان را به فرزندشان بگویند. اما
نمی دانند چگونه باید این کار را انجام دهند. بسیاری از والدین در این شرایط به فرزندشان دستور می دهند (امر ونهی) و کمتر به حرف فرزندشان گوش می کنند. برای همین نوجوان به خاطر نحوه ی نصیحت کردن والدینش ناراحت می شود.

نحوه ی ارتباط والدین با فرزندان نباید، اینگونه باشد. در درجه ی اول اجازه دهید نوجوانتان عقاید خودش را بیان کند، هر چند شما با او مخالف باشید. اگر او خواسته ی نابجایی از شما دارد، سریع پاسخ منفی به خواسته ی او ندهید. بگذارید او حرفش را بزند و احساس کند شما به حرف هایش گوش می کنید، حتی اگر نتوانید خواسته ی او را برآورده کنید. وقتی او می بیند شما به حرف هایش گوش می کنید، راحت تر می تواند به نصیحت ها و عقاید شما گوش کند. باید توجه داشته باشید بسیاری از رفتارهای فرزندتان کاملا با سن او طبیعی است.

اگر قرار است در مورد موضوع مهمی با فرزندتان حرف بزنید، قبل از نصیحت کردن او به حرف های خودتان فکر کنید. در این صورت جو اعتماد و احترام میان شما حاکم می شود و او راحت تر به
حرف های شما گوش خواهد کرد. ببینید فرزندتان در چه شرایطی عصبانی می شود و کنترلش را از دست می دهد.

اگر در زمینه ی ارتباط با فرزندتان، الگوی خوبی برای او باشید، او به راحتی می تواند با اعضاء خانواده و اجتماعی که در آن زندگی
می کند ارتباط برقرار کند. در این صورت او الگوی خوبی برای برقراری یک ارتباط خوب و سالم پیدا کرده است.

200- فرزند مؤدب:

علت بی ادبی بعضی از بچه ها به خاطر نحوه ی تربیت والدین آنها در خانه است. بچه ها از والدینشان تقلید می کنند. اگر پدر و مادری با عصبانیت صحبت می کنند، فرزندشان نیز از آنها الگو می گیرد. بنابراین مراقب رفتار خودتان باشید. اگر شما دائم عصبانی شوید و نتوانید عصبانیت خودتان را کنترل کنید، فرزندتان نیز از شما الگو می گیرد. بنابراین با آنها تند حرف نزنید.

متأسفانه مدرسه محل دیگری است که بچه ها بی ادبی را در آن یاد
می گیرند. بعضی از معلم ها با عصبانیت با دانش آموزان حرف
می زنند و یا آنها را مسخره می کنند. البته این امر به ندرت اتفاق
می افتد.

201- بد خُلقی فرزندان در خانه:

شاید فرزند شما به این دلیل فقط در خانه بد خلقی می کند. چون احساس می کند خانه محیط امنی است که می تواند در آن احساساتش را ابراز کند. او در مدرسه و در جمع دوستان و سایر افراد باید مؤدبانه تر باشد و حفظ آبرو کند. بنابراین بداخلاقی او در خانه کاملا طبیعی است. شاید پذیرفتن این شرایط برای شما سخت و دشوار باشد، ولی سعی کنید صبور باشید، او را درک کنید و حامی اش باشید.

202- یادگیری فرزندان:

یاد گرفتن کارهای جدید زمان بر است. ولی نگران نباشید، فرزند شما به تدریج این مسائل را یاد می گیرد. هر قدر او بزرگتر می شود درک او نسبت به مسائل مختلف بیشتر می شود.

اگر او کار بدی انجام داد، ناراحتی خودتان را به او نشان ندهید، ولی نباید سر او داد و فریاد بزنید، بلکه به فرزندتان بگویید چه انتظاراتی از او دارید. گاهی لازم است او احساس گناه کند تا مراقب رفتارهای خودش باشد.

203- استفاده از تلوزیون، ویدئو، بازهای رایانه ای:

فیلم های ویدئویی و بازی های کامپیوتری خیلی وقت بچه ها را
می گیرند. اگر فرزندتان زیاد مشغول این بازی ها است، برای استفاده از این وسیله محدودیت هایی در نظر بگیرید.

وقتی برای هر یک از این وسایل محدودیت هایی در نظر می گیرید، خونسرد باشید و فرزندتان را مسخره نکنید. نباید از فرزندتان انتقاد کنید، بلکه از برنامه هایی که او استفاده می کند انتقاد کنید.

یک راه حل ساده این است که او را در کلاس های مورد علاقه اش ثبت نام کنید. به فرزندتان اجازه دهید کارهای مورد علاقه اش را انجام دهد.

204- فراموش کاری کودکان:

فراموش کاری های فرزندتان عمدی نیست. او دوست ندارد والدینش را مأیوس و ناراحت کند. اما وقتی این اتفاق می افتد، از خودش دفاع می کند، چون دوست ندارد پدر و مادرش از دست او عصبانی شوند.

صبور باشید و بدانید همه ی بچه ها تا حدی فراموشکار هستند. همانطور که گاهی خودتان فراموشکار می شوید. اغلب بچه ها به خاطر دلایل خاصی مسأله ای را فراموش می کنند. وقتی فرزند شما مشغول تماشای تلوزیون یا انجام تکالیفش است، ممکن است حواسش جمع نباشد و نتواند درست منظور کسی را که با او حرف می زند درک کند. او ممکن است آنقدر مجذوب انجام کارهای خودش باشد که پیغام شما را فراموش کند.

205- تذکر دادن به کودکان:

اگر والدین مرتب از فرزندشان به خاطر اشتباهاتش ایراد بگیرند، او خسته می شود و احساس می کند هیچ وقت نمی تواند انتظارات والدینش را برآورده کند. بنابراین خیلی نگران نباشید. با او به نرمی و آرامش حرف بزنید. اگر از دست او عصبانی هستید صبر کنید هر وقت عصبانتتان فروکش کرد با او حرف بزنید. شاید خودتان وقتی کودک بودید، همین اشتباه را انجام داده باشید.

اگر دوست دارید فرزندتان درست عمل کند باید به او تذکر بدهید و سعی کنید خونسردی خود را حفظ کنید. اگر از دست او عصبانی شوید او به حرف های شما گوش نخواهد کرد. فقط کافی است به او تذکر دهید که کارهای مربوط به خودش را انجام دهد.

با او صحبت کنید و سعی کنید از او انتظارات به جا و کمتری داشته باشید. بنابراین قبل از اینکه فرزندتان بزرگ شود، به دانشگاه برود و برای خودش زندگی مستقلی تشکیل دهد باید به او یاد بدهید چگونه کارهایش را انجام دهد. مثلا ظرف غذایش را در ظرف شویی بگذارد و با آب گرم بشوید. غذا درست کردن را یاد بگیرد و کارهای دیگری انجام دهد. شما از فرزندتان انتظار دارید مسئولیت پذیر باشد و به شما و دیگران کمک کند. همانطور که دوست دارد، دیگران به او کمک کنند. این انتظار شما کاملا به حق و بجاست. اما صبور باشید و مسئولیت های فرزندتان را به او گوش زد کنید و به او بگویید قدر کارهایی را که انجام می دهد، می دانید.

206- تقلید از دیگران:

نوجوانانی که به والدینشان نزدیک نیستند و احساس تنهایی می کنند و نمی توانند از عشق و محبت و راهنمایی های آنها بهره مند شوند، اغلب جذب هم سن و سالان خودشان می شوند. گاهی نوجوان احساس می کند که باید از قوانین خاص گروه پیروی کند تا دیگران به او توجه کنند. این نوجوان برای جلب توجه و رفع کمبودهایی که دارد به سمت هم سن و سالان خودش پناه می برد. بنابراین از حرف های دوستانش پیروی می کند و ممکن است کارهای خطرناک و مضر و نامشروع انجام دهد. اذیت و آزار دیگران، سیگار کشیدن،  مسخره کردن، قلیان کشیدن و ... از جمله کارهای بدی است که نوجوانان در این سن انجام می دهند. البته بسیاری از نوجوانان با نشست و برخواست با دوستانشان گمران نمی شوند. آنها معمولا به دنبال دوستانی می گردند که شبیه خودشان باشند. معمولا نوجوانان به یکباره از یکدیگر
نمی خواهند که ارزش های اخلاقی را زیر پا بگذارند و دوستان ناباب با چهره و حرف های حق به جانب به آنها نزدیک می شوند. البته با لفافه ای از شوخی و خنده و دروغ گویی و فریب و کلک و... به تدریج آنها را گمراه می کنند. بنابراین والدین باید بسیار مراقب فرزندانشان باشند.

اگر فرزندتان اعتماد به نفس بالایی داشته باشد و رابطه ی او با شما خوب باشد و دانش و آگاهی لازم را کسب کرده باشد، زیاد تحت تأثیر رفتارهای بد هم سن و سالانش قرار نمی گیرد و جذب آنها نمی شود. هر قدر ارتباط شما با فرزندتان بهتر باشد، او بیشتر به دنبال جلب رضایت شما خواهد بود و به حرف های شما اعتماد می کند. باید برای فرزندتان حد و مرزهایی را تعیین کنید و راه های به خطر افتادن او را گوش زد کنید و از او بخواهید تابع این حد و مرزها باشد و اگر به حرف های شما گوش نکرد، عواقب کار خودش را می بیند. با کمی توجه و دیدن افرادی که چگونه آنها به دام افتاده اند. مثلا به آنها
گفته اند که مگه بچه ای یا ترسو، اینقدر بزدل نباش، تو دیگر بزرگ شدی.

مراقب رفتارهای فرزندتان باشید و با او درباره ی تأثیراتی که رفقای دوست نما می توانند بر او داشته باشند حرف بزنید. برای او الگوی خوبی باشید و از او سئوال کنید. آیا تا به حال فکر کرده ای که افراد چگونه سیگاری می شوند؟ بنابراین دوستی با افراد ناباب می تواند خطرناک باشد و سرنوشت تو را عوض کند. به او بگویید که خودش باید تصمیم بگیرد و پیرو دیگران نباشد. اگر شما فهمیدید که او به امر و نهی شما گوش نمی کند، باید ادبش کنید.

به فرزندتان بگویید که او شایسته ی دوستی با افراد لایق است. هر قدر به او نزدیکتر باشید، راحت تر می توانید بر روی او تأثیر بگذارید.

اگر والدین با نوجوان بد رفتاری کنند و سعی کنند او را به زور کنترل کنند. او مخفیانه و پنهانی کارهایش را انجام خواهد داد. بنابراین کار چندانی از پیش نخواهید برد. اگر با نوجوان زیاد بد رفتاری نکنید و باعث آزارشان نشوید، فرزندتان رفتار بهتری خواهد داشت.

سعی کنید فرزندتان را کتک نزنید، چون امکان دارد رفتارهایش از قبل بدتر شود. به طور کلی باید در ارتباط با فرزندتان بیشتر
انعطاف پذیر باشید. اگر احساس می کنید برای رفتار بد فرزندتان باید زیاد دلیل و منطق بیاورید و به او بگویید اگر او جای شما بود چکار می کرد و از نظر او چه روشی منصفانه تر است. از هر روش مناسبی می توانید برای تنبیه کردن او استفاده کنید. مثلا محرومیت از چیزهایی مثل تلوزیون، موبایل، یا رفتن به جایی و... می تواند تنبیه مناسبی برای او باشد. در آخر اگر چه تنبیه بدنی اصلا درست نیست، ولی فرزندتان باید بداند  که اگر بدرفتاری کند، باید منتظر عواقب رفتارهایش باشد. اما سعی کنید با او ارتباط بهتری برقرار کرده و او را درک کنید. ببینید علت اشتباه فرزندتان چیست.

در نهایت شما باید الگوی مناسبی برای فرزندتان باشید. با رفتار خودتان به او نشان دهید که چه انتظاراتی از او دارید. شما نه تنها با دیگران بلکه با فرزندتان نیز باید با ادب و احترام رفتار کنید.

207- ارتباط معقول و منطقی:

والدینی که زیاد از فرزندشان انتظار دارند و دوست دارند همیشه بر کارهای آنها نظارت داشته باشند به فرزندشان امر و نهی می کنند. زمانیکه همه چیز طبق میل آنها پیش نمی رود عصبانی می شوند. آنها انتظار دارند همه چیز عالی و خوب باشد. اگر فرزندشان به
حرف های آنها گوش نکند، از کوره در می روند. چنین والدینی احساسات فرزندشان را جریحه دار می کنند و اعتماد به نفس او را پایین می آورند. چنین فرزندی به جای اینکه رفتار بهتری داشته باشد، از والدینش الگو می گیرد و مثل آنها بدرفتاری می کند.

وقتی با فرزندتان حرف می زنید مراقب لحن و کلام خودتان باشید. با فرزندتان طوری حرف بزنید که دوست دارید او با شما حرف بزند. سر او فریاد نزنید و با او مؤدبانه حرف بزنید. هر قدر بیشتر به احساسات فرزندتان توجه کنید، او بیشتر به حرف های شما گوش
می دهد و در دراز مدت بیشتر به خواسته های شما عمل می کند.

سعی کنید صبور باشید و الگوی خوبی از صبر و استقامت برای فرزندتان باشید. کم کم رابطه ی میان شما و فرزندتان بهتر می شود و شما بهتر می توانید فرزندتان را درک کنید.

208- بالا بردن اعتماد به نفس فرزندان:

او را با حرف های خودتان تشویق کنید. موفقیت های او را تشویق کنید و استعداد و نقاط قوت او را گوش زد کنید. بیشتر درباره ی موفقیت های او حرف بزنید و زیاد بر شکست هایش تکیه نکنید. وقتی او می خواهد کار جدیدی را شروع کند تشویقش کنید. وقتی فرزندتان را تشویق می کنید، باید تغییرات مثبتی در او ببینید. وقتی او احساس بهتری نسبت به خودش پیدا کرد، در تمام عرصه های زندگی فردی شادتر، موفق تر و امیدوارتر خواهد بود و بیشتر از زندگی اش لذت می برد.

209- سعی کنید برای کودکان قصه بگویید:

اینکه بچه ها شنیدن داستان را دوست دارند و عاشق شنیدن
داستان های پند آموز هستند، اهمیت دارد.

210- کودکان را در تجربه های خویش شریک کنید:

اگر می خواهید کودکتان درباره ی زندگی به مفاهیم درستی دست یابد. شما هم درباره ی خاطرات قدیمی خودتان با آنها سخن بگویید. نیازی نیست که بی پرده همه چیز را برایشان توضیح دهید. از این مهمتر وقتی شما درباره ی خودتان چیزهایی به او نمی گویید، چرا آنها باید در مورد آنچه امروز در مدرسه گذشته است با شما سخن بگویند.

211- انجام بازی با کلمات:

با استفاده از چند جمله ی متفاوت از کودک بخواهید تا با آن داستان بسازد. آنها باید با نوشتن، احساس های متفاوت را تجربه کنند.

212- فهرست احساسات:

- خوشحالی

- ناراحتی

- خشم

- نگاه های متفاوت

- رهایی

- ترس

- نگرانی

- شوک

- خالی بندی

- محرومیت

- فراموش کاری

- بی حسی و بی حالی

- دروغ گویی

- امانت داری و...

والدین باید درباره ی احساسات مختلف با فرزندشان صحبت کنند.

باید دقت کنید تا احساسات و حالات آنها را درک کنید و احساسات مختلف و ناکامی ها را برای آنها توضیح دهید و روش کنترل کردن احساسات را آموزش دهید. از فرزندتان بخواهید توضیح دهد که چگونه می تواند با رفتارش باعث کنترل احساسات بد دیگران شود. به فرزندتان گوش زد کنید که با رفتار بد باعث می شود تا هورمونی در بدن انسان اضافه ترشح شود و موجب پرخاشگری و خشم وی شود. بنابراین با رفتار مناسب می توان از وقوع رفتارهای بد در دیگران جلوگیری کرد.

213- به کودکتان یاد دهید:

- حفظ توازن در انجام کارهای روزانه.

- اتلاف کننده ی حرفه ای زمان نباشد.

- در هر زمینه ای که تلاش می کند به دنبال الگوی مناسب باشد.

- روز خود را متعادل نگه دارد و زیاد خسته نشود.

- سطح بالایی از انرژی را در خود حفظ کند.

- مشکلات خود را آنالیز کند.

- قانون حد وسط.

- روش مدارا و دفع ضرر.

- از ناسپاسی نرنجد.

- تلافی نکند.

- نصیحت نرم مؤثرتر است.

- در هنگام مشکلات آرامش خود را حفظ کند.

- قدر پدر و مادر خود را بداند.

- شادابی و نشاط خود را حفظ کند و با افراد منفی نگر معاشرت نکند.

- از آدم های دروغگو فاصله بگیرد.

- دلایل کافی برای انجام تصمیم هایش داشته باشد.

- عادت های خوب را در خود تقویت کند.

- در هیچ کاری عجله نکند.

- تعیین اهداف ارزشمند.

- صحبت های مثبت با خود.

- استفاده از پاداش ها برای انجام کارهای مثبت.

- در زمان مناسب تفریح کند.

- به او بگویید زیاد کمال گرا نباشد، اما به سوی آن حرکت کند.

- به نداهای شیطانی گوش نکند.

- روی صندلی مثبت بنشیند.

- با اراده و پشت کار سرنوشت خود را در کنترل بگیرد.

214- یک جدول ساده:

یک جدول که به دیوار اتاق چسبیده راه خوبی برای یادآوری وظایف و تعهدات است. این جداول باعث می شوند شما راحت تر رفتارهای مثبت و عملکرد درست فرزندتان را مشاهده کنید. هر موقع فرزندتان آن رفتار مورد نظر را نشان داد یک بر چسب ستاره روی همان خانه بچسبانید و در انتهای روز همه ی برچسب ها را بشمارید. برخی از بچه ها از والدین چنین شیوه ای را برای تشویق بکار می گیرند. ولی برای سایر بچه ها باید جوایز در ازای به دست آوردن این برچسب ها در نظر بگیرید.

سعی کنید برای جدول رفتارهایی را انتخاب کنید که امکان موفقیت بچه ها در آنها بیشتر باشد. جداول را از کارهای سختی که امکان پیروزی را برایشان دشوار می کند، پر نکنید. ضمن آنکه می توانید هر چند وقت یک بار کارهای ذکر شده در جدول را تغییر دهید.

و بالاخره اینکه با این روش به فرزند خود می آموزید، باید یک هفته یا چند روز برای گرفتن پاداش کارهای خوبش صبر کند و یاد بگیرد جایزه و رخدادهای خوب در نتیجه ی کار خوب بدست می آیند.

215- قرار داد خانوادگی:

قرار داد خانوادگی در حقیقت قول و قراری است که بین شما و فرزندتان است که مشخص می کند دقیقا از او چه انتظاری دارید و او از شما چه انتظاراتی دارد. اما دقیقا همه چیز را مشخص کنید. به فرزندتان نگویید بچه ی خوبی باشد، بلکه توضیح دهید دقیقا منظورتان از خوب بودن چیست.

216- وقتی عصبانی هستید، تنبیه نکنید:

وقتی عصبانی هستید بچه ها را تنبیه نکنید. سعی کنید آرام شوید و با خونسردی عمل کنید. هدف اصلی این است که به بچه ها بیاموزید، نه اینکه از آنها انتقام بگیرید. وقتی عصبانی باشید خودتان تبدیل به یک الگوی ناصحیح رفتاری خواهید شد و نمی توانید روش صحیح را به آنها بیاموزید.

217- تفاوت میان قدرت و اختیار:

تفاوت میان قدرت و اختیار به شما بستگی دارد. وقتی قرار است با بچه ها مواجه شوید روی همکاری و همراهی آنها تمرکز کنید نه روی کنترل بر آنها. در هر شرایطی سعی کنید خونسرد و منطقی باشید. بر خشم و عصبانیت خود غلبه کنید. تأمل و تفکر داشته باشید و عجولانه تصمیم نگیرید. آنها را تهدید نکنید. سعی کنید روشی را پیش بگیرید که انگیزه ی آنها را بیشتر کند. یادتان باشد عصبانی شدن و فریاد زدن فقط اوضاع را بدتر می کند. اگر فرزندتان قصد کند شما را عصبانی کند و شما هم عصبانی شوید در واقع به او پاداش داده اید. عصبانی شدن شما بدرفتاری آنها را تقویت می کند.

218- آموزش مدیریت خشم:

به بچه ها یاد بدهید خشم خود را بشناسند و آن را کنترل کنند. به آنها بگویید عصبانی شدن روی ذهنشان تأثیر منفی می گذارد. به آنها بگویید که عصبانیت باعث می شود که آنها غصه بخورند و غمگین شوند. به فرزندتان روش آرام شدن و تغییر فکر در زمان عصبانیت را بیاموزید. برای این کار زمانی را انتخاب کنید که فرزندتان آرام و آماده ی شنیدن باشد. به او یاد بدهید چطور می توانست رفتار دیگری داشته باشد. همچنین ضررهایی که عصبانیت در شخصیت آدم ها و عملکرد منفی غدد درون ریز بدن می گذارد توضیح دهید. برای اینکه عصبانیت ناراحتی های جسمی و روحی ایجاد می کند.

219- سبک زندگی:

به کودکان آموزش دهید که باید چگونه زندگی کنند و راه بهتر زندگی کردن چیست.

220- حل مسائل اطراف با تفکر:

به کودکان بیاموزید که مسائل و مشکلات خود را با مشورت و تفکر درست حل کنند و از انجام دادن کار عجولانه خودداری کنند.

221- برخورد با استاد و معلم:

به فرزندتان یاد بدهید که با بزرگترها و مخصوص با اساتید خود با احترام رفتار کند.

222- پرورش ذهنی و روحی:

به فرزندتان یاد بدهید که راز شاد زیستن، علاوه بر پرورش جسم، پرورش ذهن و روح است. این کار نیاز به آموزش دارد و شما باید فرزندتان را در این مسیر یاری کنید.

223- پیش ازسخن گفتن با فرزندتان، فکر کنید:

وقتی نسبت به فرزندتان سریعا عکس العمل نشان دهید، آنوقت
نمی توانید نسبت به رفتارتان درست فکر کنید و متعاقبا نسنجیده رفتار خواهید کرد. پیش از انجام هر واکنش در برابر فرزندتان، سعی کنید ابتدا با او صحبت کنید و اگر متوجه شدید که فرزندتان به دنبال ایجاد واکنشی خاص در شماست، هیچ عکس العملی از خود نشان ندهید. خوب است بدانید که گاهی اوقات فرزندتان فقط به دلیل اینکه والدینش را عصبانی کند، به بعضی کارها دست می زند تا شما را عصبانی کند و اگر شما عصبانی شوید آنها احساس پیروزی می کنند و در واقع شما آنها را به ادامه ی کارشان تشویق می کنید. خونسردی والدین و فکر کردن آنها پیش از تصمیم گیری، موجب کاهش اختلافات خانوادگی خواهد شد.

224- تفاوت های کودکان را فراموش نکنید:

باید همیشه در کنار مقایسه ی فرزندتان با سایر نوجوانان، تفاوت های شخصیتی آنها را مدنظر قرار دهید.

225- فراموشکاری والدین:

بعضی از والدین دوران کودکی و نوجوانی خود را فراموش می کنند. از این رو نمی توانند با کودکشان رابطه ی خوبی برقرار کنند.

226- از بکار بردن زور و پافشاری اجتناب کنید:

هر گاه در فرزندتان اشتباهی دیدید، هرگز از اعمال فشار به آنها استفاده نکنید و بدانید که اگر چنین کنید به طور یقین بازنده ی واقعی شما خواهید بود. به جای اعمال زور و فشار تلاش کنید که با وضع قوانین از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کنید. شما باید پیش از هر تصمیمی رفتارتان را کنترل کنید. همچنین حد اعتدال را در همه ی امور حفظ کنید. حتی در نصیحت کردن. اینچنین می توانید برخورد مناسب تری را انتخاب کنید.

227 - به پیامدهای رفتارتان با فرزندتان بیندیشید:

بسیاری از والدین نمی توانند به هیچ وجه عقایدی مخالف با عقاید خودشان را بپذیرند. به راستی چگونه این خصوصیت در شما شکل گرفته است؟ به جای اینکه بر روی تغییر رفتار فرزندتان تمرکز کنید، بر روی تغییر رفتار خودتان فکر کنید.

به هر حال تغییر غیر مستقیم رفتار فرزندتان به سبب دگرگونی های رفتاری والدین تأثیر بیشتری نسبت به تغییر مستقیم خواهد داشت.

228- سعی کنید نکات مثبت را ببینید:

والدین توجهشان به رفتارهای اشتباه معطوف است تا به نکات مثبت و رفتارهای شایسته که متأسفانه در اکثر برخوردهای والدین و فرزندان دیده می شود. سعی کنید بیشتر راجع به رفتارهای خوب و شایسته ی فرزندتان صحبت کنید تا اشتباهات.

نوع برخوردهایتان با فرزندتان را مرور کنید و ببینید که در طول روز، بیشتر به توانایی ها و نکات مثبت رفتارهای او توجه داشته اید یا اینکه درباره ی نقاط ضعف و شکست هایش با او صحبت کرده اید.

229- تا حد امکان از تکرار صحبت هایتان اجتناب کنید:

گاهی اوقات والدین یک صحبت و یا یک خواسته را بارها تکرار
می کنند. غر زدن والدین نیز نوعی تکرار محسوب می شود. به جای اینکه درخواست خود را چند بار در روز تکرار کنید، بهتر است انجام آن کار را تنها یک بار عنوان کنید و سپس قانون پاداش و مجازاتی برای انجام آن تعیین کنید.

تکرار پی در پی، نصیحت های تکراری یا دستورات بیش از حد، باعث رنجش خاطر، عصبانیت، لجاجت و برخوردهای خصمانه در کودکان می شود.

230- الگوی مناسبی برای فرزندتان باشید:

اگر والدین خشم و عصبانیت خود را با داد و فریاد، ناسزاگفتن و کتک زدن نشان دهند، مسلما فرزندان نیز چنین خواهند کرد. بنابراین پیش از اینکه برای تغییر رفتار فرزندتان اقدام نمایید، سعی کنید که ابتدا الگوی نامناسب را از بین ببرید.

والدین قبل از هر گونه تغییری در رفتار فرزندان، باید رفتارهای خود را بررسی کنند. ممکن است فرزندشان از آنها الگوبرداری کرده باشد.

اگر والدین رفتار خود را کنترل نکنند، مطمئنا فرزندان آنها نیز در آینده چنین رفتارهایی را از خود بروز می دهند. بنابراین شما باید تلاشتان را به کار گیرید و رفتارهای خود را اصلاح کنید تا الگوی مناسب و شایسته ای برای فرزندتان باشید.

231- تقسیم عادلانه ی وظایف بین فرزندان:

اگر دارای چند فرزند هستید، سعی کنید شرایطی پیش آید که عدالت را بین آنها رعایت کرده باشید.

232- حس احساس مسئولیت:

به فرزندانتان یاد بدهید نسبت به کارهایشان احساس مسئولیت داشته باشند. به فرزندتان بگویید زمانی که نسبت به انجام کارهایش احساس مسئولیت می کند و کارهایش را به درستی انجام می دهد، دیگران به او اعتماد می کنند.

233- تغییرات تدریجی و کوچک هستند:

بسیاری از رفتارهای فرزندتان به تدریج و در بلند مدت شکل گرفته است. از این رو برای اصلاح و تغییر آنها نیز باید صبور باشید، چرا که نیاز به گذشت زمان دارد. اگر والدین به تغییرات تدریجی فرزندشان اهمیت نمی دهند و برایش ارزش قائل نیستند از این رو نتیجه ی مطلوبی را به دست نمی آورند.

توصیه هایی برای والدین:

234- ذهن کودک را با مسائل خاص روزمره آشنا کنید:

یکی از رایج ترین خطاهای رفتاری والدین در برقراری ارتباط ، گاهی استفاده از جملات و یا کلمات سرزنش آمیز است. در حالیکه والدین نمی دانند خودشان نیز روزی در این سن و سال بوده اند
و هرگز خواستار شنیدن ندامت و یا حتی تحمل تشویق های
سرزنش آمیز والدینشان را نداشتند. البته نوع برقراری رابطه با فرزندان از نظر جنسیتی تا حدودی متفاوت است. اما در کل چگونگی بروز رفاقت از سوی والدین در مواجه شدن با امور درونی فرزندان یکی است. اولین قدم در ورود به دنیای درونی او آهسته و به نوعی دوستانه باشد.

تنها کافی است که والدین در وهله ی اول کمی از غرور خودش برای برقراری رابطه ی دوستانه و محبت آمیز با فرزندانش بکاهد. رفاقت با فرزندان جزء حیطه ی وظایف هر پدر و مادری است که باید به خوبی آن را درک کنند و در صدد جبران خواسته های درونی فرزندانشان باشند. گاهی نشستن به پای صحبت های فرزند می تواند جزء حیطه ی وظایف هر پدر و مادری باشد.  همچون یک دوست دانا به پای حرف ها و درد و دل های فرزندتان بنشینید. سعی کنید از کلمات نه، نمی فهمی، هرگز و.... استفاده نکنید. باید بتوانید با آنها
هم فکری کنید و راه حل ارائه دهید. متأسفانه گاهی کودکان به
اندازه ی کافی صبور نیستند و بعد از شنیدن حرف های انتقاد آمیز و
خشونت های رفتاری به لجبازی روی می آورند. چرا که دوست ندارند توسط والدین مورد سرزنش قرار بگیرند. مطمئن باشید با رفتار دوستانه موفق تر خواهید بود. مراقب باشید که وضعیت ذهنی و روحی هر فردی با توجه به زمان و شرایط خاص خودش متفاوت است. هرگز نباید عکس العمل احمقانه ی کودک شما را تحریک کند و او را مورد سرزنش و تحقیر قرار دهید. تجلی رفتار محترمانه از سوی والدین به فرزندان منجر به بروز روحیه ی مثبت از سوی فرزند می شود. به تدریج فرزند در برابر رفتار مملو از تجربه و قانون سر به راه می شود. این سئوال در ذهنش می آید که چقدر محترمانه با
او برخورد شده است. هرگز نباید در مقابل دیگران شخصیت
فرزندتان را تضعیف کنید. بلکه باید او را با صحبت های محترمانه راهنمایی اش کنید تا او به تدریج متوجه ی اشتباهش شود. اما نسبت به هر واکنش آماده باشید و عکس العمل بد نشان ندهید.

اگر از فرزندتان انتظار دارید که رفتار آرامی داشته باشد و مسئولانه برخورد کند باید شما به عنوان پدر و مادری فهیم سعی کنید که خودتان نیز همینطور رفتار کنید. این نکته را به خاطر داشته باشید که فرزندان هیچ وقت خواهان ناراحت کردن والدین نیستند، بلکه قصد دارند احساساتشان را بروز دهند. در حالی که هنوز یاد نگرفته اند که چگونه رفتار کنند تا قابل قبول باشد.

به هر حال والدین باید در روش ابراز عصبانیت بسیار محتاط و صبور باشند. چرا که رفتارشان الگوی رفتار فرزندشان خواهد شد. فریاد و کتک زدن به فرزندی که خودش ناراحت و عصبی است تنها او را بیشتر تحریک می کند و در دنیای درونی او بحران و تنش بیشتر می شود.

235- برای فرزندانتان الگو باشید:

این نکته را فراموش نکنید. اگر دعوا و مشاجره جزء معمولی ترین اتفاقات در منزل باشد. با وجود این نباید از فرزندتان توقع داشته باشید کاری که خودتان انجام نمی دهید را انجام دهد. بنابراین والدین نه تنها باید مراقب رفتار و عملکرد خود باشند، بلکه باید بر روی حرف زدنشان تسلط داشته باشند و زبانشان را از بیان بعضی حرف ها کنترل کنند. اگر خواهان آن هستید که الگوی فرزندتان باشید نه تنها باید احساساتتان را کنترل کنید، بلکه باید به فرزندتان آموزش دهید که چگونه احساسات خود را به درستی ابراز کند (هم احساسات خوب و هم احساسات بد) حتی گاهی با او شوخی کنید.

236- آرامش خود را در برابر فرزند حفظ کنید:

هر چقدر از دست کارهای فرزندتان ناراحت هستید، باید بتوانید آرامش خود را حفظ کنید. تا قبل از اینکه آرام نشده اید به شما والدین توصیه می کنم، هیچ عکس العملی نشان ندهید. بعد از آن با استدلال و برخورد منطقی صحبت کنید. چرا که بر اساس تحقیقات علمی بدست آمده هر چقدر با عصبانیت با فرزندتان صحبت کنید، احتمال تقلید کودک از رفتار شما بیشتر می شود. بنابراین اشتباهات فرزند خود را به طرزی محترمانه بیان کنید. همان قدر برای او احترام قائل شوید که برای یک فرد بزرگسال و هم سن خودتان قائل می شوید. مهم این است به شخصیت او توجه کنید و مراقب باشید تا او فرصتی برای حرف زدن داشته باشد و او را در پیروی از عقاید خود مجبور نکنید.

هنگامی که فرزندتان با شما حرف می زند علاقه مندی خود را صادقانه همراه با نگاهی صمیمی نشان دهید. در صورت گفتگو با او از اینکه چیز نامطلوبی را می شنوید از کوره در نروید و عکس العمل نشان ندهید. بهترین کار آن است که با فرزندتان صحبت مؤثر و تأثیرگذار داشته باشید و نگرش ها و ویژگی های مثبت او را برجسته کنید. سعی کنید صحبت های او را قطع نکنید و اگر نظرش را
نمی پسندید باید احترام او را حفظ کنید. اما زمانی که فرزندتان عصبانی است کاری به کارش نداشته باشید تا به حالت عادی برگردد. یادتان باشد که شما از لحاظ تجربه و سن از او بزگتر هستید و باید بتوانید این لحظات را به درستی کنترل و مدیریت کنید. در واقع والدین باید در حین صحبت به فرزند خود بها بدهند و در طول شنیدن
حرف های او فقط سکوت کنند تا فرزند بتواند با اعتماد به نفس بیشتری تحت شرایط به وجود آمده بر حاکم درونی خود مسلط شود. فرزند باید بتواند اختیار صحبت کردن داشته باشد، هر چند گاهی اشتباه فکری می کند. هرگز نباید اشتباهات او را به رخش بکشید و یا او را به واسطه ی اشتباهش  مورد تمسخر قرار دهید و یا اشتباهش را برای خندیدن تکرار کنید. این نوع صحبت کردن به فرزند روحیه ی عزت نفس می دهد و او نیز در درون خود می گوید: (پدر و مادرم برای حرف های من ارزش قائلند) فرزندتان دوست دارد فردی قابل احترام باشد. این حالات رفتاری منجر به بروز قوانین منطقی و هدفمند در ذهن کودک می شود.

والدین باید بیاموزند چگونه با پرسش های مناسب، گفتگو را آغاز کنند. برای این کار، مهارت در یافتن پرسش های مناسب در فرایند برقراری ارتباط بسیار مهم است. والدین باید یاد بگیرند که شنوندگان ماهری باشند تا پس از آغاز گفتگو بتوانند روند آن را کنترل کنند. والدین هنگام برقراری ارتباط با کودک باید آرامش خود را حفظ کنند. در غیر اینصورت اوضاع به سرعت از کنترلشان خارج خواهد شد و ممکن است حرف هایی گفته شود که بعدها از بیان آنها احساس پشیمانی کنند.

اگر یک چنین ارتباطی را با او برقرار کنید یک حس اطمینان پیدا
می کند که می تواند پستی و بلندیهای زندگی رادر کنار والدین خود و با وجود پشتیبانی و حمایت آنها طی کند. در چنین حالتی دیدگاه فرزندتان به والدینش مشابه یک آدم پرتجربه که اطلاعات دقیق و تجربه ی فراوان دارد. والدین باید به این نکته ی مهم خوب توجه کنند که هنگام صحبت کردن تعهد کلامی داشته باشند. اگر والدین نتوانند تعهد کلامی را برای فرزند خود ایجاد کنند، فرزندان هرگز نمی توانند ارزشی برای صحبت والدین قائل شوند. بنابراین با دلایل منطقی او را توجیه کنید تا او نسبت به واکنش ها و فرامین شما احساس اطمینان و امنیت کند و تصور نکند از سوی شما مورد زورگویی قرار گرفته است.

236- نگرش مثبت نسبت به فرزند:

والدین باید بدانند لازمه ی شادی و شاد بودن کودک چیزی نیست جز نگرش مثبت اندیشی و جستجوی خوبی ها و زیبایی ها. بنابراین فرزند نوجوان با نگرش منفی به دنیا، چیزی جز روحیه ی افسرده، چهره ای ناراحت و رفتار پرخاشگرانه نخواهد داشت و این نگرش منفی در آینده تخریب گر جامعه است. البته ما باید به عنوان والدین دلسوز به یاد داشته باشیم که در برخورد با مشکلات پیشگیری بهتر از درمان است. شاد کردن و شاد بودن فرد موجب پیشرفت وتوسعه ی جامعه می شود و میزان رغبت تحصیلی و دل به کار دادن افزایش می یابد. اگر والدین به فرزند خود اجازه ندهند تا شادی های خود را ابراز کند در بزرگسالی به فردی منزوی و گوشه گیر تبدیل می شود.

237- تعهد والدین:

در حین گفتگو با او اصل احترام متقابل را رعایت کنید. با او مهربان باشید، آداب غذایی سالم را برایش روشن کنید و کارهای روزمره ی خانه را بدون گله و شکایت انجام دهید تا او هم یاد بگیرد که باید یک چنین برخوردی از خود نشان دهد. با این کار بازتاب رفتارتان را در فرزند خود مشاهده خواهید کرد.

238- دادن جایزه به خودم:

به کودکتان یاد بدهید به خودش جایزه بدهد. یعنی وقتی کاری را درست انجام داد (مثلا یک ساعت درس خواند) به خودش بگوید حالا به خاطر کار مفیدی که کردی می توانی یک استکان چای بخوری و یا می توانی میوه بخوری. بعد از اینکه چند دقیقه استراحت کرد، دوباره درس دیگری را انتخاب کند و مطالعه کند. این بار به خودش بگوید، حالا که این کار را درست انجام دادی می توانی به کوچه بروی و نیم ساعت پیاده روی کنی. با خودش بگوید: راستی مادرم نیاز به نان دارد بهتر است هم پیاده روی کنم و هم برای مادرم نان بخرم. با این کار هم استراحت کرده ام و هم یک کار مفید انجام داده ام. البته تمام کارهایی را که می خواهد انجام دهد با اجازه ی بزرگترها باشد.

239- مهارت های مفید:

به کودکتان یاد بدهید هنگام خوردن میوه و خرما و یا هر چیزی که هسته دارد. ابتدا هسته ی آن را با کارد و یا چاقوی میوه خوری در بیاورد و سپس تکه ی میوه را میل کند. بعضی آدم ها در جلسات مهمانی پرتقال یا خرما را در دهانشان می گذارند و هسته ی آن را با دستشان از دهانشان بیرون می آورند و با همان دست به دیگران دست می دهند و خداحافظی می کنند. بهتر است هنگام سلفه کردن هم با دست چپ این کار کنند تا وقتی می خواهند به فردی دست بدهند میکروب انتقال نیابد. یا اینکه وقتی می خواهند عطسه کنند و دستمال ندارند صورت خود را از طرف مقابل برگردانند و با آستین خود جلوی بینی خود را بگیرند تا ترشحات در هوا پراکنده نشود و دیگران را مریض نکند. در اسرع وقت لباس خود را عوض کنند.

240- وقت شناسی:

به کودکتان یاد بدهید کارهایش را سروقت انجام دهد. با این کار ذهن او به انجام کارها عادت می کند و کارها سریع تر و راحت تر انجام می شود. 

چگونه کتاب بخوانیم

 

به نام خدا

چگونه کتاب بخوانیم

نویسنده: عبدالله یزدانی

سر شناسه                     : یزدانی، عبدالله، 1353-

عنوان و نام پدید آور         : چگونه کتاب بخوانیم/ نویسنده، عبدالله یزدانی.

مشخصات نشر               : ورامین: دوقلوها، 1394.

مشخصات ظاهری           : 93 ص.: مصور؛ 5/14 * 5/21 س م.

شابک                         : 70000ریال 4–27–6432-600–978

وضعیت فهرست نویسی    : فیپا

موضوع                      : خواندن  

موضوع                      : کتاب و مواد خواندنی

موضوع                      : تند خوانی

رده بندی کنگره              : 1394 8 چ4ی/1050 LB

رده بندی دیویی              : 1023/372

شماره کتابشناسی ملی       : 4096634

ناشر: دوقلوها

نویسنده: عبدالله یزدانی

چاپ اول: 1395

شمارگان: 1000

شابک:4 – 27 – 6432 – 600 – 978

قیمت : 7000 تومان

همه ی حقوق محفوظ است

 مقدمه...........................................................................7

فن خوب خواندن را بیاموزیم..............................................9

خواندن اجمالی...............................................................13

خواننده مجرب...............................................................13

سریع خوانی..................................................................13

سریع خوانی وقت زیادی را نمی گیرد..................................14

خواندن سطحی...............................................................15

تند خوانی......................................................................15

بهتر این است که بگوییم....................................................16

حرکات چشم هنگام خواندن................................................16

چگونه می توان خواننده ای فعال بود....................................17

چگونه می توان روی کتابی احاطه پیدا کرد...........................18

بعضی از روش های گوناگون برای یاد داشت برداری..............18

ایجاد عادات خواندن.........................................................18

طبقه بندی کتاب..............................................................19

اهمیت طبقه بندی کتاب.....................................................19

قواعد خواندن تحلیلی به شرح زیر است................................19

از عنوان کتاب چه مطالبی را می توان فهمید..........................19

مقایسه ی کتاب های کاربردی و کتاب های نظری...................20

کتاب نظری سعی در نشان دادن واقعیت دارد.........................21

انواع کتاب های نظری.....................................................21

چنانچه به این مثال توجه کنید متوجه خواهید شد......................23

فهم دقیق کتاب................................................................23

طرح و نقشه..................................................................25

بیان وحدت موضوع کتاب.................................................25

تسلط بر جوانب و نظرگاه های گوناگون کتاب.........................26

هنر فهمیدن رئوس مطالب کتاب..........................................26

هنر های دو جانبه خواندن و نوشتن......................................27

کشف منظور نویسنده.......................................................27

به توافق رسیدن با نویسنده................................................28

واژه ها..........................................................................28

پیدا کردن واژه های اساسی................................................29

واژه های فنی و لغات ویژه................................................30

پیدا کردن معانی.............................................................31

تعیین پیام نویسنده............................................................32

جمله در مقایسه معنی آن...................................................33

پیدا کردن جملات مهم و اساسی..........................................33

پیدا کردن مقاصد نویسنده..................................................34

پیدا کردن استدلال ها.......................................................35

پیدا کردن راه حل ها........................................................36

نقد منصفانه ی کتاب........................................................36

خصوصیات تعلیم پذیری...................................................37

نقش علم معانی بیان.........................................................38

اهمیت قضاوت مشروط....................................................38

اهمیت احتراز از مشاجره و ستیزه جویی..............................39

راه حل مخالفت ها...........................................................39

موافق یا مخالف با نویسنده.................................................40

تعصب داوری................................................................41

قضاوت در مورد صحت فکر نویسنده...................................41

قضاوت در مورد کامل بودن با نویسنده.................................41

کمک هایی برای خواندن...................................................42

نقش تجارب مربوط به موضوع..........................................43

نقش ریاضیات در ورزش و هنر.........................................48

نقش ریاضیات در دوست پیدا کردن.....................................50

استفاده از کتاب های مختلف به عنوان کمک خارجی در خواندن........53

از تفاسیر و خلاصه ها چگونه استفاده کنیم.............................53

از کتاب های مرجع چگونه استفاده کنیم.................................55

از فرهنگ لغت چگونه استفاده کنیم......................................55

از دایرةالمعارف چگونه استفاده کنیم.....................................56

روش هایی برای انواع مختلف مطالب خواندنی.......................57

کتاب های کاربردی را چگونه بخوانیم..................................57

نقش تشویق....................................................................58

موافقت با مطالب کتاب کاربردی به چه عواملی بستگی دارد............59

آثار تخیلی را چگونه بخوانیم..............................................59

قواعد کلی برای خواندن ادبیات تخیلی...................................60

پیشنهادهایی درباره ی خواندن داستان، نمایشنامه و شعر............62

کتاب های داستان را چگونه بخوانیم.....................................62

سخنی درباره ی شعر حماسی.............................................64

نمایشنامه را چگونه بخوانیم...............................................64

اشعار تغزلی را چگونه بخوانیم...........................................65

کتاب های تاریخی را چگونه بخوانیم....................................66

تئوری تاریخ..................................................................67

کلی بودن تاریخ..............................................................68

سئوال هایی در مورد کتاب تاریخ........................................68

بیوگرافی یا اتوبیوگرافی را چگونه بخوانیم............................69

آثار مربوط به حوادث جاری را چگونه بخوانیم......................70

مطلبی درباره ی خواندن خلاصه........................................72

علوم و ریاضیات را چگونه بخوانیم.....................................72

طریقه ی مواجه شدن با ریاضیات.......................................73

مطالبی درباره ی کتاب های علمی عامه پسند.........................73

فلسفه را چگونه بخوانیم....................................................74

سئوال هایی که فیلسوفان مطرح می کنند................................74

فلسفه ی جدید و سنت های بزرگ........................................75

نکاتی درباره ی خواندن فلسفه............................................78

نکاتی درباره ی تصمیم گیری.............................................79

نکاتی درباره ی الهیات.....................................................79

کتاب های اعتقادی را چگونه بخوانیم....................................79

علوم اجتماعی را چگونه بخوانیم.........................................80

مشکل خواندن علوم اجتماعی.............................................80

خواندن متون علوم اجتماعی...............................................81

اهداف نهایی خواندن........................................................82

سطح چهارم خواندن، خواندن تلفیقی.....................................82

نقش خواندن اجمالی در خواندن تلفیقی...................................82

پنج مرحله ی خواندن تلفیقی...............................................84

مرحله اول خواندن تلفیقی: پیدا کردن عبارات مربوط به موضوع .......84

مرحله دوم خواندن تلفیقی: جلب موافقت نویسنده......................85

مرحله ی سوم خواندن تلفیقی: روشن کردن سئوالات................85

مرحله ی چهارم خواندن تلفیقی: تعیین مسائل مورد اختلاف........86

مرحله ی پنجم خواندن تلفیقی: تجزیه و تحلیل مباحث................86

ضرورت رعایت بی طرفی................................................87

روش تمرین کردن و یاد گرفتن...........................................88

رازهای فهم درس...........................................................88

روند تفکر بر متن کتاب....................................................89

انواع سئوالات: (ساده – مفهومی – ترکیبی)...........................89

روش خواندن درس.........................................................92

چگونه خلاصه برداری کنیم؟.............................................93

 مقدمه

بیشتر مردم تصور می کنند که می دانند چگونه بخوانند. در حالی که اکثراً این هنر را ندارند. باید دانست و تفهیم کرد که خواندن مهارتی است که باید آن را آموخت و تمرین کرد. اگر خواندن با روش های مختلف پیشنهادی این کتاب در مورد مطالب گوناگون انجام بگیرد. در مطالب به میزان قابل توجهی در زمانی متناسب با متن افزایش می یابد. انجام این کار ساده و نتایج آنچنان فراوان است که باعث تعجب می شود.

بیشترین امکانات آموزش، سرمایه و فعالیت صرف آموزش خواندن در دوره ی ابتدایی می شود. بعد از این دوره کمی آموزش کلاسیک به دانش آموزان داده می شود. تا آنها به مراحل بالاتر و کاملاً ممتاز خواندن برسند.

در دوره ی ابتدایی شکل مؤثر تدریس خواندن زبان مادریشان بطور مؤثر یاد گرفته می شود. امّا بعد از این دوره، خواندن به حالت یکنواختی در آمده و متوقف می شود.

تعداد زیادی از دانش آموزان دبیرستان به اندازه ی کافی برای رسیدن به اهداف علمی، خواندن را به خوبی فرا نگرفته اند. چون دریافت مفاهیم کتاب ها را ندارند، پیشرفتشان بسیار اندک است.

حتی دور از انتظار نیست که وقتی به دانشگاه راه پیدا کنند، خواننده ای ضعیف و ناپخته باشند. او داستانی ساده را می تواند دنبال کند و از آن لذت ببرد. اما اگر او را به خواندن مطالب دقیق تشریحی یا مطلبی که به بررسی تحلیلی، احتیاج دارد وادار کنیم گیج و حیران می شود. به عنوان مثال اگر دانش آموزان دوره ی متوسط دبیرستانی در درک قسمت های مهم و غیر مهم یک بحث به شکل عجیبی عاجز می مانند.

این کتاب بینشی نو در مسائل و مشکلات یادگیری چگونه خواندن، تحلیل جامع تر و منظم تری از هنر پیچیده ی خواندن و به کارگیری قواعدی به شکل انعطاف پذیر، برای انواع مختلف خواندن است. در حقیقت برای هر نوع مطالب خواندنی، کشف و تنظیم قواعد جدید خواندن و شناخت هرمی که در قاعده وسیع و در بالا باریک می گردد.

در این کتاب ارائه راه های مختلف برای دستیابی به انواع مطالب خواندنی از جمله: کتاب های کاربردی و نظری، ادبیات (شعر، داستان، نمایشنامه، تاریخ، علوم، ریاضیات، علوم اجتماعی و فلسفه و همچنین کتاب های مرجع و روزنامه نگاری متداول است. بخصوص چگونه خواندن تعدادی کتاب که با یکدیگر ارتباط دارند. به طریقی که مطالب مکمل و متضادی که این کتاب ها در مورد موضوع واحدی می گویند به سادگی درک شود.

برای خواندن کتاب باید به این مطلب توجه کرد که کتاب خوب چه کاری می تواند انجام دهد.

فن خوب خواندن را بیاموزیم

کتاب حاضر مشکلات خواندن را بررسی و راه حل های مختلف را ارائه می دهد.

تعداد زیادی از دانش آموزان توانایی دریافت مفاهیم کتاب ها را ندارند. برای همین پیشرفتشان اندک است.

هنگام خواندن مطالب مختلف، باید سرعت های گوناگون متناسب با مطلب باشد درنظر گرفته شود، نه خواندن هر مطلبی با حداکثر سرعت. اما گاهی اوقات با سرعت کمتر و زمانی با سرعت بیشتر باشد.

انگیزه ی اصلی خواندن کتاب، تحلیل جامع تر و منظم تر و کشف مطالب کتاب است.  باید توجه داشت که کتاب های خوب در سطحی بالاتر از ذهن شما قرار دارند و اگر غیر از این بود خواندن آنها ثمره ای برای شما نداشت.

هنگام خواندن ایده اصلی یک عبارت یا قسمت های مهم و غیر مهم یک بحث به بررسی و تحلیل احتیاج دارد.

تفاوتی اساسی میان خواندن برای کسب اطلاعات و خواندن برای فهمیدن است. هدف از خواندن کتاب، فهمیدن مطالب و کسب اطلاعات بیشتر است. یعنی آنچه را که انسان قبلا نمی دانسته یاد بگیرد.

هنر خواندن جریانی است که فکر با تمرکز روی مطالب نوشته شده با نیروی خویش به ادراک بیشتر می رسد. اما مطلع شدن از چیزی صرفا به معنی دانستن آن نیست. باید توجه داشت که در سطح اطلاع نباید متوقف شد. نوشته موضوعی مرکبی است که هر کس آن را به اندازه ای می فهمد.

تفاوتی میان خواندن برای کسب اطلاعات و خواندن برای فهمیدن است. چرا چنین است و روابطش با دیگر حقایق چیست؟ این روابط از یک نظر متفاوت و از یک نظر یکسانند.  یعنی به چنان آگاهی برسید که غیر از دانستن مطالب، منظور نویسنده را درک کنید.

بنابراین روند یادگیری باید از طریق خواندن و تفکر باشد. اگر قرار باشد که یادگیری صورت بگیرد، باید دانش در ذهن رشد کند.

یادگیری با کشف و کمک دیگران یا کشف و بدون کمک دیگران انجام می گیرد. زمانی با کمک معلم مطلبی را کشف می کنیم و زمانی بدون کمک دیگران با کتاب ارتباط برقرار می کنیم. یادگیری با کمک دیگران یا بدون کمک دیگران، کلیه ی راه های دستیابی به دانش است که از طریق بحث و گفتگو صورت می گیرد. طبیعتا هنگام خواندن و گوش دادن، باید فکر کنیم.

بسیاری از افراد هنگام خواندن، مطلب را حفظ می کنند. آنها هنگام بحث و گفتگو به زوایای مطلب پی نبرده و برای درک مطلب فکر نمی کنند. هر قدر خواندن آنها پویا باشد به تفکر بیشتری احتیاج دارند.

تفکر بخشی از فعالیت یادگیری است. خواننده باید حواس قوه تفکرش را به کار بیندازد.

خلاصه هنر خواندن شامل تمام فعالیت هایی می شود که برای کشف و فهمیدن، بدون کمک دیگران ضروری است

مهارت هایی چون خواندن، شامل تعمق در مطلب و درک و تحلیل است  به این شکل با درک و فهم بیشتر و دقیق ترمطلب به یادگیری مطلوب می انجامد.

تا به اینجا رسیدیم که خواندن و گوش دادن دو روش آموختن هستند.اهمیت گوش دادن، یاد گرفتن از معلم است که حضور دارد. در حالی که خواندن، یادگیری از معلمی است که حضور ندارد.

اگر سئوالی را از معلم بپرسید، احتمالا به آن پاسخ می دهد. اگر پاسخ آن را نمی فهمید، می توانید با این سئوال که منظور او چیست، خود را از زحمت فکر کردن برهانید. البته این به آن مفهوم نیست که اگر معلمی به شما پاسخ داد، دیگر کار تمام است. اما اگر خودتان کتابی را بخوانید، خودتان باید به آن پاسخ دهید و به اندازه ای که خودتان تحلیل و تفکر
می کنید به شما پاسخ داده می شود. این در مورد سئوالی که واقعیتی ساده باشد صادق است. اما اگر در مطلب توضیحی است، باید پاسخ را بفهمید و الا هیچ چیز برای شما توضیح داده نشده است. بنابراین وقتی معلم در دسترس دارید، در جهت فهم مطلب به شما کمک شده است. ولی زمانی که گفته او را به صورت کتاب پیش رو دارید، چنین کمکی در بین نیست.دانش آموزان می توانند مفاهیم نوشته ای را به نوشته دیگر منتقل کنند. این کار مانند کشف کردن و فهمیدن، بدون معلم است. تنها موقعی می توان این مرحله را با موفقیت پشت سرگذاشت که چگونگی آن را بدانیم.

دانش آموزان با کمک و راهنمایی معلمان در مدارس کتاب های مشکل را می خوانند و برای درک بهتر مطلب با معلم به بحث و گفتگو
می پردازند.

اولین سطح خواندن کوشش ما برای شناسایی کلمات موجود در جمله ها می باشد. تنها بعد از تشخیص  معانی یکایک  واژه ها است که می توانیم به منظور آن جمله پی ببریم. یعنی با پرداختن به واژه ها، معانی آنها را درک خواهیم کرد.

در این سطح از خواندن بسیاری از خوانندگان با مشکل مواجه می شوند. بیشتر این مشکلات مربوط به فن خواندن است که به آموزش قبلی آنان برمی گردد.از بین بردن این مشکلات، باعث سریعتر خواندن می شود. بنابراین بیشتر دوره های تند خوانی کار خود را در این سطح متمرکز کرده اند.

دومین سطح خواندن را خواندن اجمالی می نامیم.علامت مشخصه این سطح، تاکید زیاد روی زمان است. در این سطح، زمان معینی برای خواندن مطلب مشخصی تعیین می شود. بنابراین هدف این سطح، فهمیدن هر چه بیشتر مطالب کتاب در زمانی محدود است. همیشه این مدت زمان آنقدر کوتاه است که نمی توان تمام مطالب کتاب را درک کرد.

نام دیگر این سطح را سطح تند خوانی می گویند. در عین حال هدف از تند خوانی نوعی برداشت سرسری از کتاب نیست بلکه کسب اطلاعات کلی راجع به کتاب بر اساس قواعد معینی است.

هدفی که در سطح اول مطرح می شود عبارت است از جمله چه
می گوید. اما در سطح دوم با این سئوال که کتاب راجع به چه موضوعی است مواجه می شویم. یا اینکه کتاب شامل چه قسمت هایی است.

خواندن اجمالی هدفش دریافتن این نکته بود که آیا بطور کلی کتاب راجع به موضوع مورد نظر هست یا خیر.

اکثر افراد از ارزش خواندن اجمالی آگاه نیستند. این افراد وقتی شروع به خواندن کتابی می کنند از همان آغاز یکنواخت از اولین صفحه شروع به خواندن می کنند. حتی بدون اینکه به فهرست کتاب نگاه بکنند.

وظیفه آنان در این سطح این است که برداشتی سطحی و اجمالی از کتاب داشته باشند. در حالی که آنان می کوشند که کتاب را در همین مرحله بفهمند.

سومین مقطع خواندن را خواندن تحلیلی می نامیم. این سطح نسبت به دو سطح قبلی، فعالیتی پیچیده تر و اسلوبی منظم تر دارد و خواننده نسبت به دشواری متن، وظایفی کم و بیش سنگین تر به عهده دارد. پیشرفت
سریع در ساختن اندوخته لغوی و تبحر روز افزون در تشخیص
واژه های نا آشنا از طریق زمینه متن از خصوصیات مرحله سوم است.

باید مطلب تشریحی کاملا صریح و دور از ابهام باشند. هر مطلب قابل طرح و مربوط به موضوع حتی الامکان باید صریح و روشن بیان شود. در کتاب های تشریحی حرکت وجود دارد و آن حرکت استدلال است. یعنی حرکتی منطقی که از مشاهدات و دلایل آغاز می شود و به نتایج منتهی می شود.

سئوالی را که هنگام خواندن کتاب های تشریحی باید مطرح کرد. مثلا فهم زبان خاص نویسنده است. ممکن است نویسنده علاقه مند باشد که شما کتابش را به شکل خاص بفهمید. باید این علاقه را شناخت و هنگام خواندن هر مطلبی آن را درنظر گرفت.

همینطور در مورد کتاب های تشریحی باید گفت. تا این نوع کتاب ها را نفهمیده اید صحیح نیست که به نقد آنها دست بزنید. یا به عبارتی موافقت یا مخالفت خود را ابراز دارید.

خواندن تحلیلی خواندنی دقیق و کامل و خواندنی به بهترین وجه ممکن است. اگر خواندن اجمالی بهترین و کامل ترین نوع خواندن در زمانی محدود است. خواندن تحلیلی بهترین و کامل ترین نوع خواندن در زمانی نامحدود است.

خواندن تحلیلی همیشه کاملا فعالانه است. خواننده تحلیلی باید ضمن خواندن، سئوال های زیاد و سازمان یافته ای را در ذهنش مطرح کند و خواننده باید به عمق کتاب نفوذ کند. این کار را باید دقیق و عمیق انجام دهد. خواننده باید طوری کتاب را بخواند که دیدی تحلیلی داشته باشد.

هدف از خواندن تحلیلی، ارتقاء معلومات فقط با دانستن مهارت
امکان پذیر خواهد بود.

چهارمین یا بالاترین سطح خواندن را خواندن تلفیقی می نامیم که
پیچیده ترین و منظم ترین سطح خواندن است. در این سطح از خواندن خواننده نه تنها یک کتاب، بلکه کتاب های زیادی را خوانده و آنها را کنار هم گذاشته، روابط بین آنها را با یکدیگر و با توجه به موضوعی که در آن زمینه نوشته شده، معین می کند. اما مقایسه صرف متون نیز کافی نیست. بلکه با کمک کتاب هایی که می خواند قادر می شود که از موضوع مورد بحث تحلیلی به دست آورد که شاید آن را در هیچ کتاب دیگری نمی توان پیدا کرد. بنابراین خواندن تلفیقی فعالانه ترین و
 پر کارترین خواندن است.

خواندن اجمالی

خواندن اجمالی یکی از سطوح واقعی خواندن است.

در این سطح خواننده کم و بیش به طور یکنواخت می خواند و درک کامل تمام جمله ها و پاراگراف ها ضروری نیست. وی باید توانایی تشخیص نکته های اصلی را داشته باشد.

خواندن اجمالی به این پرسش ها پاسخ می گوید: کتاب چه نوع کتابی است؟ به طور کلی کتاب در چه موردی است؟ نویسنده برای پروراندن نظرات خود از چه ساختاری استفاده کرده است؟

خواننده مجرب

ابتدا باید بدانیم دو نوع خواندن اجمالی در نظر می گیریم. در خواندن اجمالی از تمام توانایی های خود استفاده کنید و این کار را بدون تیزبینی نمی توان به انجام رساند. باید برای دنبال کردن جریان کلی کتاب روش منظمی داشته باشید.

سریع خوانی

هدف اصلی این است که وقت محدودی برای فهمیدن کتاب داریم. سریع خوانی منظم درک ساختار کتاب را پیش بینی می کند و اطلاعاتی از کتاب به ما می دهد. آیا تصمیم بگیریم که دوباره آن را با دقت بیشتری بخوانیم. درحقیقت با این کار مطالب اصلی را جدا می کنیم و با این کار حداقل منظور نویسنده کتاب را می فهمیم.

سریع خوانی وقت زیادی را نمی گیرد؛

-ابتدا به عنوان کتاب و نویسنده نگاهی سریع بیندازید و به سرعت
عنوان های بالای صفحات و یا چگونگی دید نویسنده را متوجه شوید. با این کار آگاهی خوبی از کتاب به دست می آورید.

- همانطور که قبل از آغاز مسافرت از نقشه راه ها استفاده می کنید، فهرست مندرجات کتاب را نیز مطالعه کنید. فهرست مطالب کتاب به شما کمک می کند که بدانید چه می خواهید بخوانید.

- وقتی به واژه هایی می رسید که به نظر خیلی مهم هستند به شرحی که درباره ی بعضی از آنها نوشته شده، توجه کنید. ممکن است کلیه درک و نگرش نویسنده باشد.

- نویسندگان معمولا می کوشند که مطالب اصلی کتاب هایشان را
حتی الامکان بطور دقیق و خلاصه پشت جلد بنویسند. مسلما این گونه مطالب مسائلی را در مورد کتاب روشن می کند.

در ضمن تکمیل این چهار قدم اولیه احتمالا تشخیص خواهید داد که آیا می خواهید کتاب را با دقت بیشتری بخوانید یا خیر. در پایان این قسمت کتاب را موقتا کنار بگذارید.

- مسلما استنباط کلی و آشنایی مبهمی که از کتاب کسب کرده اید.حالا به بخش هایی که به نظر می رسند باید محور اساسی بحث باشند نگاه کنید.

- سرانجام ضمن ورق زدن کتاب، اینجا و آنجا تعمق کنید و از هر عنوان مهم یکی دو پاراگراف را بخوانید و یا گاهی اوقات چند صفحه متوالی را بخوانید و همیشه در جستجوی نشانه های اصلی و لب مطالب باشید.

اکنون کتاب را طبق اصولی منظم، تند خوانی کرده اید. پس از صرف چند دقیقه و یا حداکثر یک ساعت شما باید برداشت خوبی از کتاب داشته باشید.

خواننده کتاب مانند کارآگاهی بدنبال نشانه هایی است که او را به موضوع اصلی کتاب رهنمون می سازد.

با این کار از درک مطالب خرسند می شوید و در وقت صرفه جویی قابل ملاحظه ای خواهید کرد.

خواندن سطحی

هنگام خواندن کتاب، برای اولین دفعه آن را بخوانید. بدون اینکه برای پیدا کردن لغات یا تفکر برای فهمیدن مطلبی که در آن لحظه نمی فهمید، توقف کنید.

حواس خود را روی آنچه که می فهمید متوجه کنید و برای مطالبی که فورا درک نمی کنید توقف نکنید و به خواندن کتاب ادامه دهید. بزودی به نکاتی خواهید رسید که آنها را می فهمید. با این روش به خواندن ادامه دهید. فرصت بهتر برای فهم مطالب مشکل در دوباره خوانی کتاب پیش خواهد آمد. هنگامی که می کوشید نکات ظریف را بفهمید مطالب اصلی را از دست می دهید.

هنگام اولین دور خواندن کتاب، حتی اگر پنجاه درصد مطالب کتاب را بفهمید در دور خواندن کتاب به درک مطالب مبهم دور اول کمک
می کند. در حقیقت اگر کتاب را یک دور سطحی نخوانید، نمی توانید وقایع کتاب را دنبال کنید.

تند خوانی

قبل از هر چیز باید یاد آوری کنیم که افراد زیادی هستند که خیلی مطالبی را که باید سریع بخوانید، کند می خوانند و خیلی مطالبی را که باید کند بخوانند، سریع می خوانند. بنابراین فقط نباید سرعت خواندن را افزایش دهیم، بلکه باید هر کتابی را با سرعت مناسب بخوانیم. ما باید سرعت خواندن کتاب را بر اساس کیفیت موضوع تغییر دهیم.

درک منظور ما بسیار ساده است. بسیاری از کتاب ها باید سریع خوانده شوند و تعدادی معدودی باید آهسته خوانده شوند تا دقیقا درک شوند.

در هنگام خواندن کتاب، صرف نظر از اینکه باید بدانیم که با چه سرعتی بخوانیم. باید بدانیم که به دنبال چه چیزی هستیم. بدون شک از خواندن کتاب نتیجه ای عایدمان نمی شود.

بنابراین در رابطه با مراحل سرعت خوانده کتاب، دفعه اول با دفعات بعد فرق می کند. پس دانستن اینکه چه موقعی از چه سرعت مناسبی استفاده شود، مطلوب می باشد. البته در هر سرعت باید ضرب آهنگ مشخص و منظمی داشته باشیم. به علت اینکه وقتی دفعه اول کتاب را می خوانید و از مطالب آن سر در می آورید، برای دفعه های بعد، آشنایی شما با کتاب بیشتر می شود و در نتیجه سرعت خواندن کتاب بیشتر می شود. حتی در لابلای کتاب ها صرف نظر از درجه مشکل بودن آن، مطالبی وجود دارد که می توان آن را سریع خواند و مطالبی وجود دارد که باید آن را کندتر خواند.

سرعت خواندن برای موضوع رمانتیک با موضوع جنگی فرق می کند. در نتیجه هر مطلبی را با سرعت احساسی آن مطلب بخوانید.

بسیاری معتقدند که چون با سرعت های مختلف می خوانند پس می دانند که چگونه بخوانند. اما بعضی از خوانندگان به جای اینکه روی
جمله های مهم  و پیچیده توقف کنند یا آنها را کند بخوانند. روی
جمله هایی  که به نظر آنها جالب است مکث می کنند.

بهتر این است که بگوییم؛

به دنبال آن باشید که هر صفحه از کتاب را با یک سرعت بخوانید و به فکر آن نباشید که هر کلمه یا هر صفحه مشکل کتاب را در اولین دفعه خواندن بفهمید. بعضی ازموضوعات شایسته تعمق و تأمل و بررسی اند. پس مشکل ترین کتاب را یک بار بخوانید تا برای دوباره خوانی آن، آماده شوید. بنابراین مسأله خواندن مسأله درک متن است.

حرکات چشم هنگام خواندن؛

چشم خواننده مبتدی هنگام خواندن یک خط در هر دفعه، حداکثر عبارات دو یا سه کلمه ای را می بیند و می خواند. اما مغز برای فهم می تواند چند جمله و یا حتی یک پاراگراف را بخواند. البته مشروط بر اینکه چشم اطلاعاتی را که مغز لازم دارد فراهم آورد. مثلا در هر جمله کلمه مهم و کلیدی وجود دارد که باید پی آن برود.

برای از بین بردن مکث زیاد چشم، هیچ طرحی مناسب تر از به کاربردی انگشت دست وجود ندارد. یعنی می توان از انگشت سبابه برای علامت استفاده کرد و آن را زیر خطوط کتاب با سرعتی بیش از سرعت چشم حرکت داد. در این حال بکوشید، حرکت انگشت را با چشم تعقیب کنید. بزودی مشاهده خواهید کرد که سرعت خواندن دو یا سه برابر شده است. گذاشتن انگشت در زیر کلمات نه تنها سرعت خواندن را زیاد می کند بلکه تمرکز حواس را نیز بیشتر می کند.

با تردید می توان گفت. اگر کسی بتواند یک صفحه از کتابی را زمان بگیرد و مثلا بگوید در چند دقیقه (مثلا 5 دقیقه) کتاب را خوانده است. در کل صفحات کتاب حساب کند که این کتاب در چند ساعت خوانده
می شود.

چگونه می توان خواننده ای فعال بود؛

هنگام مطالعه اندیشیدن به مسائل دیگر، طی ساعاتی که برای درک مطالب خاصی اختصاص  داده اید، موجب شکست هدف اصلی خواهد شد. اما هنگام خواندن، چگونه می توانید لذت ببرید و حس کنجکاوی خود را ارضاء کنید و حین فهمیدن سرگرم شوید. عده ای نمی دانند چگونه فکر خود را معطوف به کاری کنند که مشغول آن هستند.

در هر کتاب سئوال های فراوانی وجود دارند که اگر به شکل صحیح به آن پاسخ داده شود در مراحل بالاتر درک متن را سبب می شوند. بنابراین هنگام خواندن کتاب به دنبال درک متن و تحلیل کتاب باشید.

هنگام خواندن هر کتاب دو سئوال اساسی که قواعد اصلی خواندن را تشکیل می دهد ؛

- به طور کلی کتاب راجع به چه موضوعی است: باید سعی کنید موضوع اصلی کتاب را مشخص کنید و در مورد اینکه کتاب به طور کلی راجع به چیست و  تشخیص دهید که نویسنده، چگونه مطالب  آن را تنظیم کرده و با تقسیم کردن آن به موضوع های  فرعی، موضوع اصلی را پرورانده است.

- چه چیزهایی و چگونه در جزئیات مطرح شده است؟ باید بکوشید تا عقاید اصلی، نظریات و استدلال هایی که پیام ویژه نویسنده را تشکیل
می دهد کشف کنید. فقط دانستن فکر نویسنده کافی نیست. باید بدانید چه چیزی گفته شده است. سپس تصمیم بگیرید آیا درست است یا خیر.

مطلب مهمتر اینکه بدانید به این سئوال ها چگونه جواب صحیح و دقیق دهید.

چگونه می توان روی کتابی احاطه پیدا کرد؛

خواندن کتاب یعنی گفتگو بین خواننده و نویسنده کتاب.

هنگام خواندن یک مطلب، عادت کنید که در مورد آن سئوال طرح کنید و بکوشید تا به آن سئوال ها پاسخ دهید.

بعضی از روش های گوناگون برای یاداشت نویسی؛

- زیر مطالب اصلی یا عبارات مهم خط بکشید.

- ستاره یا دیگر علایم در حاشیه صفحات بگذارید و برای اینکه این
محل ها زود مشخص شوند، می توانید گوشه آن صفحات را تا بزنید.

- سئوال هایی در داخل کتاب بنویسید.

- در حاشیه صفحات کتاب، عدد بنویسید. این کار نشان دهنده ی تسلسل مطالبی که نویسنده در کدام صفحه همین مطلب را عنوان کرده است و یا نشان دادن نکاتی است که با مطالب این صفحه در ارتباط یا در تضاد است.

- زیر کلمات کلیدی کتاب خط بکشید

- در حواشی یا بالا یا پایین صفحات سئوال هایی را بنویسید که از خواندن کتاب در ذهن به وجود می آید. یاد داشت کردن و خلاصه کردن یک بحث پیچیده در خود کتاب که با مراجعه به آن روش تحلیلی نویسنده را مورد بررسی قرار دهد.

- باید توجه داشت که عنوان کتاب مربوط به ساختار کتاب است و ارتباط با اصل و ریشه کتاب دارد. همچنین مقدمه کتاب که منظور نویسنده و چگونگی تحلیل ساختار آن را به ما نشان می دهد.

ایجاد عادت خواندن

هنر یا مهارت در احاطه قدرت کسانی است که بر اساس قواعد مربوطه به انجام آنها عادت کرده باشند. برای عادت کردن به یک کار راهی جز انجام آن وجود ندارد. تفاوت میان قبل و بعد از عادت  کردن به کار، سهولت و راحتی انجام آن کار است. بدون به کار بردن قواعد نمی توان عادتی را چه صنعتی و چه ذوقی یاد گرفت. بلکه باید هنر را آموخت و آن را در اختیار گرفت.

طبقه بندی کتاب

گاهی اوقات قواعد خواندن یک کتاب، عینا برای مطالب ساده و کوتاه تر و یا تمام کتاب های دیگری که در همین زمینه هستند مناسب نیست. بنابراین کتاب علمی نباید مانند کتاب داستان خوانده شود.

اهمیت طبقه بندی کتاب

قواعد خواندن تحلیلی به شرح زیر است ؛

- قبل از شروع خواندن کتاب باید بدانیم چه نوع کتابی را می خوانیم. برای مثال باید دانست که کتاب جنبه علمی دارد و یا مانند رمان، نمایشنامه و شعر حماسی جنبه داستانی دارد.

اصولا تنها این سئوال مطرح نیست که بدانیم کدام کتاب آموزنده است. آگاهی و اطلاعی که خواننده از یک کتاب تاریخ و یا یک اثر فلسفی کسب می کند یکسان نیست. همچنین مسائل مورد بحث کتاب فیزیک با کتاب اخلاق متفاوت است. حتی روش هایی که نویسندگان برای حل این مسائل بکار می برند یکسان نیست. بنابراین اولین قاعده ی خواندن تحلیلی در مورد تمام کتاب ها قابل استفاده است.

همانطور که قبلا اشاره شد با بررسی اولیه ی کتاب، یعنی با کمک خواندن اجمالی به عناوین اصلی و عناوین فرعی کتاب نگاهی سریع بیندازید.

از عنوان کتاب چه مطالبی را می توان فهمید ؟

تعداد افرادی که به عنوان کتاب توجه می کنند بسیار کم است. معمولا بسیاری از افراد تصور می کنند عنوان کتاب را می فهمند. در صورتی که تعداد بسیار کمی هستند که عنوان کتاب را با دقت می خوانند و به مفهوم اصلی آن می اندیشند. به عبارتی با خواندن عنوان کتاب می توان اطلاعات لازم را قبل از خواندن کتاب کسب کرد.

یکی از دلایلی که خوانندگان زیادی از خواندن عنوان و مقدمه کتاب غفلت می کنند این است که تصور نمی کنند که این کار حائز اهمیت باشد.  این اولین قاعده خواندن تحلیلی است که بسیاری از آن پیروی
نمی کنند. بدیهی است اگر از این قاعده پیروی می کردند از کمک نویسنده سپاسگذار بودند. به این دلیل است که نویسنده در مقدمه کتاب نوع کتاب را تعیین می کند و عنوان کتاب و سر فصل های آن را به روشنی مشخص می سازد.

چگونه ممکن است سر فصلهایی که در فهرست کتاب آمده است به بار معنایی عنوان اصلی کتاب کمک می کند. برای انجام این کار باید مقداری از کتاب را خواند. خواننده ای که تمام این مطالب را نادیده بگیرد در جواب این که ( کتاب چه نوع کتابی است ؟) دچار تردید شده و نمی تواند به سئوال های دیگری در مورد کتاب پاسخ دهد.

با این که خواندن عناوین کتاب مهم است ولی کافی نیست. گاهی
واضح ترین عناوین با موضوع کتاب ارتباطی ندارند.اما با نگاهی دقیق به فهرست مطالب کتاب می توان موضوع اصلی آن را فهمید.

نتیجه اینکه تنها تعیین کردن نوع کتاب کافی نیست. بلکه باید دانست، کتاب چه نوع کتابی است و یا چند نوع طبقه بندی در کتاب لحاظ شده است. حالا می توانید در مورد موضوع کتاب و ارتباط فصل ها با یکدیگر به درک منطقی برسید. بنابراین از این قاعده باید هوشمندانه استفاده کنید و این کار فقط با ترسیم وجوه تمایز و خلق طبقه بندی ها، می توان فهمید مسائل کاربردی کتاب در چه زمینه ای است.

مقایسه ی کتاب های کاربردی و کتاب های نظری؛

همه ی مردم واژه های (نظری) و (کاربردی) را به کار می برند. ولی بسیاری از آنها معانی این واژه ها را نمی دانند. واژه (کاربردی) نشان دهنده ی وقوع کاری در مدت کوتاه یا طولانی است. واژه (نظری) در ارتباط با چیزهایی است که یا باید دید یا باید درک شوند. با درک تفاوت میان علوم کاربردی و علوم نظری تفاوت میان علم و تکنولوژی روشن می شود.

ما با کتاب هایی سر و کار داریم که دانش را انتقال می دهند. دانش نه تنها برای کنترل طبیعت و اختراع ماشین ها و ابزارهای مفید به کار برده می شود بلکه برای هدایت و تنظیم رفتار بشر در زمینه های گوناگون (مهارت) به کار می روند. حتی بعضی از کتاب ها به مسائلی از زندگی انسان که علم به حل آن می تواند کمک کند توجه دارد.

کتاب های نظری، شکل ظاهری مطلبی را تعلیم می دهند و کتاب های کاربردی می آموزند که چگونه کاری را که می خواهید انجام دهید یا فکر می کنید باید انجام دهید به مرحله اجرا بگذارید. پس برای عملی ساختن علم، باید آن را در قالب قواعد قابل اجرا ریخت.

هر کتابی که بگوید چه باید کرد و چگونه باید کاری را انجام داد کاربردی هستند. بنابراین تمام قواعدی که برای فنون از جمله مهندسی، طب، آشپزی و... باید فرا گرفته شود و همه متونی که در طبقه بندی اخلاق جای می گیرند، مانند: کتب اقتصادی، کتب سیاسی در زمره ی کتاب های کاربردی هستند.

افرادی که به نوشتن کتاب های کاربردی می پردازند، سعی می کنند تا شما را  ترغیب کنند که توصیه های آنها را به کار ببندید. بنابراین خواننده هنگام خواندن کتاب کاربردی اهداف پیشنهادی نویسنده را برای رسیدن به آن اهداف، به عنوان وسایلی مناسب قبول می کند. اکنون اگر پذیرفتید که تمام یا قسمتی از مطالب کتاب واقعیت دارد، باید با نتایج آن موافقت کنید. نویسندگان کتاب های علمی در پی این هستند که خواننده با آنها به توافق برسد و مطالب و مباحث مهم را تشخیص دهد.

هنگام توضیح خواندن اجمالی یادآور شدیم که بعد از خواندن مقدمه و فهرست کتاب معمولا عبارت هایی که به فهم کتاب کمک می کند و ابتدا و انتهای کتاب و قسمت های اصلی کتاب را مطالعه کرد. همینطور
طبقه بندی کتاب از روی عنوان و فهرست کتاب مشخص می شود. حتی باید به نشانه هایی که در متن اصلی کتاب پیدا می شود متکی بود. با توجه به واژه های کتاب و بدون خواندن قسمت های زیادی کتاب،
می توانید آن را طبقه بندی کنید.

کتاب نظری سعی در نشان دادن واقعیت دارد؛

قبل از مراجعه به کتاب های نظری باید توجه داشت که تعیین نظری یا کاربردی بودن کتاب به سادگی امکان پذیر نیست. ممکن است
کتاب هایی وجود داشته باشند که قسمتی از آن نظری و قسمت دیگر آن کاربردی باشد. این موضوع به برداشت خواننده بستگی دارد تا روش نویسنده را در حل مطلب مورد بحث پیدا کند.

انواع کتاب های نظری؛

تقسیم بندی کتب نظری شامل بخش های تاریخی، علمی و فلسفی،
طبقه بندی می شوند.

از عنوان کتاب های تاریخی می توان فهمید که کتاب راجع به موضوعی است که در گذشته اتفاق افتاده است. البته نه الزاما در گذشته ای دور، بلکه ممکن است که دیروز اتفاق افتاده باشد. تاریخ نویس سعی می کند این وقایع را نقل کند و غالبا ضمن نقل وقایع درباره ی آنها اظهار نظر
می کند. او سعی می کند عمق مطالب را روشن سازد.

وقایع تاریخی دارای ظرف زمان و مکان هستند. تاریخ نشان دهنده ی وقایع و کارهایی است که در زمان و مکان مشخصی اتفاق افتاده باشد. اما علم مانند تاریخ به گذشته ارتباطی ندارد. دانشمند در جستجوی قوانین و نتایج کلی است. او می خواهد بداند که حوادث چگونه رخ می دهند.

اغلب عنوان کتاب های علمی، موضوع مورد بحث کتاب هایی مانند: روانشناسی، زمین شناسی یا فیزیک و... است.

بنابراین هیچ گاه نمی توان درک کاملی از طبیعت و قوانین آن داشته باشید. اساس خواندن خوب، فعالیت است و هر چه خواندن فعالانه تر باشد بهتر است. خواندن فعالانه با یک رشته سئوال در خصوص مطالب هر کتاب طرح می شود. حال چگونه باید راجع به هر کتابی سئوال هایی مطرح کنید و چگونه باید به سئوال های کتاب های مختلف پاسخ های گوناگون داد.

  با انتخاب و تنظیم یک رشته سئوال می توانید به مقصود برسید.

- با دسته بندی پاسخ های نویسندگان به سئوالات مختلفی که به تأیید و یا رد یک موضوع مربوط می شود، موضوعات اصلی و فرعی را مشخص کنید.

- با تجزیه و تحلیل مباحث، ترتیب سئوال ها و موضوع ها باید به شکلی و بهترین وجهی مسأله را روشن کنید و موضوع هایی که عمومیت بیشتری دارند و برموضوع های دیگر مقدم هستند را طبقه بندی کنید. اکنون باید رابطه بین موضوعات به وضوح مشخص باشد. 

فلسفه هم مانند علم در جستجوی وقایع کلی است و بر خلاف تاریخ به گزارش وقایع معین در گذشته های دور یا نزدیک
نمی پردازد. همینطور نوع سئوال فیلسوفان با نوع پرسش های  دانشمندان فرق می کند. حتی روش آنها در پاسخ دادن به این سئوال ها متفاوت است.

در اینجا کاملا مشهود است که علم به تجربه و به تحقیقات قابل رؤیت دقیق وابسته است. در حالی که فلسفه نشستن و تفکر کردن است.

اما منظور ما این نیست که فیلسوف، متفکری محض و دانشمند،
بیننده ای صرف است. هر دو باید تفکر و مشاهده کنند، ولی راجع به مشاهدات گوناگون، از طریق راه های مختلف مشاهدات را اثبات
می کنند. دانشمندان با نتایج آزمایش های خاص خود و فیلسوف به وسیله تجربه هایی که در همه ی مردم مشترک است.

دانشمندان و فیلسوفان در آزمایش های خود، دقیقا یک شکل فکر
نمی کنند. آنها روش های مختلفی در استدلال دارند.

اما مطالب تاریخی با مسائل فلسفی و علمی متفاوت است. معمولا کتاب تاریخ به روال حکایت است و تاریخ نویس به شکل خاصی استدلال
می کند و وقایع را به صورت دیگری تفسیر می کند. کار تاریخ نویس هم باید بر اساس نظم باشد. یعنی برای اینکه داستان خوبی را نقل کند، باید از قواعدی پیروی کند. بنابراین چون در تعلیم دروس مختلف،
تفاوت های زیادی وجود دارد. متقابلا در امر یادگیری نیز تفاوت هایی وجود خواهد داشت. نتیجه اینکه اگر قرار باشد کتابی را درک کنیم، باید یاد بگیریم که هر نوع کتاب را با روش مناسب با آن بخوانیم.

چنانکه به این مثال توجه کنید متوجه خواهید شد

اگر به کلاس درس تاریخی که استادی در آن مشغول تدریس است بروید. بزودی خواهید فهمید که موضوع درس تاریخ علم یا فلسفه است. در روشی که استاد پیش می گیرد، نشانه هایی وجود دارد که موضوع درس را روشن می کند. نوع واژه ها، شکل استدلال ها، چگونگی مطالب پیشنهادی و نوع جواب هایی که از دانشجویان انتظار دارد تعیین می کند موضوع درس به کدام رشته تعلق دارد.

فهم دقیق کتاب

هر کتاب اسکلت و طرحی دارد که درمیان مطالبش مکتوم است. کتابی که این ویژگی ها را نداشته باشد، غیر قابل خواندن است. وظیفه ی خواننده ی تحلیلی تشخیص آن است.

کتابی که در دسترس شما قرار می گیرد و درباره ی آن هیچ گونه شناختی ندارید. اما هر کتابی که ارزش خواندن داشته باشد، دارای وحدت موضوع سازمان یافته و اجزائی است. این وحدت موضوع و اجزاء و نظم هر کتاب به یک شکل نیست.

ابتدا وحدت موضوع کتاب را در یک و یا حد اکثر چند جمله تعریف کنید. این بدان معنی است که حتی الامکان به طور خلاصه بگویید که تمام کتاب راجع به چه موضوعی است. اگر این را بفهمید متوجه
می شوید که نویسنده چه برنامه ای در سر دارد و در صدد انجام چه کاری است. اگر به این شکل تشخیص دهیم که کتاب راجع به چیست، هسته یا موضوع اصلی کتاب را کشف خواهیم کرد. بلکه وحدت موضوع کتاب را بطور دقیق درک می کنیم. تنها یک راه وجود دارد تا بدانید در فهم وحدت موضوع کتاب توفیق پیدا کرده اید یا خیر. باید بتوانید برای خود و دیگران وحدت موضوع را در چند کلمه بیان کنید. در این مرحله اجزاء اصلی کتاب را شناخته و می دانید که چگونه این اجزاء از طریق ارتباط منظم با یکدیگر و با موضوع تمامی کتاب به صورت مجموعه ای کامل و سازمان یافته در آمده اند.

تا آنجا که می دانیم هیچ یک از دست آوردهای بشر به شکل ساده نیستند. آنها وحدت های موضوعی پیچیده ای دارند. وحدت موضوع پیچیده ای را نمی توان فهمید مگر اینکه بدانید اجزاء چگونه تبدیل به یک کل
شده اند. همچنین باید سازمان بندی اجزاء را که از هم گسسته شده به طور سازمانی شناخت. اگر اجزاء موضوعی دارای ارتباط سازمانی نباشند، کل آن نیز دارای وحدت موضوع نخواهد بود.

میان توده های آجر و خانه ای که از این آجرها می توان ساخت، فرق می کند. یک خانه با مجموعه ای از چند خانه تفاوت دارد. کتاب چون خانه بزرگی است که اتاق های متعدد با ابعاد و اشکال و سطوح متفاوت دارد و هر یک از این اتاق ها چشم انداز و کاربرد گوناگونی نیز دارد. اتاق ها تا اندازه ای مستقل هستند. هر کدام از آنها ساختمان و تزئینات مخصوص به خود دارند. اما آنها کاملا مستقل و مجزا نیستند. اتاق ها به وسیله درب به یکدیگر مربوط می شوند. نقش هر کدام از آنها در استفاده از کل منزل مؤثر است. این مقایسه تقریبا دقیق است. کتاب خوب همچون خانه ای خوب، دارای اجزای مرتب و منظمی است. اجزاء اصلی آن به مقدار معینی مستقلند، اما در عین حال با اجزاء دیگر ارتباط دارند.

خواندنی ترین کتاب آن است که نویسنده در ساختار آن موفق باشد. بهترین کتاب قابل فهم ترین ساختار را نیز دارد و به علت برخورداری از نظم و وحدت با سادگی بیشتری نیز توام است. این یکی از دلایلی است که چرا بهترین کتاب ها و خواندنی ترین آنها نیز هستند.

کتاب هایی بیشتر قابل خواندن هستند که مطالب کتاب تا حدی به هم ارتباط داشته باشند. اما هر اندازه هم که وحدت موضوع آنها پیچیده باشد حتما دارای طرحی هستند که شما باید آن را پیدا کنید. این رشته اصلی تمام  موضوع ها را به یکدیگر مربوط می کند.

فرض ما بر این است که نویسنده ی کتابی که ما آن را می خوانیم از ما بیشتر می داند و این فرض در کتاب های خوب کاملاً صحیح است. علاقه ی ما بدون توجه به فعالیتی که برای فهمیدن نویسنده از خود نشان می دهیم این است که اصطلاحات و سازماندهی موضوع او را قبول کنیم.

طرح و نقشه

بیان وحدت موضوع کتاب؛

همیشه لازم نیست که شما به تنهایی وحدت موضوع کتاب را کشف کنید. بسیاری از خوانندگان، همان طور که به عنوان کتاب توجهی نمی کنند به کلمات آغازین نویسنده هم چندان اهمیت نمی دهند. گاهی اوقات عنوان کتاب بازگو کننده ی تمام مطلبی است که باید خوانده شود. گاهی اوقات نویسنده درمقدمه ی کتاب، وحدت موضوع طرح خود را بیان می کند و با نشان دادن نظم و ارتباط بین اجزای کتاب به شما کمک می کند.
کتاب های تشریحی با کتاب های قصه از این لحاط تفاوت بنیادی دارند.

برای نویسنده کتاب علمی و یا فلسفی دلیلی وجود ندارد که شما را در تردید نگه دارد. در حقیقت او هر چه شما را کمتر در شک و تردید بگذارد، احتمالا شما رغبت بیشتری برای خواندن مطالب از خود نشان می دهید.  به همین دلیل کتب تشریحی، مانند روزنامه ها، خلاصه مطالب خود را در اولین پاراگراف بیان می کنند.

از مطالبی که نویسنده عنوان می کند کمک بگیرید اما پیوسته در نظر داشته باشید، پیدا کردن وحدت موضوع کتاب با خواننده است.

تسلط بر جوانب و نظرگاه های گوناگون کتاب

هنر فهمیدن رئوس مطالب کتاب؛

هر اثر دارای وحدت موضوع و انسجام می باشد. این وحدت موضوع را باید از طریق ترتیب اجزاء ارزیابی کنیم. نوشته ای واضح است که رئوس مطالب آن روشن باشد.  اثری منسجم است که بخش های آن به شکل منظمی با یکدیگر در ارتباط باشند.

کل کتاب را نمی توان درک کرد. مگر اینکه به نحوی اجزای آن بررسی شده باشند. اما بدون درک سازمان بندی اجزای کتاب، کل آن را به خوبی نمی توان بفهمید. وقتی که وحدت موضوع  کتاب را درک کنید، احتمالا قسمت های اصلی کتاب نیز مشخص می شود. اما این قسمت های اصلی دارای ساختار جداگانه ای هستند که باید آنها را فهمید و هرکدام دارای وحدت موضوع و پیچیدگی خاص خود می باشند.

 باید بدانید که کتاب حدودی دارد و شما  باید در محدوده ی آن باشید. خلاصه اینکه لازم نیست مطالبی را که نویسنده مطرح نکرده است مطرح کنید. تعیین رئوس مطالب درباره ی همین کتاب است. شاید بتوان مبحثی را به طور نامحدود بسط داد. ولی نباید این کار را کرد. هر کتاب کم و بیش به موضوع معینی می پردازد.

وحدت موضوع کتاب را در یک یا دوجمله و یا حداکثر در یک پاراگراف کوتاه بیان کنید. اما در مورد کتابی قطور و پیچیده، نوشته ی رئوس مطالب به گونه ای دقیق و شایسته که تمام بخش ها و قسمت ها و اجزاء آنها را تا کوچکترین واحد ساختاری شامل شود و در ضمن قابل فهم نیز باشد، صفحات زیادی را اشغال خواهد کرد.

مسأله مهم این است که شما  دست به نوشتن رئوس مطالب بزنید. زیرا نویسنده به شیوه ی خود به رئوس مطالب پرداخته است. شما باید برای خوب خواندن کتاب به سلیقه خود به یافتن رئوس مطالب بپردازید. اما این بدان معنی نیست که باید از عناوین فصل ها و تقسیمات داخلی آن چشم بپوشید. هنگام خواندن باید از این نوشته ها به عنوان راهنما استفاده کنید. برای تشخیص ساختار اصلی کتاب، باید وحدت موضوع کتاب را از طریق ترتیب اجزاء ارزیابی کنید. با این کار بخش هایی که به شکل منظمی با یکدیگر در ارتباطند خواهید شناخت. حالا شاید بتوان با نگاهی سریع وحدت موضوعی را با چند جمله مناسب بیان کرد. اما واقعا آن چند جمله کافی و رسا هستند یا خیر. اگر کتاب را بهتر بخوانید حتما جملات شما کامل تر می شوند. به همین شکل ممکن است حدس درستی در مورد موضوع کتاب بزنید. اما برای اینکه ثابت شود که موضوع اصلی را بیان کرده اید، احتیاج به خواندن دارید.

هنر های دو جانبه خواندن و نوشتن؛

اگر نویسنده نتواند مطالب خود را سازمان دهد و آنها را یک دست و جزئیات مطالب را مرتب کند، امکان پیدا کردن موضوع را از خواننده می گیرد و مانع از آن می شود که خواننده ساختار کلی کتاب را برای خودش روشن کند.

برای همین خواننده باید سعی کند اسکلت نامرئی کتاب را برای خودش آشکار کند. اما نویسنده کتاب را از اسکلت شروع می کند و می کوشد آن را بپوشاند. اگر ضخامت گوشت کافی باشد، مفاصل قابل رؤیت
می شوند و حرکت اجزاء و چگونگی اتصال آنها با یکدیگر آشکار
می شود.

اگر فصلی از کتاب، موضوع پیچیده ای داشته باشد، برای فهم کامل آن، باید این پیچیدگی را روشن کرد. در این مورد باید گفت: بخش های
کتاب های علمی دارای استقلال بیشتری نسبت به بخش های آثار ادبی هستند. در مورد کتاب داستان وضع فرق می کند. باید موضوع کتاب داستان را در کل آن جستجو کرد و با خواندن قسمتی از آن نمی توان به موضوع آن پی برد.

کشف منظور نویسنده؛

نویسنده ممکن است با طرح یک یا چند سئوال و مطرح کردن
جواب هایی شروع کند. اگر نویسنده این سئوال ها و جواب ها را مطرح نکند. وظیفه شما به عنوان خواننده این است که حتی الامکان این
سئوال ها را با دقت تنظیم کنید. باید قادر باشید آن پرسشی که کتاب
می خواهد پاسخ دهد تعیین کنید. همچنین اگر سئوالی پیچیده است و شامل سئوال های فرعی دیگری می باشد، باید بتوانید آن سئوال ها را مشخص کنید. شما باید درک خوبی از سئوال ها داشته باشید و این پرسش ها را به طور منطقی و قابل فهم منظم کنید. یعنی باید بدانید به کدام سئوال در مرحله ی اول و به کدام سئوال در مرحله بعدی پاسخ دهید.

اگر سئوال هایی را که می توان درباره ی مطلبی مطرح کرده کشف کنید. درباره ی مسائلی که نویسنده مطرح کرده، مهارت پیدا می کنید. با این کار شما زمینه ی شناخت ساختار کتاب را فراهم کرده اید. به طور قطع، شناخت ساختار کتاب مقدمه ای برای خواندن تحلیلی کتاب است. این مطلب را به این شکل هم می توان بیان کرد. به طور کلی کتاب راجع به چیست؟ منظور از این سئوال، کشف موضوع کتاب و اینکه نویسنده چگونه آن را به شکل منظمی به موضوع های اصلی و فرعی تقسیم کرده است. به نظر می رسد این کار برای پیدا کردن وحدت موضوع و اجزاء کتاب می باشد. این کار در اغلب موارد بسیار سودمند است. بالاخره به این سئوال می رسیم که نویسنده در کتابش چه
می خواسته بگوید.

به توافق رسیدن با نویسنده؛

توافق با نویسنده در خواندن تحلیلی اولین قدم بعد از اطلاع از رئوس مطالب آن است. تبادل دانش میان خواننده و نویسنده ی کتاب، رکن اصلی انتقال دانش است.

واژه ها

فرهنگ ها دارای واژه های بسیاری هستند. واژه ها مانند علائم ریاضی قابل کنترل نیستند و به همین منظور واژه ها دارای معانی متعددی هستند. اگر هر واژه ای دارای یک معنی بود، تفسیر گفته های دیگران ضرورتی نداشت. واژه ای که دارای چندین معنی است در هر موردی با مفهوم خاصی به کار می رود. به توافق رسیدن نویسنده و خواننده کمال مطلوب است و سعی آنها باید برای رسیدن به این مرحله باشد که ابهام مانع ارتباط  آنها نشود.

اگر زبان بدون فکر و اندیشه به کار گرفته شود، ارتباط برقرار
نمی شود. در نتیجه فکر و دانش را نمی توان انتقال داد. دستور زبان و منطق به عنوان هنر از طریق اندیشه به زبان و از طریق زبان به اندیشه ارتباط پیدا می کند.

اولین قدم برای به توافق رسیدن با نویسنده، پیدا کردن واژه های مهم کتاب است. ممکن است یک واژه برای مفهوم خاصی به کار برده شود و خواننده از آن معنای دیگری را استنباط کرده باشد.

تنها زمانی دارای فکر مشترکی می شویم که برداشت ما از واژه یکسان باشد. در این صورت توافق حاصل شده است. سعی شما باید برای رسیدن به این مرحله باشد. اکنون واژه های مهم کتاب را مشخص کنید و تعیین کنید که نویسنده چگونه آنها را به کار برده است.

حالا واژه های مهم را پیدا کنید و با کمک آنها با نویسنده به توافق برسید و معنی دقیق واژه ها را به شکلی که بکار رفته اند، درک کنید. در اینجا هدف، تفسیر محتوا و پیام کتاب است. همچنین فکر و پیامی که در ماورای کتاب نهفته است. از خواننده خوب می توان انتظار داشت که به سهم خود کوشش کند تا با افکار نویسنده همسو شود.

پیدا کردن واژه های اساسی؛

اکنون وقت آن رسیده که راجع به توافق خواننده و نویسنده بحث کنیم.

تمام واژه هایی که نویسنده به کار می برد مهم نیستند. فقط واژه هایی که به شکل خاصی مورد استفاده نویسنده قرار می گیرند، برای خواننده اهمیت دارند. البته منظور ما این حقیقت است که بعضی از واژه های کتاب از واژه های دیگر آن اهمیت بیشتری دارند. نویسنده اکثر واژه ها را به همان گونه مورد استفاده قرار می دهد که در زمینه معنی مورد نظر نشان می دهد. این واقعیت به پیدا کردن واژه های مهمتر کمک
می کند. اما این نکته را باید به خاطر داشت که یک واژه در زمان و مکان متفاوت معنی یکسان و مشابهی ندارند. نویسندگان معاصر بیشتر واژه ها را به همان شکلی که امروزه مرسوم است به کار می برند و شما چون در این دوران زندگی می کنید، این واژه ها را می شناسید. اما برای خواندن کتاب هایی که در گذشته نوشته شده است، پیدا کردن معنی واژه هایی که در آن زمان و مکان مرسوم بوده و نویسنده از آنها استفاده کرده، مشکل تر خواهد بود. بنابراین مهمترین واژه ها کلماتی هستند که از نظر خواننده درک آنها مشکل باشد.

اگر پاراگرافی را می فهمید، به خاطر این است که مهمترین واژه های آن را تشخیص داده اید. اگر پاراگرافی را به طور دقیق نمی توانید بفهمید، شاید به خاطر این است که روشی را که نویسنده به شکل خاصی از آنها استفاده کرده است، پیدا نکرده اید.

واژه های فنی و لغات ویژه؛

به روش های مختلف نویسنده روی بعضی واژه ها تأکید دارد و با توجه به آن واژه ها در جاهای مختلف، معانی مختلف آن را شرح می دهد و شیوه ای را که می خواهد به کار گیرد مشخص می سازد.

هیچ کس نمی تواند هندسه اقلیدس را بخواند مگر آنکه بداند واژه هایی مانند: نقطه، خط، سطح، زاویه، متوازی و غیره اهمیت زیادی دارند. این واژه ها نهادهای هندسه را مشخصی می کنند. کتاب هایی که در زمینه های دیگر هستند لغات مخصوص به خود دارند. بنابراین هر
رشته ی علمی دارای لغات فنی مخصوص به خود را دارد.

اگر بدانید کتاب راجع به چیست و قسمت های اصلی آن کدامند این اطلاعات در تفکیک واژه های فنی به شما کمک می کنند. در اینجا عنوان کتاب، مقدمه و فهرست بخش های مفید خواهد بود.

برای اینکه یک واژه فنی به کلمات فنی دیگری منتهی می شود، چاره ای نیست جز اینکه این واژه ها را نیز به طریقی مشابه پیدا کنید. از
واژه هایی که در علم اقتصاد می توان نام برد عبارتند از: کار، سرمایه، زمین، دستمزد، سود، اجاره، کالا، بهاء، مبادله، پول و... همینطور از واژه هایی که در کتاب زیست شناسی مهم هستند. عبارتند از: تنوع، بقاء، سازش، رشد و ...

مشکل بیشتر خوانندگان این است که به کلمات دقت کافی نمی کنند. آنها بین کلماتی که کاملا نمی فهمند و کلماتی که کاملا می فهمند فرق
نمی گذارند. برای همین اکثر خوانندگان به خواندن سرسری کتاب عادت کرده اند. عیب اصلی خوانندگان بی علاقه، کم توجهی به کلمات است و نتیجه آن عدم توفیق در درک و منظور نویسنده است. هنگام خواندن کتاب باید به این نکته توجه کنید که واژه های کتاب در سطح مفاهیم
واژه های ساده یک روزنامه نیست. برای فهمیدن کتاب و برای روشن شدن فکر شما، باید کوشش کنید. اگر نویسنده بخواهد مطلب مهمی را عنوان کند، احتمالا از بعضی کلمات به شکل خاصی استفاده می کند.

چنانچه رشته های علمی دارای واژه های منسجمی باشند. پیدا کردن لغات مهمی که مربوط  به آن موضوعات هستند نسبتا ساده تر خواهد بود. بنابراین واژه های مخصوص بیان کننده ی نظرات و مفاهیم اصلی هستند. این کلمات نشان دهنده ی استدلال ها و تحلیل های نویسنده است.

پیدا کردن معانی؛

نشانه گذاری روی کلمات مهم، آغاز راه است. در اینجا قسمت هایی را که باید روی آن کار شود تعیین می کند. حالا چه باید کرد؟

دو احتمال اصلی وجود دارد. یا نویسنده، این کلمات را با یک معنی مختلف استفاده می کند و یا از معانی مختلف آنها به تناسب در جاهای مختلف استفاده می کند.

با توجه به این موارد باید سعی کنید که بفهمید واژه دارای یک معنی است یا خیر. اگر واژه دارای چند معنی است، سعی کنید رابطه ی آنها را با یکدیگر تشخیص دهید و بالاخره دقت کنید که واژه به چند معنی به کار رفته است و آیا دلیلی برای این تغییر معنی در متن آمده است یا خیر. ولی با استفاده از تمام کلمات دیگر باید سعی کنید معنی واژه ای را که نمی فهمید پیدا کنید. این همان روشی است که باید دنبال کنید. زحمت یافتن واژه های مهم، تشخیص معانی متفاوت آنها و به توافق رسیدن با نویسنده را بر خود هموار سازید تا درک و برداشت شما از کتاب به طور چشمگیری افزایش یابد.

این حقیقتی است که کتاب دارای کلماتی است که بسادگی فهمیده
نمی شوند. اگر نتوانید با کوششی که خود به عمل می آورید، واژه های مشکل را بفهمید با اعمالی که خود روی کتاب انجام می دهید پا را فراتر گذاشته از ادراک محدود به ادراک گسترده تر برسید.

برای این کار روش تجربه شده ای وجود ندارد. چنین کاری مانند روش آزمایش و خطاست. اگر در قطعه های یک پازل تصویری به کار
می رود. هرچه قطعه های بیشتری کنار هم چیده شوند، چیدن قطعه های باقی مانده، ساده تر خواهد بود. کتابی که واژه های آن در محل مناسب به کار رفته باشد، اصطلاحا خواننده و نویسنده در به کار بردن آن قطعا به توافق رسیده اند. در غیر این صورت کلمات باید در محل مناسب خود جای گیرند. این کار را با جابجا کردن کلمات می توان انجام داد. هر واژه ای که در جای شایسته خود قرار گیرد، جایگزینی بعدی را ساده تر می کند.

تعیین پیام نویسنده

مطالب کتاب نوعی اعلام نظر و بیان قضاوت نویسنده است. نویسنده ممکن است اهداف خود را در آغاز کتاب در دیباچه عنوان کند.

اصولا خواننده قبل از اینکه کتابی را بخواند باید با نویسنده به توافق برسد. معمولا خواننده با خواندن تحلیلی کتاب که مربوط به واژه ها و اصطلاحات است تا حدی از اهداف نویسنده مطلع می شود.

بنابراین انواع مختلف استدلال ها و اشکال گوناگون حمایت از مطلبی را خواهیم دید. گاهی اوقات امکان دارد بتوان درستی چیزی را ثابت کرد. ولی گاهی اوقات فقط می توان از احتمال صحت آن دفاع کرد.

باید توجه داشت که در یک پاراگراف و یا حداقل در یک مجموعه چند جمله ای باید دلیلی ارائه شود. بنابراین استدلال پیوسته دارای یک رشته عبارت است که ذهن را برای نتیجه مورد نظر آماده می کند.

در سلسله مراتب جملات، یک بعد دستوری همراه با بعد منطقی وجود دارد. این واحدها از واحد های ساده تری شروع می شوند.  از واژه ها به مطالب و سپس به استدلال ها می رسیم و به کمک واژه ها به جمله و سپس به مجموعه ای از جمله ها می رسیم.

کتاب غیر از اینکه شامل مجموعه واژه ها است و به عنوان یک واحد در نظر گرفته می شود. خواننده پویا نه تنها واژه ها بلکه به مجموعه جملات که به عنوان یک واحد قلمداد می شود توجه می کند و
پاراگراف ها را نیز مورد دقت قرار می دهد.

چنین به نظر می رسد که حرکت در این مرحله از خواندن تحلیلی، تعیین رئوس مطالب و تفسیر در مرحله استدلال با یکدیگر است. با تقسیم کتاب به اجزاء تشکیل دهنده، به معانی و استدلال ها پی می بریم و با دقت به چگونگی استدلال ها از معانی جملات به کشف و درک پاراگراف ها
می رسیم.

خلاصه اینکه واژه ها را پیدا کنید و بر سر معنی آنها با نویسنده به توافق برسید. سپس مهمترین جملات کتاب را علامت بزنید و معانی آنها را کشف کنید و در آخر استدلال های اصلی کتاب را با توجه به جملات تعیین کنید.

جمله در مقایسه معنی آن؛

جمله ها نشان دهنده ی خواسته ها و نیات ما هستند. با خواندن جمله ها از هدف نویسنده مطلع می شویم. اما نمی توان انتظار داشت که تمام جملات به تنهایی، مطلبی را عنوان کنند. بعضی وقت ها جمله شامل یک رشته از مطالبی می باشد که با یکدیگر، استدلالی را به وجود می آورند. گاهی  یک جمله ی ساده ممکن است دو یا چند مطلب را بیان کند. تشخیص مفهوم در یک جمله طویل و پیچیده بسیار مهم است. همین طور ممکن است یک مطلب به وسیله دو یا چند جمله مختلف بیان شود.

در اینجا به بحث مطالب دستوری و قواعد می پردازیم. شما باید تا حدی موضوع های نحوی را فرا گرفته باشید و از ترتیب واژه ها و رابطه ی آنها در جملات مطلع باشید. داشتن مقداری دانش دستوری برای خواندن کتاب واجب است.

بنابراین اجتماع چند عبارت که راجع به موضوع واحدی است. ولی از آثار و نویسندگان مختلفی گردآوری شده اند. به استنباط خواننده نسبت به عبارت خوانده شده عمق می بخشد.

گاهی اوقات هنگامی که عبارت کتاب واحدی به ترتیب و در رابطه با یکدیگر خوانده می شوند، هر کدام به روشن شدن دیگری کمک می کنند.

پیدا کردن جملات مهم و اساسی؛

چگونه شخص مهمترین جملات کتاب را تعیین می کند؟ چگونه این جملات را تفسیرمی کند و به معنی یا معانی آن پی می برد؟

وقتی می گوییم در یک کتاب جملات مهم نسبتا کم هستند. منظور این نیست که به دیگر جملات نباید توجهی کرد. بدیهی است که هر جمله ای را باید فهمید.

همان طور که در بحث سریع خواندن اشاره کردیم. اینگونه جملات را نسبتا با سرعت بیشتری می توان خواند. از نظر خواننده جملاتی مهم است که فهم آنها احتیاج به کوشش دارد. چون در دفعه اول کاملا قابل فهم نیستند. درک شما از این جمله ها صرفا در آن حد است که متوجه می شوید که چیزهای بیشتری برای فهمیدن در آن وجود دارد. اینها جملاتی هستند که خواننده آنها را با دقت بیشتری نسبت به جملات دیگر می خواند.

جملاتی از نظر نویسنده مهم هستند که استدلال کلی او بر اساس آنها باشد. بنابراین برای فهمیدن مطالب عمده، باید طوری به جملات اصلی نگاه کرد که گویی نسبت به جملات دیگر برجستگی خاصی دارند. البته به خوانندگانی که نمی خواهند آگاهانه بخوانند، به هیچ وجه نمی توان کمک کرد. خوانندگان بسیاری را داریم که ترجیح می دهند، بدون وقفه بخوانند تا اینکه هنگام خواندن مکث کنند و به بررسی دقیق جملات مهم بپردازند.

اگر قبلا کلمات مهم را علامت زده باشید. آنها شما را به جمله هایی  که احتیاج به تعمق دارند راهنمایی می کنند. راه رسیدن به جمله های مهم تشخیص کلمه هایی  است که آن جمله ها را تشکیل می دهند. باید با درک یک استدلال آن را تشخیص داد.

پیدا کردن مقاصد نویسنده؛

حالا جملات مهم را تعیین کنید. قدم بعدی کشف معنی یا معانی در این جملات است. با درک معانی واژه های اصلی به معنی جمله پی خواهید برد. اگر کسی نتواند برای مطلبی که فکر می کند آن را فهمیده از عبارات مترادف استفاده کند باید گفت که او نیز منظور نویسنده را درک نکرده است.

همه ی جمله ها و کلمه های همنشین را مورد بررسی قرار دهید. بعد از آنکه جمله ها را درک کردید به سوی فهم آن چیزهایی که در آغاز نسبتا غیر قابل فهم بودند خواهید رسید. معمولا جمله های پیچیده بیش از یک معنی را بیان می کنند و بررسی و تفسیر جمله های مهم زمانی کامل
می شود که بکوشید هر یک از جمله ها را به زبان خودتان بیان کنید. وقتی از شما بخواهند مقصود نویسنده ای را در جمله خاصی بیان کنید تنها کاری که می توانید انجام دهید آن است که عین واژه ها را با کمی پس و پیش کردن، تکرار کنید. دراین صورت بهتر است که در فهم مقصود نویسنده شک کنید. کمال مطلوب آن است که مقصود نویسنده را با واژه های کاملا متفاوت بیان کنید. اگر می خواهید مطمئن شوید که مقصود نویسنده را درک کرده اید بهتر است که به کمک واژه های دیگری آن را بیان کنید. اگر فکر می کنید که منظور نویسنده را
فهمیده اید ولی برای اثبات آن فقط واژه های وی را تکرار می کنید تنها کلمات را دریافت کرده اید. اگر به هیچ وجه نمی توانید منظور جمله ای را به طور واقعی توضیح دهید و یا مثالی برایش بیاورید باید شک کنید که آنچه را گفته شده فهمیده باشید. شاید برای اطمینان داشتن از اینکه مطلب علمی خاصی را فهمیده اید لازم شود آزمایش های مخصوصی را در آزمایشگاه انجام دهید حتما این کار را بکنید.

پیدا کردن استدلال ها:

درباره ی معانی کلمات به اندازه کافی صحبت کرده ایم. اکنون به تحلیلی که خواننده را ملزم به بررسی مجموعه جملات می کند می پردازیم.

بیشتر نویسندگان ترجیح می دهند که پاراگراف های کوتاهی به کار ببرند که متناسب با تند خوانی باشد. در اینجا صرفا مسئله طولانی بودن پاراگراف ها مطرح نیست.

سلسله جملاتی که باعث روشن شدن مطلب می شود استدلال می گویند. استدلال ممکن است که در یک جمله پیچیده بیان شود یا ممکن است به کمک چند جمله که قسمتی از پاراگراف را بوجود می آورند بیان شوند. گاهی ممکن است استدلال با یک پاراگراف بیان شود. حتی احتمال دارد که استدلال در چند پاراگراف بیان شود. بعضی استدلال ها به چند حقیقت معین اشاره می کنند تا نتیجه کلی را اثبات کنند. معمولا توانایی تشخیص این مطلب بسیار دارای اهمیت است.

گاهی اوقات پاراگراف های زیادی وجود دارند که به هیچ وجه استدلالی را بیان نمی کنند. این پاراگراف ها شامل مجموعه جمله هایی هستند که مدارکی را معرفی می کنند. بنابراین باید از این  پاراگراف ها به سرعت گذشت.

به دلیل مطالبی که ذکر شد پاراگراف هایی که استدلال های مهم کتاب را بیان می کنند را پیدا کنید. در غیر این صورت با انتخاب جمله ای از این یا آن پاراگراف استدلال ها را شکل دهید.

این کار را آنقدر انجام دهید تا بتوانید یک سلسله از جمله هایی که بیان کننده استدلال هستند گردآوری شود. این کار را می توان روی یک برگ کاغذ با نوشتن تمام مطالبی که با یکدیگر استدلالی را بیان می کنند انجام دهید.

اغلب باید در میان پاراگراف های یک بخش کتاب به جستجو بپردازیم تا جملاتی را پیدا کنیم که بتوانیم از آنها عبارتی که حاکی از استدلال واحدی باشد را بدست آوریم.

در کتاب های خوب معمولا استدلال هایی وجود دارند که بر اساس استدلال های دیگر درست شده باشند. برای اینکه استدلال ها به مرور تکوین می یابند و خلاصه می شوند. در خلال تجزیه تحلیل های مشکل ممکن است مطلبی را ثابت کنید تا بتوانید پس از آن مطلب دیگری را به اثبات برسانید. ممکن است این کار به ترتیب برای اثبات مطالب دیگر ادامه پیدا کند.  باید توجه داشته باشید اگر به واقعیت های یک مطلب آشنا نباشید صرفا با کلمات بازی کرده اید و به اندیشه و مضامین آنها نپرداخته اید.

برای شروع هر استدلالی دو امکان وجود دارد. اول آنکه آن مطلب آنقدر بدیهی باشد که نویسنده و خواننده مشترکا آنرا می پذیرند. دوم آنکه نویسنده برای خواننده فرضی را بیاورد و سپس نویسنده مطالبی را برای اثبات آن ارائه دهد.

پیدا کردن راه حل ها:

هنگامی که معانی کلمه ها و نظرها و استدلال های نویسنده را
دریافته اید و راه هایی را برای حل مسائلش شناختید در این صورت با نویسنده به توافق رسیده اید. حالا متوجه شده اید که نویسنده چه گفته است. اکنون توجه کامل خود را به بررسی آنچه که فهمیده اید بپردازید و به سئوال های نویسنده پاسخ دهید. خواننده ی خوب مانند نویسنده ی خوب باید بداند که مسئله حل شده است یا خیر.

نقد منصفانه ی کتاب:

تا اینجا یاد گرفتید که چگونه رئوس مطالب کتاب را تعیین کنید. اکنون پاداش زحمات خود را دریافت می کنید کتاب خواندن نوعی گفتگو است. در حقیقت نویسنده مطالب خود را ارائه می دهد و بعد نوبت خواننده است.اگر خواننده با نظم و رویه صحیح مطالب نویسنده را درک کند و برای سئوالات منطقی خود که با خواندن کتاب به دست آورده جواب صحیح را بیابد. در این صورت است که خواننده وظیفه خود را به عنوان یک خواننده ی خوب به طور کامل انجام داده است و از
فرصت های خود استفاده کرده است.

گفتگوی عادی افراد هنگام برخورد با یکدیگر زمانی سودمند است که آدابی داشته باشد. بدون این آداب به جای اینکه گفتگو مفید باشد برخورد نیز به وجود می آید. هنگام گفتگو مهم این است که آنها بتوانند با یکدیگر رفتاری صحیح داشته باشند. در غیر این صورت گفتگو نتایج خوبی
به بار نخواهد آورد. 

در شرایط خاص کتاب با خواننده صحبت می کند و خواننده به آن پاسخ می گوید. اما نویسنده باید نظم گفتگو را خوب انجام داده باشد. خواننده هم موظف است درباره ی مطالب نویسنده قضاوت کند و یا دلیلی برای مخالفت بیاورد. این کار باید با نقد و با ارزیابی تکمیل شود.

خصوصیات تعلیم پذیری:

اکنون در اینجا راجع به خصوصیات تعلیم پذیری صحبت می کنیم. تعلیم پذیری اغلب با تسلیم پذیری اشتباه می شود. اگر شخصی مطیع و تسلیم باشد انسانی کاملا پویا  نیست. در واقع کسی را می توان تعلیم پذیر خواند که بتواند آزادانه از نیروی مستقل و قضاوت خود استفاده کند.بنابراین تعلیم پذیرترین خواننده منتقد ترین آنهاست. وی خواننده ای است که سخت می کوشد راجع به مطالبی که نویسنده مطرح کرده تصمیم بگیرد و پاسخ دهد. به این دلیل لازمه  تعلیم پذیری این است که شخص ابتدا به طور کامل به معلم گوش دهد و مهمتر از آن مطالب را بفهمد و سپس آن را نقد و بررسی کند. خواننده همانطور که باید مطالب کتاب را درک کند باید بداند که آن را چگونه نقد و بررسی کند.

عده ای بر این باورند که کتاب را باید خواند تا  در آن جایی برای بحث و گفتگو به نیت تحمل و سنجیدن پیدا شود. بنابراین نباید باور داشته باشیم که کتابها در هاله ای از عصمت فرو رفته و مطالب آنها بی عیب و نقص هستند. شاید کتاب خوب بدون اشتباه وجود نداشته باشد.

اگر کتاب نوعی است که دانش را ارائه می کند هدف نویسنده آموزش است. وی می کوشد تا خواننده را نسبت به موضوعی تعلیم دهد. کوشش نویسنده آن زمانی به نتیجه می رسد که خواننده اظهار کند من متقاعد
شده ام یعنی آموختم.

نقش علم معانی بیان:

میان هنر تعلیم و تعلم رابطه دو جانبه ای وجود دارد. همیشه نویسنده ای که با مهارت خود سبب می شود خواننده کتاب را با تأمل بخواند اصول یکسان دستوری منظمی را به وجود آورده است.  اصول یکسان دستوری زیر بنای قواعد نوشتن و قواعد خوب خواندن را فراهم می کند. نویسنده در فهم مطالب خود به خواننده کمک می کند و خواننده برای درک مطالب نویسنده تلاش می کند.

از نظر خواننده و نویسنده هنر معانی بیان این است که بداند چگونه مخاطب یا خواننده را متقاعد کند. واضح است که مهارت های دستوری و منطقی در خدمت این کار قرار می گیرد و این مهارت ها وسیله ای برای رسیدن به هدف می باشند.

همه ی ما دوست داریم که گفته های ما را دیگران بفهمند و حتی به شکلی آنها را قبول کنند. به عبارت دیگر تمایل داریم آنان نسب به موضوعات نظر ما را  داشته باشند.

برای همین شنونده باید تأثیر پذیر باشد و در عین حال مسئول نیز باشد. یعنی این تأثیر پذیری به حدی باشد که گفته های دیگران را بتوان بفهمد و به هدف آن پی ببرد. در ضمن باید موضعی را برای خود اتخاذ کند که آن نظر و عقیده برای خودش باشد نه برای گوینده.

اگر شخص دیگری را مسئول قضاوت خود بدانید دیگر انسان آزادی نیستید و به یک برده تبدیل شده اید.

اهمیت قضاوت مشروط:

 کسب مهارت در سه هنر دستور، منطق و معانی بیان با یکدیگر در مراحل خواندن مشارکت دارند. قبل از گوش دادن کامل به مطلب و کسب اطمینان از فهم آن، شروع به پاسخگویی نکنید. تا زمانی که کاملا قانع نشده اید، در بیان نظرات خود نباید احساس آزادی کنید. وظیفه شما حکم می کند ابتدا مراحل سه گانه را دنبال کنید. سپس حق دارید که انتقاد کنید. بلکه وظیفه ی شما حکم می کند که این کار را انجام دهید.

در حقیقت این بدان معنی است که خواندن تحلیلی بعد از اتمام این مراحل در موقعیتی مناسب قرار می گیرد. حتی می توانید با تقسیم بندی کتاب،  به اجزایش پی ببرید و تمام کتاب را می توان با نظریات و استدلال هایش ترسیم کرد.

اگر مشغول خواندن کتابی هستید، قبل از اینکه بگویید (فهمیدم) باید تردید کنید. اتخاذ موضوعی تردید آمیز باید از روی بصیرت انجام شود. البته عبارت (نمی فهمم) فقط زمانی می تواند عیب ناشی از کتاب باشد که حداکثر تلاش خود را برای فهم کتاب انجام داده باشید. ناتوانی در فهمیدن کتاب خوب معمولا عیب خواننده است.

اگر مشغول خواندن یک قسمت از کتاب هستید. مسلما اطمینان پیدا کردن از فهم کتاب کار مشکل تری است.

اهمیت احتراز از مشاجره و ستیزه جویی؛

وقتی مخالفت می کنید. این کار را با منطق انجام دهید و از ستیزه جویی و مشاجره احتراز کنید. پیروز شدن و حرف خود را به کرسی نشاندن در حالی که مطمئن هستید که در اشتباه هستید، در واقع پیروزی به شمار نمی آید. خوانندگانی که به وضوح نمی دانند نویسنده چه می گوید، هیچ شایستگی برای انتقاد ندارند. آنها نه تنها با آنچه نمی دانند مخالفت
می کنند بلکه اغلب با عقیده ای از نویسنده که نمی توانند آن را با عبارت خود قابل فهم کنند مخالفت می کنند. وقتی مطلبی فهمیده نشود تأیید یا  تکذیب آن به یک اندازه بی معنی است.

 انگیزه موافقت و مخالفت، همان توجه به حقایق و واقعیات مطلب مورد بحث است. خواننده باید بفهمد پیروزی فقط در کسب دانش است نه در بی اعتبار کردن دیگران. در نتیجه خواننده نباید با نویسنده مخالفت کند و یا نباید برای نشان دادن اشتباه وی تلاش کند.

راه حل مخالفت ها:

تمام افراد خردمند می توانند با هم به توافق برسند. دقت کنید.
نمی گوییم که تمام افراد خردمند حتما به توافق می رسند. مطلب اساسی این است که مخالفت کار بیهوده ای است مگر به امید حل مسأله، مطرح شده باشد.

همیشه این احتمال را در نظر داشته باشید که مطلبی را اشتباه فهمیده اید و یا در مورد آن آگاهی ندارید. فردی که به مخالفت می پردازد. دست کم باید این امید را داشته باشد که در پایان به توافق برسد. پس به همان اندازه که در پی تغییر دیگران هستید باید آماده تغییر عقیده ی خود نیز باشید. بیشتر مخالفت ها از روی سوء تفاهم و یا جهل می باشتد.

البته نوعی مخالفت دیگر نیز وجود دارد که صرفا به خاطر نابرابری دانش افراد پدید می آید. طبقه ی بی سواد اغلب بر سر موضوعاتی که فراتر از درک آنها است با تحصیل کرده ها به مخالفت می پردازند. اما افرادی که تحصیلات بیشتری دارند، استحقاق نقد اشتباهات طبقه ی عوام را دارند.

خواننده وظیفه ای بالاتر از عمل موافقت یا مخالفت کردن دارد. وی باید برای آنها دلیل بیاورد. اگر موافق باشید می گوییم که علم شامل عقایدی است که قابل دفاع باشد. یعنی عقایدی که به نوعی دلایل و شواهدی
پشت سر دارند.

موافق یا مخالف با نویسنده:

اولین مطلبی که خواننده می تواند بگوید این است که وی فهمیده است یا خیر. اگر نفهمیده، باید سکوت اختیار کند و به کار روی کتاب ادامه دهد.

اگر اشکال از کتاب است و نه از خواننده، او باید جاهایی را که تولید اشکال کرده است تعیین کند. وی باید بتواند اثبات کند که کتاب ساختار منسجمی ندارد، اجزای آن از هم گسیخته است.

اکنون فرض کنید مشغول خواندن کتاب خوبی هستید و به طور کلی با آنچه نویسنده گفته، موافق باشید، سرانجام می توانید بگویید (فهمیدم) کار به نتیجه رسیده است.

به همان اندازه که نویسنده با خواننده ی خود بحث می کند، خواننده ی خوب باید با اصول بحث آشنا باشد. او باید بتواند به مناظره ای مؤدبانه و در عین حال قابل فهم دست یابد.

باید توجه داشت خواننده فقط با دنبال کردن عقاید نویسنده راه به جایی نمی برد، بلکه می تواند با نویسنده به توافق برسد و با بحث ها و استدلال های نویسنده جدی و با تعمق اندیشه کند. خواننده ای که با نویسنده به توافق می رسد و عقاید و دلایل وی را قبول می کند در افکار نویسنده سهمیم می شود. فهمیدن کتاب را می توان به شکل نوعی موافقت بین نویسنده و خواننده تعریف کرد.

تعصب داوری:

هر یک از طرفین باید کوشش کنند نظرات شخص مقابل را درک کنند. در غیر این صورت ممکن است به جای آنکه به دلایل تکیه کنید، به احساسات فرصت بروز داده اید.

در یک بحث خوب نباید جایی برای مشاجره وجود داشته باشد و خواننده برای آنچه که اظهار می کند باید دلیل داشته باشد و باید مطالب خود را اثبات کند.

با این همه معتقدیم که بحث و خواندن تحلیلی را می توان تحت قواعد منظم در آورد. امید است که خواننده در بیان احساسات و تعصب، شدت کمتری به خرج دهد.

نمی توان تصور کرد که نویسنده درباره ی کلیه ی مطالب شناخت ندارد و یا شناخت او درباره ی مطالب اشتباه است.

قضاوت در مورد صحت فکر نویسنده:

اگر نویسنده روی مطلبی شناخت ندارد به آن معنی است که وی از یک مقدار اطلاعات در مورد مسأله ای که سعی در حل آن دارد محروم است. برای تأیید حرف خود، باید بتوانید اطلاعاتی را که نویسنده فاقد آن است بیان کنید و رابطه ی آن اطلاعات را با موضوع نشان دهید و ثابت کنید که این اطلاعات در نتیجه گیری تغییر به وجود می آورد.

گفتن این مطلب که نویسنده ای اشتباه فهمیده است. به این معنی است که اشتباه او ممکن است ناشی از عدم شناخت باشد.

برای تأیید این مطلب، باید حقیقت و یا آن چیزی را که به احتمال زیاد صحیح است و مخالف نظریه نویسنده است، بتوان اثبات کرد. اما تصور اشتباه به نتایج غلط و راه حل های غیر قابل وصول منجر می شود. بنابراین فقدان اطلاعات ممکن است سبب اظهارات نادرست شود. علاوه بر این هرگاه شخصی در مورد موضوعی آگاهی نادرستی داشته باشد شناختی نیز درباره ی آن ندارد.

قضاوت در مورد کامل بودن نویسنده؛

اینکه گفته شود کتاب کامل نیست. کافی نخواهد بود. مگر خواننده بتواند به عنوان فردی آگاه و با کمک کتاب های دیگر نارسائی مطلب را به دقت مشخص کند.

اگر منظور از خواندن کتاب کسب دانش باشد. بدیهی است آن کتابی بهتر است که حقایق بیشتری را بیان کند. می توان کتابی را که در زمینه ی واحدی هستند را با هم مقایسه ی انتقادی کرد.

ممکن است نویسنده ای قدرت استدلالش در یک زمینه واحد، از نویسنده دیگر کمتر باشد. اما عمیق ترین مقایسه با توجه به میزان پختگی تحلیل های ارائه شده به عمل می آید. میزان این کامل بودن و پختگی در تحلیل های ارائه شده می باشد. میزان این کامل بودن را باید در تعداد نکات متمایز با ارزش و مهمی جستجو کرد که در هر یک از تحلیل های مورد مقایسه یافت می شود.  آخرین قدم تعیین رئوس مطالب، دانستن مسائلی است که نویسنده می خواهد آنها را حل کند. قدم آخر اینکه آیا نویسنده مسائل را به حد کافی بیان کرده است یا خیر و تا آنجا به شرح و تفسیر می پردازد که ببیند حل مسائل تا چه اندازه قانع کننده بوده است.

بزرگترین نویسندگان همیشه بزرگترین خوانندگان بوده اند. اما منظور این نیست که آنها تمام کتبی را که در زمان حیاتشان به چاپ رسیده، همه را خوانده باشند. آنها کتاب های کمتری از آنچه که اکنون در بسیاری از دانشکده ها باید بخوانند خوانده اند. اما آنچه را خوانده اند به خوبی خوانده اند.

برای اینکه به تمام معنی، خواننده ی خوبی باشید، باید یاد بگیرید روش خواندن هر کتاب را بر اساس همان کتاب کشف کنید.

کمک هایی برای خواندن:

وظیفه خواننده آن است که کتاب را به تنهایی و با نیروی فکر خویش بخواند. اما خواننده می تواند از مطالب دیگر خارج از کتاب کمک بگیرد. در واقع تنها به اتکای تجربه خویش نمی توان به فهم و نقد کتاب پرداخت. حتی شاید از تجربیات زندگی خودمان به گونه ای صحیح و منظم نتوانیم استفاده کنیم.

وقتی اشتباه می کنیم که نظرات و نتیجه گیری های یک نویسنده را با تجربیات خود می سنجیم و با تصمیمات احساسی و غرض ورزی به بیراهه می رویم. بنابراین هیچ کتابی را نمی توان بدون کمک کتاب های دیگر بطور دقیق خواند.

نقش تجارب مربوط به موضوع:

تجارب معمولا به خواندن کتاب کمک می کنند. برای فهم و قضاوت استدلال ها در کتاب ها، باید بتوان دلایلی را که دانشمندان بازگو می کنند دنبال کرد. گاهی اوقات نویسنده تجربه ای را چنان واضح و روشن تشریح می کند که مشکلی به وجود نمی آید، گاهی اوقات مثال ها و نمودارها به آگاهی شما در پدیده ها ی تشریح شده کمک می کند.

برای کمک به درک کتاب ها، دو نوع تجربه وجود دارد. حال باید در مورد تجارب عام و تجارب خاص صحبت کنیم. تجربه های عمومی برای کلیه مردم امکان پذیر است. اما برای کسب تجارب خاص باید فعالیت کرد.

بنابراین در آزمایشگاه تجاربی کسب می شود که برای عموم مردم
امکان پذیر نیست. مثلا درباره ی درس علوم صحبت می کنیم. چرا در آموزش درس علوم درباره ی آب و هوا صحبت می کنیم. این تجارب عام هستند و همه ی مردم بخار شدن آب را دیده اند و یا می دانند در زمین گیاه رشد می کند و یا دمای هوا در طول روز به علت گرمای اشعه خورشید گرمتر از شب است و یا همه ی موجودات برای زنده ماندن به آب نیاز دارند و... اما وقتی در مورد مولکول یا کلروفیل صحبت می کنیم، اینها تجارب خاصی هستند که در آزمایشگاه به دست آمده است. پس همان طور که برای آموزش الفباء، اول حرف و بعد کلمه و بعد جمله و سپس نقش هر کلمه را در جمله می شناسیم. همینطور در درس علوم هم ابتدا از تجربه های عمومی که برای همه ی مردم آشنا است صحبت می شود تا به بحث در مورد خاص می رسیم و آنها را اثبات می کنیم.

در درس هندسه ابتدا باید اصولی را که برای عموم مردم قابل مفهوم است را بشناسیم و سپس به بحث در مورد مسائل پیچید تر که خاص هستند و نیاز به اثبات دارند بپردازیم. مثلا با نگاه به یک مثلت مشاهده می کنیم که سه نقطه ای که به وسیله سه پاره خط به هم متصل شده اند و از برخورد این خط ها به هم زاویه به وجود می آید و مثلث شکل
می گیرد. نتیجه این مطالب اینکه هندسه از نقطه، خط،  زاویه، موازی
و... که اثبات راحتی دارند و اثبات آنها برای عموم راحت است شروع
می شود و سپس به مسائل پیچیده تری که نیاز به اثبات دارند
می پردازیم.

با کمی دقت به اطراف، اشکال هندسی (مربع، مستطیل، دایره، مثلث، لوزی، بیضی و...) را می تواینم در انواع و اقسام مختلف مصنوعات دست بشر و یا همه ی موجودات زنده ببینیم.

همینطور در درس شیمی که ابتدا 5 عنصر اصلی که در هوا وجود دارد آشنا می شویم و سپس با ترکیب این عناصر گازهای  جدید به وجود
می آید و در شیمی عالی به ما نشان داده می شود که عنصر کربن
مایه ی پیوند اصلی بین عناصر است و برای ترکیب عناصر و ایجاد مواد جدید، کربن نقش اصلی را به عهده دارد.

برای ساختن یک ساختمان باید اسکلت بندی مناسبی را برای آن ایجاد کرد. همچنین بدن انسان دارای اسکلت بندی مناسبی است که گوشت و عضلات بدن روی این استخوان بندی در جاهای مناسب خود قرار
می گیرند. با توجه به این مثال ها متوجه خواهید شد که عنصر کربن نقش اسکلت بندی مناسب را برای ایجاد مواد جدید ایفا می کند.

در خواندن کتاب های تاریخ، تجارب خصوصی هم مؤثرند. علت این است که تاریخ دارای خصوصیات داستانی و خصوصیات علمی است. از طرفی تاریخی که به شکل داستان روایت می شود مانند یک داستانی است که دارای شخصیت، حوادث مهم، حوادث ضمنی، پیچیدگی عمل و نقطه اوج است. اما تاریخ نیز به موضوعات علمی نیز شباهت دارد. از این نظر که بعضی تجاربی که تاریخ نویس بر اساس آنها  کارش را انجام می دهد، تجاربی بسیار ویژه است. وی ممکن است که سند یا اسناد زیادی را خوانده باشد و بر اساس آنها طرح داستانش را ریخته باشد.

همینطور در درس ریاضی، ابتدا با نگاه کردن به اطراف، ریاضیات را کشف می کنیم. مثلا وقتی به صنایع دستی کشورمان (فرش) نگاهی دقیق بیندازیم. با کمی دقت متوجه می شویم که طرح و نقشی  که در وسط فرش است به صورت قرینه قرار دارد یعنی اگر در وسط این طرح خطی بکشیم طرف راست طرح با طرف چپ طرح برابر است. همینطور گل هایی به صورت تکرا ر و در فاصله های یکنواخت قرار دارد که این کار با دقت و نظم هوشمندانه ای به کار رفته است و
رنگ هایی که در این اثر هنری به کار رفته نشان دهنده ی تفکر ریاضی است. برای اینکه بعضی گل ها مثلا با رنگ قرمز و بعضی با رنگ زرد رنگ آمیزی شده اند. شما هم با کمی دقت بیشتر به فرش مسائل ریاضی منطقی و منظمی را در  فرش مشاهد خواهید کرد. در اینجا از بازگو کردن آنها به دلیل طولانی شدن اجتناب می کنم.

اگر شما شب ها با دقت به آسمان نگاه کنید، خواهید دید که هرشب ماه کمی کامل تر می شود و ماه در ابتدا که به شکل داس بود به تدریج به شکل نیم دایره و بعد از مدتی به شکل قرص کامل (دایره) در آسمان مشاهده می شود و دوباره کوچک می شود تا اینکه آنقد کوچک می شود که دیگر در آسمان دیده نمی شود. اگر از روزی که ماه در آسمان نیست تا وقتی که ماه کامل می شود و دوباره ماه در آسمان ناپدید می شود را حساب کنید، سی روز محاسبه می شود که یک ماه سال شمسی است. بزرگ شدن ماه به تدریج و با نظمی خاص انجام می شود. با آگاهی از حساب کردن همین روزها، دوازه ماه سال محاسبه می شود. چون وقتی که طبیعت با نظمی که خالق جهان در آن قرار داده، در فصل بهار که سه ماه است، درختان جوانه می زنند، اشعه خورشید که مایلتر بود در فصل بهار کمی عمودتر می تابد و دمای هوا گرمتر می شود و در فصل تابستان دمای هوا به اوج گرما می رسد و میوه های رسیده روی شاخه درختان آماده چیدن می شوند و در فصل پاییز برگ درختان زرد شده و دمای هوا پایین می آید و در زمستان آنقدر هوا سرد می شود که اکثر گیاهان و درختان به خواب می روند. اگر دقت بیشتری به این فصل ها، ماه ها و روزهای سال بیندازید نظم ریاضی را در آنها مشاهده خواهید کرد.

در بدن انسان نیز ریاضیات لحاظ شده است. مثلا دست راست و چپ و دو طرف صورت انسان قرینه یکدیگر هستند و در هر دست پنج انگشت وجود دارد و همه ی انسان ها دو چشم، دوگوش ، دو سوراخ بینی، 
دو دست  و دو پا دارند و یا بعضی استخوان ها کوچک وظریف و بعضی بزرگ و ضخیم هستند. خداوند متعال با نظمی دقیق و برای کاربردهای مختلف بدن ما را به وجود آورده است.

اگر شما به یک لباس دقت کنید، نظم ریاضی را در آن می بینید. مثلا آستین ها و سر آستین ها به یک شکل و اندازه اند و یقه ی سمت چپ با
یقه ی سمت راست به یک اندازه است و اگر لباس شما دارای خطوط و یا طرح های رنگی باشد. این خطوط و رنگ ها با نظمی خاص که زیبایی خاصی ایجاد کرده است مشاهده می کنید. به دکمه های لباس خوب دقت کنید دکمه های پیراهن شما با فاصله های مساوی بر روی لباس شما دوخته شده است و  این خود یک نظم ریاضیات است.

اگر شما به نرده های یک ساختمان نگاه کنید یک نظم ریاضی در آن دیده می شود. اگر فاصله ی لوله های نرده که در کنار هم قرار
گرفته اند، با فاصله های مساوی و با قطر لوله های یکسان قرار نگرفته باشند، پس دیگر هیچ نظم ریاضی و منطقی در آن دیده نمی شود. این مثال را می توان برای یک نبردبان هم زد.

فرق یک موسیقی با یک سر و صدای نابهنجار در چیست. در موسیقی ریتمی وجود دارد که دائم تکرار می شود و در این ریتم سنج ها
ضرب ها  و ... با یک نظم منسجم تکرار می شوند و ملودی آن که از کشش های مختلف و سکوت های کم و زیاد درست شده به گوش
می رسد. همچنین در کل موسیقی سازهای مختلف بر حسب ضرورت و خصلت ساز که صدای بم یا صدای زیر دارند با نت های مختلف و فیگورها و حس ها و حالت های مختلف با نظمی خاص در جای خودش شنیده می شود. این هماهنگی و نظم نوعی ریاضیات است.

آیا می دانید که چرا کاغذ( 4- آ)  طول 25 سانتی متر و عرض  5/17 سانتی متر دارد. طول و عرض یک کاغذ استاندار صد در هفتاد است. اگر این کاغذ را از وسط نصف کنید. به دو قسمت  مساوی پنجاه در هفتاد تقسیم می شود و اگر کاغذ پنجاه در هفتاد را از وسط نصف کنید به دو قسمت سی و پنج در پنجاه تقسیم می شود. حالا اگر کاغذ سی و پنج در پنجاه را از وسط نصف کنید به دو قسمت سی و پنج در بیست و پنج تقسیم می شود. همینطور اگرکاغذ را از وسط نصف کنیم به کاغذ استاندارد (4- آ) می رسیم. حالا شما محاسبه کنید از هر کاغذ استاندارد، چند کاغذ (4- آ) بدست می آید.  

اگر به یک کوزه سفالی دقت کنید.  این کوزه با شکل منظم و منطقی و با دقت درست شده است. حالا فکر کنید با چسباندن چند تکه گِل بر روی این کوزه شکل ریاضی و هندسی آن خراب شده و دیگر چشم نواز نیست. حالا به این نتیجه رسیدید که ریاضیات یعنی نظم و دقت و هماهنگی که با اندیشه و  با راه و روش صحیح می توان آن را کشف کرد.  

همینطور در درس فیزیک مباحثی وجود دارد. مانند: سرعت، شتاب، وزن و... که عناصر تشکیل دهنده فیزیک هستند و بعد از شناخت
تجربه های عمومی به تجربه های خاص می رسیم که نیاز به اثبات دارد.

با مثالی جالب ریاضیات را بهتر بشناسیم:

وقتی شما به آشپزخانه بروید، مشاهده می کنید که قاشق و چنگال در ظرف مخصوص خودش قرار دارد. با کمی دقت، می بینید که هر چیز در سر جای خودش است. باید سریع متوجه شوید که این یک نظم ریاضی است. به نظر شما اگر بشقاب ها و قاشق و چنگال را داخل یخچال بگذاریم کار درستی کرده ایم؟ قطعا این طور نیست. هرچیزی را باید سر جایش گذاشت. هر کاری که در زندگی انجام می دهیم باید یک منطق درست داشته باشد. مثلا اگر همه ی افراد خانواده نماز
می خوانند، بهتر است بعد از استفاده از کنترل تلوزیون آن را سر جای خودش بگذارند تا دیگران سردرگم نشوند و برای پیدا کردن کنترل تلوزیون به مشقت و سختی نیفتند. 

وقتی می خواهیم که از کوه بالا برویم نیاز به وسایل مخصوص کوه نوردی داریم و همیشه برای فتح کوه از پایین کوه به طرف بالای کوه می رویم و هر چقدر از کوه بالا می رویم و شیب کوه زیاد می شود به تبحر و تجربه بیشتری نیازمندیم، این منطق ریاضی در تمام مراحل زندگی باید وجود داشته باشد و ما با کمی دقت می توانیم آن را کشف کنیم. پس در هر کاری باید پله به پله و با نظمی خاص و با یک شیوه و روش درست اقدام به انجام آن کار بکنیم. به عقیده ی من برای اینکه ریاضیات را بهتر کشف کنیم، هنگام شب به آسمان خوب نگاه کنید و به نظم این همه ستاره و سیاره و کهکشان هایی که خدا آنها را با نظم خاص به وجود آورده دقت کنید که چگونه با نظمی خاص در کنار هم قرار گرفته اند.

به همه ی دانش آموزان عزیز توصیه ای دارم. اگر می خواهید در درس خواندن فکری پویا و قوی داشته باشید، از همین امروز شروع به خواندن معنی قرآن کنید. با نام خداوند بزرگ و متعال از ابتدای قرآن تا آخر با همین نظمی که در قرآن است شروع به خواندن معنی فارسی قرآن کنید و درآخر به تمام آنچه که خدا از شما خواسته فکر کنید و آنچه را که از انجام آن نهی کرده انجام ندهید. نظمی منطقی و زیبا در آن می بینید. این کار فکر شما را در مراحل زندگی بسیار قوی می کند. با این کار شما متوجه خیلی چیزهایی می شوید که شاید تا به حال به همه ی آنها نرسیده باشید. توصیه می کنم این کار را با دقت انجام دهید. 

درپایان این قسمت متذکر می شوم یک دانش آموز خوب وقتی که نظم ریاضی را یاد گرفت.  متوجه می شود که وقتی از مدرسه به خانه آمد. کیف مدرسه اش را سر جای خودش بگذارد و لباس مدرسه و
جوراب هایش را در جای مخصوص خودش می گذارد. در ساعات مخصوصی درس می خواند و در ساعت مشخصی استراحت می کند و در ساعت مشخصی به رختخواب می رود و می خوابد. همه ی اینها یعنی شناختن ریاضیات و شناختن ریاضیات یعنی نظم، یعنی همه چیز باید به موقع و سر وقت خودش انجام شود.

نقش ریاضیات در ورزش و هنر؛

بدن انسان به شکل خاصی درست شده است. هر ورزش تکنیک و حرکات و روش های خاص خود را دارد. بنابراین وقتی ورزش خاصی را انتخاب می کنید یک سری حرکاتی دارد که یا برای دفاع و یا
برای حمله کاربرد دارد. اما این حرکات چگونه درست
شده اند؟ مثلا د ر ورزش های رزمی، بیشتر حرکات از طبیعت و از جانوران اقتباص  شده است. شخصی که این حرکات را ابداع کرده با توجه به شکل بدن انسان و شکل دست ها و پاها (استوانه) و شکل سر (دایره) و شکل تنه ( مستطیل) و حرکاتی که مفاصلی که بین دو استخوان توسط ماهیچه ها امکان مانور دارند و محدودیت هایی که در آنها است. حرکاتی را برای حمله و دفاع درست کرده اند و با آن به مبارزه می کند.

ورزش های رزمی به این دلیل به وجود نیامده اند که ما با انجام حرکات مخصوص آن رشته خاص و مهارت در آن به دیگران زور بگوییم و قدرت نمایی کنیم. فلسفه ورزش آن است که در حین اینکه قدرت فکر و بدن خود را بالا می بریم، هیچ گاه از این مهارت برای ظلم
و زورگویی استفاده نکنیم. بلکه برای تعالی جسم و روح خود ورزش
می کنیم.

در این نوع از ورزش ها، وقتی دو نفر با هم مبارزه می کنند و ضرباتی را به هم وارد می کنند. هیچ گاه به یکدیگر خشم نمی گیرند و اگر
یکی از آنها به دیگری ضربه ای وارد کند و حتی اگر صدمه هم ببیند (البته خارج از قانون و مقررات ورزش نباشد) به حریف مقابل خشم نمی گیرد. بلکه به خاطر اینکه، تکنیک شخصی که با او مبارزه
می کند از او کامل تر بوده و از مبارزه درس هایی گرفته و چیزهایی آموخته است با احترام و با پایین آوردن سر احترام می گذارد و تشکر می کند و با این فکر که در مبارزه ضعیف تر بوده تلاش خود را بیشتر کرده تا پله های کمال و ترقی را طی کند.

یک مبارزه گر با ایمان هیچ گاه به فکر برد و باخت نیست، بلکه این آرمان ورزش است که او را به پیش می برد. یعنی ورزش می کنیم تا به تعالی روحی و فکری برسیم. یعنی انسان خوبی باشیم و فقط  برای پیروز شدن دست به کارهای ناشایست و غیر اخلاقی نزنیم و همیشه درستکار و پرهیزگار باشیم.

هنر یعنی ایجاد هماهنگی و نظم با انسجام و وحدت خاص. در اینجا به هنر خطاطی اشاره می کنیم. وقتی می خواهیم خطاط ماهری شویم باید شیوه ای درست را انتخاب کنیم. یعنی سرمشق و استادی ماهر را انتخاب کرده و به کار خطاطی می پردازیم. وقتی می توان به اوج این هنر رسید که بتوانیم با شیوه و سر مشقی درست هر کدام از حروف الفباء را که انتخاب کردیم بتوانیم از همان حرف ده بار بنوسیم و همه به یک شکل باشد. اگر توانستید که یک بیت را دو بار به یک شکل بنویسید به طوری که به سختی بتوان بین آنها تفاوتی قائل شد، در اینجا شما خطاط ماهری شده اید.

فکر کنید که خطاط ماهری شده اید و یک نفر یکی از غزل های حافظ را به شما سفارش می دهد تا با خط نستعلیق بنویسید. شما باید تمام سعی خود را بکنید که تمام قافیه ها و ردیف ها به یک شکل و اندازه نوشته شود به طوری که انگار از آنها کپی گرفته شده و زیر هم قرار
گرفته اند. شما زمانی می توانید به این تسلط برسید که در مرحله اول استاد خوبی داشته باشید که کاملا شیوه صحیح خطاطی را به شما آموزش داده باشد و سپس شما بعد از کامل کردن مراحل خطاطی از آن سرمشق صحیح و زیبا و تا حد زیادی بدون نقص بتوانید خط بنویسید تا در مرحله بعد بتوانید همان را با همان شیوه و روش تکرار کنید.  شما باید مانند قالی بافی که دو قالی یک اندازه و با یک طرح و نقش بافته و فرقی بین بافت آنها نیست. این کار مانند ساختن دو مناره مسجد است که معمار ماهر آن را به یک شکل ساخته است. ارزش سی و سه پل اصفهان در این است که معمار ماهر آن سی و سه پل به یک شکل ساخته است که همه به یک شکل هستند و انسان را شگفت زده می کند. در معماری ایران و جهان فراوان دیده می  شود و خداوند دوقلوهای یکسان را چه زیبا و یک شکل آفریده است.

نقش ریاضیات در دوست پیدا کردن؛

آیا تا کنون به این مسئله فکر کرده اید که ریاضیات در پیدا کردن دوست نقش دارد. همه ی ما اولین روز مدرسه را به یاد می آوریم. وقتی
دانش آموزان برای نشستن پشت نیمکت ها هجوم می آورند. عده ای با عجله خود را به نیمکتهای جلو می رسانند و عده ای خود را به
نیمکت های عقب کلاس می رسانند. می دانید چرا؟ آنان فکر می کنند جایشان اشغال می شود.در صورتی که عده ای نیمکهای جلو را انتخاب می کنند و عده ای نیمکت های عقب کلاس را انتخاب می کنند. با کمی دقت متوجه می شوید که هیچ کس جای شخص دیگری را اشغال
نمی کند.

اصولا افرادی که درسشان ضعیف تر است و یا دانش آموزان شلوغ و پر جنجالی هستند نیمکت های عقب را انتخاب می کنند و دانش آموزان درس خوان و منضبط روی نیمکت های جلو می نشینند. اگر کمی بیشتر دقت کنید متوجه می شوید که بیشتر دانش آموزانی که  ( به غیر از قد بلندها) که انتهای کلاس را انتخاب می کنند از لحاظ طبقات اجتماعی و فرهنگی جامعه در طبقات پایین اجتماع هستند و احتمالا به خاطر این فقر فرهنگی و اجتماعی تا اندازه ای بی نظم و مبادی آداب هستند. حالا چه شده است که این دانش آموزان کنار هم قرار گرفته اند. همه می توانند در مدرسه ای ثبت نام کنند و درس بخوانند. و از روی خوش اقبالی یا بد اقبالی کنار هم قرار گرفته و به نوعی مجبور هستند یک سال تحصیلی را با هم طی کنند (توفیق اجباری). حال باید با این همه دانش آموز با فرهنگ های مختلف چه کنیم.

هر کسی نسبت به موقعیت شغلی، فکری و خانوادگی خود برای خود دوستی انتخاب می کند. دانش آموزانی که با هم در سر یک کلاس درس می خوانند احتمالا یا با هم نشینی کنار یکدیگر و یا گرفتن یک پاک کن و یا شوت کردن یک توپ فوتبال در زنگ ورزش با هم دوست
شده اند. مطمئنا این دوستی از لحاظ تفکر ریاضی منطقی و قابل قبول نیست. برای پیدا کردن دوست ابتدا باید دورادور حرکات او را تحت نظر داشته باشید تا او را بیشتر بشناسید. سپس نوع موقعیت خانوادگی، دیالوگ ها و تمایلات و احساسات او را بشناسید. بهترین فاکتور برای پیدا کردن یک دوست خوب ادب و نزاکت و آداب سخن گفتن و از همه مهمتر راستگو بودن فرد است. اگر بعد از کمی تحقیق و بررسی شغل  پدر، تعداد فرزندان و بچه چندم خانواده بودن دارای اهمیت است. مثلا اگر فرزند اول خانواده است اعتماد به نفس بالاتری دارد و احتمال دارد کمی مغرور باشد. ولی اگر فرزند اول خانواده است و خواهری بزرگتر از خود دارد و شاید کمی از خواهرش الگو گرفته باشد شاید کمی بچه ای احساساتی و رمانتیک است. اگر بچه ی وسط خانواده باشد بچه ای محافظه کار و میانه رو است و باید بتواند با برادر و خواهر کوچک تر از خودش ارتباط منطقی پیدا کند. اگر هم بچه آخر خانواده باشد ممکن است لوس و ننر و از خود راضی باشد.

یکی دیگر از روش هایی که می توان برای انتخاب دوست از آن استفاده کرد، نوع پوشش و لباسی است که شخص برای خود انتخاب
می کند. با نگاه کردن به نوع پوشش و لباس شخص می توانید تا حدی به تفکرات و تمایلات و احساسات شخص پی ببریم. مثلا اگر لباس شیکی می پوشد و درآمد پایینی دارد باید احتیاط کنید و به او پول قرض ندهید. چرا که احتمالا پولتان را پس نخواهد داد. برای اینکه بیشتر از درآمدش خرج می کند.  حتی نظافت شخصی و تکه کلام هایی که استفاده می کند برای شناسایی او بسیار مهم است. شاید حرف هایی که می زند که خودش به آن عمل نمی کند که در قرآن به این افراد منافق می گویند.

خداوند در قرآن به پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) سفارش می کند. از کینه و دشمنی و ابراز بی پرده کینه و دشمنی  نسبت به دیگران (کفار)  خویشتن دار باش و آرامش خودت را حفظ کن و در عین حال از آنها فاصله بگیر ولی این فاصله گرفتن نباید به قطع کامل منجر بشود که منجر به کینه و دشمنی و ابراز کارشکنی  وکینه های درونی  قطع کامل باشد  و ابراز بی پرده کینه و دشمنی شود. بلکه این فاصله گرفتن و ترک کردن زیبا  باید با مدیریت وحساب گری موزونی باشد که در عین حفظ احترام و معامله با آنها  فاصه  هم حفظ شود و اذیت های آنها به حداقل برسد و تبلیغ و ارائه اسلام با بهترین وجه صورت بگیرد.

حالا همین دانش آموزان به کلاس بالاتر می روند و مرحله ی دبستان و راهنمایی و دبیرستان را طی می کنند. اصولا دانش آموزان درس خوان و منضبط تر به رشته های تجربی و ریاضی می روند و دانش آموزانی که کمی در تحصیل کوتاهی کرده اند رشته های انسانی و  فنی حرفه ای و ... را می خوانند. هیچ کدام از این رشته ها به دیگری برتری ندارد ولی به علت در آمد بیشتر بعضی از رشته های درسی بسیاری از
دانش آموزان درس خوان تمایل دارند در آن رشته های مورد نظر تحصیل کنند.

وقتی همین دانش آموزان دیپلم می گیرند و در کنکور شرکت می کنند. حالا مشخص می شود که کدام یک از این افراد در حین تحصیل منظبط و منظم و کوشا بوده اند. پس اصولا این افراد در دانشگاه رشته های پزشکی و مهندسی و... را انتخاب می کنند. مسلما دانش آموزانی که تلاش بیشتری کرده اند به رأس هرم نزدیک تر شده و موفق تر هستند.

اصولا علم و دانش با میزان درک و شعور افراد بستگی دارد. البته این بدان معنی نیست که افرادی که کمتر درس خوانده اند یا درس نخوانده اند اینگونه نیستند. ولی درصد بیشتری از افراد تحصیل کرده در زندگی شخصی و اجتماعی خود موفق تر هستند.   

همه ی این توصیه هایی را که کردیم برای شناخت معلم های دلسوزتر و فعال می تواند انجام شود. همه ی معلمان در هر رشته ای از معلم شیمی گرفته تا معلم ورزش و معلم دینی و قرآن همه خوب هستند. ولی اگر کمی دقت بکنید متوجه می شوید، معلمی که قبلا در پشت همین میزها درس خوانده است و در بیشتر موارد (البته استثناء هم وجود دارد) با ارزیابی رفتار و کردار و گفتارشان می توان به خصوصیات فکری، اخلاقی و حتی علمی آنان پی برد و از بهترینشان الگو برداری کرد.

انسان هایی که علم را ترویج می دهند دو دسته هستند. عده ای
می خواهند علم شان را به رخ دیگران بکشند و یا اینکه می خواهند (علم برای علم) دانش خود را به دیگران بیاموزند تا دیگران هم در راهی درست از آن استفاده کنند. مثلا بعضی از آموزگاران در پای تخته
می خواهند علمشان را به رخ دانش آموزان بکشند که مثلا شما این مطلب را نمی دانید و عده ای با مهربانی و با عطوفت که شیوه انبیاء است با رویی خوش و ادیبانه علم را ترویج می دهند تا هم کارگشای موفقیت تحصیلی دانش آموز باشد و هم در زندگی آینده خود بتواند آنها را به کار گیرد. البته معلمان از نوع دسته اول بسیار اندک هستند و امید است که تمام معلمان سر زمینمان از بهترین های مردم روزگارشان باشند. چرا که گل های باغ این مملکت را پرورش می دهند.

توصیه من به شما دانش آموزان این است که برای انتخاب دوست از پدر و مادر خود کمک بگیرید و در کارهای جانبی مدرسه فعال باشید تا هم از لحاظ علمی و هم از لحاظ اجتماعی رشد خوبی داشته باشید.

استفاده از کتاب های مختلف به عنوان کمک خارجی در خواندن؛

فعلا می خواهیم درباره ی فایده های خوانده کتاب های دیگر به عنوان کمک خارجی در خواندن کتاب های خاص صحبت کنیم. کتاب های مربوط به هم زمینه مساعد تری برای کمک به فهم کتاب مورد نظر ایجاد می کنند.

خواندن تلفیقی عبارت است از خوانده چندین کتاب راجع به یک موضوع خاص است. بسیاری از مردم نمی دانند که کتاب را چگونه بخوانند آنها تصور می کنند که باید بتوانند اولین کتابی را که برای خواندن انتخاب می کنند، بدون آنکه قبلا سایر کتب مربوط به آن را خوانده باشند را بفهمند.

کتاب هایی که راجع به یک موضوع هستند نه تنها با یکدیگر ارتباط دارند، بلکه به ترتیب خاصی نوشته شده اند. خواندن کتاب هایی که با یکدیگر ارتباط دارند به شکلی که کتاب قبلی کتاب بعدی را قابل فهم
می کند باید به ترتیب خوانده شوند. 

از تفاسیر و خلاصه ها چگونه استفاده کنیم؛

قبل از خواندن کتاب، پیشگفتار و مقدمه کتاب را به دقت و با احتیاط بخوانید. اما صرفا خواندن تفسیر، فهم شما را از کتاب محدود می کند. یعنی ممکن است که بتوانید نکات مهمی را در کتاب پیدا کنید. اما به جای اینکه فقط تفسیر شخص دیگری را بخوانید بهتر است کتاب را بخوانید و بعد به خواندن تفسیر دیگران اقدام کنید. این کار در مورد تفسیر های انتقادی و تحقیقی که دیگران بر کتابی می نویسند، مصداق دارد. زمانی می توانید از این تفسیر ها استفاده کنید که خودتان کتاب را خوانده باشید. اگر ابتدا تفاسیر را بخوانید ممکن است خواندن شما از شکل طبیعی خود منحرف شود و توجه شما صرفا به آنچه منتقدان گفته اند معطوف شود و به مطالب مهم دیگر اهمیت ندهید.

اگر مقدمه را قبل از خواندن کتاب بخوانید. خودتان را تحت تأثیر مقدمه قرار داده اید. رعایت این قاعده که باید تفاسیر کتاب را بعد از خواندن کتاب خواند نه قبل از آن، بسیار مهم است. اما اگر به طور کلی به آنها متکی باشید و کتاب اصلی را هرگز نخوانید، احتمالا دچار مشکلات فراوانی خواهید شد.

شاید بتوانید کتاب خاصی را با کمک تفسیری که در مورد آن نوشته شده است بفهمید. اما بطور کلی خواننده خوبی محسوب نخواهید شد.

خواندن کتاب شامل خلاصه هایی است که خودتان نوشته اید. این
خلاصه ها بسیار مهم هستند. اولا اگر قبلا کتاب را خوانده باشید، آنها ذهن را در به یادآوری مطالب کتاب کمک می کنند. کمال مطلوب آن است که شما خودتان با خواندن تحلیلی کتاب خلاصه ای از آن تهیه کنید. چنین خلاصه ای کمک بزرگی محسوب خواهد شد.

مطلب دیگر اینکه تنها خواندن خلاصه، هرگز نمی تواند جای خواندن کتاب را بگیرد.

از کتاب های مرجع چگونه استفاده کنیم؛

قبل از اینکه بتوان از کتاب های مرجع استفاده کرد، دانش نسبتا زیادی لازم است. این کتاب ها نمی توانند مجهولات شما را به طور کلی از بین ببرند. آنها نمی توانند به جای شما فکر کنند. برای استفاده از کتاب های مرجع، باید درباره ی آنچه که می خواهید پیدا کنید، اطلاعاتی هر چند مبهم داشته باشید. وقتی می خوهید دنبال کتابی در مرجع بگردید باید آن سئوال واضح باشد و قبل از آنکه بتوانید استفاده ی مفیدی از کتاب مرجع کنید باید شناختی درست و کلی از تمام انواع کتاب های مرجع مهم داشته باشید.

این نکته را باید بدانید، کتاب مرجعی که به تمام سئوال ها پاسخ دهد وجود ندارد. باید نوع سئوال را بدانید و مرجعی که به این سئوال جواب می دهد بشناسید. اگر ندانید مرجع خاصی را چگونه مورد استفاده قرار دهید، سودمند نخواهد بود. باید دانست یک مرجع خاص چگونه تدوین شده است. بنابراین برای خواندن کتاب های مرجع، تبحر لازم است.

برای نوشتن کتاب های مرجع مؤلف باید این نکته را بداند که خواننده در جستجوی چه نوع اطلاعاتی است. تا کتابش را بر اساس احتیاجات وی تدوین کند. بنابراین قبل از خواندن کتاب مرجع سعی کنید، چگونگی استفاده آن را مطلع شوید. البته کتاب های مرجع نمی توانند  جواب تمام سئوال ها را بدهند. کتاب های مرجع زمانی مفید هستند که بدانید به چه سئوال هایی می توانند پاسخ دهند.

از فرهنگ لغت چگونه استفاده کنیم؛

اولین قاعده خواندن کتاب، دانستن نوع آن است. یعنی هدف نویسنده چیست و چه مطالبی را انتظار دارید در نوشته های او پیدا کنید. اگر فقط برای املاء کلمات یا برای اطلاع از چگونگی تلفظ آنها به فرهنگ لغات رجوع کنید، احتمالا به تناسب کاربردش استفاده کرده اید، اما باید گفت که استفاده خوبی نکرده اید. اگر این نکته را درک کنید نه فقط به معانی گوناگونی که در زیر هر کلمه آمده است توجه خواهید کرد. بلکه به ترتیب و ارتباط آنها نیز نظر خواهید انداخت. مهمتر از همه اینکه از فرهنگ لغات بر طبق هدف اصلی اش استفاده کرده اید.

وقتی برای اولین بار کتاب را می خوانید، برای پیدا کردن کلمه تخصصی و یا واژه ای کاملا جدید به فرهنگ لغات مراجعه کنید. این کار برای فهم مقصود اصلی نویسنده اهمیت دارد. اگر ناچار باشید که در شروع کار، لغات زیادی را در فرهنگ لغت استفاده کنید. مطمئنا وحدت موضوع و سازمان بندی کتاب را از دست خواهید داد.

قاعده دیگر آنکه در استفاده از فرهنگ لغت حریص نباشید. سعی نکنید با از بر کردن لغاتی که با تجارت واقعی در ارتباطند. گنجینه ی لغات خود را گسترش دهید.

واژه ها کلماتی قابل نوشته و اسواتی قابل گفتن هستند که بخشی از گفتارند. هر واژه واحد نقشی دستوری در ساختمان پیچیده جمله دارد. واژه ها نه فقط یک معنی که معانی مختلف دارند.

گاهی اوقات واژه ها معانی نزدیک به هم و گاهی نیز دارای دو یا چند معنی کاملا متفاوت دارند. بالاخره اینکه واژه ها قراردادی هستند. علائمی اند که توسط انسان ساخته شده اند. بنابراین برای استفاده از فرهنگ لغت باید بدانیم که کدام معنی واژه در ارتباط با معنی جمله مورد نظر به کار می رود.

از دایرة المعارف چگونه استفاده کنیم ؛

دایرة المعارف خوب، به سئوالات شما در مورد واقعیات پاسخ
می دهد. بعضی از دایرة المعارف ها فقط برای پیدا کردن تاریخ وقوع حوادث و مکان ها و دیگر وقایع ساده استفاده می شوند. اما این نوع استفاده ناقص و اشتباه است. این نوع خواندن کار عبثی است. بنابراین نباید فقط به پیدا کردن واقعیت های مجرد بسنده کرد.

می توان  گفت که دایرة المعارف بهترین مرجع ادراک یک موضوع نیست. برای درک یک موضوع به مطالب فراوانی احتیاج است که آن را در دایرةالمعارف نمی توان پیدا کرد. خصوصا اینکه  در دایرةالمعارف استدلال وجود ندارد. مگر جایی که بخواهد یک رشته از استدلال هایی را که اکنون بطور گسترده ای پذیرفته شده اند و یا از نظر تاریخی شایان توجه هستند بیان کند. بنابراین دایرةالمعارف ها فاقد رکن اساسی آثار تشریحی هستند. درنتیجه دایرةالمعارف  وسیله ای نسبتا ناقص برای فهم یک موضوع است.

روش هایی برای انواع مختلف مطالب خواندنی

کتاب های کاربری را  چگونه بخوانیم؛

ویژگی رشته های علمی این است که تعداد قواعد بسیار اندک است. ضمنا هر چه این قواعد کلی تر باشند قابل فهم تر نیز هستند. یعنی
می توان آنها را به کمک خودشان شناخت.

مهمترین مطلبی که در مورد کتاب های علمی کاربردی باید به خاطر داشت این است که هیچ چیز به جز فعالیت علمی نمی تواند مسائل علمی را حل کند. علم در جهان خارج وقوع می یابد نه در کتاب.  به عبارت دیگر برای اینکه کتاب درعمل قابل استفاده باشد، باید خواننده خود چیز هایی به آن بیفزاید. وی باید شناخت خودش را از آن موقعیت خاص داشته باشد و قضاوتش را در زمینه چگونگی کاربرد ( قاعده ) به آن بیفزاید.

هر کتابی را که حاوی قواعد، دستورات، اصول و یا هر نوع دستورالعمل کلی باشد بسادگی می توان جزء کتاب های کاربردی محسوب کرد. اما کتاب ممکن است در بیان اصولی که زمینه ساز قواعد است بکوشد تا آنها را قابل فهم سازد.

به هنگام خواندن کتاب. قواعد،بیشتر با جملات امری بیان می شوند تا جملات خبری. البته تأکید بر شکل امری آن کمی بیشتر است. بدون اینکه الزاما قابلیت یادآوری بیشتری داشته باشد. قاعده خواه به شکل خبری و خواه به شکل امری بیان شود. به این دلیل که چیزی را توصیه می کند که از آن نتیجه ی معینی حاصل شود، قابل تشخیص است.

استدلال هایی که در یک کتاب کابردی مطرح می شود، دقیق بودن قواعد کاربردی را به شما نشان می دهد. نویسنده ممکن است برای متقاعد ساختن شما مجبور باشد به یک رشته اصول متوسل شود و یا آنکه با نشان دادن چگونگی کاربرد آنها، دقیق بودن آنان را به اثبات برساند. روی آوردن به مثال هایی که پیرامون کاربرد آنها زده می شود، روش بسیار پسندیده ای است.

در این نوع کتاب ها عمدتا به اصولی که زمینه ساز قواعد می باشند پرداخته می شود و استدلال ها می کوشند که آنها را اثبات کنند. خواننده باید بفهمد که قواعد باید چگونه عمل شوند.

اگر کتاب کاربردی را طبق قواعد مربوط نخوانید. در واقع آن را به صورت ناقص خوانده اید. چون آن را نفهمیده اید مطمئنا به هیچ وجه نخواهید توانست آن را به شایستگی نقد کنید. بنابراین در مورد
کتاب های نظری، ملاک موافق یا مخالف به صحت آنچه گفته شده بستگی دارد. اما حقایق عملی با حقایق نظری متفاوت است. قاعده ی عملی موقعی درست است که دارای دو شرط باشد. یکی اینکه قابل اجرا باشد و دیگر اینکه عمل آن شما را به نتیجه صحیح برساند.

نقش تشویق؛

 هنگام خواندن انواع کتاب های کاربردی، دو سئوال مهمی که باید از خود پرسید.

سئوال اول اینکه اهداف نویسنده چیست؟ و دومین سئوال اینکه برای رسیدن به این اهداف، نویسنده چه وسایلی را پیشنهاد می کند؟ برای نقد کتب کاربردی پاسخ دادن به این دو سئوال ضروری است.

در تمام کتاب های کاربردی ترکیبی ازسخنوری یا تبلیغات به چشم
می خورد. مع هذا رساله های اخلاقی می کوشند که خواننده را در مورد (زندگی خوب) متقاعد سازند. برای این کار نویسنده باید به شکلی بحث کند که نظر مساعد  شما را به خود جلب کند. بنابراین نویسنده ی کتاب های کاربردی، باید ویژگی یک سخنران یا مبلغ را داشته باشد.

به همین منظور شناخت و شخصیت نویسندگان کتب کاربردی در مقایسه با نویسندگان کتب نظری از اهمیت بیشتری برخوردار است. اما شناخت و شخصیت نویسنده ی مقالات ریاضی ضرورتی ندارد. اما برای فهمیدن و سنجش رسالات اخلاقی، مقالات سیاسی و یا بحث های اقتصادی، باید چیزهایی در مورد شخصیت و زندگی نویسنده و اینکه در چه دوره ای زندگی می کرده ضرورت دارد.

طبیعت کارهای عملی همین است که انسان ترغیب شود تا فکر و عملی را به شکل خاصی انجام دهد. کسی که کتاب کاربردی را آگاهانه
می خواند و اصطلاحات و استدلال های اصلی آن را می فهمد و جملات و واژه های مهم را پیدا می کند. لایق خواندن کتاب های کاربردی است.

موافقت با مطالب کتاب کاربردی به چه عواملی بستگی دارد؛ 

اولین سئوال این است که کتاب راجع به چیست؟ برای پاسخ دادن به این سئوال از آنجا که کتاب کاربردی کتاب تشریحی است. باید رئوس مطالب ساختار کتاب را تعیین کنید. بنابراین باید بکوشید تا اهداف نویسنده را درک کنید. به بیان دیگر باید بدانید که وی می خواهد چه مسائلی را حل کند باید بدانید که وی از شما چه کاری را انتظار دارد.

برای اینکه بتوانید سئوال هایی را  که در مورد معنی و مفهوم کتاب
می شود، جواب دهید. باید به آرا و استدلال های نویسنده پی ببرید و مسائلی را که نویسنده، برای درک گفته هایش توصیه می کند، پیدا کنید.

وقتی نویسنده توضیحات و توصیفات خود را از آنچه در جهان هست برای شما بیان کرد. شما هم با برداشت ها و شناخت خود آنها را مقایسه کنید. اگر مطالب کتاب با برداشت ها و شناخت شما مطابقت دارند، بنابراین باید صحت آنها را حداقل تا اندازه ای بپذیرید. ولی مطب این است که آیا اهداف نویسنده و نتیجه ای که او می خواهد به آنها برسد و وسایلی را که برای رسیدن به آن نتیجه پیشنهاد می کند، با تصویر ذهنی شما و بهترین راه برای رسیدن به آن مطابقت دارد یا خیر.

موافقت با مطالب یک کتاب کاربردی، شما را متقاعد می کند که اهداف مورد نظر ارزشمند است. همین که متقاعد شدید، امتناع از انجام کار مورد نظر نویسنده مشکل خواهد بود.

آثار تخیلی را چگونه بخوانیم؛ 

روش خواندن آثار تخیلی  در مقایسه با آثار تشریحی، اساسا خیلی
مشکل تر است. کتاب های تشریحی می کوشند شناختی را ارائه  دهند. تجاربی که خواننده دارد و یا می تواند داشته باشد. آثار تخیلی
می کوشند که تجربه ای را انتقال دهند که خواننده فقط با خواندن
می تواند آن را لمس کند یا در آن سهیم شود. اگر این ارتباط موفقیت آمیز باشد، خواننده به احساسی می رسد که سبب لذت وی می شود. برای شناخت هر چیز باید نیروی سنجش و استدلال خود را به کار اندازید.

تفاوت اصلی بین آثار تشریحی و تخیلی به تفاوت دیگری منتهی
می شود. نویسندگان آثار تخیلی می کوشند حتی الامکان از مبهم ترین واژه ها استفاده کنند. تا از توان و تأثیر ذاتی معانی متعدد آنها سود ببرند. اما نویسندگان کتاب های تشریحی می کوشند از کلماتی استفاده کنند که دارای معنی معینی باشند. اما نویسندگان آثار ادبی نیز استعاره را واحد کار خود قرار می دهند.

همه ی ما از تجارب روزمره خویش نکاتی می آموزیم. آثار تخیلی همچون شعر و داستان و خصوصا نمایشنامه می توانیم تعلیم بگیریم.  ما از تجارب هنرمندانه ای که یک داستان در تخیل ما به وجود می آورد،
می توانیم زندگی را بیاموزیم. با توجه به این مطلب شعر و داستان هم به ما آموزش می دهند و هم لذت می بخشند. این آثار تجاربی را در ما خلق می کنند که می توانیم از آنها یاد بگیریم. به منظور یادگیری از
کتاب های تخیلی باید ذهن خود را در مورد تجارب مطرح شده به کار اندازیم. اما برای یادگیری از کتب علمی و فلسفی لازم است که سعی کنیم تفکرات مطرح شده را درک کنیم.

هنگام خواندن کتاب تاریخ در جتسجوی حقیقت هستیم. هنگام خواندن داستان هم علاقه داریم که آن داستان واقعیت داشته باشد.

قواعد کلی برای خواندن ادبیات تخیلی؛

ابتدا باید به درک  وحدت موضوع و ساختار کلی و جزئی کتاب بپردازید و بعد به تعیین و تفسیر واژه ها و نظرات و استدلال های تشکیل دهنده ی کتاب بپردازیم و در آخر نقد عقاید نویسنده است. به طوری که با نظرات نویسنده به گونه ای آگاهانه موافقت کنیم.

باید وحدت موضوع کل اثر را درک کنید. برای اینکه بدانید وحدت موضوع کتاب را درک کرده اید. آن را در یک یا دو جمله بیان کنید. زمانی تمام داستان را فهمیده اید که بتوانید طرح آن را در یک عبارت کوتاه خلاصه کنید. وحدت موضوع کتاب تشریحی در مورد مسأله ای  است که کتاب می خواهد حل کند.

اجزای کتاب داستان به منزله ی گام های گوناگونی هستند که نویسنده برای گسترش طرح کلی و جزئیات و توصیف شخصیت ها اقدام
می کند. ترتیب اجزاء در هر نوع کتابی می تواند متفاوت باشد. این ترتیب در علوم و فلسفه منطقی است. اجزاء یک داستان باید به طریقی متناسب با یک ترتیب منظم باشد. داستان باید از جایی شروع شود و بعد از طی مراحلی به پایان برسد. برای شناختن ساختار داستان باید بدانید که داستان از کجا شروع می شود که البته این شروع الزاما صفحه اول کتاب نیست – بعد در چه مسیری حرکت می کند و به کجا می انجامد. باید نکات مختلفی را که به اوج داستان منتهی می شود بشناسید و بعد از آن، چه مسائلی پیش می آید.

از این مطالب می توان نتیجه گرفت. اجزاء یا بخش های کتاب تشریحی را در مقایسه با اجزای کتاب داستان با استقلال بیشتری می توان خواند. این موضوع در مورد هر کتاب تشریحی که دارای سازمان بندی خوبی باشد کم و بیش صحیح است.

نویسنده ی آثار تخیلی دنیایی را خلق می کند که شخصیت ها در آن زندگی می کنند تحرک دارند و خود را باور دارند. شما با دنیای خیالی نویسنده عجین شوید. با شخصیت های داستان آشنا شده و به دنیای خیالی که آنها در آن زندگی می کنند آشنا شوید. قوانین اجتماع آنها را تجزیه و تحلیل کرده  در هوای آن جامعه تنفس کنید. با غذاهایی که می خورند و معابری که از آن عبور می کنند آشنا شوید. اکنون باید آن را با ماجراهایشان دنبال کنید. موقعیت اجتماعی، داستان های فرعی، وقایع و شخصیت ها و افکار و صحبت ها و احساسات و اعمال هر کدام عناصر داستان هستند که نویسنده با آنها داستان را خلق می کند. باز کردن طرح کلی  (مباحث و استدلال ها) رابطه پویای عناصر داستان است. برای اینکه داستانی را خوب بخوانید باید روی نبض آن انگشت بگذارید. حتی کوتاه ترین داستان دارای بخش ابتدایی، میانی و انتهایی است.

بالاخره اینکه به نقد آثار تخیلی نپردازید. مگر آنچه  نویسنده سعی کرده شما را به تجربه آن وا دارد. به طور کامل درک کرده باشید. باید موضوع مورد بحث نویسنده را بی چون و چرا پذیرفت و چرا
می پذیریم و به نقد چگونگی به کارگیری آنها می پردازیم.

نقد آثار ادبی همان طور که از خود کلمه احساس می شود، زیبایی آنها را مورد بررسی قرار می دهد. زیبایی تمام آثار ادبی مربوط به لذتی است که بعد از خوب فهمیدن آنها احساس می شود.

پیشنهادهایی درباره ی خواندن داستان، نمایشنامه و شعر

قواعد خواندن کتاب های تشریحی برای تمام غزلیات کاربرد دارد.

کتاب های داستان را چگونه بخوانیم؛

جوهر داستان طرح کلی آن است، نه چگونگی موضوع های آن. ممکن است عبارتی از چندین راه و یا از راه های بسیار گوناگون با موضوع ارتباط داشته باشد. بنابراین وظیفه ی خواننده است که دقیقاً بفهمد چه
رابطه ای بین موضوع و عبارتی که می خواند وجود دارد.

داستان را سریع بخوانید و خود را در آن غرق کنید. باید تلاش کنید مدتی را که صرف خواندن یک داستان خوب می کنید، حتی المقدور کوتاه باشد. در غیر اینصورت وقایع داستان را فراموش می کنید، وحدت موضوع طرح داستان را از یاد می برید و سر در گم می شوید. تا جایی که ممکن است سعی کنید بفهمید چرا شخصیتی کاری را انجام می دهد. حتی در دنیای زندگی او رسوخ کنید. در غیر این صورت جزئیات کتاب را نخواهید فهمید مگر آنکه آن را به طور جدی بخوانید.

همچنان که دیدیم اصطلاحات داستان، شخصیت ها، حوادث آن هستند. باید با آنها آشنا شوید و آنها را دسته بندی کنید. نباید انتظار داشته باشید که تمام شخصیت های داستان را به خاطر داشته باشید. بسیاری از آنها فقط شخصیت های زمینه ی داستان هستند که دلیل وجود آنها به جلوه در آوردن اعمال شخصیت های اصلی است. به هرحال موقعی که داستان را به پایان رساندید، متوجه می شوید که چه کسی مهم است و او را فراموش نمی کنید.

یکی از دلایلی که داستان برای بشر ضروری است، این است که روی ضمیر ناخودآگآه نیز تأثیر می گذارد. در شرایط معمولی بدون اینکه دلیلش را بدانیم، از بعضی افراد خوشمان می آید. مثلا وقتی شخصیت داستان ثروتی به دست می آورد خوشحال می شویم. البته این موضوع در مورد شخصیتی است که نسبت به آنها احساس خوبی داشته باشیم.

بسیاری از رمان ها در زمینه ی عشق است. شاید همه ی ما
دوست داشته باشیم عمیق عشق بورزیم. از اینکه ما خود را به جای شخصیت های عاشق بگذاریم لذت می بریم.

بعلاوه تقریبا در وجود تمام افراد بشر سادیسم و مازوخیسم آگاهانه ای وجود دارد. هنگام خواندن رمان، وقتی که با غالب و یا مغلوب و یا حتی هر دو، احساس همدردی می کنیم. این حالت در ما اقناع می شود. به هر صورت بدون اینکه دلیلش را بدانیم تمایل داریم فقط بگوییم این کتاب را دوست دارم.

در داستان ها و نمایشنامه ها معمولا عدل و انصاف وجود دارد. مردم به آنچه استحقاقش را دارند می رسند. نویسنده که خالق شخصیت هاست مراقبت می کند تا آنها را متناسب با خصلت های واقعی شان پاداش یا مجازات ببینند. معمولا وجود عدل و انصاف در داستان حداقل انتظاری است که خواننده از یک داستان خوب یعنی داستانی که انسان را راضی می کند دارد. اگر یکی از شخصیت های کتاب بدون علت پاداش یا مجازات شوند، باعث خشم خواننده می شود. داستان نویسان ما را متقاعد می کنند که جانب عدل و انصاف رعایت شده است.

حتی در تراژدی برای شخصیت های خوب مشکلات عظیم به وجود
می آید. اما علی رغم اینکه قهرمان داستان اصلا مستحق سرنوشتی که با آن روبرو می شود نیست. حداقل به درک آن نایل می شود. ما عمیقا آرزو می کنیم که دردرک وی شریک می بودیم. اگر فقط دلیلش را
می دانستیم آنچه را که سرنوشت برای ما در نظر گرفته است
می توانستیم تحمل کنیم.

بنابراین میان کتاب هایی که نیازهای ناخودآگاه ما را سیراب می کنند، سبب می شود بگوییم این کتاب را دوست دارم. ما نمی توانیم مطمئن باشیم که دنیای واقعی، خوب است یا خیر. اما دنیای داستان ها واقعا خوب خوبند که حتی الامکان دوست داریم در دنیای آنها زندگی کنیم.

خوب خواندن تراژدی های بزرگ به این دلیل حائز اهمیت است که این آثار دارای عمیق ترین و غنی ترین بینش هایی هستند که انسان توانسته است در قالب کلمات بیان کند.

قهرمانان تراژدی جایز الخطا هستند و شاید مخصوصا اغفال می شوند و تصمیم های آنها اشتباه است. برای ما ساده است که تشخیص دهیم چه کاری لازم بوده انجام شود. اما آیا در همان زمان نیز می توانستیم به این تشخیص برسیم.

جوهر تراژدی کمبود زمان است. در تراژدی اگر وقت کافی وجود داشته باشد هیچ مسأله ای لاینحل باقی نمی ماند. اما وقت کافی وجود ندارد. تصمیم ها در یک لحظه انجام می گیرد و زمانی برای فکر کردن و بررسی مسائل وجود ندارد.

تراژدی به این دلیل حائز اهمیت است که نه تنها درباره ی دنیایی صحبت می کند که ما در آن زندگی می کنیم، بلکه دارای معیارادبی است. مع هذا این نمایشنامه ها دارای چنان اقتداری هستند که بر تمام مشکلات غلبه پیدا می کنند.

سخنی درباره ی شعر حماسی؛

شاید بزرگترین و کم خواننده ترین آثار بزرگ در دنیای ادبیات شعر حماسی باشد. ظاهرا سرودن اشعار بلند حماسی از دشوارترین کارهایی است که انسان می تواند انجام دهد. اما خواندن اینگونه آثار ساده نیست.

دشواری اشعار حماسی به دلیل منظوم بودنشان نیست. به نظر می رسد که این دشواری بیشتر به دلیل مقام رفیع و شیوه ی برخورد آنها با موضوع است. خواندن اشعار حماسی نیاز به ترجمه، احاطه و تخیل خواننده دارد. خواندن آنها مستلزم کوشش بسیارزیادی است. امیدواریم که در خواندن اشعار حماسی کوشش کنید و در خواندن دقیق آنها کامیاب شوید و از خواندن آنها احساس رضایت بیشتری کنید.

نمایشنامه ها را چگونه بخوانیم؛

 نمایشنامه تا آنجایی که ویژگی داستان را در خود داشته باشد، باید مثل داستان خوانده شود. در نمایشنامه به اندازه ی رمان توصیف وجود ندارد. احتمالا خواننده در خلق زمینه ها و دنیای شخصیت های نمایشنامه باید فعال تر باشد.

با این حال یک اختلاف مهم وجود دارد. وقتی نمایشنامه ای را
می خوانید، در واقع اثری کامل را نمی خوانید. نمایشنامه کامل یعنی آن چیزی که نویسنده می خواهد شما درک کنید، تنها زمانی استنباط
می شود که روی صحنه به نمایش در آید. حالا تجسم کنید که نمایش به صحنه در آمده است. اکنون پس از آنکه فهمیدید که تمام نمایشنامه و جزئیات آن راجع به چیست و پس از پاسخگویی به سئوال های دیگری که باید در مورد هر داستانی مطرح کرد، کوشش کنید که نمایشنامه را کارگردانی کنید. تصور کنید که چند هنرپیشه خوب منتظر انجام
فرمان های شما هستند. به آنها بگویید که این عبارت را چگونه بگویند و آن صحنه را چگونه بازی کنند. برای آنها توضیح دهیدکه اهمیت آن گفتار چیست و چگونه آن عمل نقطه اوج نمایشنامه محسوب می شود.

اشعار تغزلی را چگونه بخوانیم؛

ساده ترین تعریفی که از شعر می توان ارائه داد این است که آنچه شاعر می نویسد، نوایی موزون که به شکل احساس بیان می شود. اما  شعر
در برگیرنده ی واژه هایی است که کم و بیش به شکلی منظم و مرتب شده اند و یا اینکه قافیه هم داشته باشد.

مردم فکر می کنند اشعار تغزلی، اغلب مشکل و مبهم و پیچیده هستند و خواندن آنها مستلزم وقت و دقت زیادی است که به زحمتش نمی ارزد. اما نباید فراموش کرد که خواندن شعر ارزش تحمل هر گونه زحمتی را دارد. به دلیل اینکه یافتن چیزهای نو، لذت و شادی های نو و پیدا کردن عقاید تازه در مورد خویش و دنیا هرگز در شعر به پایان نمی رسد.

برای خواندن غزل باید به طور کامل و بدون توقف بخوانید. بدون اینکه فکر کنید، آن را می فهمید یا خیر. این همان روشی است که برای خواندن بسیاری از انواع کتاب های مختلف پیشنهاد کردیم.

در حقیقت به نظر می رسد که بسیاری از خوانندگان با خواندن اولین بیت یا بند تغییر حالت می دهند، آنها فکر می کنند که باید بیت را فورا و به تمامی بفهمند. آنها خود را با واژه ها گیج می کنند و می کوشند که از چگونگی ترکیب آنها سر در بیاورند.

هر غزل خوب دارای وحدت موضوع است، ما نمی توانیم وحدت موضوع شعر تغزلی را درک کنیم مگر آنکه، تمام آن را یکبار بخوانیم. در غیر اینصورت احساس یا تجربه ای را که در شعر نهفته است
نمی توان فهمید. بخصوص که نمی توان از روی اولین بیت یا حتی اولین بند یک شعر به مقصود آن پی برد. جوهر شعر را نمی توان در اجزاء شعر یافت، بلکه آن را فقط در کل شعر باید جستجو کرد.

شعر را باید دوباره و با صدای بلند بخوانید. هنگام بلند خواندن شعر متوجه می شوید که این کار به شما در فهم بهتر واژه ها کمک می کند. هنگامی که شعر را بلند می خوانید، گوش تکیه های نابجا را که ممکن است چشم از آنها بی توجه بگذرد تشخیص می دهد. با کمک وزن و قافیه ی شعر، البته در صورت موجود بودن آن، می توان جای مناسب تکیه کلام را پیدا کرد و همین امر در فهم شعر مؤثر خواهد بود.

در خواندن شعر موفق نمی شوید، مگر آنکه واژه های مهم را پیدا کنید. این کار را باید از طریق درک مربوط به معانی انجام داد. چرا واژه های مشخصی در شعر جلوه گر می شوند؟ آیا به این دلیل است که وزن یا قافیه شعر سبب جلوه ی آن واژه ها می شود؟ آیا چند بند شعر راجع به یک عقیده است؟ پیدا کردن چنین پاسخ هایی در فهم شعر به شما کمک
می کند.

در بیشتر غزلیات خوب نوعی تعارض وجود دارد. گاهی اوقات این تعارض ممکن است در عقیده باشد و سپس تضاد بین آنها توصیف
می شود.

برای فهمیدن شعر باید آن را بارها و بارها خواند. خواندن غزلی زیبا کاری است که باید آن را در تمام عمر انجام داد. البته منظور این نیست که آن را مدام در سراسر عمر بخوانید. بلکه نظر ما این است که شعر خوب ارزش آن را دارد که به دفعات مورد بازبینی قرار گیرد. شعر خوب نه تنها در زمان و مکان خودش، بلکه در تمام زمان ها و مکان ها حقیقت دارد. شعر خوب برای تمام انسان ها معنی و اعتبار دارد.

اما دانستن مطالب زیاد، راجع به زمینه ی شعر، ضمانتی برای درک خود شعر نیست. ممکن است هنگام فراغت، چیزهایی بیش از زمانی که فکر می کنیم، در مورد شعر یاد بگیریم.

کتاب های تاریخی را چگونه بخوانیم

قبل از هر مطلبی باید گفت که میان تاریخ به عنوان واقعیت و تاریخ به عنوان ثبت واقعیت ها تفاوتی وجود دارد. وقتی تاریخ نویس سعی
می کند که مجموعه ای از اسناد را بر اساس نظمی «معنی دار» مرتب کند. این کار بیان کننده ی داستانی است. اما این داستان چه دارای ترتیبی باشد و چه نباشد، دلیل محدودیت آن این است که می خواهیم خود را در چهارچوب گزارشاتی، راجع به دوره ی حادثه و یک رشته از وقایعی که به طور عادی بیان می کند محدود کنیم.

وقایع تاریخی گمراه کننده هستند. ممکن است شما به عنوان یکی از اعضای هیأت منصفه به اظهارات شهود در مورد واقعه ای ساده
« تصادف اتومبیل» گوش بدهید. شاید عضو هیأت منصفه دادگاهی باشید که باید تصمیم بگیرد که آیا شخصی قاتل است یا خیر. اگر هر یک از این کارها را انجام داده باشید، می دانید که بازسازی حوادث گذشته از روی مشاهدات افرادی که عملا آن را دیده اند چقدر مشکل است.

اصولا دادگاه به وقایعی رسیدگی می کند که تقریبا بتازگی اتفاق افتاده باشد و از اظهارات شهود زنده نیز کمک می گیرد. به علاوه قوانین سختی در مورد شهادت وجود دارد. شهود نمی توانند راجع به وقایع از حدس و قرض و گمان خویش استفاده کنند و البته از آنها انتظار می رود که دروغ نگویند. اما با تمام دقتی که وجود دارد و بازجویی های مکرری که از شهود به عمل می آید، آیا شما به عنوان عضوی از اعضای هیأت منصفه کاملا اطمینان دارید که حادثه واقعا چگونه رخ داده است؟

از نظر قانون قرض بر این است که شما به طور مطلق اطمینان نخواهید داشت، فرض بر این است که همیشه در اذهان هیأت منصفه قدری تردید وجود دارد. به عبارت دیگر تردید باید به اندازه ای باشد که وجدان شما را ناراحت کند.

مسلما تاریخ نویس با وقایعی سروکار دارد که بیشتر آنها سال ها پیش به وقوع پیوسته اند. معمولا تمام شهود آن وقایع مرده اند. شهادت آنها در دادگاه انجام نمی شود. چنین شهادت هایی اغلب بر اساس حدس، فرض و خیال و گمان قرار دارد. پس ضمانتی هم وجود ندارد که آنچه را
گفته اند در واقع خود می دانسته اند. البته در مورد بعضی از وقایع تاریخی می توان تا حدی مطمئن بود.

تئوری تاریخ؛

اگر قرار باشد کتاب های تاریخی را جزء کتاب های داستان یا کتاب های علمی قرار دهیم. غالبا این کتاب ها، سرگذشت دوران پیشین را روایت می کنند، جزء کتاب های داستان قلمداد می کنیم. معمولا پذیرفته می شود که تاریخ به داستان نزدیک تر است. چون تاریخ نویس مانند
داستان نویس واقعیات را خود به وجود می آورد. البته تاریخ نویس خوب، گذشته را ایجاد نمی کند. او به گونه ای مسئولانه خود را در محدوده تصورات کلی و ملاک های سنجش واقعیت مقید می بیند. تاریخ نویس برای حوادث یک طرح کلی پیدا می کند و یا باید تصور کند که وی دلیل اعمالی را که شخصیت ها انجام داده اند و در عوض اصرا کند که فقط حوادث واقعی را گزارش می دهد. اما در این مورد مجبور است که دلایل و انگیزه های اعمال را تعیین کند.

کلی بودن تاریخ؛

همه ی ما تاریخ را می خوانیم تا عملکرد انسان ها را در تمام زمان ها و مکان ها بخصوص در زمان حال آشنا  شویم. تاریخ داستان چیزهایی است که پیامدهایش به زمان حال کشیده شده است. برای درک وقایع مورد نظر، یعنی دانستن آنچه واقعا اتفاق افتاده و تا حدودی اتفاقات بعدی را مشخص کرده است. یاد بگیریم  آن خطاها را تکرار نکنیم و از آن خطاها درس بگیریم.  شاید عجیب به نظر برسد که آیندگان چنین خطاهایی را تکرار کنند. بدون شک ما این تاریخ را می خوانیم تا متوجه شویم، اکنون چه حوادثی روی می دهد.

سئوال هایی در مورد کتاب تاریخ ؛

علی رغم این واقعیت که بیشتر کتاب های تاریخ به داستان نزدیکتر است و باید آنها را مانند آثار تشریحی خواند. پس باید همان سئوالی که در مورد کتاب های تشریحی مطرح کردیم اینجا نیز طرح کنیم. به علت ماهیت خاصی که تاریخ دارد موضوع محدوده ی خاصی است. جای تعجب است که اغلب خوانندگان زحمت فهم این مطلب را به خود
نمی دهند. بخصوص چنین خوانندگانی توجه ندارند که نویسنده چه محدودیت هایی برای خود قائل است. پس اگر قرار باشد تاریخی را به خوبی بخوانیم باید دقیقا بدانیم که آن تاریخ به چه موضوعاتی
نمی پردازد.

تاریخ نویس داستانی را بیان می کند که آن داستان در زمانی اتفاق افتاده است. بنابراین طرح کلی آن مشخص است. اما برای گفته داستان،
راه هایی وجود دارد. باید بدانیم که تاریخ نویس چه راهی را برای گفتن داستان انتخاب کرده است. آیا تقسیم بندی فصول کتاب با توجه به سال، دهه و دوره انجام گرفته است؟ یا اینکه نویسنده اثر خود را به سلیقه ی  خودش، فصل ها را تقسیم کرده است؟ آیا او در یک فصل راجع به تاریخ اقتصادی دوره ای بحث می کند و در مورد فصل های دیگر به نزاع ها و جنبش ها ی مذهبی می پردازد؟ اگر این را بفهمیم و بتوانیم بگوییم که کدام جنبه داستان برای او اهمیت بیشتری دارد، کتاب را بهتر می توانیم درک کنیم. مع هذا می توانیم  مطالبی را یاد بگیریم.

سئوال آخر اینکه، اصولا فایده ی تاریخ چیست؟ احتمالا هیچ نوع اثری مانند تاریخ روی اعمال انسان تأثیر نداشته است. تاریخ سرگذشت پیشینیان را بازگو می کند. اغلب موجب می شود که در رفتار خود تغییردهیم و سعی کنیم زندگی مان را بهبود بخشیم. تاریخ راجع به موضوعاتی صحبت می کند که احتمال وقوع آنها وجود دارد و قبلا نیز اتفاق افتاده است. اگر هم چنین حوادثی قبلا رخ داده است، شاید هم قابل جلوگیری باشد.

بنابراین پاسخ اصلی این سئوال « اصولا فایده تاریخ چیست؟ » در مسیر عملکرد سیاسی و عملی نهفته است. به این دلیل خوب خواندن حائز اهمیت است، عملکرد زمامداران اغلب بر اساس مقدار شناختی بوده است که آنها از تاریخ داشته اند.

بیوگرافی یا اتوبیوگرافی را چگونه بخوانیم؛

بیوگرافی گزارشی روایت گونه از تاریخ زندگی زن یا مرد و یا گروهی از مردم است. همچنین بیوگرافی دارای بسیاری از مسائل تاریخ است.

بیوگرافی های گوناگونی وجود دارد. بیوگرافی کامل و دقیق، اثری نهایی جامع و ادیبانه در مورد زندگی شخصی است که اهمیت آن را دارد که زندگی اش به رشته تحریر در آورده شود. اینگونه بیوگرافی ها
نمی توانند در مورد اشخاص زنده نوشته شوند.

بیوگرافی کامل قسمتی از تاریخ است. یعنی سرگذشت فرد و تاریخ عصر او از دیدگاه خودش.

بیوگرافی مجاز کاملا به شکل دیگری است. معمولا این آثار به وسیله ی وراث یا دوستان یک شخص مهم نوشته می شود و آنقدر دقیق هستند که اشتباهاتی که وی مرتکب شده و یا موفقیت هایی که او کسب کرده است را در خود جای می دهد. خواننده باید توجه داشته باشد که ممکن است در مطالب آن اعمال غرض ورزی شده باشد، یعنی طوری نوشته شده باشد که خواننده را به سوی استنباطی خاص سوق دهد و یا ممکن است که دوستان و آشنایان شخص مزبور آن سان که خود می خواسته اند به معرفی وی پرداخته باشند.

بیوگرافی مجاز هم نوعی تاریخ است ولی با آن تفاوت دارد. ممکن است اشخاص ذینفع چه چیزهایی از زندگی خصوصی یک فرد را میل دارند مردم بدانند. ولی هرگز نباید انتظار داشته باشیم که زندگی خصوصی یک فرد را آن طور که واقعا بوده بشناسیم.

بعضی از بیوگرافی ها آموزنده اند، آنها هدفی اخلاقی را دنبال می کنند. سرگذشت مردان نامی به این منظور نوشته می شود تا به معاصران خویش کمک کند که آنان نیز همچون این مردان نامی نام آور بزرگ باشند و درعین حال از خطاها و اشتباهاتی که اغلب آنان کرده اند
بر حذر باشند.

اتوبیوگرافی ها دارای مسائل مختلف و جالبی هستند. قبل از هر چیز این سئوال مطرح است که آیا کسی تا به حال اتوبیوگرای درستی نوشته است؟

اگر شناخت زندگی دیگران مشکل است. شناخت زندگی خویش دشوارتر است. هر کسی اسراری دارد که نمی خواهد آنها را فاش کند. در هر حال گرچه نمی توان اتوبیوگرافی های نوشت که سراسر حقیقت باشد، در عین حال اتوبیوگرافی هایی نیز می توان نوشت که در آن حقیقت وجود داشته باشد. هر اتوبیوگرافی دارای اطلاعاتی از نویسنده آن در اختیار ما می گذارد و حتی اگر نویسنده سعی کرده باشد مطلبی را پنهان کند.

آثار مربوط به حوادث جاری را چگونه بخوانیم؛

تصور کلی ما از اخباری که در مورد وقایع جاری هستند، از جهاتی همان تصویری است که ما از اخبار داریم. چگونه خبر را دریافت
می کنیم و چگونه حقیقت آنچه را که دریافت کرده ایم می فهمیم؟ به زودی متوجه می شوید که نمی توان مطمئن بود، آنچه را اکنون به وقوع پیوسته از آنچه در گذشته اتفاق افتاده است بهتر می فهمیم. با وجود این حتی الامکان باید کوشش خود را بکنیم. اگر می توانستیم بی درنگ در همه جا حضور داشته باشیم و به تمام صحبت های روی زمین گوش دهیم و اسرار تمام مردم را بدانیم، شاید می توانستیم به حقیقت وقایع جاری پی ببریم. ولی با محدویت هایی که افراد بشر دارند باید به خدمات خبرنگاران متکی باشیم.

خبرنگاران افرادی هستند که از وقایع جاری در حوزه ی محدودی اطلاع دارند. آنها این حوادث را در روزنامه، مجله و کتاب به اطلاع مردم می رسانند. آنچه را که ما می توانیم دریافت کنیم به آنها بستگی دارد.

مطلوب آن است که هر خبرنگار واقعیات را منعکس کند. اما فکر بشر هنگامی که واقعیات به مغز وی می رسند خوب، عمل نمی کند. فکر آنچه را که می پندارد نادرست است کنار می گذارد. البته این کار پسندیده است و خبرنگار نباید مطالبی را که فکر می کند اشتباه است گزارش دهد، اما او ممکن است اشتباه کند. حال آنکه در بیشتر مواقع بهتر است  فرض کنیم که نویسنده چه اطلاعاتی را می خواهد ثابت کند و نویسنده چه کسی را می خواهد قانع کند.

سپس باید ببیند که نویسنده انتظار دارد که شما چه چیزی را باور کنید. او در ادامه می کوشد وقایعی را که واقعیت پنداشته شده اند را برای شما اثبات کند. بنابراین وظیفه ی ما این است که بکوشیم نه تنها از میان صافی فکر نویسنده و خبرنگار بنگریم. بلکه باید از میان صافی فکر خود به قضایا بنگریم.

بالاخره باید به این نکته توجه داشته باشیم که آیا فکر و تصمیمات نویسنده یا خبرنگار در مورد مطالب نوشته شده، منصفانه و عادلانه بوده، آیا او تمام مطالبی را که می دانسته گفته است. به عبارت دیگر باید بگوییم، نظر یک جانبه ی نویسنده یا خبرنگار تنها نکته ای نیست  که باید مورد توجه قرار بگیرد. اگر خبرنگاری دارای بیشترین حسن نیت باشد و اشتیاق فراوانی برای آگاه کردن ما از حقایق داشته باشد باز با توجه به بعضی اعمال و رفتار پشت پرده و مسائلی از این قبیل ممکن است، اصل وقایع نباشد.

شاید بهتر باشد این مطلب را با یک هشدار خلاصه کنیم. هشدار این است: « خواننده ی هوشیار باش»

مطلبی درباره ی خواندن خلاصه؛

پایه و اساس تمام مطالبی که در مورد خواندن گفتیم، عبارت است از: فرق بین خواندنی که هدفش کسب اطلاعات است و خواندنی که به منظور فهم و ادراک انجام می شود. خواندن ما بدان منظور انجام
می شود که می خواهیم از چگونگی درک و برداشت دیگران از واقعیات اطلاع حاصل کنیم.

اکثر روزنامه ها، مجلات و حتی آگهی ها را برای اطلاعاتی که دارند می خوانیم. این مطالب آنقدر زیاد است که هیچ کس وقت نمی کند به غیر از قسمت اندکی از آن را بخواند.

مهارت اساسی در خواندن هر مطلبی ساده نویسی است. اما افراد معدودی، مهارت انجام آن را دارند. این افراد در آخرین تحلیل که انجام می دهند. آن مطالب را به کوتاه ترین شکل ممکن و قابل فهم در
می آورند. معلوم است هر چه مطلب فشرده تر باشد. قسمت های بیشتری از آن حذف می شود و اهمیت شناخت فردی که آن را خلاصه کرده است بیشتر می شود. شاید با خواندن خلاصه ی استادانه به طریقی از خلاصه، پی به مطالب حذف شده نسخه اصلی آن ببرید. بنابراین گاهی اوقات خواندن این گونه خلاصه ها مفید است. 

علوم و ریاضیات را چگونه بخوانیم

منظور از کتاب علمی، نتایجی است که از طریق مطالعات تجربی در آزمایشگاه و یا از طریق مشاهده طبیعت، کسب شده است. کتاب های علمی همواره سعی دارند پدیده ها را با دقت فراوان توضیح دهد و روابط بین انواع مختلف پدیده ها را دنبال کند. دانشمندان همواره
می کوشند تا بگویید که عموماً پدیده ها چگونه هستند و چگونه عمل
می کنند.

احتمالاً دو مشکل اصلی برای خواندن کتاب های علمی وجود دارد. اول اینکه اصولا علوم قیاسی هستند. یعنی استدلال های آنها بر اساس مورد خاصی که با آزمایش ثابت شده قرار دارد. بعد از طی این مراحل است که نظر کلی ارائه می شود. استدلال دیگری وجود دارد که مطلبی را با کمک مطالب دیگری که قبلا به شکلی اثبات شده اند ثابت می کنند.

برای درک علوم استدلال قیاسی صفت مشخصه علوم است. برای فهم استدلال قیاسی باید بتوان شواهد و مدارکی را که ارائه می شود پیگیری کرد. اگر اتکای ما صرفا به کتابی که می خوانیم باشد، متأسفانه این کار همیشه ممکن نیست. اگر کتاب به تنهایی نتواند خواننده را روشن کند، وی باید تجارب لازم و مخصوص را خودش مستقیما کسب کند. او ممکن است مجبور شود، برای اثبات موضوعی به آزمایشگاه برود یا ناچار شود به بازدید و بررسی آنچه که در کتاب به آنها اشاره شده است بپردازد.

کسانی که می خواهند به مطالعه علوم بپردازند، نه تنها باید متون کلاسیک آن را بخوانند، بلکه باید از طریق برخورد مستقیم با تاریخ علوم آشنا شوند. کسانی که خودشان همان روندی را که یک دانشمند بزرگ برای کشف مطلبی طی کرده است دنبال می کنند، بهتر می توانند کتاب های علمی را بفهمند.

طریقه ی مواجه شدن با ریاضیات؛

اساساً چون ریاضیات دارای دقت، صراحت و محدویت است. بنابراین اغلب نویسندگان کتاب های علمی، آنها را در کتاب هایشان به کار
می برند.

مطالبی درباره ی کتاب های علمی عامه پسند؛

شرایطی که برای خواندن فعالانه لازم است. ابتدا موضوع را بشناسید و رابطه بین کل و اجزاء را پیدا کنید. معنی واژه ها را بفهمید و اظهارات و استدال ها را تعیین کنید. کوشش کنید تا آن را بفهمید، سپس آن را نقد و ارزش را معین کنید.

ریاضیات یکی از مسائل اصلی دنیا جدید است. شاید هم در رأس آنها قرار داشته باشد. اگر بخواهیم چیزهایی به طور کلی راجع به عصر خود بدانیم، باید بدانیم که ریاضیات چیست و ریاضیدانان چگونه عمل و فکر می کنند. خواندن ریاضیات این امکان را می دهد که شخص افق دیدش را از افکار و تجارب محدود فعلی فراتر ببرد.

فلسفه را چگونه بخوانیم؛

حقیقت تا آنجا که امکان داشته باشد. نتیجه ی بحثی منظم است.

در دوره ی حد فاصل زمانی که انسان به مهد کودک می رود و زمانی که قدم به دانشگاه می گذارد، چه اتفاقی می افتد که موجب می شود
پرسش ها تغییر مسیر یابند. ذهنی که سئوال های مناسب و خوب آن را برنینگیزد. حتی نمی تواند ارزش بهترین پاسخ ها را درک کند. یادگیری پاسخ ها به قدر کافی ساده است. اما مهم این است که ذهن را با
پرسش های واقعی و عمیق، فعال و کنجکاو بار آوریم.

از دوره ی مهد کودک تا دوره ی دانشگاه، بزرگ سالان به شکلی در حفظ عمق ذاتی این کنجکاوی کوتاهی می کنند. شاید آموزش های یکنواخت و تکراری از عوامل کُند ذهنی کودکان باشد. شاید اعظم تقصیر برگردن والدین است. اغلب حتی موقعی که پاسخی برای سئوال بچه ها داریم به آنها می گوئیم که این سئوال جواب ندارد و یا از آنها
می خواهیم که اینقدر سئوال نکنند.

هنگام برخورد با سئوال ظاهرا مشکل و بی پاسخ  به سختی می توانیم اضطراب خود را مخفی کنیم. تمام اینها سبب دلسردی کودک می شود. ممکن است نتیجه بگیرید که کنجکاوی زیاد نشانه بی تربیتی است. کنجکاوی انسان هرگز از بین نمی رود ولی کیفیت آن به سرعت تنزل پیدا می کند و شبیه به پرسش هایی می شود که بیشتر دانشجویان مثل بزرگسالان فقط برای کسب اطلاعات مطرح می کنند.

سئوال هایی که فیلسوفان مطرح می کنند؛

این سئوال های «ساده کودکانه» که فیلسوفان مطرح می کنند چیست؟ وقتی آنها را می نویسیم به نظرمشکل می رسند. چون پاسخ دادن به آنها بسیار مشکل است. مع هذا با توجه به اینکه این سئوال ها اصلی و بنیادی هستند، اساسا ساده می باشند.

برای مثال سئوال زیر را در نظر بگیرید. وجه مشترک تمام موجودات و خصوصیات آنها چیست؟ بیان و فهم این سئوال مشکل نیست. ولی پاسخ دادن به آن بسیار دشوار است. درحقیقت پاسخ به این سئوال ها آنقدر مشکل است که بخصوص فیلسوفان هستند که معتقدند پاسخ قانع کننده ای به آنها نمی توان داد.

یک رشته سئوال های فلسفی دیگر وجود دارند که بیشتر به دگرگونی و شدن مربوط می شود تا به بودن. ما آنچه را که تجربه کرده ایم به همان ترتیب می توانیم دستخوش تغییر نیز بدانیم. آنها به وجود می آیند و سپس از میان می روند. بیشتر آنها تغییرات کمی و کیفی پیدا می کنند،
بزرگ تر و کوچک تر می شوند. سبک و سنگین می شوند و یا مانند سیب رسیده و گوشت مانده تغییر رنگ می دهند.

چه چیزهایی در این دگرگونی ها دخیل است؟ در جریان هر تغییر همان طور که بعضی از جنبه ها ی یک چیز دستخوش تغییر می شوند. آیا چیزی نیز وجود دارد که بی تغییر باقی بماند؟ وقتی چیزی را که قبلا نمی دانسته اید فرا بگیرید بطور قطع با توجه به دانشی که کسب
کرده اید، تغییر یافته اید.

اکنون خیر و شر را در نظر بگیرید، کودکان به تفاوت میان خیر و شر بسیار علاقه مندند. اگر آنها در تشخیص خیر و شر اشتباه کنند. اولیاء آنها نارحت می شوند. ولی کنجکاوی ما در مورد خیر و شر در سنین بزرگ سالی نیز متوقف نمی شود. آیا تفاوتی معتبر میان خیر و شر وجود دارد؟ آیا چیزهایی وجود دارد که پیوسته در هر شرایطی خیر یا شر باشند. این سئوال ها نه تنها در مورد خیر و شر، درست و غلط، نظم و مقررات و ترتیب با بی نظمی قابل مقایسه است. همینطور وظایف و مقررات، فضایل و مفاسد، شادی وغم، هدف یا مقصود در زندگی و
بی مبالاتی در زندگی، عدل و حق در حوزه ی روابط انسانی و بی عدلی و تأثیرات متقابل اجتماعی و همچنین پیرامون دوست و ارتباط آن با افراد، جامعه خوب و طرز صحیح حکومت، اقتصاد عادلانه و صلح
می توان مورد بررسی قرار داد. 

فلسفه ی جدید و سنت های بزرگ؛

فرض کنید که شما می خواهید به سئوالی در مورد خصوصیت هر چیزی که وجود دارد پاسخ دهید. اگر سئوال علمی بود. برای رسیدن به پاسخ آن یا باید چند نوع آزمایش انجام دهید و یا به یک رشته مشاهدات گسترده ی پدیده ها دست بزنید. اگر سئوال تاریخی باشد، می دانید که در این مورد نیز باید تحقیق می کردید. شما می توانید با اسناد و شواهدی که در دسترس هستند، آنها را مورد مطالعه قرار داده و کمک بگیرید. اولین کاری که می توانید انجام دهید فکر کردن در مورد سئوال است. البته شما در خلأ مطلق فکر نمی کنید. فلسفه زمانی خوب است که تنها اندیشه در آن «صرف» نباشد. یعنی جدا از تجربه نباشد.

آزمون های دقیق و مرتبی برای سنجش، پاسخ های سئوال های فلسفی وجود دارند. اما این آزمون ها بر اساس تجربه های معمولی و مفاهیمی که به گونه ای مرتب و بی قاعده کنار هم در مقام یک انسان عادی صورت می پذیرد.

تنها چیزی که باعث اعتبار پاسخ های سئوال ها می شود چه می تواند باشد؟ فیلسوف ها راجع به دگرگونی ها دقیقا به تفکر می پردازند. آنها مهمترین سئوال هایی را که بتوان درباره ی آن مطرح کرد دسته بندی
می کنند و با تحقیق و کوشش، علاوه بر اینکه از تجارب دیگران استفاده می کنند، ژرف تر و دقیق تر از دیگران در خصوص این تجربیات به تفکر می پردازند. علاوه بر اینکه فیلسوف می کوشد سئوال هایی را طرح کند و به آنها پاسخ دهد. اما گاهی غفلت یا اشتباه آنها ممکن است خواننده ای را که قدرت درک موضوع را ندارد دچار اشکال کند.

اگر فیلسوفی تشخیص ندهد که پاسخ این سئوال ها را با تحقیقات علمی به دست آورد به بیراهه رفته است. نمی خواهیم چنین برداشت شود که فقط فیلسوف ها مرتکب این نوع اشتباهات می شوند. دانشمندی را تصور کنید که با نوعی آزمایش و تحقیق هم نمی تواند به درستی جواب سئوالش را پیدا کند. 

1- در خصوص سبک های فلسفی؛

فیلسوف های بزرگ جهان غرب حداقل از پنج سبک برای بیان مسائل فلسفی استفاده می کنند.

- سئوال و جواب های فلسفی: اولین سبک بیان فلسفی از لحاظ کارآیی سبک مکالمه ای یا حتی محاوره ای است. اغلب کمی به این در و آن در زدن به طرح سئوال ها و نظراتی مبادرت می کنند که باعث روشن شدن مسأله شود. این سبک به اشخاص اجازه می داد که در راه حقیقت خودش مسائل را کشف کند.

- افرادی کوشیده اند که از این سبک استفاده کنند ولی موفقیت چندانی نداشته اند. گفت و شنود های آنها یکنواخت، خسته کننده و تقریبا غیر قابل خواندن است. گفت و شنود های آنها از نظر فکری، زیبایی و عمق نتوانسته توفیق یافته باشد.

2- مقاله یا رساله های فلسفی؛

برخی آثار فلسفی که اساسا به صورت مقاله یا رساله باقی مانده است. این مقاله ها و رساله ها در مورد شماری از موضوعات مختلف است. اینگونه یاد داشت ها، مقدماتی برای سخنرانی یا نوشتن کتاب می باشد.

ابتدا مسأله ی اصلی را بیان می کند و سپس به شکلی کامل و منظم به موضوع مورد نظر می پردازد و مسائل خاص را در ضمن یا در آخر کار بررسی می کند. شاید وضوح نظریات به این علت است که آنان به گونه ای منظم به موضوع می پرداختند. بالاخره  در مباحث آنها سه مرحله ی آغازین، میانی و پایانی را می شناسیم.  همچنین این آثار شرحی از آراء و نظریات مخالف دیگران نیز آورده شده است و نظر فلسفی از طریق برخورد آراء و مواضع مختلف استفاده شده است.

3- برخورد عقاید؛

سادگی و نظم این سبک برای افراد عادی جالب است. درک درست عقاید مختلف شرح نظریات مختلف و کوشش برای فهم ایرادهای مختلف از دیگر خصوصیات این روش است. این عقیده که از برخورد افکار و بحث می توان به شکلی به حقیقت دست یافت. از روش های معمول محسوب می شود. اینان عقایدشان را در جاهایی که تعدادی از شاگردان جمع می شدند به بحث می گذاشتند و از آنها دفاع می کردند. نظریه ای به عنوان حقیقت پذیرفته نمی شد، مگر اینکه در بحثی عمومی آن را محک زنند. فیلسوف  متفکری گوشه نشین نیست.  بلکه نظریه هایش را در مجامعی که مخالفان وی حضور دارند عرضه می کند.

این سبک اختلاطی از طرح سئوال و برخورد عقاید است که به سه قسمت تقسیم می شود. 1- رساله -2- سئوال-3- مقاله.

شکل تمام مقاله ها یکی است، سئوال مطرح می شود، پاسخ مخالف (اشتباه) به آن داده می شود و استدلال هایی بر علیه آن پاسخ اشتباه اظهار می شود. این استدلال ها با استناد به معنی معتبر ( کتاب مقدس ) رد می شود. سرانجام جواب یا راه حل به استدلال هایی که برعلیه پاسخ اشتباه آورده یک به یک جواب می دهد.

4- سیستماتیک کردن فلسفه؛

در قرن هفدهم دو تن از فلاسفه مشهور « دکارت، اسپینوزا » شدیداَ تحت تأثیر موفقیت های علم ریاضیات در تنظیم شناخت بشر از طبیعت قرار گرفتند. اینان تلاش کردند تا فلسفه را به شکلی مانند ریاضیات سازمان بدهند و به تن فلسفه لباس ریاضی بپوشانند. یعنی ساختی رسمی و معین به فلسفه بدهند. حقیقت این است که این دو دانشمند تا حدی در به وجود آوردن آن ارتباطی که در نظر داشتند ناموفق بودند.

5- سبک خلاصه نویسی؛

امتیاز بزرگ سبک خلاصه نویسی در فلسفه این است که سبکی اکتشافی است. خواننده خود سهمی عمده از اندیشیدن را برعهده می گیرد. یعنی می کوشد میان مطالب مختلف رابطه برقرار کند و برای نظرات و مواضع فکری استدلال بیابد.

در عین حال همین خصوصیت نقطه ضعف بزرگ این سبک می باشد. زیرا که اصلا تفسیری نیست.

اگر چه این سبک جالبی است ولی برای آنهایی که می خواهند زنجیره فکری نویسنده را دنبال و نقد کنند از آن دل خوشی ندارد.

نکاتی درباره ی خواندن فلسفه؛

همانطور که در مورد کتاب های علمی، خواننده باید دقیقاَ توجهش را به استدلال ها معطوف کند در مورد فلسفه نیز باید به اصولی که فلاسفه اظهار می دارند کاملاَ توجه داشته باشد. این اصول ممکن است چیزهایی باشد که او آنها را فرض می گیرد و می خواهد که شما نیز با او هم عقیده باشید و یا چیزهایی هستند که وی آنها را بدیهی و مسلم می پندارد. حتی اگر پیش فرض هایی مخالف دارید، صبر کنید تا ببینید چه نتیجه ای حاصل می شود.

هرچقدر که یقین شما در مورد پیش فرض هایتان بیشتر باشد، به همان نسبت، احتمال قضاوت نادرست در مورد پیش فرض های دیگران برایتان کمتر می شود. باید به خاطر داشته باشید برای فهم و بررسی اصول زیربنایی یک فیلسوف به مشاهدات روزمره از دنیایی که در آن زندگی می کنید شباهت دارد. یعنی روشی که طبقه آن باید آثار فلسفی خوانده شود. مانند روشی که طبق آنها نوشته شده اند.

نکاتی درباره ی تصمیم گیری؛

موقعی می توانید  به قضاوت کتابی فلسفی بنشینید که آن را خوب خوانده باشید. برای مثال آثار فلسفی دیگران را نیز در آن زمینه مطالعه کرده باشید و بهتر است که قبل از داوری در مورد نظرات هر یک از آنها، به دقت به مباحث آنان گوش فرا دهید. خوب است بدانیم که مسائل مرموز ناشناخته کدامند. از روی مباحث و گفت و شنودهای مفصلی که در آثار فلاسفه وجود دارد، باید قضاوت کنید. مسئولیت شما این است که خودتان به قضاوت بنشینید.

در حقیقت مشخص ترین نشانه ی سئوال های فلسفی این است که هر کسی باید خود به آنها پاسخ دهد. اما پاسخ های شما باید بر اساس دلایل محکم باشد. همینطور با استفاده ازعقاید دیگران می توان آن سئوال ها را باز کرد.

نکاتی درباره ی الهیات؛

همانطور که می دانید خواننده ی مذهبی که پایبند ایمان خویش است. هنگام خواندن کتب الهیات، اصول اولیه آن را به عنوان حقیقت می پذیرد و سپس آن را با تمام دقتی که لازمه خواندن کتاب تشریحی است
می خواند.

وقتی فردی مذهبی با همان شکلی که با ریاضی برخورد می کند به بررسی اندیشه های کتب الهیات می پردازد و آنها را به خوبی
می خواند. باید پیوسته این نکته را بخاطر بسپارد که عقاید دینی چیزی نیست که مؤمن آنها را فرض کرده باشد عقیده ی دینی برای مؤمن
عقیده ای زود گذر نیست، بلکه قاطع ترین شکل شناخت است.

امروزه برای بعضی از خوانندگان فهم این مطالب مشکل به نظر
می رسد. این خوانندگان هنگام خواندن کتب الهیات این اشتباه را مرتکب می شوند. اولین اشتباه آنها این است که نمی توانند عقاید دینی را به عنوان اصول اولیه تغییر ناپذیر بپذیرند. در نتیجه به بحث و ستیز با اصول اولیه می پردازند و هرگز به خود کتاب توجه کامل نمی کنند.

کتاب های اعتقادی را چگونه بخوانیم؛

مسأله ی خواندن کتاب مقدس، چنانچه معتقد هستیم که کلام خداوند است. مشکل ترین مسأله در زمینه ی خواندن است. کتاب هایی که در مورد چگونگی خواندن کتاب مقدس نوشته شده، خیلی بیشتر از تمام
کتاب هایی است که به رشته ی تحریر در آمده است. بدیهی است که کلام خداوند مشکل ترین نوشتاری است که انسان می تواند بخواند و تنها باید به یک شکل صحیح خوانده شود.

علوم اجتماعی را چگونه بخوانیم؛

علوم اجتماعی چیست؟

علوم اجتماعی روی دانش سیستماتیک جوامع بشری متمرکز است. کار آنها عبارت است از تحقیقاتی در روش های آماری، جمعیت شناسی، خط و مشی تصمیم گیری، به کار گماردن و رفتار با کارکنان، مدیریت عمومی و بوم شناسی انسانی و... حتی درک جوانب گوناگون این
کوشش ها به دقت و تبحرنسبتاً زیادی محتاج است.

دانشمندان علوم اجتماعی تعصب خاصی به روانشناسی دارند. آنها تمایل دارند که روانشناسی را به این دلیل که به بررسی ویژگی های افراد
می پردازد از حوزه کار خود دور کنند و حال آنکه علوم اجتماعی دقیقاً کار خود را روی عوامل فرهنگی، نهادی و محیطی متمرکز می کند. در عین حال چون فرد را از محیط اجتماعی نمی توان تفکیک کرد. روانشناسی هنجاری و غیر هنجاری هم باید در زمره ی علوم اجتماعی قرار گیرد.

در مورد علوم رفتاری چه نظری وجود دارد؟ منظور از رفتار، رفتاری که قابل مشاهده و قابل بررسی و سنجش و قابل اثبات باشد.

بدین سان با توجه به اهدافی که در نظر گرفته شد، رشته هایی مانند مردم شناسی، علم سیاست و جامعه شناسی به نوعی هسته ی مرکزی علوم اجتماعی را تشکیل می دهند.

علاوه بر این بیشتر دانشمندان علوم اجتماعی معتقدند که حقوق، تعلیم و تربیت و مدیریت عمومی، بازرگانی و خدمات اجتماعی در محدوده ی علوم اجتماعی قرار می گیرد.

مشکل خواندن علوم اجتماعی؛

تصریح در کاربرد اصطلاحات در علوم اجتماعی دشوارتر از علوم دیگر می باشد. تعریف دایرة المعارف  یا مثلث متساوی الساقین یک چیز است. ولی تعریف سلامت روان چیز دیگری است. اگر دانشمند علوم اجتماعی بکوشد که چنین اصطلاحاتی را تعریف کند. در نتیجه خوانندگان تمایل دارند که دانشمندان علوم اجتماعی در سراسر کتاب با این اصطلاحات کار کند.

دانشمندان علوم تشریحی برای ساده تر کردن فهم مطالب و کاربرد آنها در مباحث به شما می گویند که اصطلاحاتی ضروری هستند و خودش چگونه آنها را به کار برده است. معمولاً چنین توضیحاتی در آغاز کتاب به شکل تعریف، امر مسلم و اصل بدیهی و ضروری می باشد. توضیح کاربرد اصطلاحات مانند تعیین مقررات یک بازی است.

مشکل اصلی خواندن کتب علوم اجتماعی نسبت به علوم خاص از این حقیقت سرچشمه  می گیرد که این رشته آثار تشریحی، آمیزه ای از علوم مختلف هستند. این وضع درعلوم اجتماعی اختلاطی از علم، فلسفه و تاریخ است. شکل اختلاط در کتب مختلف فرق می کند. خواننده با این وظیفه روبرو است که رشته های گوناگونی را که مطلب از ترکیب آنها به وجود می آید تشخیص دهد و در یک کتاب واحد نیز احتمالاً تفاوت می کنند. تشخیص آنها کار ساده ای نیست.

اولین گامی که خواننده ی انتقادی باید بردارد، پاسخ به این سئوال است که کتابی را که می خواند چه نوع کتابی است؟

اگر بتوانید بگویید کتابی را که می خوانید از کدام یک از رشته ها به وجود آمده است، راه خوبی را برای فهمیدن آن برگزیده است.

تعیین رئوس مطالب اثری که در زمینه ی علوم اجتماعی است چندان مشکل نیست. اما همانطور که قبلاً گفتیم به توافق رسیدن با نویسنده در تصریح کاربرد اصطلاحات و مفاهیم دشوار است. اما آخرین سئوال یعنی اصلاً فایده ی کتاب در چیست؟

خواندن متون علوم اجتماعی؛

در علوم اجتماعی رسم بر این است که به جای آنکه یک کتاب در یک زمینه بخوانند، چندین کتاب راجع به یک موضوع می خوانند، یکی از نشانه های این امر آن است که خود نویسندگان علوم اجتماعی برای اینکه با زمان پیش بروند. باید بطور مرتب چاپ های جدید و تجدید نظر
شده ی آثارشان را ارائه کنند و چاپ های جدید جانشین آثار پیشین
می شوند.

اگر می خواهید حقایق وقایع گذشته را کشف کنید، بهتر است راجع به یک موضوع به جای خواندن یک کتاب چند کتاب بخوانید. اما در این موارد احتمال اینکه بتوان کتابی جامع و معتبر پیدا کنید خیلی بیشتر است. اما در مورد علوم اجتماعی چنین کاری معمول نیست. بنابراین ضرورت خواندن چند کتاب به جای یک کتاب بیشتر محسوس است.

چنین موقعیت مشابهی در مورد فلسفه نیز وجود دارد. برای درک فیلسوف باید کوشش کرد که مطالب فیلسوفان دیگر را که او نیز خوانده است و روی وی تأثیر گذاشته است خواند.

اهداف نهایی خواندن؛

سطح چهارم خواندن، خواندن تلفیقی

ابتدا باید بدانیم بیش از یک کتاب راجع به موضوع خاصی وجود دارد و کدام کتاب ها باید به شکل کلی خوانده شوند. در هر پروژه ی خواندن تلفیقی تناقضات عجیبی وجود دارد. در این مرحله  قبل از شروع به خواندن دو یا چند کتاب موضوع خاصی را تعیین کنید. خواننده در صورت توافق با آنچه که خوانده و قبول کرده، خود را به شکل خاصی ملزم برای عمل به آنها می بیند.

نقش خواندن اجمالی در خواندن تلفیقی؛ 

به خاطر می آورید که هنگام خواندن اجمالی یعنی مرحله سریع خوانی به شما کمک می کند که برای خواندن تحلیلی آماده شوید. مرحله ای که در طی آن موضوع کتاب را تشخیص می دهید و نوع کتاب و رئوس مطالب و ساختار آن را تعیین می کنید. اگر به آنچه کتاب می گوید گوش ندهید از فهم آن عاجز می شوید. در عین حال نویسنده ی کتاب های علمی همیشه کوشش می کند که فرضیات و آنچه می خواهد ثابت کند توضیح دهد و ضمناً سعی می کند فهم اصطلاحات و مفاهیمی که به کار می برد برای خواننده ساده باشد. چون به توافق رسیدن با نویسنده و پیدا کردن نظرات او بخش اصلی خواندن است.  مرحله ی بعد که طی آن باید مندرجات کتاب را با توجه به توافق کردن با نویسنده و تعیین اظهارات و دنبال کردن استدلال های نویسنده دنبال کنید.

خواندن اجمالی و هم  خواندن تحلیلی سبب آمادگی خواننده برای خواندن تلفیقی می شود. حال فرض کنید، حدود صد عنوان کتاب که ظاهراً راجع به موضوع عشق است در اختیار دارید. اگر بخواهید همه ی آنها را به شکل تحلیلی بخوانید، نه تنها خواهید توانست ایده ای نسبتاً روشن راجع به موضوع مورد تحقیق پیدا کنید. اما خواندن صد کتاب به شکل تحلیلی ممکن است ده سال وقت بگیرد. در روبرو شدن با این وضعیت راه میانبری وجود دارد و آن خواندن تلفیقی است.

اولین کار بعد از جمع آوری فهرست کتب این است که تمام آنها را به طور اجمالی بخوانید. قبل از اینکه تمام آنها را اجمالاً بخوانید، نباید هیچ کدام را به شکل تحلیلی بخوانید. خواندن اجمالی شما را با تمام
پیچیدگی های موضوع یا با تمام بینش هایی که نویسنده می خواهد مطرح کند آشنا نمی کند. ولی وظیفه ی مهم را انجام می دهد.

اول اینکه ایده ای نسبتاً روشن از موضوع به دست می دهد. بطوری که بعداً که به خواندن تحلیلی برخی از کتاب های این فهرست می پردازید. این نوع خواندن برایتان مفید واقع خواهد شد. دوم اینکه این امر سبب
می شود که انبوهی از کتاب هایی که فهرست کرده اید به تعدادی منطقی تقلیل پیدا کند. خواننده ای که در خواندن اجمالی تبحر دارد، کاری بیش از طبقه بندی کتاب در ذهنش انجام می دهد و آن کسب توفیق در فهم سطحی محتویات کتاب است. همچنین در مدت کوتاهی که کتاب را مرور می کنید، متوجه خواهید شد که آیا کتاب مطلب مهمی در رابطه با موضوع مورد نظر دارد یا خیر.

حالا یاد می گیرید که آیا به منظور فهم بیشتر باید دوباره به کتاب رجوع کنید یا آنکه نیازی به دوباره خواندن کتاب نیست. پس از آنکه با کمک خواندن اجمالی فهمیدید که چه کتاب هایی مربوط به موضوع هستند.یا آنکه نیازی به دوباره خواندن کتاب نیست.

 پس از اینکه  یاد گرفتید که با خواندن اجمالی چه کتاب هایی مربوط به موضوع هستند. اکنون می توانید به خواندن تلفیقی آنها اقدام کنید. اما فراموش نکنید که هنر خواندن تحلیلی هنگامی در مورد خواندن یک کتاب واحد قابل استفاده است که هدف و مورد نظر درک آن کتاب باشد.

پنج مرحله ی خواندن تلفیقی؛

اکنون با خواندن اجمالی تعدادی کتاب به این نتیجه رسیدید که چند تا از آنها کاملاً به موضوعی مربوط می شوند که تصمیم دارید راجع به آن تحقیق کنید. حالا چه باید کرد؟

برای خواندن تلفیقی پنج مرحله وجود دارد. هر گاه یکی از این مراحل طی نشود خواندن تلفیقی بسیار مشکل خواهد شد.

مرحله ی اول خواندن تلفیقی: پیدا کردن عبارات مربوط به موضوع

اولین مرحله در این سطح از خواندن، مروری بر تمام آثاری است که مربوط به موضوع باشد. هدف شما این است که در کتاب ها عباراتی را پیدا کنید که بیشترین رابطه را با موضوع مورد نظر داشته باشند. باید تمام آن قسمت های کتابی را که انتخاب کرده اید به سرعت بخوانید. بسیاری همه ی مطالب را با یک سرعت می خوانند، در حالی که ممکن است این سرعت برای بعضی از مطالب بسیار تند و برای بعضی بسیار کند باشد. در ضمن همیشه این واقعیت را در نظر بگیرید که کتاب را به این دلیل می خوانید تا به روشن شدن موضوع مورد نظرتان کمک کند.

به خاطر داشته باشید، اولین هدف دوره ی خواندن اجمالی استفاده از این مرحله در خواندن مرحله ی تلفیقی است. همانطور که گفتیم درک درست مسأله ممکن نیست مگر اینکه بسیاری از کتبی را که در فهرست اصلی وجود دارد را مرور کرده باشید.

مهمتر از همه اینکه لازم نیست درک وسیعی از کتاب خاصی داشته باشید، همین قدر که بدانید کتاب چگونه می تواند در زمینه ی خاص که مورد نظر شما است به شما کمک کند مفید خواهد بود. با این کار نویسنده در حل مسائل به شما کمک می کند.

باید به این نکته دقت کنید. کتاب هایی که می خوانید در خدمت شما هستند نه آنکه شما در خدمت آنها باشید. برای همین خواندن تلفیقی فعالانه ترین شکل خواندن است. بنابراین وقتی کتابی را به شکل تحلیلی می خوانید، از یک نظر خود را مانند شاگردی در اختیار استاد قرار
می دهید. در صورتی که هنگام خواندن تلفیقی این شما هستید که باید بر کتاب مسلط باشید. برای این منظور باید به شکلی با نویسنده به توافق برسید  که تا حدی با دفعات قبل فرق کند.

مرحله ی دوم خواندن تلفیقی: جلب موافقت نویسنده

هنگام خواندن تشریحی شما ملزم بودید که با نوسینده به توافق برسید. یعنی واژه های اساسی او را پیدا کنید و بفهمید که وی آنها را چگونه به کار برده است. اما در اینجا شما با چندین نویسنده روبرو هستید و احتمال کمی دارد که آنها از واژه ها و حتی اصطلاحات یکسانی استفاده کرده باشند. آنها ممکن است اصطلاحات مناسبی برای پرداختن به آن خلق نکرده باشند.

نظرات نویسنده از اصطلاحات به وجود می آید و مطمئناً شما باید عین همین کار را روی آثاری که می خوانید انجام دهید. بهتر این است که در این مرحله دقت بیشتری بکنیم.

مرحله ی سوم خواندن تلفیقی: روشن کردن سئوالات

در این مرحله از خواندن ما ملزم هستیم که جملات کلیدی  نویسنده را پیدا کنیم و با کمک آنها نظرات او را درک کنیم. روشن ساختن این سئوال ها و برداشت و حدس ما از اولین سئوالی که مطرح می شود و پاسخ های گوناگونی که نویسندگان مختلف به آن می دهند بسیار مهم است.

بهترین راه برای این کار طرح یک رشته سئوال است که هر یک از نویسندگان به آنها پاسخ می دهند و سبب روشن شدن موضوع مورد نظر می شود. سئوال ها باید به شکلی طرح شوند که در حل مسأله ما مفید باشد و درعین حال آنچنان باشند که همه و یا اکثر نویسندگان ما بتوانند به آنها پاسخ گویند. مشکل اینجاست که سئوال هایی را که می خواهیم پاسخ داده شوند، ممکن است از نظر نویسندگان به عنوان سئوال قلمداد نشوند. سئوال ها باید به شکلی منظم شود که بر اساس موضوع کتاب باشند.

در واقع این واقعیت را باید پذیرفت که نویسنده به یک یا چند سئوال ما هیچ پاسخ نمی دهد. اگر نویسنده به سئوال ما توجه کرده بود،
می توانستیم نتیجه بگیریم که بعداً به طریقی به آن پاسخ خواهد داد. اما به طور کامل هم نمی توان به بیانات نویسنده هم متکی بود.

مرحله ی چهارم خواندن تلفیقی: تعیین مسائل مورد اختلاف

اگر سئوالی روشن باشد. اما نویسندگان مختلف به اشکال گوناگون – شاید موافق یا مخالف – به آن پاسخ می دهند که در آن صورت مسأله تعیین شده است.

وقتی نویسندگان مورد بررسی فقط دو پاسخ ارائه دهند، موضوع نسبتاً ساده است. در غیر این صورت، پاسخ های مخالف باید نسبت به یکدیگر تنظیم شوند.

وقتی درک نویسنده از سئوالی یکسان باشد، ولی پاسخ های آنها مخالف یا متضاد باشد. در واقع موضوع مورد نظر آنها به هم پیوسته است. معمولاً اختلاف پاسخ ها را باید به برداشت های مختلفی که سئوال
می شود نسبت داد که نسبت به موضوع وجود دارد. ممکن است موضوع ها ی زیادی در مورد مسأله ای که به آن می پردازیم وجود داشته باشد. اما باید این موضوع ها را دسته بندی کرد. مثلاً سئوال هایی که راجع به موضوع تحت بررسی هستند، ممکن است باعث طرح موضوعات دیگری در آن رابطه شود.

این موضوع ها که رابطه ی  بسیار نزدیکی با تعدادی از سئوال ها دارند می توان تحت عنوان موارد بحث انگیز یاد کرد. وظیفه ی خواننده ی تلفیقی آن است که آنها را به شکلی منظم و روشن دسته بندی و مرتب کند. این دسته بندی و ترتیب موارد بحث و همچنین تعیین موضوع های اصلی ما را به آخرین مرحله خواندن تلفیقی می رساند.

مرحله ی پنجم خواندن تلفیقی: تجزیه و تحلیل مباحث

تا این مرحله توانستید که از کتاب های مورد نظر عبارات مناسب را پیدا کنید ویک رشته از سئوالات را طرح و تنظیم کنید و موضوع هایی را که از پاسخ های مختلف به سئوال ها به وجود می آمد را تعیین و
طبقه بندی کنید. حالا چه کاری باقی می ماند؟

پاسخ دادن به این سئوال ها یعنی: کتاب چه مطلبی را عرضه می کند؟ و چگونه آن را عرضه می کند؟

با توجه به موضوع مورد بحث می توان پاسخ گفت. در مورد خواندن تحلیلی دوسئوال دیگر مطرح می شود. اصولاً فایده این مطلب چیست؟

باید متوجه بود که وظیفه ی ما به عنوان خواننده ی تلفیقی فقط پاسخ دادن به سئوال های خودمان که با دقت فراوان طرح و تنظیم شده تا هم مباحث و هم موضوع را روشن کند نیست. بعضی مواقع جواب را باید در برخورد پاسخ های متضاد پیدا کرد. اگر نگوییم تمام آنها و یا حداقل، بسیاری از آنها دارای دلایل و شواهد محکمی هستند.

این سئوال ها را باید به ترتیب خاصی مطرح کرد و باید بتوان از این ترتیب دفاع کرد. باید به این سئوال ها دلیل قانع کننده و طبقه بندی شده ارائه کرد. تنها بعد از انجام این کارها است که می توان تجزیه و تحلیل مناسب نسبت به موضوع انجام داد. بنابراین برای رسیدن به حقیقت ممکن نیست مگر از نتیجه ی بحثی منظم است. 

ضرورت رعایت بی طرفی؛

توافق انسان ها درباره ی  ماهیت چیزها در عرصه ی پژوهش،
زمینه ای برای حقانیت عقاید مشترک میان آنها فراهم می کند. اما عدم توافق آنان به این پیش داوری می انجامد که هیچ یک از عقاید مورد اختلاف، چه مشترک و چه غیرآن – نمی تواند بطور کامل حقانیت داشته باشد. البته در میان این عقاید، ممکن است یکی از بقیه کامل تر باشد. اما این امکان نیز وجود دارد که هر کدام از آنها قسمتی از حقیقتی کلی باشد. حتی امکان دارد تمام عقاید مورد اختلاف اشتباه باشند.

هدف خواندن تلفیقی می تواند آن باشد که به گونه ای متفاوت به درک قضیه کمک کند. این همکاری در تمام مراحل باید با بی طرفی کامل انجام گیرد. بطور خلاصه خواننده ی تلفیقی می کوشد که همه ی جوانب را در نظر بگیرد و از هیچ و از هیچ طرف جانبداری نکنید. در این مورد تمام جوانب موضوعی را به طور دقیق نمی توان مورد ملاحظه قرار داد. بنابراین مشکل همچنان باقی می ماند. خواننده ی تلفیقی باید دچار وسوسه خاصی نشود و نسبت به افکار خودآگاهی داشته باشد.

به منظور اجتناب از طریق خودداری از قضاوت صریح، راجع به صحت عقاید مورد بحث، خواننده ی تلفیقی باید پیوسته به متن اصلی نویسندگان مراجعه کند و پاسخ های گوناگون به سئوالات اساسی را بارها بخواند تا بتواند برای خود قضاوت کند که برداشت نویسنده صحیح است یا خیر. دقت کنید بی طرفی یا بی نظری در کلیه این مراحل مد نظر گرفته شود.

دست یافتن به خواندن ایده آل نیاز به کوشش های حساب شده ای در زمینه ی سنجش سئوالات با یکدیگر و عدم پیش داوری در مورد آنها دارد.

روش تمرین کردن و یاد گرفتن:

1- به روند حل مسأله دقت کنید.

2- سیستم حفظ کردن و به یاد آوردن را تمرین کنید.

3- تست رابطه ها را تمرین کنید.

4- شناخت علت و معلول و رعایت نظم در حل مسأله.

5- دلایل اصلی و فرعی را بشناسید.

6- تمام علل ممکن را شناسایی کنید.

7- مشکلات احتمالی را پیش بینی کنید.

8- بهبود یادگیری و کنترل زمان.

9- استفاده از پرسش ها برای حل مسأله.

10- دائما با شادی و سرگرمی مطالعه کنید.

رازهای فهم درس:

1- چیدمان و ترتیب نکات اصلی و فرعی درس. چنانچه سئوالات انتهایی درس به دانش آموز قدرت تحلیل می دهد.

2- باید بتواند در هر موضوع بدعت ایجاد کند. از این طریق باعث تغییر و تحول در نوع نگرش نسبت به موضوع بدست می آورد. در اینجا استفاده از تعابیر و تعاریف خاص اهمیت دارد.

3- دید ترکیبی نسبت به موضوع مورد بحث ((تجسم رودخانه و
آب راه های فرعی و اصلی))

4- فهم عمیق موضوع درس با استفاده از یک سلسله سئوالات پشت سر هم به صورت داستان گونه و سریالی.

5- پیدا کردن نگرش مفید نسبت به حل مسأله (حل معما گونه)

6- پیدا کردن نمودار و جدول نسبت به روند حل مسأله

7- استفاده ازراهکارهای خلاقانه و ایده آل نسبت به موضوع درس

8- چینش منطقی و هوشمندانه

روند تفکر بر متن کتاب:

1- فهم متن کتاب

2- به دنبال دیدی علمی، مفهومی، ترکیبی

3- پیدا کردن عبارات کلیدی

4- وجود استثناء در متن

5- پیدا کردن اصطلاحات و تعابیر خاص

6- فهم سئوالات ترکیبی و مفهومی

7- ترکیب کردن چندین تیپ سئوال و داشتن ایده ای جدید

8- شناخت نحوه ی نگرش طراح درس

9- تیپ بندی (دسته بندی) مباحث بر اساس سئوالات

10- برداشت و استنباط شما از درس

11- بیان کردن نکات شکل (تصویر کتاب) در قالب متن و توجه به نکته ای خاص

12- تغییر در ادبیات و نوع بازگو کردن درس

13- شناخت اجزاء متن و نوع ارتباط آنها با یکدیگر

14- فهم ترکیب اجزاء درس با یکدیگر

15- اکنون باید بدانید که درس جدید را چگونه و با چه دیدی بخوانید

16- پیدا کردن روش های میانبر و منطقی

17- طبقه بندی کردن سئوالات در تیپ های مختلف

دانش آموز فعال و نکته سنج با شناخت تقسیم انرژی در سئوالات مختلف نکات اصلی و فرعی را از متن کتاب غربال می کند. دانش آموز باید در برخورد با مفاهیم کتاب درسی و کشل های آن نکته سنج و دقیق باشد.

انواع سئوالات: (ساده – مفهومی – ترکیبی)

1- سئوالات عبارت محور

2- سئوالات چند موردی

3- سئوالات مقایسه ای

4- سئوالات همانند، برخلاف

5- سئوالات با جواب بزرگ

6- سئوالات با جواب کوچک

7- سئوالات استنباطی

8- سئوالات مفهومی

9- سئوالات برجسته و مهم

10- سئوالات انحرافی

11- سئوالات خاص و موردی

12- سئوالات تعبیری

13- سئوالات تصویر محور

14- برخی شرایط در جمله سبب فهم بیشتر متن می شود. مانند استفاده از قید (در تعدادی از موارد)، (اغلب)، (اکثرا)، (فقط)، (معمولا)، (تقریبا)، (به جز)، (بسیاری). بنابراین در مورد هر متن قیدها سبب می شوند تا متن را بهتر بفهمیم و درک کنیم

15- کنار هم قرار دادن نکته ها، مفاهیم و وقایع در کنار یکدیگر

16- سعی کنید مثل دانشمندان خودتان مطالب را در کنار هم بگذارید و آنها را کشف کنید. این ترفند به شما کمک می کند تا نکات را کشف کنید و بهتر به ذهن بسپارید. اما باز هم دقت به استثناها خیلی کمک می کند. در آخر خودتان جمع بندی کنید.

17- مفاهیم را در کنار هم و به صورت موشکافانه بررسی کنید.

18- دقت به روند مطلب؛ یعنی بدانید هنگامیکه اتفاقی رخ می دهد، چه اتفاق دیگری بعد از آن به وقوع می پیوندد. با در کنار هم قرار دادن به صورت علل عرضی و طولی به نتیجه ی اصلی می رسید.

19- بگذارید ذهنتان چندین جنبه از یک موضوع را در شرایط متفاوت بررسی کند.

20- مخلوط کردن مطالب درسی با یکدیگر

21- بازگو کردن درس با جملات عامیانه

22- پیدا کردن سرانجام و سرنوشت مطلب درس

23- هرگز از تحلیل و موشکافی مطالب و مقام مقایسه ی اطلاعات آن با یکدیگر کم کاری نکنید.

24- در هنگام مطالعه نگرش ادبیات محور داشته باشید و با بررسی افعال خاص یک یا چند حالت خاص را در نظر بگیرید. فعل هایی مثل (می تواند)، (نمی تواند)، (ممکن است)، (ممکن نیست)، (می توان گفت)، (نمی توان گفت) و... این عبارات  در جمله می توانند باعث تغییر در کلیت جمله شوند. در این حالت شما باید بر همه ی جنبه ها و شرایطی که مطلب مورد نظر در پی آن است، اشراف پیدا کنید تا بتوانید در زمانی اندک آن شرایط را در نظر بگیرید. نکته ی قابل تأمل این است که وقتی چنین فعل هایی در جمله استفاده می شوند، یعنی در آن حالت خاص امکان وقوع آن وجود دارد یا خیر.

25- گاهی اوقات تفاوت ها و شباهت ها بین موضوع ها مطرح می شود.

26- استفاده از تعابیر عامیانه درباره ی مطالبی که خوانده اید.

27- تقسیم بنی مطالب و اولویت بندی آنها.

28- کمک گرفتن از تصاویر کتاب.

29- تصاویر مرتبط را در کنار هم قرار دهید.

30- به تصاویر کتاب بیشتر دقتی کنید. بدانید که کدام نقطه ی شکل به چه چیزی اشاره دارد.

31- جایگاه هر قسمت را در تصویر مشخص کنید.

32- اکنون باید هم زمان دیدی ترکیبی و جزء نگر در مورد تصاویر و مطالب داشته باشید و جایگاه هر مطلب را به طور دقیق بدانید و اجزاء هر مطلب را به ترتیب پیوستگی در نظر بگیرید.

33- بگذارید رازی را برایتان بگویم. دید مفهوم گرا (مقایسه ای) به موضوعات درس داشته باشید. در واقع سعی کنید همه ی چیزهای مرتبط با یکدیگر را در نظر بگیرید و از طرف دیگر نسبت به این موارد دید مقایسه ای داشته باشید.

34- گاهی چندین مفهوم با یکدیگر ترکیب شده اند. مفاهیمی که شاید در نگاه اول با یکدیگر ارتباط چندانی ندارند.

35- جایگاه و عملکرد هر جزء از مطلب را کشف کنید. بنابراین به مفاهیم و عمق هر موضوع توجه کنید و جایگاه هر کدام را به درستی شناسایی کنید.

36- تسلط بر پیوستگی مطالب و مفاهیم آن در شکل و قالب خاص و ترکیب کردن آنها با یکدیگر اهمیت دارد.

37- سعی کنید همه ی مطالب مرتبط را به ترتیب در ذهن مرور کنید.

38- جمع آوری همه ی نکات و موضوعات مرتبط در کنار یکدیگر.

39- تقسیم بندی کتاب به موضوعات مختلف

40- کنار هم قرار دادن مطالب به صورتی که قابل فهم باشد.

روش خواندن درس:

تقریبا اکثر دانش آموزان نحوی مطالعه ی درس را نمی دانند. از طرف دیگر در بسیاری از موارد، شیوه ی مطالعه ی دانش آموزان شبیه به هم است و یا حداقل اصول کلی شیوه ی مطالعه و مرور درس یکسان است.

در مقام یک مشاور می گویم که شیوه ی مطالعه ی سنتی اگر چه
می تواند مفید باشد، ولی وقت گیر و شاید نتوانید نتیجه ی مورد نظر را کسب کنید. باید شیوه ای بسیار خاص و البته قابلیت انطباق با درک مطلب داشته باشد.

هنگامیکه برای اولین بار می خواهید یک فصل از کتابی را مطالعه کنید، بهتر است:

1- برای کی بار کل فصل را روزنامه وار نگاه کنید. در این مرحله فهمیدن مطالب چندان اهمیت ندارد. همین که بفهمید موضوع در مورد چی است و یک دسته بندی اولیه در ذهنتان ایجاد کنید، کافی است.

در این حالت تیترهای مختلف آن فصل را خوب بررسی و در ذهنتان اسکن کنید که متن زیر این تیتر چه چیزی می گوید و در مورد چه چیزی توضیح داده است. همچنین تصاویری که در زیر آن تیترها قرار دارند را در ذهنتان کنار هم قرار دهید. فایده ی این کار این است که بعدا اگر سئوالی از آن صفحه مطرح شود، سریعا تصاویر موضوع در ذهن شما نقش می بندد و احتمالا ذهن شما زیاد خسته نمی شود.

2- در این مرحله آن فصل را مجددا مطالعه کنید و با یک مداد و یا ماژیک های لایت زیر موارد خاص و نکات مهم خط بکشید. به همین ترتیب جملات با درجه ی اهمیت متوسط و یا کم اهمیت تر را با رنگ دیگری نشان دهید. سعی کنید تصاویری که در کنار متن ها است را بیشتر بفهمید.

3- در نوبت سوم که آن فصل را می خوانید، باید به موارد قبلی که مشخص کرده اید، توجه بیشتری کنید. در این مرحله سعی کنید مطالب همان فصل را در یک دفتر مخصوص دسته بندی کنید. می توانید نمودارد درختی از مطالب تهیه کنید.

4- در این مرحله مطالب موجود در آن فصل را با هم ترکیب کنید. ممکن است برخی نکات فقط از شکل ها استنباط گردند.

5- در این مرحله تمام مطالب را به صورت پیوسته و البته با دیدی ترکیبی (مفهوم گرا) بررسی کنید.

6- در این مرحله فقط با نگاه کردن به کلمات کلیدی، مطالب را یادآوری کنید. هر موضوعی که با هم ارتباط دارد در کنار هم قرار دهید. حالا می توانید مطالب را دسته بندی و خلاصه نویسی کنید.

نکته: اصلا نگران نباشید و دید وسواس گونه به درس نداشته باشید. در هر مرحله از خواندن مطلب واضح تر و روشن تر می شود. به یک نقاش دقت کنید که ابتدا با خطوط کم رنگ و نازک، طرح خود را
می کشد و بعد از آن در مرحله ی بعد روی خطط را پر رنگ می کند و در مرحله ی بعد رنگ های مختلف را بکار می گیرد و سر جای خودش قرار می دهد و در مرحله ی بعد سایه ها را می گذارد و در مرحله ی بعد خطوط و سایه های ظریف را اجرا می کند و در نهایت تابلوی کاملی را ارائه می دهد.

چگونه خلاصه برداری کنیم؟

خلاصه برداری به دانش آموز کمک می کند که نکات اصلی و اساسی را تشخیص دهد و در موقع خواندن مطالب درسی علاوه بر تسلط بر اندیشه ی اصلی به عبارت بهتر (مفهوم مطلب) بر بسیاری از جزئیات نیز احاطه پیدا کند.

هنگامیکه خلاصه برداری می کنید به تدریج مطالب مطالعه شده را
دسته بندی و سازماندهی می کنید. این کار در بهتر فهمیدن مطلب به شما کمک می کند. اما ابتدا باید بدانید که چه چیزی را می خواهید دسته بندی و خلاصه کنید. به عبارت دیگر مفهوم اصلی و جان کلام را از متن به دست آورید و سپس به تدریج مطالب فرعی را به آن اضافه کنید. با این روش حتی می توانید بر اساس یک طرح شخصی به مطالب کتاب نظم جدیدی بدهید. توجه کنید که مطالب مثل یک داستان، راحت تر به خاطر سپرده می شود و سریع تر به یاد می آیند.

در نظر داشته باشید که یکی از اهداف اصلی خلاصه برداری، کوتاه شدن زمان اختصاص داده شده، برای مرور مطالب درسی است.

ارتباط معلم و شاگرد

 

به نام خدا

ارتباط معلم و شاگرد

نویسنده: عبدالله یزدانی

جامعه ای که در اندیشه ی آموزش فرزندان نباشد، شایسته ی پیشرفت نیست.

تقدیم به فرزندان ایران زمین

سر شناسه                     : یزدانی، عبدالله، 1353-

عنوان و نام پدید آور        : ارتباط معلم و شاگرد/ نویسنده، عبدالله یزدانی.

مشخصات نشر               : تهران: آیدا کتاب، 1394.

مشخصات ظاهری          : 240 ص.: مصور؛ 14/5 * 21 س م.

شابک                          : 200000ریال5–6–93140-600–978

وضعیت فهرست نویسی   : فیپا

موضوع                       : معلمان – روابط با شاگردان

موضوع                       : معلمان – اخلاق حرفه ای

موضوع                       : تدریس اثربخش

رده بندی کنگره              : 1394 4 الف4ی/1033 LB

رده بندی دیویی              : 1023/371

شماره کتابشناسی ملی      : 3963544

ناشر: آیدا کتاب

نویسنده: عبدالله یزدانی

چاپ اول: 1394

شمارگان: 1000

شابک: 5 – 6 – 93140 -  600 – 978

قیمت : 20000 تومان

همه ی حقوق محفوظ است

تلفن: [phone] - 0919

 مقدمه..........................................................................13

آیا معلم باید امکان سلطه جویی داشته باشد؟...........................15

شناخت و هویت دانش آموز...............................................17

برداشت نادرست درباره ی دانش آموزان..............................20

رابطه ی معلم و شاگرد....................................................20

تجربه ی موفق..............................................................23

قدرت ابتکار.................................................................24

مفهوم معلم از نظر لغت...................................................25

ویژگی های معلم............................................................26

معلم و شاگرد................................................................28

قابلیت های معلم خوب.....................................................28

تربیت امری تدریجی است................................................30

شخصیت شاگردان..........................................................31

به جای توبیخ علت را شناسایی کنید.....................................33

رسالت معلم..................................................................35

دقت در مطالعه..............................................................35

احتیاج به سؤال..............................................................36

روش تدریس.................................................................36

احترام متقابل.................................................................38

شناخت معلم..................................................................38

تبعیض........................................................................39

احترام به معلم...............................................................41

عفو و اغماض در قرآن...................................................41

تست روانی..................................................................43

نقش تشویق...................................................................43

گذشت شیوه ی بزرگان است.............................................45

شناخت و درک کلاس......................................................46

جاذبه و دافعه................................................................46

تقلید از معلم..................................................................47

کیفیت نظام آموزشی........................................................47

اهداف آموزش در فرایند یاددهی – یادگیری..........................48

مراحل مختلف آموزش درس.............................................51

انواع توضیحات.............................................................51

مراحل مختلف آموزش مفاهیم............................................52

آموزش نوین.................................................................53

روش پرسش و پاسخ.......................................................53

مزایای روش پرسش و پاسخ.............................................53

روش تحلیلی و گام به گام.................................................57

قضاوت و ارزشیابی.......................................................57

تکلیف شب...................................................................57

تفاوت های فرهنگی........................................................57

سه سطح شاخص یادگیری محتوای درس..............................59

سازماندهی درس............................................................59

ماهیت یادگیری..............................................................60

تفاوت های فردی............................................................61

ویژگی های درس...........................................................62

ترس از مدرسه..............................................................63

ترس از نظر ذهنی..........................................................63

ترس از نظر روانی........................................................64

عوارض و آثار اضطراب و ترس.......................................64

رابطه ی اضطراب و هوش..............................................64

راه درمان.....................................................................64

اصول کلی درمان...........................................................65

ارتباطات چندگانه ی حافظه برهوش....................................66

تقویت هوش..................................................................67

حل مسأله.....................................................................68

پردازش اطلاعات...........................................................68

مهارت های هوشی به شکل پیچیده با یکدیگر همکاری می کنند.........69

اهمیت ارتقاء هوش.........................................................69

رشد شخصیت...............................................................69

سنجش هوش های چندگانه................................................70

استفاده از دفتر یادداشت...................................................70

طبقه بندی و رده بندی اطلاعات.........................................70

هماهنگی با مشکلات دانش آموز........................................71

نگاه کلی: موفقیت، پیشرفت گام به گام و متوالی.....................71

آموزش مهارت ها به والدین..............................................72

طرح مشکل..................................................................73

رفتارهای کم اهمیت مطلوب را تحسین کنید...........................73

حذف پاداش ها و امتیازها.................................................74

تنبیه بدنی آری یا نه.........................................................75

کارت های گزارش.........................................................77

رفتار والدین..................................................................77

مشکلات و راه حل ها......................................................77

شناخت مفاهیم کلیدی........................................................78

تفاوت های هوشی...........................................................79

نقش و اهمیت شادی.........................................................79

ویژگی معلم خوب...........................................................79

استفاده ی مثبت از نظم و انضباط در مورد دانش آموز..............80

انواع تنظیم وقت.............................................................81

چند روش خلاقانه برای حفظ مطالب....................................81

اثرات مثبت نظم و انضباط................................................83

کمک به رشد دانش آموز..................................................83

اختلال یادگیری..............................................................84

از نظر محتوا سخن گویی دانش آموز به دو صورت است..........85

کارنامه ی تحصیلی.........................................................86

تمرین خط.....................................................................88

قوانین یادگیری...............................................................88

اهمیت خانواده................................................................88

نقش و اهمیت کتاب و مطالعه در افزایش هوش.......................91

تعیین هدف....................................................................92

انواع اهداف..................................................................92

چگونه مطالعه را آغاز کنید؟.............................................93

رسالت معلم..................................................................94

نقش معلم در ایجاد اعتماد به نفس در دانش آموزان..................96

از سختگیری بیجا بپرهیزید...............................................97

عواملی که موجب تخریب کودک می شود.............................98

کیفیت تعامل بین والدین....................................................98

تنظیم برنامه برای دانش آموز............................................99

خلاقیت........................................................................99

استعداد دانش آموزان را بشناسید........................................100

عدم توجه به تفاوت های فردی دانش آموزان.........................101

اهداف و محتوای کتاب های درسی.....................................101

استهزاء و تمسخر به خاطر ایده یا نظر اشتباه........................102

ایده های معلم برای تدریس...............................................102

شیطنت دانش آموز.........................................................102

تفکر و استدلال.............................................................103

نقش معلم.....................................................................103

رفتار دانش آموز بر شخصیت معلم مبتنی است......................104

مراحل مهارت های یادگیری.............................................105

مراحل خواندن کتاب.......................................................106

حرکات چشم و توقف های آن............................................106

رمز گشایی و فهم...........................................................106

فرایند خواندن شامل دو مرحله است....................................106

آموزش شیوه ی مطالعه...................................................107

امتحان........................................................................110

حواس........................................................................112

ادراک و توجه..............................................................112

وابستگی معنی به تجربه..................................................112

دانش آموز بی توجه.......................................................113

تجربه و معلومات..........................................................113

کلیات را قبل از جزئیات درک کنید....................................113

باید ها و نبایدها.............................................................114

مدیریت کلاس..............................................................116

پیشنهادهایی برای تعدیل و تغییر رفتار دانش آموز..................116

به جای واکنش نشان دادن علت را برطرف کنید....................118

شناخت مسئولیت...........................................................118

به دانش آموزان فرصت دهید............................................119

رفتار خوب و مطلوب را در نظر بگیرید.............................121

از تجربه ی دیگران استفاده کنید........................................123

پیامدهای منطق.............................................................124

به طور انفرادی تذکر دهید...............................................126

برای موقعیت های غیر مترقبه برنامه ریزی کنید...................129

نقش تشویق..................................................................129

چندین نحوه ی بیان تشویق را به معلمان پیشنهاد می کنیم..........129

عملکرد انظباطی...........................................................130

رفتارهای عاری از سرزنش.............................................130

سوء رفتار را مشخص کنید نه اینکه تنها تذکر دهید.................131

قاضی عادلی باشید.........................................................132

دانش آموزان را با احترام صدا کنید....................................133

انتظارات خود و میزان هوش هر دانش آموز را در نظر بگیرید........133

رفتار تکرار شونده.........................................................134

نقش تنبیه، اما چگونه و با چه روش هایی!؟ .........................135

قبل از شروع درس، حواس دانش آموز را متمرکز کنید...........135

در مواقع لازم به دانش آموزان هشدار دهید..........................135

قدرت نمایی.................................................................136

ذهن به منزله ی سیستم الگو ساز.......................................137

گستردگی محدوده ی توجه...............................................138

حل مسأله....................................................................139

به چالش کشیدن مسأله....................................................140

نت های موسیقی...........................................................140

شناخت نت های دیز و بمل................................................140

نوآوری........................................................................141

چرا نت ها  روی خطوط حامل قرار می گیرند.......................141

شناخت نت های موسیقی به روش بین المللی..........................144

اکنون نوبت شناخت ارزش نت ها و آشنایی با ریتم است...........145

آموزش ریتم به نوآموزان..................................................146

آموزش عکاسی.........................................................146

اکنون اجرای نت ها را با استفاده از دو دست انجام دهید...........147

موسیقی ایرانی..............................................................148

موسیقی عملی...............................................................148

آواز ایرانی..................................................................154

کاربرد موسیقی ایرانی....................................................161

هنگام مطالعه................................................................163

خلق خود خواسته ی شیوه های جدید نگریستن به موضوع ها...........163

ایده های خلاق..............................................................164

درک اشکال هندسی با توجه به شکل اصلی..........................164

شیوه ی تقسیم اشکال هندسی.............................................165

شناخت افراد با در نظر گرفتن مسأله ی بالا..........................166

هندسه.........................................................................167

مثال نوآورانه................................................................168

عامل تعیین کننده............................................................168

تقسیم درس به اجزاء کوچک تر.........................................168

تقسیمات واقعی..............................................................169

گزینش اجزاء اصلی و فرعی............................................170

سلسله مراتب حل مسأله...................................................171

مسأله، راه حل، داوری....................................................174

روال حل مسأله.............................................................174

درخت حافظه...............................................................177

روش بکارگیری از تکنیک درخت حافظه............................177

اصول مطالعه و فراگیری بهتر..........................................178

آیا کلمه واژه است یا چیستان.............................................178

نقش معلم چیست............................................................178

نقش معلم ورزش...........................................................179

نقش معلم ادبیات............................................................180

نقش معلم ریاضی..........................................................180

نقش معلم انشاء.............................................................181

نقش معلم شیمی............................................................182

نقش معلم عربی............................................................182

نقش معلم هنر...............................................................182

نقش معلم تأتر...............................................................183

نقش معلم خط...............................................................183

آموزش خطاطی به شیوه ای ساده.......................................183

نقش معلم نقاشی.............................................................185

تمرین نقاشی برای نوآموزان.............................................186

آموزش الفبای فارسی به شیوه ای خلاقانه.............................188

آموزش حروف انگلیسی به شیوه ای خلاقانه..........................190

تفاوت های حروف فارسی و انگلیسی..................................191

سخنی با والدین..............................................................191

علل نارسا نویسی...........................................................192

برای ترمیم نارسانویسی...................................................192

خطاها و علل نارسا نویسی...............................................193

برای ترمیم نارسا نویسی..................................................194

مشکل غلط املائی..........................................................194

مشکل بدخطی دانش آموزان..............................................194

آموزش حروف فارسی و انگلیسی به وسیله ی دایره................195

نقش معلم.....................................................................196

ریاضی را به دنیای واقعی مربوط سازید..............................196

چگونه در هنگام خرید به تمرین ریاضی بپردازید...................196

تمرین ریاضی به هنگام پختن غذا.......................................197

برای ریاضی دلایل عملی ارائه دهید...................................198

برنامه ریزی مسافرت ها را بر عهده ی کودکان بگذارید..........198

تخمین.........................................................................199

بازی های سفری...........................................................199

از کودکان بخواهید برای خود برنامه ریزی کنند....................199

دو شکل از برنامه ریزی روزانه.......................................200

پول توجیبی..................................................................200

برای پس انداز برنامه ریزی کنید.......................................200

مسأله: انتخاب عملیات....................................................201

طبقه بندی اطلاعات.......................................................201

مرتب کردن مطالب.......................................................202

ویژگی های نکات کلیدی.................................................202

سیستم هشت مرحله ای مطالعه..........................................202

عوامل منفی درس..........................................................204

صداقت با دانش آموز......................................................206

دانش آموزان دوست دارند مورد اعتماد باشند........................206

اطلاعات اولیه...............................................................206

جریان حرکت ماشین.......................................................207

عامل مؤثر کدام است؟.....................................................207

نقش اصلی درس های مختلف در فهم آنها...........................207

نقش حالت ها در تمرکز حواس..........................................207

پرورش دقت و حواس دانش آموزان....................................208

یادداشت برداری در کلاس...............................................208

صدای یکنواخت............................................................209

تنفس عمیق..................................................................209

تمرین پرورش آگاهانه ی فکر...........................................209

کنترل تفکر..................................................................209

دانش زبان بدن..............................................................210

جعل زبان بدن به منظور مخفی ساختن احساسات...................211

احساس عدم امنیت.........................................................211

محبت و عشق ورزیدن...................................................211

حضور معلم................................................................212

واکنش مثبت................................................................212

دروغ گویی.................................................................212

مخفی کردن حقیقت........................................................213

نگرانی در چهره ی دانش آموز.........................................214

تشویق دانش آموزان به مطالعه..........................................214

پرورش اخلاق در دانش آموز...........................................214

تفاهم همراه با تربیت......................................................215

عقده ها چگونه به وجود می آیند........................................215

تحریک شخصیت..........................................................216

رسالت سنگین تعلیم و تربیت............................................217

روش غیر مستقیم..........................................................217

منفعت دیگران..............................................................218

کودکان دشوار چگونه به وجود می آیند...............................219

کنترل شدید..................................................................219

تربیت بر اساس نوع شخصیت دانش آموز............................220

انتخاب رشته ی ورزشی..................................................220

تربیت افراد مختلف........................................................220

راه هایی برای بهبود آینده ی دانش آموز..............................221

شخصیت مختلف دانش آموزان..........................................221

تأثیر شباهت ها و تفاوت ها در آموختن................................223

زنجیره ی اطلاعاتی.......................................................223

دانش آموز می تواند بین زنجیره ی اطلاعات، ارتباط برقرار کند......223

نگاه اجمالی و دقیق........................................................223

راه های مهم درس.........................................................224

خلاصه نویسی..............................................................226

روش تقسیم و منها و لوزی برای فهمیدن درس......................227

عامل پرخوری و پر خوابی..............................................227

همنشینی و معاشرت.......................................................227

معلم با تجربه................................................................228

نهاد دانش آموز مانند یک زمین کشاورزی.............................229

دانش آموز یک معدن غنی حیاتی است.................................230

مراحل شناسایی دانش آموزان............................................230

ایجاد احساس امنیت در دانش آموزان...................................230

با اعتماد به نفس از بحران ها، فرصت های طلایی بسازید........230

پرهیز از قضاوت های عجولانه.........................................231

چگونگی احاطه بر درس..................................................231

مسائل کلی درس............................................................232

روش حل مسأله.............................................................232

طرح مسأله ی فیزیک.....................................................233

مفاهیم کلیدی فیزیک.......................................................236

شناخت مفاهیم قبل از دبستان............................................237

 مقدمه

این کتابی درباره ی معلمان است.

این کتاب نشان می دهد که دانش آموزان چه تفاوتهایی دارند. شاید بتوان گفت که دانش آموزان پیچیده تر از آنند که بتوانید آنان را بشناسید. طور دیگری هم می توان گفت و آن اینکه دانش آموزان درک نشدنی هستند. آن هم به این علت که دانش درست و حسابی ندارند. حالا چگونه می توان دانش آموزان را تعریف کرد.

این درست نیست که دانش آموزان همیشه مقصر هستند. بله معلمان می توانند کنترل کلاس را در دست داشته باشند.

آیا معلم باید امکان سلطه جویی داشته باشد؟

معلمان نباید از روی عادت درس بدهند. به گمان من بیشتر معلمان به استادی نمی رسند و معلم باقی می مانند، مگر آنکه روش های خلاقانه را بکار ببرند. اما معلمان بزرگ به استاد تبدیل می شوند. از سوی دیگر معلمان نباید دانش آموزان را تحقیر کنند و فکر کنند که آنان پیشرفت نمی کنند.

اما واقعیت چیز دیگری است، واقعیت این است که معلمان بی تجربه دانش آموزان را نمی فهمند. معلمان می خواهند همه ی دانش آموزان، خودشان را بهبود بخشند. این معنایش این است که از دانش آموزان انتظار داشته باشیم مثل یکدیگر باشند. اما دانش آموزان با یکدیگر تفاوت دارند، آن هم تفاوت های اصولی.

با این حساب چرا بعضی از معلمان انتظار دارند که همه ی
دانش آموزان به یک میزان پیشرفت کنند. معلمان فکر می کنند که دانش آموزان مجبورند در چارچوب کلاس پیشرفت کنند. آنان را مجبور می کنند که تبدیل به دانشمندان کوچک بشوند. در نتیجه
دانش آموزان احساس خشم و رنجش دارند که آنقدرها هم بی زمینه نیست. لازم است تعادل بهتری میان برداشت سنتی معلمان که تصور می کنند باید بر دنیای دانش آموزان حکومت کنند، و برداشت های افراطی شخصی و سلطه جویانه برقرار شود.

راهی برای رهایی از اختلاف میان برداشت معلم و دانش آموز این است که تفاوت های جسمانی فردی مغزهای دانش آموزان با هم متفاوت است. واقعیت این است که قدرت استدلال و تفکر در عمل و اندیشه ی دانش آموزان با هم تفاوت دارند.

بعضی ها در علم پیشرفت می کنند و بعضی دیگر در هنر و ادب پیشرفت می کنند. در حالی که تفاوت هایی میان دانش آموزان وجود دارد، این تفاوت ها و حتی تفاوت های مغزی آنان قالب شخصی پیدا کرده است. به عبارت دیگر اگر به دانش آموزان امکانات برابر بدهیم، اغلب پیشرفتهای علمی و دانشگاهی متفاوتی کسب خواهند کرد.

علاوه بر این اشاره به تفاوت های ژنتیکی اهمیت دارد. همینطور باید به تفاوت های اجتماعی توجه کرد و هم به تفاوت های فردی. اما امروزه اغلب کسانی که درباره ی دانش آموزان بررسی می کنند، صرفاً به برابری اشاره دارند. بنابراین تفاوت های فردی هم می تواند از طریق مناسبات اجتماعی ایجاد شود. هر اقدام از سوی جامعه و معلم روی مغز تأثیر می گذارد. اما به طور کلی تفاوت های میان دانش آموزان از ناحیه ی اجتماع ایجاد می شود.

آنچه می خوانید مطالبی علمی درباره ی تفاوت های فردی است. البته کسی انتظار ندارد که همه ی مطالب درباره ی این موضوع را بداند.

توجه داشته باشید هدف توضیح دادن است و نه مبارزه کردن.

معلم روزگار ما زیر فشار است. با این حال معلم واقعی، ملایم تر و مؤدب تر، درست مانند پرستار عمل می کند. اما معلم سنتی مانند پدرسالار سال های گذشته، کاریکاتوری و تک بعدی تر از چیزی است که شایسته ی معلم بودن است.

معلم سنتی کلیشه ای عمل می کند. کسی است که تمایلات دانش آموز را در نظر نمی گیرد. او معتقد است که دانش آموزان فقط شنونده هستند و باید مطیع معلم باشند. قدرت معیار گذاری می کند. بنابراین معلم سنتی تنها رابطه ی یک طرفه  را می بیند.

معلم با این خصوصیات قابل دفاع نیست، زیرا او با انکار کیفیات ارزشمند دانش آموز، آنان را به صورت کلیشه ای آموزش می دهد.

اما معلم جدید متوجه است، او کمبودهای دانش آموزان را شناسایی
می کند و در مقام اصلاح آنان بر می آید. او متوجه است که
مرزبندی های قدیمی ارتباطی با دانش آموزان ندارد. معلم جدید
می خواهد به دانش آموز بیشتر شباهت داشته باشد.

ممکن است که معلم به این نتیجه برسد که توقعات کاذب و بی پایه و اساس را دنبال کند. در نتیجه برداشت گذشته و برداشت امروزی - به یک اندازه معیارهای سنجش قرار می گیرند.

معلم سنتی به طور کامل شناخته شده است، اما همتای پست مدرن او آن قدرها شناخته شده نیست. معلم جدید روزگار ما تمامی تفاوت های قابل توجه دانش آموزان را ارزیابی می کند. معلم، معلم متولد
نمی شود، بلکه تحت تأثیر اجتماعی که در آن رشد می کند به یک معلم تبدیل می شود.

وقتی تفاوت های بارز میان معلم سنتی و معلم مدرن نادیده گرفته
می شود. حد و مرزهای سنتی و قراردادی میان معلمان باید از بین بروند. این حرف براین اساس شکل گرفته که تفاوت های فردی اصولاً ساخته و پرداخته ی اجتماع هستند.

پست مدرن ها معتقدند که دانش آموز موضوعی است که محور
می شود. هر کس با توجه به شرایط فرهنگی فردی خود شکل
می گیرد. روش های علمی مطالعه و پرس و جو با توجه به تفاوت های فردی متفاوت است. بنابراین با علم و روش های منطقی، تحلیلی روش سالم تری برای رسیدن به حقیقت است. به سبب همین عنصر پویا و حیات بخش است که فعالیت اندیشه متفاوت است. بنابراین اندیشه ی آزاد به نشاط و حیات و زیبایی می انجامد.

شناخت و هویت دانش آموز:

این دنیای مدرن عاری از قوانین حک شده یا یقین و مسلم است. واقعیت این است که در محدوده ی یک دانش آموز به همان اندازه که میان دو دانش آموز مختلف تنوع و اختلاف وجود دارد، با چندگانگی روبرو هستیم. معلم پست مدرن نمی تواند بگوید. « دانش آموزان اینطوری و دانش آموزان آن طوری هستند.» اگر هویت های
دانش آموز را بتوان شناخت و انواع طبقه بندی های ثابت هویت های مختلف را ساخت و روابط را زیر سئوال می برند و معتقدند آنچه آنان می بینند طبیعت پیچیده ی در حال تحول و چندگانه مبانی دانش آموز است.

در این شرایط دانش آموز یک انسان بازسازی نشده در این دنیای
بی مرز در حال تحول است. بنابراین تلاش می کند که خودش را تغییر دهد. البته این تنها در صورتی امکان پذیر است که بپذیریم  که دانش آموز از هر چیز ساختار اجتماعی، فرهنگی، سیاسی یا تاریخی الهام می گیرد. مشکل به لحاظ اجتماعی شرطی شدن است که لازم است آن را تغییر بدهیم.

اگر دانش آموز به لحاظ اجتماعی شرطی شود. می توان نقش های اجتماعی را به دانش آموز تحمیل کرد، اما این امکان پذیر نیست.

روزی که دانش آموز به جای معلم قرار بگیرد (روزی که دانش آموز بتواند مانند معلم شود) شرایط چقدر متفاوت خواهد شد. این به حساب شکل عمیق تر درک و فهم موقعیت می باشد. این به حساب
عمیق تردرک و امتیاز منفی فضیلتی می شود.

معلم پست مدرن شانه به شانه ی دانش آموز حرکت می کند. او داوری و نقد نمی کند و چند فرهنگی است. در این نظام فلسفه، هنر و ادبیات و فرضیه های فرهنگی به کمک او می آید.

معلم سنتی اعتقاد دارد، آنچه مشخص است اقتدار طلبی معلم است. آنکه اقتدار طلب است معلم است.

از زمان خط کشی کردن کلاس بین معلم و دانش آموز، خط کشی برعلیه هر دو مورد استفاده قرار می گیرد. پنجاه سال قبل، از معلمان انتظار نمی رفت که نقش غالب نداشته باشند. از معلم این انتظار وجود داشت که با چوب و فلک راه سعادت دانش آموز را فراهم آورد. اما امروزه انتظار این است که معلم و دانش آموز با هم برابر باشند. انتظار می رود که مشابه یکدیگر عمل کنند و در درس ها مشارکت کنند. انگار مطالب مشابهی می آموزند و به اتفاق تربیت می شوند. معلم پست مدرن خودش را از خط و خطوط مصنوعی نجات می دهد.

معلم سنتی خطوط سخت و بی انعطاف رسم می کند. خودش را ملاک قرار می دهد و این هنجاری است. معلم پست مدرن منکر وجود خط و خطوط است. احترام به برابری، ذهن معلم سنتی را مکدر کرده است. بنابراین نباید دانش آموز را کلیشه سازی کنید. همه ی دانش آموزان با هم تفاوت هایی دارند. اما تفاوت هایشان زیاد نیست.

برای لحظه ای به ایده آل پست مدرن درباره ی یک معلم توجه کنید. معلم ایده آل پست مدرن فرضیه های سنتی درباره ی دانش آموز را رد می کند. او ترجیح می دهد به فضایل اخلاقی توجه کند. همکاری، شکیبایی، انتقاد نکردن و پذیرفتن برابری را مطرح می کند. 

اما فرض کنیم که این ایده آل پست مدرن درست نباشد، نه اینکه به لحاظ اخلاقی اشتباه باشد بلکه به لحاظ علمی سندیت نداشته باشد. فرض کنیم که خطوطی وجود دارند، خطوطی که از بین بردنی نیستند. طبیعتی که قابل کنترل است. خطوطی مانند خطوط راه آهن، خطوطی که نیرویی آن را به وجود آورده است.

موضوع کتاب حاضر همین است. دراین کتاب سعی کرده ایم آخرین یافته های علمی درباره ی تفاوت های معلم و دانش آموز را با شما در میان بگذاریم.

فرض ما این نیست که همه ی دانش آموزان یکسان نیستند. فرض ما این است که دانش آموزان تفاوت های اصولی دارند. فرض ما بر این است که معلم بودن به معنای حقیر کردن دانش آموز نیست. شکل برتر معلم هم نیست، بلکه معلم کسی است که به حکم تعلیم اینگونه شکل گرفته است. این بدان معنی نیست که معلم نمی تواند تغییر کند، بلکه بدین معناست که معلمان ویژگی های خاص خودشان را دارند. شاید بتوان گفت که انتظارات بیجا هستند و اینجاست که علم می تواند به کمک ما بیاید. ممکن است بخواهید همه ی دانش آموزان مانند هم باشند. اما علم می گوید که این توقع خیالی و رؤیایی است.
دانش آموزان دارای شبکه های عصبی متفاوتی هستند. اینها
تفاوت های بارزی است که سبب می شوند که دانش آموزان با هم تفاوت داشته باشند.

در این زمینه مدارک علمی فراوانی در دست است. نشانه ها و شواهد علمی فراوانی وجود دارد - از روانشناسی، روانپزشکی و... حاصل همه ی این علم و اطلاعات در این است که دانش آموزان با هم متفاوتند. این بدان معنی نیست که یکی از آنان از دیگری بهتر است. اما این ادعا هم در کار نیست که دانش آموزان با هم برابر هستند. به جای آن می گوییم دانش آموزان با هم تفاوت دارند.  درک کردن این تفاوت ها، درک کردن خویشتن است. احترام متقابل تنها می تواند مبتنی بر پذیرش تفاوت های دانش آموزان باشد نه بر اساس انکار کردن آنها. اصرار بر یکی بودن و ندیدن تفاوت های دانش آموزان نادرست است. با این حال علم به حرکت خود ادامه می دهد و کسانی که از علم عقب می مانند، داوطلبانه خود را از واقعیت ها دور
می کنند.

برداشت نادرست درباره ی دانش آموزان:

این روزها درباره ی معلم جدید حرف های زیادی می شنویم. معلم جدید در مقایسه با همتای قدیمی خود حساس تر است. با این حال هنوز می تواند قدرتمند باشد. اما این قدرتمندی را با صبر و شکیبایی نشان می دهد. او بیشتر با دانش آموزان مشارکت دارد و در مقایسه با معلم سنتی آنقدرها سخت گیر نیست. او صرفاً تحت تأثیر شرایط اجتماعی تغییر حالت داده است. معلم پست مدرن معلم روشنفکری است که درباره ی زندگی حرف می زند و درس می دهد.

اگر به طور واقع بینانه معلم پست مدرن را بررسی کنیم. نتیجه
می گیریم که معلم ها باید متحول شوند. این دنیایی است که دیگر
خط کشی و زورگویی و قدرت نمایی و خشونت در آن جای ندارد. در این حالت معلم دیگر فردی ناشکیبا و خشن نیست. به واقع مخلوق خوشایند و راضی کننده تری است. اینگونه معلم سوای شرایط جسمانی، سایر تفاوت های ناشی از شرایط فرهنگی و اجتماعی را
می سنجد. معلمی که در این کار موفق می شود، کمتر تهدید می کند. 

مصلحان اجتماعی که هدفشان از بین بردن ظلم و تجاوز است. اکنون به این نتیجه رسیده اند که راهی برای برخورد با پرخواشگری پیدا کرده اند. به این نتیجه رسیده اند که معلمان با توجه به شرایط اجتماعی باید متحول شوند. باید دانش آموزان را به موجوداتی غیر خصمانه و قابل تحمل تبدیل کنند. آنچه را که می توان جارو کرد چرا زیر فرش گذاشت تا دیده نشود. در راستای همین موضوع فرهنگی است که
می توان او را کاملاً متحول نمود. بنابراین سعی می شود که معلمان را به رفتارهای ملایم تر آموزش بدهند و به عبارتی آنان را به مصلحان نزدیک تر سازند. یعنی معلمان باید توان احسان کردن داشته باشند. نیکی چیزی است که قلب دانش آموز از آن استحکام می یابد.

رابطه ی معلم و شاگرد

معلم متعهد کارش تنها درس دادن نیست، بلکه به طور غیر مستقیم با الگو بودن تدریجا و گام به گام شاگردان را به آداب و آئین پسندیده دعوت می کند و با تمام خضوع و فروتنی که دارد در کار تدریس بسیار جدی و قاطع است. معلم متعهد در غم و شادی شاگردان سهیم و شریک می شود.

معلم نمونه فکر شاگردان را تقویت کرده، بلکه در درجه ی اول به فکر پرورش نیروها و استعدادهای بالقوه ی آنان است. هیچ وقت شاگردان را مورد استهزاء و مسخره قرار نمی دهد و همه ی شاگردان را محترم می شمرد و هیچ گاه در کلاس درس خشونت و تندی
نمی کند. او هیچگاه متوسل به نظم و انضباط خشک و کوبنده
نمی شود. هیچ وقت آمرانه دستور نمی دهد و در همه ی برنامه ها با شاگردان مشورت می کند و به نظر شاگردان احترام می گذارد. معلم اگر بخواهد تغییرات اخلاقی در شاگرد به وجود آورد، در درجه ی اول باید مورد قبول و پذیرش شاگردان باشد. فراموش نکنید که پیامبر(ص) به کودکان سلام می کرد. البته سلامی که توأم با محبت و صمیمت بود. ایشان از عیب مردم بزرگوارانه می گذشت و مردم را به سوی اخلاق پسندیده دعوت می کردند. 

از همین نقطه نظر است که انبیاء و پیامبران در درجه ی اول
انسان ها را مجذوب رفتار و کردار خود می کردند. آنگاه به هدایت و ارشاد آنان می پرداختند. روی همین اصل است که انبیاء علاوه بر علم و تقوی، مهربان ترین و پرعاطفه ترین مردم زمان عصر خود بودند و همین عاطفه و محبت سبب می شد که مردم به حرف های آنان گوش فرا دهند.

بسیاری از معلمان سالیان سال بکار معلمی پرداخته اند و عمری را در این راه سپری کرده اند. اما هیچگاه به دانش آموزان محبت نکرده اند و در اعماق جان شاگردان برای خود جایی باز نکرده اند.  مثال معروفی است که می گوید: با نرمی و ملایمت می توان مار را از سوراخ بیرون کشید. این ضرب المثل از یک واقعیت حکایت می کند. بدترین دانش آموزان را می توان با مهر و محبت سر به راه کرد. برای مثال کمتر دیده شده است که معلمی که مثلا بیست سال در مدارس مختلف تدریس کرده است، اکنون در انتخابات شورای شهر شرکت کرده و حتی نتوانسته بین شاگردان خودش حداقل هزار رأی کسب کند.

معلم با قیافه ای جدی سر کلاس درس حاضر می شود و در عین حال بدون عصبانیت و هیجان زدگی درس می دهد. شاگردان این نجابت و اصالت را می بینند و با همه ی وجود به درس گوش فرا می دهند.

راستی آیا شاگرد از معلم تنها درس دادن می خواهد؟ پس چرا
می گویند معلم روح شاگرد را پرورش می دهد. چنانچه مربی ورزش جسم شاگرد را پرورش می دهد.

بسیاری از معلمان خیال می کنند که می توانند با تکیه بر قدرت و موقعیت خود، شاگردان را مطیع کنند. در حالیکه پیامبران با آن همه مشقت و سختی تنها در پرتو مهر و محبت، مردم قسی القلب و
بی فرهنگ را به رعایت اخلاق نیکو دعوت می کردند. بنابراین امر آموزش هیچگاه نمی تواند با خشونت و نمره ی انضباط به وجود آید. برای رعایت نظم و انضباط باید ابتدا مفهوم نظم را به دانش آموزان آموخت.

معلم باید خود را جزء شاگردان دانسته از آنان جدا نباشد. دانش آموزان نیز متقابلا تا سر حد امکان به او علاقه مند می شوند و او را محترم می شمرند. این معلم هر وقت سر کلاس برود شاگردان با ذوق و شوق به حرف هایش گوش می دهند. نخستین وظیفه ی معلم در رابطه با شاگرد نشان دادن مسیر درست در سایه ی تمرین مستمر و نظم جریان خواهد داشت. باید معلم این حقیقت را به دانش آموزان گوش زد کند که بدون هدف و برنامه ریزی نمی توان از تنگناها و مشکلات گذشت و در مراحل مختلف زندگی به موفقیت دست یافت. باید دانش آموزان فرصت را غنیمت بدانند تا محصول و ثمره ی نیک بدست آورند.

بالاخره معلمان، ما باید تلاش کنیم تا روح اخلاق و حُسن نیت خود را در شاگردان تفهیم کنیم تا آنها در سایه ی تمرین و تکرار به مقامات والای علمی و اخلاقی نائل آیند.

در خاتمه باید بگویم معلمان با الگو بودن برای شاگردان می توانند آنان را به سعادت و رستگاری دعوت کنند و خدای نکرده، اگر عمل ما گفتار ما را تصدیق نکند، سخنان ما در دل و جان شاگردان اثر نخواهد داشت.

تجربه ی موفق:

فیلیپ پینل پزشک روانشناس فرانسوی وقتی در دیوانه خانه شکنجه ها و زنجیر کشیدن دیوانه ها را دید، ناگهان تحت تأثیر عواطف انسانی قرار گرفت. دستور داد به جای کتک زدن و زنجیر کشیدن با مهر و محبت با دیوانگان رفتار کنند. او استدلال می کرد که این دیوانگان انسان های ناتوانی هستند. بنابراین نیاز به مهر و محبت دارند. اتفاقا نتایج درخشانی از این کار بدست آورد.

اکنون باید گفت: وقتی دیوانه را با مهر و محبت سر عقل می آورند، چگونه نمی توان فرزندان و شاگردان عزیز را با محبت و مهر تشویق کنیم. فراموش نکنید که پیامبر(ص)  فرمودند:

من برانگیخته نشدم، مگر برای رسیدن به مکارم اخلاق

واضح است که گفتار و تئوری نمی تواند افراد را جذب کند. تنها تجسم رفتار است که انسان ها را جذب می کند.

با مطالعه ی تاریخ اسلام بدست می آید که تمام افرادی که به نوعی به اسلام ضربه زده اند مانند خوارج و ابن زیادها و ابن سعدها همه نماز خوان بودند.

پیشوایان دینی دستور داده اند که در شناخت روحیه ی ایمانی نباید تنها به نماز و روزه ی افراد توجه کرد، بلکه باید به راستگویی و امانت داری آنان بنگرید. اگر این دو صفت را دارا بودند، بدانید مؤمن و معتقد به خدا می باشند.

امام محد باقر (ع) فرموده اند:

به نمازهای زیاد و روزه و حج های فراوان مردم نگاه نکنید، بلکه به راستگویی و امانت داری افراد نگاه کنید.

در اهمیت و برجستگی عامل اخلاقی همین مقدار کافی است که پروردگار درباره ی پیامبر (ص) می فرمایند:

ای پیامبر، اگر تو به تجهیزات اخلاقی مجهز نبودی، هیچگاه در کارت موفق نمی شدی.

بنابراین مربیان و معلمان تنها در پرتو تجسم اخلاق می توانند دل های شاگردان را جذب کنند و از همین رهگذر به ساختن و پرداختن آنها بپردازند.

نباید فراموش کرد که تغییرات مطلوب زمانی حاصل می شود که بین معلم و شاگرد جاذبه ای برقرار شود و تا این جاذبه برقرار نگردد،
دل های شاگردان جذب نخواهد شد. بنابراین معلمان و مربیان پیش از آنکه به تربیت شاگرد خود بپردازند، باید به سازندگی خود بپردازند.

امام صادق (ع) فرموده اند:

هرکس کردارش با گفتارش مطابق باشد، چنین کسی از رستگاران است.

امام سجاد (ع) فرموده اند:

شخص منافق دیگران را از کارهای زشت باز می دارد و خودش مرتکب آنها می شود و مردم را به نیکی دعوت می کند و خودش به آنها عمل نمی کند.

امام علی (ع) درباره ی وظایف اصیل معلم و مربی فرموده اند:

هر کس نقش رهبری و ارشاد را به عهده دارد، باید پیش از آنکه به تربیت دیگران بپردازد، خویشتن را بسازد و باید تربیت و سازندگی دیگران را به وسیله ی رفتار و عملکرد خویش انجام دهد. نه اینکه با بیان گفتار به ارشاد مردم بپردازد. نکته ی جالب توجه اینکه آنانکه خویشتن را می سازند، ارج و بهایش نزد خدا بالاتر است.

قدرت ابتکار:

برخی از معلمان اساسا از نظر فکری و مغزی قدرت و ابتکار هماهنگ کردن حل مشکلات را ندارند و اساسا کمترین تدبیر و مدیریت در وی وجود ندارد. اینگونه معلمان با بهانه هایی به شاگردان ایراد می گیرند و با چنین رفتاری انگیزه ی دانش آموزان را برای تحصیل کم می کنند. بنابراین رفتار معلم و کردار وی و جاذبه و
دافعه ی او باید برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان باشد. او باید بتواند قدم های سست و لرزان شاگردان را مستحکم کند.

خداوند وقتی برای قوم یهود می خواست پیامبری برگزیند حضرت موسی (ع) را برگزید. خداوند در نحوه ی گزینش موسی می فرمایند: من همه ی دل ها را بررسی کردم، اما پرعاطفه تر و مهربان تر از دل تو نیافتم. لذا تو را از همه برای رسالت شایسته تر دیدم.

مفهوم معلم از نظر لغت:

معلم بر خلاف همه ی مردم شغل ها را رها کرده، خویشتن را آماده ی انسان سازی کرده است. زیرا سروکارش با تعلیم و تربیت است. نجار و آهنگر تغییرات مطلوب را روی چوب و آهن پیاده می کنند و معلم دگرگونی ها را روی عقل موجودی جاندار پیاده می کند.

بدیهی است اگر معلم بر اساس رسالت و وظیفه به کار تعلیم و تربیت بپردازد، هیچگاه میدان فعالیتش به کلاس درس انحصار نمی یابد، بلکه یک معلم واقعی در کلاس درس در زنگ تفریح در خیابان به رسالت خود ادامه می دهد. حال آنکه معلمانی که فکر می کنند، معلمی شغل است. هنگامیکه از کلاس درس بیرون می آیند، دیگر نقش معلمی را دارا نمی باشند.

یکی از امتیازات رسالت انبیاء این بوده است که خود را موظف
می دانستند که برای خدا به ارشاد مردم بپردازند و هیچ گونه چشم داشت مالی نداشته باشند. اینان معلومات خود را رایگان به دیگران انتقال می دادند. آنها حتی در روزهای تعطیل هم برای مردم وقت
می گذاشتند.

با بررسی و مطالعه روش زندگی پیامبران و صالحین، همین احساس مسئولیت بوده است که اینگونه فداکاری می کردند و الا انگیزه های مادی هیچگاه نمی تواند این چنین حرکت و جوششی به وجود آورد. نوح پیامبر در سوره ی نوح آیه ی 5 - 6 - 7 - 8 چنین می گوید:

خدایا من قوم خود را شب و روز، آشکار و نهان به سوی تو دعوت می کردم.

بدیهی است اینگونه راهنمایی و دعوت ها جز با انگیزه های الهی امکان پذیر نیست و حال آنکه در شغل، عامل بیرونی موجب حرکت بوده و محدودیت ایجاد می کند. معلم اگر بر اساس وظیفه به کار تعلیم و تربیت بپردازد، هیچگاه میدان فعالیتش به کلاس درس منحصر
نمی شود. اینگونه معلمان، شاگردان را در مسیر تعلیم و تعلم و در جهت هدف الهی سوق می دهند.

از ابوذر غفاری نقل شده است که اگر کسی علوم و معارف را فرا بگیرد تا به وسیله ی آن به اهداف دنیوی دست یابد، بوی بهشت به مشام وی نخواهد رسید.

در خاتمه باید گفت: کرامت تعلیم و تربیت را هیچ گاه نمی توان با محاسبات مادی مقایسه کرد.

ویژگی های معلم:

یکی از مشخصات معلمان موفق این است که با دانش آموزان به زبان مخصوصی سخن می گویند. در این نکته هم شک نداریم که دوره ی جوانی، دوره ی شور و هیجان و زمان احساس و خیال است. معلمان و مربیان باید از همین رهگذر با دانش آموز ارتباط برقرار کنند. زیرا بسیاری از اشکالات و دشواری ها معلول عدم درک و عدم شناخت دانش آموزان مختلف است. معلم باید درجه و درک دانش آموز (سن، هوش، استعداد، موقعیت خانوادگی، اندازه ی دانایی و...) را بشناسد. در حقیقت با روانشناسی اصولی و صحیح هر دانش آموز با او سخن بگوید. بی جهت نیست که رسول خدا فرمودند:

درباره ی جوانان به شما سفارش می کنم که با آنان به نیکویی رفتار کنید. چرا که دل های آنان لطیف و نازک است.

معلمان و مربیان باید توجه داشته باشند که اصولا کودکان در عالم خاصی به سر می برند و بزرگترها باید با توجه به این خصوصیات با آنها سخن بگویند.

برخی از معلمان تازه کار و کم تجربه برای اینکه کلاس درس را آرام کنند، معتقدند که باید از شاگردان زهره چشم بگیرند. برای رسیدن به این هدف در هر فرصتی با یک بهانه ی کوچک، شاگرد ناتوان و ضعیف را به باد کتک می گیرند و شدیدا او را مضروب می کنند و به این وسیله می خواهند دیگران را اجبارا به سکوت و آرامش وادار کنند.

بدیهی است که این روش رویه ی صحیحی نیست و عقل سلیم آن را قبول نمی کند. پر واضح است چنین معلمی شایستگی تدریس ندارد.

این روش با همه ی معایبی که دارد، موجب استرس و اضطراب
همه ی دانش آموزان می شود و بین معلم و شاگرد تنفر و جدایی به وجود می آورد. شاید دانش آموز ضعیف در رشته ی ورزشی، هنری و یا مکانیک خوبی شود و استعداد خاصی در حل تمرینات فیزیک و شیمی نداشته باشد. به هر حال او یک انسان است و نباید شخصیت انسانی اش لگد مال شود.

بنابراین به جای اینکه با توسل به زور و کتک بخواهید با شاگردان برخورد کنید، بکوشید با روش های دیگر، دانش آموزان را تشویق به درس خواندن کنید. به هر حال نباید توقع داشت که همه ی
دانش آموزان شاگرد اول کلاس شوند و یا اینکه فکر کنید همه ی
دانش آموزان از هوش بالایی برخوردار هستند.

اما شاگردان در پرتو مهر و محبت معلم، دچار حجب و حیا شده، تلاش بیشتری خواهند کرد. از این گذشته معلم باید با صبر و حوصله و تخصص و فداکاری، شاگردان را در مسیر درست راهنمایی کند.

پیشوایان دینی فرموده اند:

انسان ها را با رفتارتان به خوبی ها دعوت کنید، نه فقط با گفتارتان.

در قرآن آیاتی وجود دارد که در مذمت و توبیخ اشخاصی که کارشان تبلیغ و ارشاد مردم بوده است، ولی خود بدان گفتار عمل
نمی کرده اند، آمده است.

در سوره ی الصف آیه 2 می فرماید:

چرا آنچه را که عمل نمی کنید به مردم می گویید. این کار خشم خدا را برمی انگیزد.

در کتاب اصول کافی این روایت نقل شده است که:

شدید ترین عذاب در روز رستاخیز به کسانی داده می شود که در دنیا مردم را به اصول اخلاقی و انسانی دعوت می کردند، اما خودشان برخلاف آن عمل می کردند.

مربیان و معلمان اگر بخواهند سخنانشان در دل های دیگران اثر بگذارد، باید خود به آن گفتار عمل کنند. والا کمترین تأثیری در دیگران نخواهند گذاشت.

مرحوم کاشانی درباره ی شرایط تعلیم و تعلم می فرماید:

معلم با تدریس به شاگرد حیات جاودانه می بخشد. خواه این آموزش در امر اخروی یا دنیوی باشد. زیرا معلم هر دو بخش را به رضای خدا تدریس می کند. اما تدریس به قصد دنیا عامل هلاک معلم و به هلاکت رساندن شاگرد می شود.

مرحوم نراقی درباره ی اخلاص معلم می فرماید:

شایسته است که آموزگار در تدریس خود به شاگردان از خلوص کامل برخوردار باشد و هیچگونه انگیزه  و محرکی در او وجود نداشته باشد. خواه این انگیزه مربوط به چشم داشت مال و منال یا تصدی مقامات باشد یا عشق و علاقه به شهرت و معروفیت باشد.

امام محمد باقر (ع) فرموده اند:

اگر هدف از علم اندوزی، فخر و مباهات و یا شهرت طلبی باشد، چنین فردی جایگاهش آتش جهنم خواهد بود.

معلم و شاگرد:

در سیستم آموزش و پرورش ما در گذشته، رابطه ی معلم و شاگرد تنها در انحصار کلاس درس بود. آن هم نه رابطه ی صمیمی و گرم، بلکه رابطه ی خشک و سرد داشتند. استاد به دلائل گوناگون از شاگرد فاصله می گرفت و رابطه اش بسیار محدود آن هم نه صمیمی و گرم، بلکه گاهی تند و خشن بود. در برخی موارد هم آمرانه و حاکمانه بود. همین سردی و خشکی حاکم بین شاگرد و معلم، عامل پیدایش
صحنه های بدی می شود. بنابراین اینگونه رفتار اثر تربیتی به وجود نمی آورد.

قابلیت های معلم خوب:

روانشناسان تربیتی متعقدند 75% موفقیت معلم در مدیریت است. یعنی علاوه بر معلومات و اطلاعات لازم، معلم باید با فوت و فن معلمی آشنا باشد. به عبارت دیگر هوشمندی و ظرفیت روحی، اینها
ظرافت هایی است که در رابطه با درس و شاگردان از خود نشان
می دهد.

بهره گیریه از معلومات و کیفیت نقل و انتقال آن معلومات به شاگردان و ظرافت و لطافت هایی که در این رهگذر معلم بکار می گیرد همه مربوط به هنرمندی و درایت اوست.

بسیاری از معلمان به معلومات خود متکی هستند. غافل از اینکه معلومات نقش بسیار کوچکی ایفا می کنند. ضمنا معلم باید توجه کند که هر شاگرد دارای خصوصیات و معلومات متفاوتی است و نمی توان درک یک شاگرد را با شاگرد دیگر مقایسه کرد.

سعدی هر قدر نبوغ و استعداد داشته باشد، شاید نمی توانست
شیمی دان شود و هیچگاه نمی توانست تابلوی گلهای آفتاب گردان را نقاشی کند. روی این اصل هر کسی با توجه به استعداد و توانایی های شخصی خود باید تلاش کند.

با مطالعه درباره ی افراد موفق می توان اظهار نظر کرد که علل موفقیت افراد مختلف در پرتو شناخت ظرفیت های درونی آنان بوده است. یعنی توفیق در هر کاری نیاز به استعداد و تلاش فرد دارد.

معلم باید بداند که هر فرد ویژگی های خاصی دارد. بنابراین روشی را که برای یک شاگرد بکار می گیرد نباید عین آن را با شاگرد  دیگر پیاده کند. ممکن است یک روش تدریس برای یک شاگرد مفید باشد و برای شاگرد  دیگر نارسا باشد. طبق این نظریه معلم باید متن کتاب و همه ی خصوصیات و ویژگی های دانش آموزان را در نظر بگیرد.

معلم باهوش در فرصت کوتاهی شاگرد خود را شناسایی کرده به ویژگی های فردی و روحیات هر یک آشنا شده و با توجه به مختصات هر شاگرد با او ارتباط برقرار می کند. نتیجتا به این نکته می رسیم که هر شاگردی یک انسان خاصی بوده و نیازمند یک نوع آموزش خاص می باشد.

با توجه به این نکات والدین و معلمان باید به این نکته ی اساسی توجه داشته باشند و عملا بکوشند که با تک تک فرزندان و شاگردان خود روش خاصی را پیاده کنند . مثلا مربی رشته ی کشتی به شاگردان خود فوت و فن و شگردهای مختلف را می آموزد و در طول
دوره های 3 تا 6 ماهه به آنها برنامه ی تمرینی می دهد. اما وقتی یک شاگرد جدید بر سر تمرین حاضر می شود و مربی می بیند او به راحتی حرکت شنا را 50 تا 100 بار به راحتی انجام می دهد و شاگرد قدیمی اش که چند سال در تمرینات شرکت کرده، حتی
نمی تواند، این کار را ده بار تکرار کند. به این نتیجه می رسد که تمرینات متفاوتی برای این شاگرد جدید در نظر بگیرد. یا اینکه شاگردی در تمرینات سرعتی خوب عمل می کند و در تمرینات قدرتی ضعیف است و یا اینکه یک شاگرد انعطاف بدنی خوبی دارد و شاگرد  دیگر انعطاف لازم را ندارد، مربی باید به هر کدام مطابق نیازشان تمرینات مناسب را در نظر بگیرد. بنابراین اگر معلمی چنین ابتکاری داشته باشد، مسلما موفقیت بیشتری بدست خواهد آورد.

معلم و مربی درعین مهر و محبت و نرمش و ملایمت، باید دارای قاطعیت باشد. یعنی شاگردان باید بدانند که وقتی معلم دستور به انجام کاری می دهد، باید آن را انجام دهند. برای رسیدن به هدف شاگرد باید همیشه پیش از گرفتن تصمیم به طور عاقلانه و نرمال موضوعات را مورد بررسی قرار دهد و مسائل را از همه ی ابعاد و زوایا مطالعه و بررسی کند.

تربیت امری تدریجی است:

بسیاری از والدین و معلمان انتظار دارند که با چند جلسه آموزش و تمرین شاگرد دگرگون شده به آگاهی و نتیجه ی مطلوب دست یابد و در این رهگذر کمی با شتاب زدگی موضوع را دنبال می کنند. غافل از اینکه تدریس به مرور زمان و گذشت ایام بدست می آید. به عنوان مثال اگر شاگرد رفتار نامطلوب دارد، باید به مرور زمان به جای رفتار نامطلوب روش مطلوبی جایگزین کند.

پر واضح است که همه ی افراد کارهایشان را بر طبق عادت انجام
می دهند. حتی روحیات بد و زشتی که از دوستان ناباب می آموزند به صورت عادت استحکام و استوار می یابد. بدیهی است که هیچ چیزی به صورت عادت در نمی آید، مگر آنکه آن رفتار مکررا انجام شود. بنابراین باید با صبر و حوصله عادت های نیکو را در آن به وجود آورید.

با توجه به این مقدمه معلمان توجه پیدا کنند که هر روش آموزشی و تربیتی احتیاج به زمان دارد و به تدریج عمل تربیتی انجام می گیرد و به اصطلاح کار تربیتی همانند خم رنگ رزی نیست که به طور ضربتی انجام شود.

از اینجا به این نکته ی اساسی پی می بریم که بازسازی یک واقعیت تدریجی است و با یک نشست و یک برنامه ی تربیتی نمی توان امیدوار شد که کار تربیتی انجام شود.

شخصیت شاگردان:

تربیت کار ظریف و دشواری است. تنها افرادی می توانند به کار تربیت اشتغال داشته باشند که دارای علم و تجربه ی کافی باشند. چه بسیار افرادی که به اسم تربیت بزرگترین زیان ها را به افراد وارد کرده اند. با این مقدمه معلمان باید با هوشیاری و دقیق، اصول اساسی برنامه های تربیتی را مد نظر قرار دهند.

یکی از اصول اساسی تربیت این است که برای کودکان و نوجوانان شخصیت قائل شوید. شاید مبالغه نباشد که بگویم شاگردان به ثبات شخصیت بیشتر از آب و غذا نیاز دارند و شخصیت دادن به آنها در حقیقت جان دادن به آنان است.

بنابراین معلمان و مربیان در اجرای برنامه ای آموزشی اولین کاری که باید انجام دهند، این است که شخصیت شاگردان را در نظر بگیرند، آنگاه به امور آموزشی بپردازند. چرا که با حفظ شخصیت معلم و مربی بهتر می تواند شاگردان را به ادامه ی تحصیل تشویق کند. مثلا وزنه برداری که وزنه ی هفتاد کیلویی را از جایش بلند می کند،
نمی تواند وزنه ی نود کیلویی را بلند کند. یعنی وقتی معلمی از شاگرد سؤال می پرسد. از تمام شاگردان به یک نحو سؤال نکند و از شاگرد زرنگ تر سؤالات مهم تر و سخت تر را بپرسد و از شاگرد به قول معروف تنبل تر سؤالات کمی راحت تر. اما بهتر است هنگام سؤال پرسیدن ابتدا از سؤالات راحت تر شروع کنید تا استرس از شاگرد دور شود. معلم باید بین پرسش و پاسخ از شاگردان تفاوت هایی قائل شود و سعی کند کرامت و شخصیت شاگرد سر کلاس حفظ شود. با این کار شاید دانش آموزی که کمتر درس می خواند، سر کلاس به نحوی آبرویش نمی رود و با یک نمره ی معمولی سر جایش می نشیند و می فهمد که معلم نخواسته جلوی دوستانش شخصیتش لکه دار شود. در اینجا سعی می کند در جلسات آینده بهتر درس بخواند. همینطور معلم نباید از شاگردی کینه به دل داشته باشد و بخواهد سرکلاس به قول معروف او را ضایع کند و از او سؤالات سخت بپرسد و از شاگرد دیگر که با او دوستی و مودت دارد سؤالات آسان بپرسد.  اما بالاخره در امتحانات پایان ترم، هنگامیکه برگه های سؤال برای همه یکسان طراحی می شود. در آنجا به همه ی شاگردان یک نوع سؤال داده می شود. در اینجا معلم نباید برگه ی امتحانات را بر سر کلاس درس بیاورد و با صدای بلند یک به یک برگه ها را به شاگردان بدهد و نمره ی آنها را اعلام کند و آنهایی که نمره ی پایین آورده اند، آبرویشان برود و احساس بدی به آنها دست بدهد. با این کار آبروی دانش آموزانی که نمره ی پایین آورده اند، خواهد رفت.

تجربه نشان داده است که هر گاه با دانش آموزان خاطی با حفظ شخصیت برخورد شده، در همان مراحل اولیه حرف معلم بر روی شاگرد تأثیر گذاشته از کار خود نادم و پشیمان می شوند.

یکی از اشتباهات معلمان و مربیان این است که در مواردی که شاگرد دچار خطا و اشتباهی می شود، بدون حفظ حیثیت و کرامت، آبروی آنان را برباد می دهند. غافل از اینکه به انجام یک خطا نباید شخصیت کلی شاگرد را نادیده گرفت. با این کار بزرگترین سرمایه ی معنوی او را یعنی شخصیت شاگرد را از بین می برید. برای مثال شاگردی به علت ضعف تربیت خانوادگی حرف بی جایی سرکلاس می زند و نظم کلاس را بر هم می ریزد. در اینجا بهتر است معلم شاگرد را به بیرون از کلاس و پشت در کلاس بفرستد و سپس خودش بیرون از کلاس برود و به شاگرد بگوید که من نخواستم که جلوی همکلاسی هایت با تو برخورد کنم و تو جلوی آنها شرمنده شوی. به این دلیل این کار تو بسیار زشت و ناپسند بود و با این کار نظم کلاس را بر هم زدی. ایندفعه از گناه تو می گذرم و می توانی بر سر کلاس برگردی. اما مراقب باش دیگر این کار را تکرار نکنی. بنابراین استفاده از این روش ها بستگی به خلاقیت و تجربه ی معلم دارد.

پروردگار عالمیان که مربی واقعی است در ارتباط با انسان های گنهکار آبرو و حیثیت آنان را بر باد نداده و زمینه ی اصلاح و خوب شدن را برای آنان فراهم کرده است. اساسا توجه اسلام به حفظ شخصیت مجرم و گنهکار است. حتی خداوند متعال توبه کنندگان را دوست می دارد و به جای گناه آنان، برایشان ثواب محاسبه می کند.

در روایت اسلامی آمده است که هر گاه آبروی شخصی را در برابر جمع بریزی مدتی نمی گذرد که آبروی خودت ریخته خواهد شد. در برخی از روایت ها آمده است که هر فرد باید از لغزش های دیگری تا آنجا که ممکن است چشم پوشی کند. فراموش نکنید که با حفظ شخصیت بهتر می توانید در فرد دگرگونی ایجاد کنید.

به جای توبیخ علت را شناسایی کنید:

هر چیزی در نظام هستی دارای علت است و اگر فردی خوشبخت و یا بدبخت می شود. همه و همه دارای علل و عواملی است. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:

ملت ها و انسان ها بدون جهت به سقوط و بدبختی گرفتار نمی شوند.

همینطور بی نظمی و بی ادبی و یا درس نخواندن شاگرد می تواند علت های متفاوت داشته باشد. آیا می توان قبول کرد که شاگرد از نمره ی عالی بدش می آید. بدون تردید همه ی دانش آموزان دوست دارند نمره ی عالی بگیرند. اما عده ی کمی به خواست خود جامع عمل می پوشانند. زیرا در اکثر موارد مشکلات خانوادگی، اجازه نمی دهد شاگردان خوب درس بخوانند و یا برخی شرایط (میزان هوش، آشنایی با روش درس خواندن و...) امکان رسیدن به هدف مطلوب را غیر ممکن می کند. یکی از نقاشان برجسته ی ایرانی که تابلوهایش در کشورهای عربی به مبلغ پنجاه میلیون تومان به بالا فروش می رفت در مصاحبه ای با یکی از نشریات داخلی گفته بود. من در مدرسه در درس ریاضی ضعیف بودم، اما متوجه شدم که استعداد من در نقاشی بسیار بالا است. برای همین در این رشته تلاش زیادی کردم و امروز در کارم به نتیجه ی مطلوب دست یافتم. بنده خودم در کلاس درس دوم راهنمایی دوستی داشتم که اصلا درسش بسیار ضعیف بود. یک روز از او سؤال کردم شلواری که پایت است از کدام مغازه خریده ای. ایشان جواب دادند که پدر من خیاط است و من خودم این شلوار را دوخته ام. ابتدا باور نکردم و از دوستم پرسیدم. این شلوار شبیه شلوار ارجینال و اصل است و او پاسخ داد. اگر هر شلواری را برای من بیاوری من شبیه همان شلوار و بهتر از آن را برایت می دوزم که خودت باور نکنی این شلوار اصل است یا نه. البته این دوستم به دلایلی ترک تحصیل کرد اما در کارش بسیار موفق شد و یکی از خیاطان ماهر است. شاید اگر معلمی او را راهنمایی می کرد و او را تشیوق می کرد که در رشته ی طراحی لباس تحصیل کند. اکنون ایشان دکترای طراحی لباس داشت.  با توجه به این مقدمه معلمان و مربیان به جای سرکوفت زدن و توبیخ کردن، سعی کنند عوامل مزاحم را کشف کنند و یا اینکه با شناسایی استعداد شاگردان خود، آنها را در مسیر درست راهنمایی کنند. ناگفته نماند که معلم نباید برای همه ی شاگردان نسخه ی (روش) یکسان در نظر بگیرد. چنین کاری خیانت است.

آری، هر شاگرد وضع خاصی دارد و به قول معروف هر شاگرد یک انسان خاص بوده و برنامه ی خاصی را طلب می کند و معلم و مربی او باید از همان طریق او را پرورش دهد. در غیر اینصورت هر کاری که معلم و مربی انجام می دهد، میزان پریشانی و اضطراب شاگردان را افزایش خواهد داد. هر چقدر که معلمان و مربیان در شاگردان تنش و اضطراب ایجاد کنند، در آینده ناراحتی های عصبی و قلبی و گوارشی در جامعه افزایش خواهد یافت و در آینده با مردمی پر شور و با نشاط روبرو نخواهیم بود.

اگر معلم جلوی همه ی شاگردان آبرو و حیثیت شاگردی را لکه دار کند، این عادت بین شاگردان کلاس ایجاد می شود و هر یک سعی
می کند شخصیت دیگری را زیر سؤال ببرد و بارها دیده شده، هنگامیکه دانش آموزان از مدرسه تعطیل می شوند و به سمت
خانه های خود می روند، یکدیگر را مسخره کرده یا خدای نکرده با یکدیگر دعوا می کنند. با توجه به این گفته ها باید به همه ی معلمان و مربیان تأکید کنم که پیش از آغاز برنامه های آموزشی از وضع روحی و خانوادگی و اقتصادی و اجتماعی و فکری و هوشی و استعداد شاگردان آگاه شوند و شناخت لازم را بدست آورند.

بدیهی است که این شناخت و آگاهی معلمان و مربیان را از یکنواخت پیاده کردن برنامه های آموزش باز خواهد داشت و معلمان را وادار خواهد کرد تا سطح توقع و انتظار خود را از هر دانش آموزش بشناسند. در خاتمه به طور فشرده شرح حال یک شاگرد را برای شما بازگو می کنم. تا شما خود قضاوت کنید، چنین دانش آموزی می تواند مانند سایر دانش آموزان در درس خواندن موفق شود.

او یک پسر 11 ساله است و پدرش هر روز او را در مغازه ی بقالی می برد. او تکالیف مدرسه اش را در همان مغازه انجام می دهد و به بهانه های مختلف از پدر و مادر و برادر بزرگترش کتک می خورد. در بیشتر شب ها که به رختخواب می رود حدود ساعت 4 صبح با صدای چرخ خیاطی مادرش از خواب می پرد و نمی تواند درست بخوابد و... اما او هم پشت میز و نیمکت کلاس مثل دیگران می نشیند و می خواهد درس بخواند. خودتان قضاوت کنید او می تواند درس بخواند؟ آیا معلمان و مربیان حق دارند او را توبیخ و سرزنش کنند.

رسالت معلم:

همانطور که معلم آگاهی های علمی و اطلاعات فکری دانش آموزان را به فعلیت در می آورد. باید اخلاق و روحیات ارزنده و مفید را هم در آنان پرورش دهد و رذائل اخلاقی را از آنان دور کند.

دانش آموزان به انسان بودن بیشتر احتیاج دارند تا آنکه در کار و شغلی متخصص باشند. باید معلم بتواند قوه ها و نیروهای نهفته در شاگرد را پرورش دهد. بنابراین آنچه شاگرد نیاز دارد تنها
فرآورده های علمی نیست، بلکه روحیه تفاهم و سازگاری و عبور از بحران ها می باشد.

هدف معلم انسان سازی است و همانطور که دانش آموزان به معلومات نیاز دارند به پرورش روح بیشتر نیاز دارند. به عبارت دیگر مدرسه باید تمام نیازهای زندگی فردی شاگردان را به آنها آموزش دهد. بدون تردید شناخت اصول اخلاقی اولویت دارد. اگر خصلت های انسانی را به شاگردان نیاموزید در مسیر زندگی دچار انحراف خواهند شد.

دقت در مطالعه:

اگر شاگردان در خواندن درس دقت داشته باشند، هیچگاه تجدید یا مردود نخواهند شد. بنابراین دقت در آموزش باید در تمام ابعادش مورد بررسی و مطالعه قرار بگیرد. معلمان باید تلاش کنند تا شاگردان با نکات و ظرایف درس آشنا شوند. بنابراین همه ی
بی دقتی ها معلول آن است که مسائل در کل ابعادش مورد بررسی و مطالعه قرار نگرفته است. معلم دقیق خود به خود شاگردش نیز دقیق است. برخی معلمان با ظرافت و دقت فوق العاده ای شاگردان را پرورش می دهند.

با بررسی کوتاهی بدست می آید که بسیاری از شکست های فردی و اجتماعی همه معلول بی دقتی و فقدان بصیرت است.

مطالعه در کل جهان هستی این واقعیت را آشکار می کند که پایه ی آفرینش بر نظم استوار است. اگر کمترین بی نظمی در مجموعه ی نظام هستی آشکار شود، همه ی جهان هستی در هم تنیده می شود.

احتیاج به سؤال:

معلم واقعی کسی است که این قدرت و ابتکار را دارد که تعادل شاگردان را به هم زده در آنها احتیاج و نیاز به فهمیدن را به وجود آورد. در این لحظه شاگرد می فهمد که نمی داند. در اینجا سؤال کردن دانش آموزان دلیل بر فهم و هوشمندی آنان است. روی این اصل
دانش آموزی که سؤال هوشمندانه ای می کند از بهره ی هوشی بالاتری برخوردار است. اما هنوز شاگردان با روش سؤال کردن آشنایی ندارند و بسیاری از مجهولات حل نشده باقی می ماند.

معلم نمونه برای پرورش ذهن و فکر دانش آموز در مواردی از پاسخ دادن خودداری می کند تا شاگرد فکرش را بکار انداخته، مشکل را خود حل کند. اینگونه کارها سبب می شود مشکل به وجود آمده، همیشه توسط دیگران حل نشود. بلکه شاگرد روی پای خود ایستاده به حل آن موفق گردد. در غیر اینصورت شاگرد اعتماد به نفس خود را از دست خواهد داد و حالت انگلی پیدا کرده و جواب کامل تر را پیدا نخواهد کرد.

این موضوع از نظر اجتماعی خیلی مفید و ارزنده است. زیرا اکثر افراد اجتماع نمی توانند در بسیاری از مسائل راه حل مناسبی پیدا کنند.

روش تدریس:

 معلم واقعی هیچگاه، به زور و تهدید متوسل نمی شود. بلکه با رعایت اصول اخلاقی و انسانی می کوشد در پیشبرد مقاصد علمی و تربیتی گام بردارد. چنین استنباط می شود که اصولا مکارم اخلاق یگانه عامل جذب شاگرد می باشد. پس از این مقدمه به خوبی آشکار می شود که راه نفوذ معلم در دل دانش آموز رعایت اصول اخلاقی است و الا با ارعاب و تندی و نمره نمی توان مدت زیادی او را مطیع خود ساخت و هرگز نمی توان دل و جان او را تسخیر کرد. شاید بگویید: معلم کارش درس دادن است. او باید از نظر علمی غنی بوده، به اصول و فنون کلاس داری آشنا باشد و دیگر نیازی به اصول اخلاقی ندارد.

در پاسخ باید گفت: معلم در ضمن تدریس به طور غیر مستقیم شاگردان را پرورش اخلاقی می دهد. او معتقد است که شاگرد اول باید انسان اخلاقی باشد و سپس به کسب علوم بپردازد. بنابراین هیچ معلمی نمی تواند از خود سلب مسئولیت کرده، خویشتن را از پرورش اخلاقی شاگردان برکنار دارد. از این گذشته آموزش منهای پرورش در حقیقت تیغ دادن به در کف انسان بی هویت است.

بنابراین اگر بخواهید معلم نمونه ای باشید و در دل شاگردان نفوذ کنید باید بکوشید رفتارتان انسانی باشد و با کمال مهر و محبت با آنان رفتار کنید و لغزش ها و اشتباهات آنان را مانند پدری دلسوز برطرف کنید.

آری، معلم خوب علاوه بر درس دادن و تفهیم کردن و به تکالیف رسیدگی کردن، با ایجاد یک رابطه ی نیکو با شاگرد، چیزهای دیگری به او می آموزد و حرف ها و حرکات غیر صحیح شاگردان را اصلاح می کند و شاگردان را در مسیر درست راهنمایی می کند. معلم نمونه به شاگرد می فهماند که تو می توانی اهل اندیشه باشی. این کار معلم از حل کردن هزار مسأله ی ریاضی برای شاگرد مهمتر است. با این عمل شاگرد احساس اعتماد و اطمینان می کند، اما انجام این عمل زحمت زیادی ندارد، بلکه ابتکار و خلاقیت معلم، مرده را زنده
می کند و استعدادها را شکوفا خواهد ساخت.

بنابراین کار معلم تنها درس دادن نیست، بلکه معلم نمونه به شاگرد
می فهماند که تو می توانی فکر کنی، بفهمی، استعدادهای خود را شکوفا کنی. تو می توانی به خواسته های خود دست یابی و چگونه در صحنه های حساس زندگی، آنچه بدان نیاز داری بدست آوری. این همان حس اعتماد و قدرت روحی است که به او جرأت و جسارت
می دهد. بیشترین افرادی که در زندگی موفق بوده اند، افرادی هستند که دل و جرأت داشته اند نه آنکه فقط فیزیک و شیمی و ریاضی بلد بوده اند.

هیچگاه فراموش نکنیم که معلم نمونه می کوشد تا با ایثار و گذشت، جواب های خام و ناپخته ی شاگردان را پرورش داده تا  واقعیت را خود شاگرد کشف کند.

احترام متقابل:

معلم باید توجه داشته باشد، شاگردان آینده سازان این مرز و بوم هستند، بنابراین باید به شخصیت او احترام بگذارد و به اهمیت آراء و افکار وی نیز متقابلا منصفانه رفتار کند.

شناخت معلم:

یکی از اشتباهاتی که برخی از معلمان مرتکب می شوند این است که هر گاه به شاگردان کم هوش و یا بی نظم برخورد می کنند، وقتی موعظه ها و راهنمایی ها درباره اش سودمند نیفتد، یکباره او را نفی می کنند و با کلماتی توهین آمیز همه ی استعدادها و نیروهای او را نفی می کنند. شاید خیانتی بالاتر از این نباشد که یک موجود زنده را نفی مطلق کنید.

همین شاگرد ممکن است در ورزش، نقاشی و موسیقی و یا حرفه ی خاصی موفق تر از یک پزشک و مهندس باشد.

بنابراین هنر معلم بودن در این است که نیروهای سرشار شاگردان را شناسایی کند و نیروهای بالقوه ی آنان را بالفعل کند. نه اینکه به صرف اینکه شاگردی در فهم فیزیک یا زبان انگلیسی مشکل داشت به طور دربست آنها را نفی کند. شاید او رشته ی تحصیلی اش را درست انتخاب نکرده است. یادتان باشد که ادیسون و انیشتن، شاگردانی بودند که از سر کلاس درس اخراج شدند و معلم آنها فکر می کرد که آنها استعداد خاصی ندارند.

معلمان بی تجربه و خام به جای اینکه به خود زحمت داده دریابند که این شاگرد چه ویژگی هایی دارد و آیا واقعا کمبود هوشی و یا مشکلات عاطفی دارد؟ و یا در چه قسمت هایی برجستگی دارد، به طور کامل او را نفی می کنند و با کلماتی توهین آمیز او را می کوبند. در نتیجه استعدادهای ناشناخته ی او را حدر داده از او موجودی
بی ارزش ترسیم می کنند. در اینجا باید گفت:

انسان ها همه معادن هستند. یکی معدن طلا و یکی معدن نقره و دیگری معدن آهن است. اما چنین نیست که فاقد ارزش باشد. هنر معلم آن است که وقتی به هر شاگردی برخورد کرد. در درجه ی اول او را شناسایی کند و طبق استعدادها و رغبت های او وی را راهنمایی کند. گاهی شاگرد علاقه به حرفه یا کاری دارد که در آن استعداد و توانایی لازم را ندارد. مثلا علاقه مند به ورزش تکواندو است اما استعداد بالایی در ورزش شنا دارد. بهتر آن است که معلم آن دانش آموز را کشف کرده و طبق استعدادها و توانای هایش در صدد توفیق ایشان براید. باید به دانش آموزان فهماند: آیا بهتر نیست به جای احساسی فکر کردن، کمی منطقی عمل کنید.

تبعیض:

معلمی که بین شاگردان کلاس استثناء قائل می شود و حق شاگردان دیگر را پایمال می کند. اثرات نامطلوبی بر ذهن و روان شاگردان دیگر خواهد گذاشت. آنها فکر می کنند به موجودیت آنها توهین شده، احساس پوچی و هرز بودن می کنند. خواه این تبعیض در گرفتن نمره یا درس پس دادن یا در برخورداری از مهر و محبت باشد. دانش آموز در برابر یک تبعیض دلش به درد می آید و خللی به اراده ی استوارش وارد می شود.

معلمان همانطور که از نظر آموزشی مکلفند همه ی شاگردان را زیر پوشش آموزشی خود قرار دهند از نظر تربیتی و عاطفی چرا
محبت های خود را بین همه ی شاگردان به طور مساوی تقسیم
نمی کنند. از این گذشته اگر شاگردی از نظر استعداد و هوش متوسط یا ضعیف است. چرا باید از مهر و محبت معلم محروم بماند. شاید عقب ماندگی هوشی او ارثی و یا به دلیل مشکلات خانوادگی باشد. اگر شاگردی در کلاس درس ضعیف عمل می کند، صحیح نیست که معلم او را به حال خود رها کرده و به او توجه نکند. این بی اعتنایی بر روح و روان شاگرد تأثیر می گذارد. در اینجا معلم باید در لحظات مختلف از شاگرد در کلاس استفاده کند و به او شخصیت و هویت بدهد تا شاگرد را تشویق به درس خواندن و تلاش بیشتر کند. مثلا با
پرسش های بسیار ساده از چنین شاگردانی و تشویق کردن آنها در برابر چشمان شاگردان دیگر، آنها شرمنده شده و سعی می کنند تا تلاش بیشتری کنند.

باید دانست که همه ی شاگردان از لحاظ بهره ی هوشی یکسان و یکدست نیستند. حتی عوامل اقتصادی و فرهنگی و محیط خانوادگی و منطقه ای که در آن زندگی می کنند آنان را از یکدیگر متمایز
می سازد. گاهی برجستگی هایی که در عملکرد شاگردان به چشم
می آید، ناخودآگاه معلمان را تحت تأثیر قرار داده و توجه معلمان را به خود جلب می کند.

گاهی همین امتیازات طبیعی سبب برقراری ارتباط میان معلم و شاگرد می شود تا شاگرد تحت تأثیر رفتار معلم قرار گرفته و توجه بیشتری به درس کند.

به طور قطع نباید معلمان و مربیان رفتارشان تبعیض انگیز باشد. ولی تلاش و کوشش شاگرد و ادب و رفتار او سبب می شود معلم با آنها روابط خاص آموزشی و عاطفی برقرار کند. در نتیجه شاگردان فکر می کنند که معلم بین شاگردان تبعیض قائل می شوند. این عوامل موجب می شود که شاگردان دیگر احساس کنند مورد تبعیض و
بی عدالتی قرار گرفته اند و این هوشیاری و دقت معلم است که رفتارش را با شاگردان آنچنان عادلانه تقسیم کند که همه ی شاگردان خود را مورد توجه و لطف معلم ببینند.

معلمان باید سعی کنند نگاه خود را بین همه ی شاگردان تقسیم کنند. گاه به این طرف گاه به آن طرف کلاس نگاه کنند تا مبادا شاگردان به اشتباه معلم را به تبعیض متهم کنند. معلمان و مربیان باید بکوشند شادی و نشاط و مهر و محبت خود را میان همه ی شاگردان به طور مساوی تقسیم کنند. اگر چه برخی شاگردان از نظر بهره ی هوشی و یا نظم و انضباط ضعیف باشند.

در خاتمه فراموش نکنید همانطور که خود ما راضی نیستیم درباره ی ما تبعیض انجام گیرد، سعی و تلاش کنیم درباره ی شاگردان که حساسیت آنان چند برابر است طوری رفتار کنیم که آنها فکر کنند بین خود و دیگری استثناء و تبعیض قائل شده اید.

خداوند متعال در سوره ی النجم آیه ی 32 می فرماید:

خود را توصیف و تبرئه نکنید چه خداوند است که پرهیزکاران را
می شناسد و همچنین هیچ کس حق ندارد دیگری را تحقیر کند. چرا که ممکن است پیش خدا ارج داشته باشد.

در سوره ی الحجرات آیه 11 خداوند می فرماید:

هیچ کس نباید دیگران را کوچک شمرده به استهزاء و مسخره بگیرد که ممکن است او از دیگران برتر باشد.

در خاتمه باید گفت: بهترین معلم کسی است که هر شاگردی خیال کند، معلم او را از همه بیشتر دوست دارد و مورد توجه اش است. همین احساس است که او را تشویق  به درس خواندن می کند. به قول شاعر:

درس معلم گر بود زمزمه ی محبتی  /  جمعه به مکتب آورد طفل گریز پای را

احترام به معلم:

یکی از مواردی که عزت نفس و شرافت معلم را محفوظ نگه
می دارد، روحیه ی عفو و گذشت است. همه ی پیامبران متخلق به این روحیه بوده اند و از لغزش ها و اشتباهات دیگران صرف نظر
می کردند و حرکت و شخصیت افراد را خدشه دار نمی کردند.

معلم نمونه نیز باید این خوی پیامبر گونه را دارا باشد تا بتواند در تربیت موفق باشد. این حرکت باید میان پدر و فرزند، معلم و شاگرد، مربی و ورزشکار، کارگر و کارفرما وجود داشته باشد. افرادی که در این کار موفق هستند از موهبت عقل و اندیشه برخوردار می باشند. زیرا اینگونه افراد به جای پرده دری و بگو و مگو کردن (مشاجره)، می کوشند با برخورداری از منطق و تفکر در دیگران ایجاد انگیزه کنند و آنان را وادار به فعالیت و تحرک کنند. بنابراین هیچگاه نباید پرده حجب و حیا بین معلم و شاگرد کنار رود. زیرا با حفظ و نگهداشت احترام و حرمت، بهتر می توان شاگرد را به انجام وظایف تشویق کرد.

عفو و اغماض در قرآن:

خداوند در سوره ی بقره آیه ی 198 می فرماید:

عفو و گذشت را پیشه ی خود سازید.

همچنین در سوره ی بقره آیه ی 238 می فرماید:

اگر عفو کنید چنین شیوه ای با تقوی مناسب تر است.

پیامبر (ص) می فرماید:

هر فردی که بر او ستم رفته، اگر به منظور کسب رضای خداوند به عفو و گذشت بپردازد، خداوند متعال بر عزت و سرفرازی وی در روز رستاخیز می افزاید.

رسول خدا فرموده اند:

موسی به خدا عرض کرد، کدام یک از بندگانت در پیشگاه تو عزیز هستند. خداوند متعال فرمودند: آن کس که در عین توانایی و مجازات، عفو و گذشت نماید.

بنابراین معلم و مربی نباید فراموش کنند که بزرگترین چیزی که زیبنده ی اوست وقار و عزت اوست و این روحیه با توهین و اهانت به شاگرد از بین خواهد رفت.

بنابراین معلمان نمونه توجه دارند که در مواردی بایستی برخی از صحبت ها و حرکات شاگردان را ندیده بگیرند تا حرمت و کرامتشان حفظ شود. این صحیح نیست که معلمان و مربیان برخی از لغزش ها و اشتباهات شاگردان را علنی کنند.

اما برخی از معلمان کم تجربه به مجرد مشاهده ی عمل خلافی از شاگرد به جای اینکه آن لغزش را نادیده بگیرند و با گذشت از کنار آن بگذرند، آن را بزرگ و مهم جلوه داده آبرو و حیثیت او را جلوی
همه ی شاگردان بر باد می دهند. با انجام این کار نه تنها شخصیت شاگرد  را از بین می برند، بلکه شخصیت و وقار خود را لکه دار
می کنند.

رسول اکرم (ص) عالی ترین جلوه هائی از روحیه و گذشت و عفو را نشان داده اند. روزی مردی اعرابی و بیابان گرد وارد مسجد شد و آنجا را آلوده کرد. رسول خدا (ص) به جای سرزنش و توبیخ از در لطف و مرحمت وارد شده با این کار مرد صحرا گرد را متوجه زشتی رفتارش کرد.

راه و رسم پیامبران و صالحین و افراد شایسته این بود که با عفو و گذشت با انسان ها ارتباط برقرار می کردند.

تست روانی:

معلم شدن و ارتباط با دانش آموز کار آسانی نیست و روحیه ی قوی و اعصاب سالم می خواهد. معلم اگر اعصابش قوی باشد و از تعادل روحی و جسمی مناسبی برخوردار نباشد. علاوه بر اینکه کارش سودمند نیست، زیان آور نیز خواهد بود. لذا تمام عواملی که تعادل روحی و جسمی انسان را به هم می زند ممنوع و حرام است. بدیهی است که معلم بر اثر کثرت تدریس و کوفته شدن اعصاب رفتارش با شاگردان خشن می شود. بنابراین تدریس اضافی بازدهی را پایین
می آورد.

امام علی (ع) می فرماید:

هیجان فراوان گفتار شخص را مختل، فکر و فهمش را پراکنده
می کند.

معلمانی که فاقد تعادل روحی هستند با کمترین رفتار خلافی که از شاگردان می بینند، آنان را مورد توهین و تنبیه قرار می دهند و گاهی بر اثر هیجان شدید دچار اشتباه شده شاگردی را که اصلا تقصیر نداشته تنبیه می کنند.

هنگامیکه معلم در حالت نامتعادل است همه ی تصمیماتی که
می گیرد، عجولانه بوده و به جای تفکر منطقی، فقط احساسی فکر
می کند. بدیهی است که اینگونه تصمیمات، منطقی و عاقلانه نیست.

در این باره امام علی (ع) می فرماید:

هر گاه به خشم دراُفتادی از داوری خودداری کن.

نقش تشویق:

معلم باید رفتارش آنچنان انسانی باشد که همه ی شاگردان شیفته اش شوند. برخی معلمان گمان می کنند که با مشکل گرفتن درس و مسائل انضباطی می توانند دانش آموزان را به خود جذب کنند و در این رهگذر گاه رفتاری تند و خشن از خود اعمال کرده ناخودآگاه
می کوشند شخصیت خاصی برای خود به وجود آورند. به عنوان مثال اگر شاگردی یک دقیقه دیر بر سر کلاس آمد او را نمی پذیرند. آیا بهتر نیست به جای این کار راه دیگری را انتخاب کنید. مثلا به او بگویید حالا که دیر آمدی برو پای تخته تا از تو سؤال کنم و یا... معلم باید سعی کند شخصیت شاگرد را در نظر بگیرد و به شیوه ای هنرمندانه به ارشاد و راهنمایی شاگرد بپردازد.

برخی از معلمان و مربیان بر اثر خامی و بی تجربگی راه خشن و تندی را انتخاب کرده به جای شکوفایی، همه ی نیروهای درونی شاگرد را به باد می دهند.

افرادی که نقش مربی را بر عهده دارند در درجه ی اول باید به هنر برقراری ارتباط با شاگردان وقوف و آگاهی داشته باشند. زیرا در صورت عدم آگاهی لازم ممکن است از خود رفتاری نشان دهند که تمام انگیزه های فرد مقابل را در نطفه بخشکانند. بنابراین باید طوری رفتار کنید که عزت نفس شاگرد، مجروح نشود. روی این اصل از هر نوع عمل و رفتاری که آنان را تحریک می کند، شدیدا خودداری کنید. همینطور تشویق به موقع فعالیت دانش آموز را گسترش می دهد و در نتیجه مدارج تحصیلی را با شوق بیشتری خواهد پیمود. همه ی صاحب نظران معتقدند که تشویق بجا، شخصیت دانش آموز را تقویت می کند و به عزت نفسش نیرو می بخشد. این تشویق به جا را همه ی دانش آموزان می پذیرند و در دل آرزو می کنند که آنان نیز موفق شده روزی مورد تشویق قرار بگیرند. برای مثال معلم نباید فقط به شاگردان زرنگ جایزه بدهد و فقط آنها را تشویق کند. گاهی لازم است دانش آموزی که مثلا املاء زیر ده می گیرد و با سعی و تلاش املاء نمره ی متوسطی گرفته با تشویق کردن جلوی دانش آموزان دیگر و هدیه دادن او را تحریک به تلاش بیشتری کند.

تجربه نشان می دهد معلمی که با شاگرد رفیق باشد، محرم اسرار شاگردان بوده و مسائلی که شاگردان به پدر و مادر خود نمی گویند برای آنان بازگو می کنند و درخواست راه حل مناسب می نمایند. وقتی معلم با شاگرد خود رابطه ی صمیمانه ای برقرار کند در مسائل آموزشی و تربیتی و خانوادگی و حتی امور دیگر مانند تعیین رشته ی تحصیلی و انتخاب شغل او نیز می تواند صاحب نظر باشد و او را به طور صحیح و دقیق راهنمایی کند.

برخی از معلمان به جای اینکه روش ملایمت و خوش خلقی را رعایت کنند تند و خشن بوده و در مواردی رو در روی شاگردان ایستاده، از نظر آموزشی و انضباطی آنان را می کوبند. غافل از اینکه با کوبیدن افراد هیچگاه نمی توان آنان را تربیت کرد. معلمان شایسته به طور متقابل شخصیت همه ی شاگردان را محفوظ نگه می دارند. چرا که معتقدند به این وسیله بهتر می توانند حتی شاگردان تنبل و یا
بی انضباط  را به راه درست راهنمایی کنند تا با کوبیدن و از بین بردن شخصیت آنان.

در خاتمه حدیثی از رسول اکرم (ص) درباره ی نرمی و ملایمت یادآور می شوم که فرمودند:

آنانکه بهره ای از نرمی و ملایمت دارند در دنیا و آخرت بهره مند خواهند بود و افرادی که تند خو و خشن هستند در دنیا و آخرت گرفتار و دربند خواهند بود.

گذشت شیوه ی بزرگان است:

یکی از ویژگی های معلم نمونه در عین دقیق و قاطع بودن شکیبایی و صبر است. بدیهی است که همه ی شاگردان از نظر اخلاقی و تربیتی در یک سطح نیستند. ممکن است برخی از آنان هوش یا فرهنگ
پایین تری داشته باشند و همه ی شاگردان از نظر اخلاقی و تربیتی در یک سطح نیستند و ممکن است برخی از آنها رفتار غیر عاقلانه ای از خود بروز دهند. معلم با تجربه و پخته دچار کمبود شخصیت نشده و به قول معروف از کوره در نمی رود و با ظرافت از کنار آن رفتار ناشایست عبور می کند. اما برخی از معلمان کم تجربه به این نوع رفتار ها، نوعی توهین و تحقیر تلقی می کنند و فرد بی ادب را شدیدا مجازات می کنند. اما همیشه باید معلم و شاگرد در عین رابطه ی دوستی و صمیمی، حجاب و پرده ای وجود داشته باشد.

معلمان خرده گیر کوچکترین و جزئی ترین رفتارهای شاگردان را زیر نظر می گیرند و سرزنش و توبیخ نثارشان می کنند. با این کار ضرر و زیانی که معلم عایدش می شود به مراتب سنگین تر از ضرری است که متوجه شاگرد شده است.

معلمانی که این نوع رفتارها را با ظرافت و زیرکی مدیریت می کنند، علاوه بر آنکه به شخصیت خود لطمه نمی زنند، بلکه برقدر و ارزش خود می افزایند. همین روحیه ی گذشت می تواند یک عامل تربیتی به شمار آید و شاگرد متخلف را به خودسازی و بازسازی وادار کند. با اینکه اینگونه معلمان خود را غیر آگاه نشان می دهند، ولی شاگردان کلاس به خوبی در می یابند که معلم از رفتار و گفتار نامطلوب آگاهی یافته، روش تحمل و سازگاری را انتخاب کرده است.

امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا چنین نقل کرده اند:

حضرت موسی (ع) با حضرت خضر(ع) برخورد کرد. به او گفت: مرا نصحیت و سفارشی فرما. حضرت چنین گفت: نسبت به سبک مغزان و کم خردان، حلم و خویشتن داری را در پیش گیر. زیرا حلم و خویشتن داری از مزایای برجسته ی صبر پیشگان و زیور دانشمندان است. آنگاه که فرد نادانی تو را دشنام دهد، با نرمی و آرامی در برابر دشنام او سکوت اختیار کن و حزم و احتیاط از او جدا شو. زیرا آثاری که از ندانم کاری او نسبت به تو به جای می ماند و نتایج سوء دُشنامی که نثار تو کرده، به ضرر خود او بیش از آن است که تو تصور
می کنی.

شناخت و درک کلاس:

معلمان واقعی دریافته اند که موفقیت در کار تدریس تنها در انحصار علم و دانش نیست. بلکه نیازمند درک و شناخت موقعیت ها می باشد. یعنی معلم اول جو کلاس را در نظر گرفته سپس رابطه ی تعلیم و تربیت را برقرار می سازد. معلمی همانند صعود به قله است که ورزشکار با درایت و بینش خود مسیرش را تنظیم می کند.

روی این اصل معلمی کار سهل و ساده ای نیست. هر لحظه احتمال بروز حادثه ای در کلاس داده می شود. به عنوان مثال ممکن است شاگردی تکلیفش را انجام نداده باشد و باز ممکن است شاگردی
بی انضباطی کرده باشد و دانش آموز گستاخی عملی را انجام داده باشد. بدیهی است برای حل این نوع مسائل و غیره بیش از همه باید روش معلم مشخص و معلوم باشد تا هر معلمی با الهام از آن طرح کلی و ابتکارات شخصی به حل مشکلات موفق گردد.

جاذبه و دافعه:

رابطه ی معلم و شاگرد از روی مهر و محبت و لطف و مودت برای ارشاد شاگردان استفاده می شود. ضمنا جدی بودن معلم، مانع از این نیست که خوش خلق و خوش رفتار باشد. ولی نباید مزاح از حد اعتدال تجاوز کند. زیرا اگر مزاح از حد تجاوز نماید باعث جرأت و جسارت شاگردان نسبت به معلم گشته و اعتبار او را در معرض خطر قرار
می دهد. معلم نمونه با عکس العمل های مطلوب و در عین حال آموزنده و سازنده، نه کوبنده و تحقیر کننده آنان را به اصول انسانی راهنمایی می کند. بدون آنکه گرفتار هیجان و عصبانیت شود. متأسفانه در مواردی دیده شده که معلمان هیجان را با تربیت معجون می سازند و همین ترکیب غلط است که به جای جذب، دفع نتیجه می دهد. برخی از معلمان نمی دانند که بزرگترین سرمایه ای که به همراه خود  دارند عبارت از وقار به همراه آرامش است که در پرتو آن بسیاری از مشکلات مجال ظهور پیدا نمی کنند. اما بعضی از شاگردان تلاش
می کنند، سکون و آرامش را از معلم گرفته، او را به هیجان و عصبانیت دچار کنند. با توجه به این مقدمه معلوم می شود هر گاه معلمی به هیجان درآمد، به ناتوانی خود اعتراف کند. ضمنا باید توجه داشت که در مواقع هیجان گاه ممکن است معلم بیگناهی را گناهکار تشخیص داده او را تنبیه کند

در خاتمه معلمان و مربیان به جای تندی و هیجان باید بکوشند با معجونی از عاطفه و تربیت، دانش آموزان عزیز و آینده سازان مملکت اسلامی را پرورش دهند.

تقلید از معلم:

در تقلید، شاگرد رفتاری را از معلم مشاهده کرده، سپس با اراده و اختیار آن را تقلید می کند. دانش آموز رفتار معلم را اعم از خوب و بد، زشت یا زیبا در خود پیاده می کند و در کردار خود ظهور و بروز می دهد.

چگونگی و جنبه ی ناخودآگاه تلقین پذیری موضع بسیار مهمی است که والدین و معلمان همواره باید به خاطر داشته باشند و بدانند که تلقین یک فکر و عقیده غالبا از آموختن آن مؤثرتر است.

کیفیت نظام آموزشی:

هدف از تدریس تنها این نیست که به دانش آموزان کمک شود تا دانش مورد نظر برنامه ی درسی را فرا بگیرند، بلکه باید به آنان کمک کرد تا به یادگیرندگان قدرتمندی تبدیل شوند. بنابراین تدریس درس چیزی فراتر از علم است. این امر تأثیر بسزایی در پرورش استعدادهای بالقوه شاگردان خواهد داشت.

معلمان نباید به دنبال روش های خشک و غیر فعال باشند، بلکه بهتر است به روشی فعال و انعطاف پذیر کلاس درس را به فضایی پرشور تبدیل کنند. معلم می تواند سئوالی را از دانش آموزان بپرسد  در همان لحظه آنان را به طور فعال در فرایند یادگیری دخالت دهد و بعد از آن مجموعه ی انتظارات خود را به شاگردان بگوید. این یک راه آسان برای برقراری ارتباط با الگویی هنرمندانه است. با کمک روش های تدریس نوین دانش آموز مسئولیت بیشتری را در قبال یادگیری به عهده خواهد گرفت.

حتی، معلم باید در حد امکان در برخورد با هر دانش آموز رفتار و روش آموزشی متناسب با ویژگی های فردی او را بکار بگیرد. در نظام آموزش و پرورش هرگز روش یکپارچه و کاملی برای اهداف آموزشی، برای تمام دانش آموزان وجود نداشته است.

معلم باید همیشه این سؤال را از خود بپرسد که: برای چه منظوری و برای کدام دانش آموز و تحت چه شرایطی به انتخاب روش آموزشی خاص اقدام کند؟ و بعد از پاسخ دادن به این سؤال روش آموزشی خود را انتخاب کرد.

اهداف آموزش در فرایند یاددهی – یادگیری:

1- آموزش برای فهماندن

2- آموزش برای عمل کردن

3- آموزش در جهت درک جهان

4- آموزش در جهت زیستن

با یک نگاه کلی می توان استنباط کرد که آموزش در وضعیت فعلی در جهت مواجه با ناشناخته های زندگی واقعی نیست. بلکه صرفا جهت حفظ مطلب است. نکته ی قابل توجه این است که امر آموزش در جهت فهم دانش آموز با جهان پیرامون است. یعنی علاوه به دستیابی به علوم مختلف، رسیدن به تفکری عقلانی (تمدن سازی) و بالا رفتن میزان کیفیت زندگی است. لذا نظریه ی تدریس به وسیله ی علمای تعلیم و تربیت فراهم می شود. بنابراین هدف کسب مهارت زندگی است.

در اینجا معلوم می شود که آموزش فعلی با اشتغال و زندگی همگونی کمی دارد و مهم بدست آوردن خرد زندگی است. بنابراین خلاء موجود بین وضع موجود و وضع مطلوب، تماما نشانه های آسیب اجتماعی را معلوم می کند. (هسته ی اصلی فرایند تدریس، ترتیب دادن محیطی است که در آن شاگردان بتوانند تعامل کنند و نحوه ی یادگیری را جلو ببرند)

روش آموزش همان روش فکر کردن است که اهداف اصلی یاددهی، وارد کردن دانش آموز به اندیشیدن در جریان آموزش است.

فکر کردن پاسخی است که انسان به مشکلات خود می دهد و این پاسخ متضمن فعالیت ذهنی دانش آموز به حل مسأله است. در اینجا، فکر راهنمای عمل است. بنابراین هدف عمده ی آموزش، وادار کردن
دانش آموزان به تفکر است. اساس یادگیری نحوه ی تفکر است که باید به شاگردان تعلیم داده شود. یعنی اساس تفکر رسیدن به دانایی است.

خلاقیت و حل مسأله محصول تفکر است. هر یادگیری که نتواند تفکر و تخیل یادگیرنده را تحریک کند، جز حفظ طوطی وار نقش دیگری نخواهد داشت. در کلاس هایی که به دانش آموزان اجازه داده می شود فکر کنند، نظر دهند. سئوال و پرسش نمایند و حتی خلاف عرف و عادت نظر دهند، دانش آموز احساس خستگی نمی کند. در غیر اینصورت اگر دانش آموز فقط شنونده باشد، او را در آسیب بزرگی گرفتار کرده ایم. در این حالت او انگیزه ی خود را از دست می دهد و هویت خود را شکست خورده می بیند.

یکی از اهداف مهم، پرورش تفکر انتقادی دردانش آموز است. انتظار این است که دانش آموزان پس از فارغ التحصیل شدن دارای قوه ی استدلال درستی بشوند تا بتوانند مسائل مختلف شغلی و حتی زندگی شخصی خود را به درستی نقد و تحلیل کنند.

لازمه ی رسیدن به چنین هدفی شروع فعالیت ها از دوران ابتدایی است تا آنان عملا مخالفت کردن، موافقت کردن، معاشرت کردن، مباحثه کردن را تمرین کرده باشند. دانشمندترین افراد اگر فهم عقلانی و فهم اخلاقی و فهم زندگی نداشته باشند، شکست می خورند.

آموزش تفکر انتقادی شامل ایجاد عمدی یک جو نامتعادل است تا شاگردان بتوانند فرایندهای فکری خود را تعریف و اصلاح کنند و دوباره بسازند. عامل اصلی در تفکر انتقادی توانایی پرسش و پاسخ و نحوه ی نقد و بررسی و رسیدن به راه حل جایگزین است. مفاهیم تفکر انتقادی باید از طریق تلاش و تمرین تفکر و تحلیل از دروس مختلف درسی توسعه یابد. برای رسیدن به این هدف، معلم باید بکوشد فضایی در کلاس ایجاد کند که در آن حس کنجکاوی طبیعی شاگردان شکوفا شود. سپس باید حالت کنش متقابل میان معلم و شاگرد افزایش یابد. در این حالت تفکر رشد می کند. به نظر می رسد مدارس ما دچار آسیب جدی هستند. یعنی فعالیت دانش آموز در جهت پرورش تفکر هدایت نمی شود.

در شرایط فعلی، امتحان به خودی خود هدف است و ابزاری برای رشد تفکر در راستای اهداف پیش بینی نشده است. در صورتی که بخش اعظم فعالیت فعلی حفظ کردن مندرجات کتاب های درسی، بدون مفهوم سازی و مهارت پروری و... است. در این وضعیت آموزش معلم محور و ارائه دهنده ی اطلاعات به دانش آموزان است و نقش دانش آموز حفظ کننده ی مطلب است. در این رویکرد دانش آموز فعال نیست، بلکه معلم فعال است و دانش آموز به عنوان یک بانک اطلاعاتی فرض می شود که باید اطلاعات به آن سپرده شود. در این رویکرد پاسخ ها و نمره های دانش آموز مهم است. در نهایت این رویکرد نتیجه محور است.

اما در رویکرد دانش آموز محور، معلم نقش راهنما و تسهیل کننده را بر عهده دارد و دانش آموز در فرایند تدریس با فعالیت خود، مهارت و توانایی های باالقوه خود را به فعالیت در می آورد. در این رویکرد دانش آموز فعال ست. مسائل را کشف می کند. سئوال می کند و با همیاری دیگران (معلم و شاگردان دیگر) یاد می گیرد.

بر این اساس آموزش باید با واقعیت زندگی تطبیق گردد. همین امر سبب مهارت های کلامی، قدرت سخن گویی، مهارت تحصیلی و مهارت های اجتماعی می گردد. از این رو آموزش سازمان یافته، گام به گام و مرحله مرحله با در نظر گرفتن چگونه فهمیدن اهمیت دارد.

مراحل مختلف آموزش درس:

1- آماده سازی: در این مرحله معلم با بازگفتن یا پرسیدن درس های گذشته توجه دانش آموزان را به نکته های لازم جلب می کند.

2- عرضه کردن: در این مرحله از تدریس معلم درس جدید را کلی عرضه می کند.

3- ارتباط: بعد از عرضه داشتن درس جدید، آن هم به طور کلی و اختصاری، با پرسش هایی دانش آموزان را به فکر کردن وادار
می کند تا آنها میان مطالب قبلی و موضوع های جدید ارتباط واقعی برقرار کنند.

4- تعمیم: در این مرحله معلم فکر کلی درس جدید را به صورت جزء به جزء مرحله به مرحله با همدیگر در آمیخته به صورت یک واحد نظام یافته در می آورد.

5- کاربرد: در این مرحله دانش آموزان یاد می گیرند که از
آموخته هایشان در چه مواردی از زندگی واقعی می تواند استفاده کنند. برای مثال معلم شیمی بعد از آموزش آرایش اتمی آب به دانش آموزان یادآوری می کند که جهان با یک نظم منظمی در حال گذر است و شما دانش آموزان در تمام مراحل زندگی باید شیوه و راهکارهای منطقی و منظمی را در پیش بگیرید. بنابراین هدف معلم باید گسترش و شناخت دانش آموز با محیط باشد. از طریق همین پرسش و پاسخ است که دانش آموز جهان پیرامون خود را بهتر می شناسد.

انواع توضیحات:

1- تشویق به یادداشت برداری

2- اجازه ی پرسش و پاسخ بین دانش آموزان

3- توضیح نکات مبهم و مشکل

4- راهنمایی های به جا و ایجاد انگیزه ی تفکر بین دانش آموزان

5- سازماندهی و نظم منطقی درس جدید

6- تنظیم سرعت آموزش با سرعت فهم و درک دانش آموزان

7- استفاده از پیش نیازها برای فهم درس جدید

8- رابطه ی کل و جزء یا طبقه بندی سلسله مراتبی

9- مجزا کردن نکات اصلی و فرعی

10- همبستگی و پیوستگی منطقی بین مطالب

11- ایجاد رابطه ی محتوا و هدف (برجسته کردن بخش های اصلی)

12- جمع بندی و نتیجه گیری

13- معلم قبل از ارائه ی مطلب دانش آموزان را برای شنیدن تشویق و ترغیب کند

14- معلم در برخی موارد مکث کرده و به دانش آموزان فرصت تفکر کردن بدهد

15- بهتر است معلم هنگام تدریس جای خود را تغییر دهد

16- واژه های قابل فهم با لحن و حالت های خاص

17- در آخر، برای فهم بیشتر دانش آموزان، شباهت ها و تفاوت های نکات درس را بیان کند

مراحل مختلف آموزش مفاهیم:

1- ایجاد شور و شوق درکلاس

2- انتخاب مسأله ی مورد نظر

3- تحلیل و شناسایی صفات مهم

4- تعیین توالی سلسله مراتب مفاهیم درس

5- تعیین کاربرد تئوری به عمل

6- استفاده از عبارت صحیح وگویا

7- تبیین رابطه ی دو یا چند مفهوم

8- استنباط علل رویدادها و فرضیه ها

9- پیش بینی مسائل مختلف در سئوالات امتحانی

10- رعایت ترتیب صحیح مفاهیم

11- انتخاب نکته ای کلیدی

12- ایجاد نقطه ی ارتباط بین نکته ی کلیدی با سایر موارد

13- هرم ساخت مفهوم (ایجاد ساختار درختی به منظور فهم بهتر)

14- ایجاد ارتباط بین مسائل به منظور فهم معنی دار

15- استحکام بخشیدن به مسائل مختلف بحث

آموزش نوین:

معلمان باید روش هایی را برای آموزش دانش آموزان پیدا کنند که تجزیه و تحلیل حقایق علمی را به آنان بیاموزند تا بتوانند دروس جدید را سازماندهی و درک کنند تا حقایق علمی را کشف کنند. معلمان باید به جای انتقال مفاهیم علمی، روش اندیشیدن را به دانش آموزان بیاموزند. به کمک این الگو دانش آموز به عنوان یک فرد به توان تفکر خلاق، تعقل و اندیشیدن، خودآموزی، خود کنترلی و خودسازی را در خود شکل می دهد و به طور کلی یادگیری معنی دار و پایدار شکل می گیرد

یادگیری معنی دار نتیجه ی روشی است که دانش آموز به طور فعال در آن درگیر می شود. همچنین روش تدریس فعال باعث افزایش مهارت و یادآوری اطلاعات کلاسی می شود.

روش پرسش و پاسخ:

پرسش و پاسخ روشی است که معلم به وسیله ی آن شاگرد را به تفکر درباره مفهوم جدید یا بیان مطلبی که آموخته اند تشویق می کنند. در این روش شاگرد تلاش می کند، استدلال ذهنی از مجهول به معلوم دست یابد. در این روش معلم در هنگام جلب توجه شاگرد به مطالب یا درس جدید، راهنمایی های لازم را انجام می دهد.

هنگام تدریس مطلب جدید، مستقیما به بیان مطلب نمی پردازد. بلکه با طرح سئوال های از قبل طرح ریزی شده و برنامه ریزی شده، فعالیت ذهنی دانش آموزان را در مسیر مطالب و مفاهیم جدید قرار می دهد تا آنان خودشان به کشف مفاهیم جدید توفیق یابند. این روش برای پرورش قدرت و تفکر و استدلال آنان، روش بسیار مؤثری است. اما سئوال ها باید با توجه به زمینه های علمی دانش آموزان مطرح گردد.

مزایای روش پرسش و پاسخ:

1- وجود سئوال یا مسأله ای که کنجکاوی شاگرد را برمی انگیزد و آنان را تشویق به تلاش ذهنی می کند.

2- طرح سئوال های متنوع برای کشف جنبه های مختلف آن

3- کشف آگاهانه ی مسأله با توجه به پرسش های متوالی و پی در پی. (روش استدلالی)

4- تکمیل مجهولات و معلومات ناقص

5- کشف راه رسیدن از مجهول به معلوم

6- ارزیابی عملکرد مسیر پرسش و پاسخ

7- طراحی سئوال ها برای رسیدن به یک هدف خاص

8- طبقه بندی کردن جزئیات مسأله

9- تجزیه و تحلیل خصوصیات مسأله

10- شناخت علت و معلول

11- توضیح دادن به سئوال های مبهم

12- ایجاد بازی ذهنی برای نزدیکتر شدن به هدف و رسیدن به واقعیت

13- مقایسه ی مسائل مختلف مسأله

14- بدست آوردن اطلاعات بیشتر

15- استفاده از پاسخ سئوالات قبلی با توجه به پرسش های جدید و موقعیت های جدید

16- تمرکز بر روی مسائل مورد نظر (روش تدریجی حل مسأله)

17- رسیدن به پاسخ منطقی

18- تحلیل فرایند روند حل مسأله

19- روش کنترل حل مسأله

20- ایجاد پرسش با توجه به نیازهای فوری (اولویت بندی سئوال ها)

21- نزدیک شدن به منطق حل مسأله نه به گونه ای سطحی و ناقص

22- شناخت ویژگی ها و موضوعات مورد سئوال

23- ایجاد پرسش برای تقویت و افزایش مهارت های ارتباطی حل مسأله

24- رسیدن به عقاید و نظرات متنوع

25- یافتن زمینه های مشترک بین پرسش های مختلف و راه های رسیدن به هدف

26- سازماندهی پرسش ها و پاسخ های منطقی

27- ایجاد پرسش به منظور رفتن به سوی هدف (روش محاسبه ی ریاضی)

28- شناخت وظایف و مسئولیت های هر مرحله

29- پی گیری، تحلیل و ارزشیابی پرسش ها (ارزیابی مجدد)

30- وظایف و مسئولیت های هر پرسش

31- انتظارات معقول از روند پرسش ها

32- دنبال کردن پرسش ها با دقت در جریان روند حل مسأله

33- هدایت جریان پرسش اصلی

34- سعی کنید پرسش ها پاسخ های مشخص و معینی داشته باشند

35- برای رسیدن به هدف در چهارچوب مشخص و معینی حرکت کنید

36- در ادامه، مسائل را به طور مناسب و منطقی پیش بینی کنید

37- از روش اکتشافی بهره بگیرید

38- اکنون مسأله و روابط بین آن را بهتر می شناسید

39- کل روند حل مسأله را در نظر بگیرید

40- دلایل اصلی و فرعی حل مسأله کدامند؟

41- با توجه به تعیین مقصد و هدف، پرسش خود را مطرح کنید (مشارکت خلاقانه)

42- سئوالاتی از قبیل چرا، اگر چنین شود، بعد چه خواهد شد را مطرح کنید

43- در ضمن پرسش هایتان به جمع آوری اطلاعات بپردازید

44- فرضیه سازی و توضیح دادن را مد نظر قرار دهید

45- پیش از حل مسأله نتایج و مفاهیم روند حل مسأله را ارزیابی کنید

46- اطلاعات حل مسأله را جمع آوری و طبقه بندی کنید

47- فرایند حل مسأله را بر پایه ی پرسش و پاسخ قرار دهید

48- از طریق سئوال های پیگیر در جهت کشف مفاهیم جواب مسأله اقدام کنید

49- محدودیت های حل مسأله را در نظر بگیرید

50- پیشبرد رسیدن به جواب را طبق برنامه ی زمان بندی شده بکار بگیرید

51- مهمترین حسن این روش بکارگیری روش حقیقی و واقعی در حل مسأله است

52- انعطاف پذیری در حل مسأله را در نظر بگیرید

53- آیا رسیدن به هدف رضایت بخش بوده است

54- توضیح دقیق کلیه ی دستورالعمل ها

55- ارزشیابی عملکرد معلم از کار دانش آموز

56- پاسخ به سئوالات جانبی مربوط به حل مسأله

57- دانش آموز به تدریج به سوی راه حل مسأله هدایت می شود

58- اکنون می توانید جریان حل مسأله را شرح دهید

59- توصیف مراحل مختلف حل مسأله با توجه به مقتضیات و شرایط خاص

60- بازنگری و مرور حل مسأله

61- فرمول بندی و سازماندهی حل مسأله

62- بازنگری و کنترل سطح تجربه (چیزهایی که نمی دانستی و اکنون می دانی)

63- دانش کنترل فرایند حل مسأله

از تمام مواردی بالا استنباط می شود که موضوع پرسش کردن مانند خلق یک داستان می ماند. یعنی باید پرسش ها مرحله به مرحله و با توجه به موارد و مسائل خاص اعمال شود تا به نتیجه ی نهایی دست یابید. بنابراین پرسش همانند حل یک مسأله ی ریاضی مرحله به مرحله و پله پله شکل می گیرد. مانند جنینی که در رحم مادر به تدریج شکل می گیرد و کامل تر می شود. بنابراین روش پرسش و پاسخ موجب تقویت وتبادل اطلاعات (قدم به قدم) با توجه به نحوه ی ابراز عقاید (شطرنج بازی) سلسله مراتب خودش را دارد. یعنی روشی سنجیده و منظم درباره ی موضوعی خاص را دنبال می کنید. مانند شیوه ی آشپزی یک غذا که به طور طبیعی مراحل خودش را طی
می کند. با توجه به اندیشه و اظهار نظر، نتیجه به تدریج شکل
می گیرد و ذکر دلایل با توجه به حقایق قبلی و مفاهیم شناخته شده کامل تر می شود. در این شیوه توانایی شاگردان با توجه به سازماندهی افکار، عقاید و دیدگاه های منطقی مورد ارزیابی قرار می گیرد. این روش برای دست یافتن به هدف (فرمول ارزشیابی) مناسب می باشد.

همچنین این روش در درک و فهم مفاهیم پیچیده به دانش آموزان کمک می کند. بنابراین روش پرسش و پاسخ با توجه به توانایی و مدیریت فرد شکل می گیرد.

اجرای این روش به دانش آموزان این امکان را می دهد که با
توانایی ها و استعدادهای فردی خود به خوبی آشنا شوند، نباید فراموش کنید برای رسیدن به موفقیت به نیروی ذهن و بدن توأم نیاز دارید. به نظر اکثر دانش آموزان فعالیت ورزشی بر فعالیت درسی اولویت دارد. دانش آموزان نباید فراموش کنند، اولویت ورزش است. چرا که سلامتی بدن با ورزش کردن تضمین می شود. اما ابتدا درس بخوانید و بعد از اینکه فکر و جسمتان خسته شد، حدود نیم ساعت به فعالیت ورزشی بپردازید. در غیر اینصورت اگر ورزش کنید و بعد بخواهید درس بخوانید، احتمالا خسته شده اید و تمرکز درس خواندن نخواهید داشت.

نکته: اول درس بخوانید، بعد بازی کنید (استراحت، دیدن تلوزیون، صحبت با والدین و یا دوستان، انجام کار هنری، خواندن کتاب مورد علاقه، نوشیدن انواع نوشیدنی های حلال، خواب کوتاه مدت، پیاده روی، ورزش و...)

روش تحلیلی و گام به گام:

 این روش به فهم کامل کلیه ی مراحل و روابط حل مسأله نیاز دارد و آمیزه ای از آزمایش و خطا، بینش و تفکر منطقی است. مانند حل مسائل هندسی.

قضاوت و ارزشیابی:

ارزشیابی موجب اصلاح و تکمیل تجربه ی دانش آموز خواهد شد. اینکه چه درس هایی از حل این مسأله گرفته اید و چه تجارب جدیدی بدست آورده اید.

تکلیف شب:

لازم است گفته شود، تکالیف انجام شده توسط دانش آموز، اگر برجستگی خاصی داشته باشد، می تواند منبعی برای داوری در خصوص میزان پیشرفت تحصیلی وی باشد. اما بهتر است
دانش آموزان را تشویق کنید که تکالیف نوشتاری کمتر و با خط زیبا ارائه دهند. البته معلمان باید بدانند هدف از تکلیف چیست.

تفاوت های فرهنگی:

در اینجا موضوع بحث در روش های آموزش است. تفاوت های بین فرهنگ های مختلف کمک مؤثری است. زیرا این امکان را برای دانش آموز فراهم می کند تا با درک اشیاء و موارد پیرامون زندگی خود به روشی مؤثر آموزش ببیند. برای مثال دانش آموزی که در روستا زندگی می کند در درک جدول ضرب به مثال هایی نیاز دارد که پیرامون محیط زندگی اش اتفاق می افتد و در جریان است. همینطور دانش آموزی که در کنار دریا زندگی می کند و... در عین حال مجموعه ای از الگوها برای تبیین اهمیت تدریس و نقش کلیدی معلمان در جهت بهبود روند تدریس اهمیت دارد.

اینکه توصیف آموزش در فرهنگ های مختلف بر داده هایی استوار است که به شیوه ی تفکر دانش آموز تعلق دارد. با وجود این تفاوت ها در روش آموزش فقط بخشی از قضیه است و حقایق کلی تر و مفاهیم مرتبط با آن در روند بهبود آموزش کمک می کند. نظام آموزشی باید از تلاش خلاقانه معلمان برای بهبود روند آموزش حمایت کند. زیرا معلم کلید موفقیت دانش آموز است.

واقعیت این است که دستاوردهای دانش آموزان تغییر نمی کند، مگر اینکه معلمان به طور چشمگیر از روش های آموزش خلاقانه استفاده کنند. اکنون آموزش بیشتر در حیطه ی کنترل معلم بر دانش آموز است و موضوعی قابل بحث می باشد. اینکه جایی برای بهبود وجود دارد و اینکه آیا معلمان در حال حاضر کارشان را خوب انجام می دهند یا خیر. اما سعی نکردن برای بهبود دور از عقل است. تا جایی که من می دانم موقعیت تدریس به بهسازی نیاز دارد. آیا حق دانش آموزان ضایع شده است؟ آنها می توانند مطالب را عمیق تر از آنچه هم اکنون یادگرفته اند، بیاموزند؟ آیا نمونه های قابل مقایسه وجود دارد؟ آیا درباره ی آموزش  بدون فرهنگ صحبت می شود؟ دانستن این مطالب که دانش آموزان چگونه موضوعی را خوب یاد می گیرند، بسیار مهم است. علاوه بر این، ما به اطلاعاتی درباره ی فرایند یاددهی - یادگیری در کلاس درس نیازمندیم. زیرا این فرایند بر تفکر خلاقانه ی دانش آموز تأثیر گذار است. اینکه دانستن چهارچوبی که بتواند
دانش آموز را در امر آموزش راهنمایی کند، چیست؟ چرا کیفیت تحصیلی دانش آموزان اینقدر پایین است. اینکه با چه روشی اثربخشی برنامه ی درسی را تعیین می کنید.

آموزش فعالیتی فرهنگی است. دانش آموز از طریق مشارکت در کلاس درس، چگونه زندگی کردن را می آموزد و به طور غیر مستقیم یاد می گیرد بهتر فکر کند. اینکه ایجاد تغییرات در جنبه های فکری دانش آموز تأثیر می گذارد و بینش جدیدی در وی ایجاد می کند.

سه سطح شاخص یادگیری محتوای درس:

1- سطح دشواری (درک روند حل مسأله یا مراحل حل)

2- جامع بودن مطالب (شرح و بسط)

3- میزان انسجام محتوای ارائه شده (ایجاد ارتباط و پیوستگی)

برای یافتن پاسخ یک سئوال، ابتدا درس را به بخش های موضوعی تقسیم کنید. با استفاده از این روش متوجه می شوید موضوعات با یکدیگر چگونه ارتباط دارند. اکنون متوجه می شوید پس از تجزیه و تحلیل به عمل آمده، مسائل چگونه شرح و بسط داده می شوند. مفاهیم شرح و بسط یافته شامل مواردی می شود که مفاهیم کاملا توضیح داده شده یا تفسیر شده هستند. در این مرحله چگونگی ارتباط بین اجزاء ضروری است. یعنی در هر مرحله قسمت های قبل و بعد را تشخیص دهید و نوع وظایف هر بخش را مشخص کنید.

سازماندهی درس:

روش سازماندهی درس چهارچوب یا زمینه ای را فراهم می کند که دانش آموز در محدوده ی موضوع با یادگیری مسائل جدید، مشارکت بخش های مختلف حل مسأله را کشف می کند. یعنی دانش آموز به راه حلی دست می یابد تا موضوع درس را درک کند. در این مرحله معنای کامل درس واضح و آشکار می شود. اینکه چه اهدافی از این درس مورد انتظار است؟ هدف این است که دانش آموزان مسأله ی جدیدی را کشف کنند یا درباره ی موضوع درس تحلیل جدیدی بدست آورند. ولی چگونگی انجام آن دقیقا مشخص نیست. نکته ی مهم چگونگی ترکیب ویژگی های مختلف برای تشکیل یک کل است. اینکه چگونه یک ویژگی با ویژگی دیگر ترکیب می شود؟ چگونه اجزاء ابتدایی و پایانی درس با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند؟ یعنی
ویژگی های منفرد تنها در قالب نحوه ی برقراری ارتباط با یکدیگر مفهوم پیدا می کنند. بنابراین ارزش آنها به چگونگی ارتباطشان با سایر نکات و تناسب نسبت های آنها با کل درس بستگی دارد. واقعیت این است که ویژگی های منفرد با یکدیگر مثل یک ماشین عمل
می کنند که بخش های مختلف آن در ارتباط با یکدیگرند و همدیگر را تقویت می کنند و در نهایت آنها را جلو می برد.

اگر آموزش یک سیستم است، هر ویژگی نمی تواند به تنهایی، چیز زیادی بیان کند. نکته ی مهم چگونگی ترکیب ویژگی های مختلف برای تشکیل یک کل است. چگونه یک ویژگی با ویژگی دیگر ترکیب می شود؟ درک ویژگی ها با هدف کلی درس هماهنگی و همخوانی دارد؟ نقش معلم چگونگی توضیح درس و نحوه ی سازماندهی درس در ابعاد مختلف می باشد. ماهیت هر درس به مثابه رشته کوه هایی است که به صورت زنجیر وار در کنار یکدیگر (منطقی) قرار
گرفته اند و کل (وحدت) ویژگی های خود را توصیف می کنند. در اینجا آموزش به مثابه یک فعالیت ذهنی، اما به روش منطقی می باشد.

ماهیت یادگیری:

هر دانش آموز باید برای درک مفهوم اطلاعاتی که بعدا بدست
می آورد، آمادگی داشته باشد با واقعیت مورد نظر روبرو شود. ایجاد ارتباط میان روش ها و مسائل مستلزم زمانی برای کشف یا ابداع کردن، اشتباه کردن، انعکاس دادن و دریافت اطلاعات مورد نیاز در یک زمان مناسب می باشد. در واقع معلمان و دانش آموزان سناریوی یکسانی در ذهن دارند. آنها می دانند که چه انتظاراتی باید از حل مسأله داشته باشند و مسأله چه نقش هایی بازی می کند.

با در نظر گرفتن ماهیت آشکار مسأله، تعجب آور نیست که انتظارات از حل مسأله آشکار شود. در بیشتر موارد، فراهم کردن اطلاعات کافی به معنای نشان دادن چگونگی انجام حل یک مسأله و انجام دادن تکالیف تعیین شده است. هنگامیکه معلم متوجه سردرگمی دانش آموز می شود، برای خارج کردن او از این حالت، اطلاعات جدیدی در اختیار دانش آموز می گذارد. اما باید توالی رویدادها مشخص باشد. اگر دانش آموزان تمرکز حواس خود را از دست بدهند، هنگام حل مسأله دچار مشکل خواهند شد. در اینجا معلمان با برقراری ارتباط میان زندگی واقعی دانش آموزان و توجه به مسائل کلیدی حل مسأله، توجه و انگیزه ی دانش آموزان را افزایش می دهند. هنگامی که
دانش آموزان حل مسأله ای را دنبال می کنند، معلم راه حل های آنها را کنترل می کند تا آنها بتوانند راه حل را به خوبی سازماندهی کنند. واضح است که برای دانش آموزان توجه لحظه به لحظه ی خود را به اندازه ی توانایی به عقب برگشتن وتفکر درباره ی رویدادها و مطالب قبلی و فهمیدن روابط میان بخش های مختلف درس اهمیت دارد. در واقع حالا می فهمیم که دانش آموزان چگونه از رویدادهای قبلی استفاده می کنند.

تفاوت های فردی:

معلمان درباره ی تفاوت های فردی میان دانش آموزان برداشت هایی دارند. به طور ایده آل، برطرف کردن نیازهای دانش آموزان به معنای تشخیص سطح عملکرد هر یک از دانش آموزان و فراهم کردن آموزش متفاوت برای سطوح متفاوت است. از نظر آموزش، این عقیده بیانگر آن است که آموزش انفرادی بهترین موقعیت را ایجاد می کند. زیرا در این صورت می توان برای هر دانش آموز یا گروه کوچکی از دانش آموزان آموزش مناسبی فراهم کرد.

اگر بخواهیم آموزش درس ها موفقیت آمیز باشد، باید بین فهم مطالب ارتباط و انسجام خاصی پدیدار شود و اجزای یک درس به نحو کاملا واضح به یکدیگر مرتبط باشند. دانش آموزان باید مثل ساختار یک پُل معلق به ارتباط اجزای حل یک مسأله پی ببرند و اطلاعات را بن نحو واضح به یکدیگر مرتبط کنند. در انتقال این نظام فکری، روابط بین اجزاء، وقایع و روش ها پدیدار می شوند. برای فهمیدن بهتر این روابط باید روش های متفاوتی را برای چگونگی حل یک مسأله بدست آورید. بنابراین درس یک داستان کاملا منسجم و مرتبط را بیان
می کند. دانش آموز باید بخش های مختلف را به صورت کاملا آشکار کنار هم قرار دهد تا بتواند بین آنها رابطه ای منطقی برقرار کند. بنابراین برای فهم درس نباید از موضوع اصلی منحرف شوید یا به گسیختگی دچار گردید.

اگر بخواهید فعالیت های آموزشی را بهبود ببخشید، باید هم
جنبه های سیستمی و هم جنبه های فرهنگی آن را تشخیص داده و مورد توجه قرار دهید.

سیستم یادگیری به مثابه زنجیر با یکدیگر تعامل دارند و یکدیگر را تکمیل می کنند. یعنی کل سیستم چیزی بیشتر از اجزای تشکیل
دهنده ی آن است. اولین تلقی از این واقعیت آن است که بهبود آموزش با تعریف تک تک عناصر یا ویژگی های هر قسمت با یکدیگر تقویت می شود. با تغییر یک ویژگی، سیستم احتمال در جهت کارکرد تعادل کل سیستم دچار تغییرات جزئی می شود.

از آنجا که آموزش یک درس فهم یک سیستم پیچیده است. ویژگی های اصلی ماهیت اساسی درس را تعیین می کنند.

ویژگی های درس: (بهبود یادگیری چگونه صورت می گیرد)

1- اتصال اطلاعات منسجم و مرتبط با یکدیگر

2- تأکید بر قسمت های مهم درس

3- تلاش مستمر و مداوم برای بهبود تدریجی

4- شناخت مزایای هر درس

5- مرتب کردن وظایف

6- توصیف نقش ها و راه حل ها

7- یادگیری به تدریج بهبود می یابد

8- تعیین اهداف یادگیری

9- تلاش و سعی مدام برای فهم بیشتر

10- یادگیری با توجه به نقش مرکزی موضوع

11- بررسی مسائل مبهم

12- یادگیری با توجه به ویژگی های خاص

13- مشارکت سیستماتیک

14- چالش ها و پیش بینی ها

15- چگونگی افت و خیز مسأله

16- تنظیم مراحل مختلف راه حل

17- شناخت ویژگی های مهمتر (کلیدی)

18- فهم شناخت اهداف مسائل جدید

19- چگونگی تقسیم کردن اجزای درس

20- شناخت تعاملات در فهم مسأله

21- مفهوم بهبود تدریجی عملکرد

22- آگاهی از تجارب جدید و ارتباط اجزاء درس با یکدیگر

ترس از مدرسه:

ترس از مدرسه نشانه هایی دارد که بخش اصلی آن با قضاوت معلم از دانش آموز شکل می گیرد. اینان از برخورد با موقعیت های درسی و تحصیلی نگران هستند و دچار اختلالات جسمی و روانی می شوند.

ترس از معلم، دانش آموز هر روز در انتظار رنج و بدبختی و تحقیر جدید است و از همه ی آنچه که برای او ترسناک است احساس درد و ناامنی می کند و برای گریز از ترس سردرگم است. بیرون کردن ترس از فکر و ذهن دانش آموز باید هر چه زودتر انجام پذیرد. زیرا در غیر اینصورت این امر به صورت خلق و خوی ثابتی در می آید و زمینه را برای بروز رفتارهای ناپسند در آینده فراهم می کند. بسیاری از ترس های دوران کودکی در جان آدمی می ماند، ریشه می دواند و تدریجا گسترش می یابد و این خطری است برای نسل آینده که هشدار دهنده است. مواردی که باید پرهیز شود مسأله ی زور و استبداد است.

ترس از نظر ذهنی ممکن است عوارض زیر را پدید آورد:

1- ضعف حافظه

2- فراموشی

3- از میان رفتن خلاقیت

4- عدم خودباوری

5- اُفت تحصیلی به صورتی که با اندک مطالعه احساس خستگی
می کند و قدرت استدلال کم می شود.

6- از دست دادن حس رقابت جویی سالم

7- بالاخره از دست رفتن علاقه به درس که از قدرت تفکر و تعقل کاسته می شود.

ترس از نظر روانی نیز موجب آثار و عوارض خطرناکی است که ممکن است عوارض زیر را پدید آورد:

1- محدود شدن افق ادراک

2- ایجاد آشفتگی روحی و پایین آمدن راندمان یادگیری

3- محدودیت در تفکر و تعقل

4- از بین رفتن شادی و تحرک و از میان رفتن قدرت کسب آگاهی

5- اُفت تحصیلی

6- کشتن امیدها و آرزوها

7- عدم تمرکز کافی به علت هیجان ناشی از ترس

8- از بین رفتن عامل اعتماد به نفس

9- تضعیف روحیه و پایین آمدن انرژی درونی بدن

10- کاهش پشتکار

11- کاهش قدرت استدلال

12- بدن از نشاط و شادابی می افتد

13- پُرخوری

در مواردی سبب بدرفتاری، بیقراری، پرخاشگری و حتی دوری از شیوه های انسانی و اخلاقی فرد می شود. (بزهکاری، بی عفتی،
بی اخلاقی و...)

عوارض و آثار اضطراب و ترس:

1- عدم تعادل در حالات رفتار فرد

2- اُفت اندیشه و تفکر و در مواردی سقوط تعقل

3- اُفت در تحصیل و کار

4- بروز بیماری های روانی

رابطه ی اضطراب و هوش:

اضطراب در کودکان باهوش تر بیشتر است از آن بابت که:

1- جوانب بیشتری از امور را می بیند

2- محتاط تر و گامشان اندیشیده تر است

3- شخصیت خود را بیشتر دوست دارند

4- در تحمل نامرادی ها ضعیف ترند

5- اختلال در ذهن و روان

6- عامل منفی ذهن و یادگیری (اضطراب عامل جلوگیری از یادگیری)

7- عامل لغزش های اخلاقی و اجتماعی

8- کاهش ارتباط اجتماعی

9- غیر منطقی حرف زدن و عمل کردن

راه درمان:

والدین و مربیان باید به مراقبت عاطفی کودکان بپردازند. پدر و مادر و مربی در محبت به کودکان و حذف عوامل ترس و اضطراب تغییر رویه دهند. آنها باید اراده ی او را تأیید وتقویت کنند. به تقویت روانی کودک بپردازند و بالا بردن سطح معرفت تفهیم شان کنند که خطری متوجه شان نیست. همچنین در روان او پویایی ایجاد کرده و او را به سوی هدف زندگی جهت دهند. در اصل به بازسازی شخصیت کودک بپردازند.

آگاهی از این شرایط تا حد زیادی موجب کاهش اصطحکاک ولو به صورت ظاهری مفید می باشد.

اصول کلی درمان:

1- کشف عامل اضطراب

2- کاهش جنبه های تهدید

3- از بین بردن عوامل محرک

4- دادن فکر سالم - فلسفه ای سالم از زندگی

5- کمک به تقویت مهارت های فردی مورد علاقه ی کودک

6- تحلیل مسائل اجتماعی (نشان دادن زندگی واقعی)

7- روش های منطقی (مدل سازی)

9- خودسنجی و جهت دادن به زندگی

10- آموزش مهارت های مختلف (موسیقی - نقاشی -  ورزش- صنایع دستی و...)

11- پرهیز از عوامل فشار

12- ایجاد رابطه ای دوطرفه و سالم (تفاهم)

13- اصلاح تدریجی

14- شناخت وظایف انسانی (اخلاق)

15- مواجهه ی کودک با واقعیت ها

16- شناخت وظایف فردی (نظم)

17- آموزش ایجاد روابط سالم و منطقی با همسالان. اصل این کار در منفعت طلبی عاقلانه است. یعنی به کودک بفهمانید با افرادی دوستی نکند که برای فکر و اندیشه ی او زیان دارند. بلکه با افرادی دوستی کند که نفع فکری، نفع اخلاقی و ... عایدش می شود.

18- توقعات خود را از کودک محدود کنید

19- نشان دادن الگوی درست

20- بالا بردن درجه ی آگاهی

21- شناخت آفت ها

نکته: هرگز چیزی را که به کودک یاد نداده اید از او بازخواست نکنید. همینطور به کودک بفهمانید در مواجهه با مسائل زندگی ..... (صبر، تفکر، تعقل، تصمیم منطقی، روش حل مسأله و...) اهمیت دارد.

ارتباطات چندگانه ی حافظه برهوش:

توانایی دانش آموزان در ده مقوله متفاوت بررسی می شود:

1- هوش زبانی: یعنی توانایی بکارگیری ماهرانه ی لغات (معنا شناختی) به شیوه ای خاص برای آگاهی دادن موضوعی خاص به دیگران.

2- هوش منطقی – ریاضی: یعنی توانایی و بیان استدلالات منطقی و درست. این نوع هوش مستلزم شناسایی الگوها و روابط منطقی و طبقه بندی کردن، رده بندی کردن، استنباط، تعمیم، محاسبه، آزمون و... می باشد.

3- هوش مکانی: یعنی توانایی درک فضا و درک رابطه ی عوامل موجود و توانایی تجسم (هندسه فضایی) و بازنمایی گرافیکی را شامل می شود.

4- هوش حرکتی – جسمانی: یعنی مهارت در بکارگیری اجزای بدن از قبیل تعادل، هماهنگی، چالاکی، قدرت، انعطاف پذیری، سرعت و سهولت در بکارگیری مهارت حرکتی می باشد.

5- هوش موسیقایی: یعنی مهارت در شناسایی ریتم، ملودی، هارمونی، طنین یک قطعه ی موسیقی می باشد.

6- هوش میان فردی: یعنی تواایی درک حالات روحی، انگیزه ها، احساسات و هدف ها و مقاصد دیگران. این هوش مستلزم شناخت حالات چهره، صدا، ریتم و حرکات بدن، شناخت باورهای اخلاقی، ایما و اشارات و... می باشد. (شناخت عقاید دیگران با یک الگوی خاص)

7- هوش درون فردی: یعنی درک شناخت خود و داشتن تصویر روشن از توانایی ها و محدودیت ها و آگاهی از خلق و خو، خویشتن داری، انضباط فردی و... می باشد.

8- هوش طبیعت گرا: یعنی مهارت در شناخت و طبقه بندی گونه های مختلف گیاهی و جانوری و توانایی تشخیص اشیاء را شامل می شود.

9- هوش اخلاقی: یعنی مهارت در شناخت عملکرد فردی با معیارهای الهی

10- هوش هویتی: یعنی مهارت در ارتباط بین موسیقی، نقاشی، معماری محلی و ملی

به اعتقاد من، روش های مختلفی که معلمان و مربیان در امر آموزش (موسیقی، نقاشی، ورزش) بکار می گیرند از جمله عوامل مشوق برای بالا بردن هوش فردی دانش آموز مفید می باشد. زیرا هر کدام از این مهارت ها بخش های خاصی از مغز را فعال می کنند. بدون آنکه روی بقیه ی قسمت های مغزی اثری داشته باشند. پس از آموزش این مهارت ها به استدلالاتی در مورد ده سیستم مغزی نسبتا مستقل خواهیم داشت. یعنی استدلالات کارآمد و پیچیده به مدل یادگیری (راست مغز – چپ مغز) مربوط می شود. نوابغی که می توانند مسائل بسیار پیچیده را درک کنند و قابلیت های بیشتری از خود نشان دهند.

تقویت هوش:

مقوله ی تقویت هوش از طریق شرکت در فعالیت های (فرهنگی، هنری، ورزشی) به تحرک واداشته می شود و پیشرفت فرد در این فعالیت ها، استدلالات ذهن را به اوج خود می رساند. از سوی دیگر لزومی ندارد که فرزند خود را به صورت حرفه ای وارد عرصه های مذکور کنیم. بلکه شناخت مفاهیم پایه (3 تا 6 ماه) کفایت می کند.

بنابراین سنجش هوش برای کودکان بر پایه ی هوش زبانی، هوش منطقی، ریاضی – هوش مکانی و هوش حرکتی – جسمانی می باشد. از این رو ترکیب هوش زبانی با هوش ریاضی – منطقی توانایی قابل توجهی است که نشان می دهد فرد با ترکیب توانایی های خاص به یادگیری و حفظ کردن دست می یابد. . این امر می تواند سطوح متفاوتی از مهارت را در هر یک از افراد بروز کند و تأثیر عملکرد هر کدام در افراد مختلف متفاوت است. چرا که هر انسانی با دیگری تفاوت دارد. به این علت که هر کدام از ترکیب هوشی متفاوتی برخوردار می باشند. این امر موجب می شود تا در حل مسائل برخورد متفاوتی داشته باشند. البته این مقولات در هر یک از افراد به گونه ای خاص بروز می کند و به نظر می رسد که تمام یا بیشتر زمنیه های هوشی در برخی افراد از کیفیت بالاتری برخوردار است. از طرف دیگر به نظر می رسد برخی از افراد که در مرکز روانی نگهداری می شوند. فاقد تمام این هوش ها و یا در ابتدایی ترین
جنبه های آنها می باشند. بیشتر ما بین این دو حالت قرار داریم. یعنی در برخی هوش ها کاملا رشد یافته، در برخی اندکی رشد یافته و در برخی دیگر تقریبا رشد نیافته ایم. هر چند بعید است که فردی در تمام موارد هوشی از مهارت بالایی برخوردار باشد و یا اینکه بتواند به درستی آنها را با یکدیگر ترکیب کند. اما هر فرد قادر خواهد بود هر یک از مقوله های هوشی خود را تا سطح قابل قبولی از عملکرد توسعه دهد. آنگاه از طریق ترکیب مهارت های مختلف می تواند به سطح بالایی از مهارت تفکر دست یابد. به هر حال هدف رسیدن به سطحی از عملکرد ذهن است تا بتوانیم بهتر زندگی کنیم.

همانطور که یک برنامه ی کامپیوتری برای اجرا، نیازمند
مجموعه ای از عملیات است. هر مقوله ی هوشی نیز مجموعه ای از عملیات اصلی و فرعی دارد که وظیفه ی آنها، انجام فعالیت خاص
می باشد. یکی از بهترین شاخص های عملکرد مغز، قابلیت تخیل است. در واقع حل هر مسأله روش یا سیستم خاص خود را دارد.

حل مسأله:

حتی اگر فردی انگیزه ای برای خلق ایده های نو نداشته باشد، مسائل بر او تحمیل می شوند و او چاره ای ندارد مگر اینکه بکوشد و حلشان کند. یک مسأله نه لازم است حتما به شیوه ای رسمی ارائه شود و نه چیزی است که حتما به قلم و کاغذ نیازی باشد.

مسأله ممکن است راجع باشد به اجتناب از چیزی، دست یافتن به چیزی، خلاص شدن از چیزی و سر در آوردن از آنچه لازم است.

پردازش اطلاعات:

اطلاعات به وسیله ی گزینه های مختلف در قالب بسته هایی در اختیار ما قرار می گیرند. این تفکر منطقی است که تعیین می کند که چه چیزی برای چه گزینه ای ارزیابی شود. این تلاشی است عمدی برای چگونه نگریستن به چیزها به نحو مطلوب. هر فرد در حالی که سودمندی الگوهای ساخته ی ذهن را تصدیق می کند از تفکر جانبی برای مقابله با آن استفاده می کند. شاید لازم باشد احتمالات لازم را در نظر بگیرید.

مهارت های هوشی به شکل پیچیده با یکدیگر همکاری می کنند:

هیچ نوع مهارت هوشی به تنهایی موجودیت نمی یابد. (به جز موارد بسیار نادر) مهارت های هوشی همواره بر یکدیگر تأثیر می گذارند. برای مثال، برای تهیه ی یک وعده غذا، نخست باید دستورالعمل
تهیه ی آن را مطالعه کرد. (زبانی) شاید لازم باشد آن را به بخش های مختلفی تقسیم کنید (منطقی - ریاضی) و فهرستی از غذاهای مختلف تهیه کرد که تمام اعضای خانواده از آن رضایت داشته باشند. (مهارت میان فردی) و آنگاه به وسیله ی آن رضایت خود را فرونشاند. (مهارت درون فردی) به همین ترتیب فردی که مشغول بازی فوتبال است. برای شوت کردن توپ، نیازمند هوش حرکتی - جسمانی (برای دویدن، زدن توپ و...) هوش مکانی (برای تعیین جهت و پیش بینی محل افتادن توپ) و هوش زبانی و میان فردی (برای داشتن دلایلی در اجرای حرکت در جریان بازی) است. حالا فکر کنید فوتبالیستی که از موسیقی (ریتم) و نقاشی (کشیدن خطوط صاف، منحنی، مورب و...) آگاهی لازم را ندارد، چگونه می تواند حتی یک ضربه ی کاشته را با ریتم مشخص و با یک منحنی دلخواه که در ذهن خود تصویر سازی ذهنی می کند به شیوه ای صحیح اجرا کند.

اهمیت ارتقاء هوش:

هنگامیکه فرد توانایی خود را در جنبه های مختلف هوشی بالا ببرد. در حقیقت کیفیت جنبه های مختلف زندگی خود را بالاتر برده است. زیرا فرد می تواند با ارتباط دادن اطلاعات جدید خود با طرح ها و مدل های پیشین، پایه ی دانش خود را گسترش دهد. یعنی بهتر
می تواند رابطه و پیوستگی مسائل مختلف را شناسایی کند. یعنی هر مسأله را در قالب مدل خاصی قرار دهد

رشد شخصیت:

پس از بکارگیری هر یک از مدل های یادگیری در کلاس درس، باید کارکردهای آن را در مورد خود به عنوان معلم (الگو) و دانش آموزان بکار بگیرید. زیرا در صورت داشتن درک تجربی از این تئوری و تسلط بر محتوای آن است که می توان ماهیت و کیفیت این مهارت ها را در زندگی شخصی توسعه داد. هنگام بکارگیری این شیوه، مشخص می شود که چگونه فرد با استفاده از هر یک از مقولات هوشی، بر قابلیت ها و یا عدم شایستگی های وی در وظایف گوناگونی که به عنوان یک انسان بر عهده دارد، تأثیر می گذارد. با این روش فرد را قادر می سازید تا برای حل مسائل و مشکلات خود، شیوه های مناسبی را برگزینید. به این ترتیب، دانش آموزان تمام توانایی های فکری و روانی خود را بکار می گیرند.

سنجش هوش های چندگانه:

بهترین روش برای سنجش هوش های چندگانه، برداشت واقع بینانه از نحوه ی انجام وظایف، فعالیت ها و تجربه های بدست آمده دارد. در اینجا با توجه به ارتقاء توانایی های افراد و ارتباط دادن فرد با تجربیات واقعی زندگی به بررسی های واقعی در زمینه ی مقولات مختلف می پردازیم.

استفاده از دفتر یادداشت:

دانش آموزان باید در نظر داشته باشند که همواره بر روی میز نیمکت خود، دفترچه یادداشتی برای ثبت گفته های معلم داشته باشند. ثبت منظم سخنان معلم به دانش آموز این امکان را می دهد که تمرکز بیشتری بر روی درس داشته باشد. چرا که بیست درصد یادگیری از طریق چشم انجام می گیرد و بخش اعظم یادیگری از طریق حس شنوایی انجام می شود. در هنگام ثبت سخنان معلم چشم، گوش هم زمان با تمرکز بیشتری فعالیت می کنند.

علاوه بر این مشاهدات و یادداشت برداری، روش مناسب دیگری جهت دستیابی به اطلاعات بدست می دهد.

طبقه بندی و رده بندی اطلاعات:

یک ذهن منطقی، هر زمان که اطلاعات را بر پایه ی یک ساختار عقلانی ببیند، برانگیخته و به فعالیت واداشته می شود. بنابراین
دانش آموزانی که از هوش منطقی بالایی برخوردارند، نه تنها در یادگیری دروس، بلکه در کل مراحل زندگی موفق تر هستند.

بسیاری از ساختارهای آموزشی از ترکیب اطلاعات مجزا (اجزاء) حول موضوع اصلی (کلیدی) سازماندهی می شود. به این ترتیب، اندیشیدن و یادگیری اطلاعات را تسهیل می کند. اینکه انسجام مطالب به چه نحوی شکل می گیرد و شیوه های حل منطقی با استفاده از یک راه حل مناسب بر اساس چه اصول و قواعدی استوار است. برای یافتن راه حل باید نقشه های منطقی را در نظر بگیرید تا با استفاده از آن، راه حل خود را در قلمرو مسائل ناآشنا بیابید.

هماهنگی با مشکلات دانش آموز:

ممکن است معلم با دانش آموزچند مشکلی برخورد کند که مشکلاتی از قبیل اعتیاد پدر یا مادر، فقر مالی، کمبود مسکن، فقر غذایی، پایبند نبودن به اصول اخلاق، بد رفتاری و بی توجهی محض، کودک و کار، خانواده ی پر جمعیت و... ممکن است والدین دانش آموز بسیار افسرده و از لحاظ روحی و روانی مشکل دار باشند. در ارتباط با مواردی از این قبیل هماهنگ با تلاش هایی که معلم به منظور بهبود کیفیت تفکر دانش آموز انجام می دهد، لازم و ضروری است. البته ارتباط دقیق میان هر یک از موارد فوق و شناخت نقاط ضعف و الویت ها برای راهنمایی دانش آموز لازم است.

نگاه کلی: موفقیت، پیشرفت گام به گام و متوالی

به خاطر داشته باشید که بسیاری از دانش آموزان پیوسته شکست را تجربه کرده اند. شکست در رفتار اجتماعی، شکست در ارتباط با والدین، شکست در مطالعه و... آنها روش های گوناگونی را برای غلبه آزمایش کرده اند. اما بسیاری از این روش ها ساختار مناسبی نداشته و منجر به شکست شده است. در نتیجه آنها را از ادامه ی تلاش دلسرد کرده است. مگر اینکه موفقیت را با معلم دانا تجربه کنند. در این حالت با تسلط بر مهارت های جدید احساس خوبی خواهند داشت.

دومین اصلی که دنبال می کنیم پیشرفت گام به گام است. حتی اگر تلاش هایشان ناشیانه و نادرست باشد. باید صبور باشید تا
دانش آموزان به تدریج با مهارت هایی که دنبال آن هستید، بیشتر و بیشتر نزدیک شوند.

گاهی اوقات لازم است برای اینکه دانش آموز رفتار خود را تغییر دهد، والدین آنها یک برنامه ی تغییر رفتار را در خودشان شروع کنند. والدین روش های مختلف و بی شماری را برای کنترل قرار دادن فرزندشان بکار می گیرند که بیشتر این تلاش ها ناشیانه و ناموفق می باشد.

هنگامی که معلم یا والدین رفتارشان را تغییر می دهند، آنها با این کار با بد رفتاری دانش آموز مبارزه می کنند و این کار را به شیوه ای متفاوت انجام می دهند. بنابراین قبل از اینکه دانش آموز رفتار جدیدی را تشخیص داده و به آن پاسخ دهد باید به دفعات چنین رفتارهایی را مشاهده کند تا آنها را بیاموزد. با تداوم رفتار صحیح دانش آموز رفتار دو طرف را قیاس می کند و احتمالا پی به اشتباه خود خواهد برد.

آموزش مهارت ها به والدین:

در آموزش والدین، روی سه طبقه ی اصلی تمرکز می کنیم. طبقه ی اول شامل مهارت هایی که در وهله ی نخست رفتار نامناسب (ارزیابی والدین) والدین را مشخص می کند. طبقه ی دوم شامل مهارت هایی است که رفتار مناسب کودک را افزایش می دهد. طبقه ی سوم
مهارت هایی است که برای افزایش اطلاعات کودک به منظور افزایش مهارت ها متمرکز می شود. برای مثال ما نمی توانیم درختان جنگلی را قطع کنیم و بعد تعجب کنیم چرا هنگامیکه باران می بارد، سیل جاری می شود. اگر شما با طبیعت بدرفتاری کنید، بالاخره روزی طبیعت انتقام خود را خواهد گرفت. یعنی بالاخره روزی آنچه را که کاشته ای درو خواهی کرد.

بنابراین ارزیابی عملکرد (مثبت/منفی) والدین مهمتر از ارزیابی خود دانش آموز است. همچنین استفاده نکردن از ژست های بی کلاس و صورتی ناصحیح توصیه می شود. حتی خیره شدن، چشم غره رفتن، آه کشیدن و دیگر صداهای آرام حاکی از اوقات تلخی (مانند بچه ی
بی ادب) می تواند رفتاری را که والدین واقعا مایل به حذف آن هستند را در کودک تشدید کند. هنگامیکه والدین یاد گرفتند آنچه را که کودک انجام می دهد توصیف کنند، می توانند آگاهانه درباره ی اصلاح آن تلاش کنند. آیا بهتر نیست که معلم یا والدین به جای اینکه با آهنگ صدای طعنه آمیز و یا با ریشخند کردن کودک با آهنگی خوشایند با کودکان صحبت کنند. اگر بهبودی را که مد نظر داریم بدست نیاوردیم، باید روش هایمان را بررسی کنیم تا ببینیم چه تغییراتی باید صورت بگیرد.

هدف معلم و والدین این است تا مهارت های ویژه ای را که می توانند برای بهبود روابط شان با کودک مورد استفاده قرار دهند و مشکلات متداول کودک را حل کنند، بکار بگیرند. اما باید مشخص کنید که کودک در چه سن و از چه بهره ی هوشی وعاطفی برخوردار است. بعد از آن می توانید مشخص کنید آیا برنامه ی شما با نیازهای
دانش آموز تناسب دارد یا خیر. جنبه ی مهم دیگری که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که آیا خدمات پیش نیاز لازم است یا خیر.

طرح مشکل:

مصاحبه ی اولیه مستلزم مهارت قابل توجهی است. باید مشکلات کودک را بشناسید و خدماتی که ارائه می کنید، دقیق باشد. آیا میان خدمات شما و نیازهای دانش آموز تناسب و هماهنگی وجود دارد. سپس والدین را متعهد به همکاری کنید.

رفتارهای کم اهمیت مطلوب را تحسین کنید:

بسیاری از والدین نسبت به کودکانشان به خاطر انجام رفتارهای مطلوب نظیر مطالعه، وقت شناسی، مؤدب بودن، قرار دادن کفش در جای مناسب، استفاده از چنگال، صحیح و شمرده صحبت کردن، استفاده ی صحیح از تلفن (مکالمات کوتاه) بی توجه هستند. در این مواقع والدین باید تحسین و توجهشان را مورد استفاده قرار دهند. در واقع معلم و والدین با توجه مثبت به رفتار مطلوب به کودک پاداش داده اند.

برخی از معلمان و والدین، ممکن است به جای استفاده از مهارت های مثبت (توصیفی/القایی) برای افزایش کارهای مطلوب به صورت نادرست روی تنبیه به عنوان وسیله ای برای برطرف کردن مشکلات تأکید کنند. معلم و والدین باید بدانند هنگامیکه از پرخاشگری و تنبیه استفاده می کنند به کودکان رفتار صحیح را نمی آموزند. نباید انتظار داشته باشید تا رفتار کودک صد در صد بی عیب و نقص باشد، مگر رفتار خودتان صد در صد بی عیب و نقص است؟ بیشتر والدین از مهارت نق نق کردن یا غرزدن، سر و صدا راه انداختن، سر و دست تکان دادن و... استفاده می کنند. اما در اکثر مواقع بی اعتنایی و
بی توجهی چاره ساز است. مگر رفتار کودک به طور جدی نامطلوب و خطرناک یا مطلقا تحمل ناپذیر باشد. بی توجهی این نیست که هیچ کاری نکنیم، بلکه مستلزم کنترل پایدار است. گاهی اوقات بی توجهی نشانه هایی از عدم رضایت در چهره است. این بدان معناست که نباید چشم غره رفت، خیره نگاه کرد، اخطار داد، آه عمیق کشید، نام کودک را با آهنگ خشنی صدا زد یا سر خود را تکان داد. این پاسخ ها در واقع نوعی توجه است و به جای کاهش رفتار بد کودک موجب افزایش آن می شود. هنگامیکه نق زدن یا رفتار آزار دهنده شدت یابد، معلم و والدین به کودک یاد می دهند که آنها هم رفتار آزار دهنده از خودشان نشان دهند.

حذف پاداش ها و امتیازها:

گاهی اوقات بی توجهی ممکن است بهترین روش انضباطی برای معلم و والدین نباشد. اگر کودک کارهای خطرناکی انجام می دهد، شاید انواع تحریم مناسب تر باشد. اما محروم کردن را برای کاهش مشکلات خطرناک و جدی بکار ببرید. اما این کار نباید طولانی باشد. شما می توانید رفتار مشکل آفرین را متوقف کنید و پیامدهایی ارائه کنید تا کودکتان را از انجام مجدد آن رفتار منع کنید.

هنگامیکه محروم کردن را به جای روش های خشن تر بکار می برید کودک دچار ناراحتی و هیجان و آشفتگی کمتری می شود. گاهی اوقات لازم است قبل از حذف پاداش ها به کودک اخطار دهید.

از آنجا که کودکان بر اثر تنبیه بسیار ناراحت و آشفته می شوند، لازم است که والدین استفاده از این مهارت را تنها به رفتارهای بسیار خطرناک و غیر قابل تحمل محدود کنند. البته معلم و والدینی که استفاده از مهارت های مثبت را بکار می گیرند، برای موفقیت
فرصت های بیشتری خواهند داشت.

تنبیه بدنی آری یا نه:

لازم به تذکر است، تنبیه بدنی به طور جدی باید ممنوع شود. هر نوع تنبیه بدنی نوعی بد رفتاری است. بسیاری از متخصصان زدن را غیر انسانی، حیوانی، بی تأثیر و غیر لازم می دانند. اما برخی والدین چه بخواهیم و چه نخواهیم این نوع تنبیه را بکار می گیرند.

توصیه می شود این نوع تنبیه روی کفل ها و کنترل شده باشد. راهنمایی های ما برای والدینی است که بر خلاف توصیه های ما، تصمیم می گیرند کودکشان را تنبیه کنند. امیدواریم که والدین از مهارت های دیگرشان قبل از کاربرد تنبیه بدنی و با بررسی اثرات جانبی منفی از شیوه ی دیگری استفاده کنند. ما در اینجا توجیه تنبیه بدنی را به دلیل نداشتن مهارت لازم می دانیم.

تنبیه بدنی اثرات جانبی منفی زیادی دارد. یکی از نتایج منفی آن این است که هر فردی که درگیر شده باشد (والدین و کودک) از لحاظ هیجانی آشفته و ناراحت می شود و احساس بدی می کند.

نتیجه ی دیگر تنبیه بدنی این است که کودک افسرده شده و از هوش و تمرکز کمتری برخوردار خواهد بود. همینطور کودکانی که به طور مکرر تنبیه می شوند به تدریج تنبیه به  امر عادی و عادت تبدیل
می شود.

برخی والدین به تنبیه بدنی متوسل می شوند به خاطر اینکه می توانند این کار را انجام دهند. یعنی کودکشان نمی تواند مستقیما همانند یک بزرگ سال از خودش دفاع کند. اگر چه هنگامیکه کودک کوچک است آنها را تنبیه می کنید. اما زمانی که کودک بزرگ شود، خودش و والدین زیان می بینند. علاوه بر اثرات جانبی منفی و بالقوه ی تنبیه بدنی، این روش در صورت استفاده ی مکرر خیلی زود اثر بخشی اش را از دست می دهد و هنگامیکه کودک به سن جوانی رسید، برای اینکه تنبیه همان اثر تنبیه اولیه را داشته باشد، باید از نیرو و انرژی بیشتری استفاده شود. در نهایت تنبیه اثرات آموزشی و تربیتی خاصی ندارد و کودک نمی تواند ارتباط خوبی (عقلانی) با جامعه برقرار کند و در جامعه منزوی می شود.

بنابراین در اکثر مواقع تنبیه بدنی به جای اینکه مشکلات را حل کند، احتمالا مشکلات بیشتری به وجود خواهد آورد. هر دو طرف آشفته و ناراحت می شوند. کودکان یاد می گیرند که هر جا با دیگر هم سن و سالان خود با مشکل روبرو شدند، دست به زورآزمایی بزنند و فکر می کنند بهترین روش حل و فصل مشکلات خشونت فیزیکی است.

تنبیه بدنی باید تنها برای رفتارهای پرخطر  (بسیار نامطلوب) بکار برده شود. والدین نباید مکررا مورد استفاده قرار دهند.

گاهی مادران به فرندشان می گویند: (اجازه بده پدرت به خانه بیاید) و بعد از گزارش مادر، موجب تحریک (حالت عصبی) پدر می شوند. سعی کنید از روش های دیگر که موجب بهبود رفتار می شود، استفاده کنید. (با عقل ومنطق با بچه ها صحبت کنید و در این کار با صدای خشن و حق به جانب با کودک صحبت نکنید)

ما اعتقاد داریم بیشتر موقعیت هایی که کودک در آن قرار می گیرد و اشتباه می کند به دلیل عدم آگاهی و توجیه نبودن وی می باشد. با توضیح و راهنمایی های لازم، قبل از اتفاق افتادن مسأله ای خاص موفقیت حاصل می شود.

هنگامیکه کودکان فرمان نمی برند و اطاعت نمی کنند، والدین با محروم کردن، حذف پاداش ها و امتیازها یا تنبیه کردن پاسخ می دهند. اما باید تنبیه کردن انتخاب آخر باشد.

خلاصه سعی کنید به کودکتان کمک کنید و از آنها انتظارات واقع بینانه ای داشته باشید. روی هم رفته هیچ کودکی را نمی توان یافت که پیوسته هر چه را که به او گفته می شود انجام دهد. همینطور فرصت کافی برای کسب مهارت ها به آنان بدهید. هیچ وقت کودکانی که مشغول انجام کارهای شخصی مثل مطالعه کردن، نقاشی کردن و...
می باشند به آنها دستور ندهید. سعی کنید کارهایتان را خودتان انجام دهید و از کودکتان بخواهید تا آنجا که از عهده ی کارهایش برمی آید، خودش کارهایش را انجام دهد تا به تدریج شخصیت آنها شکل گرفته و به استقلال لازم دست یابند. باید به کودک فهماند افرادی که در یک خانه هستند باید در مسئولیت ها شریک باشند و کودکان نیز از این امر مستثنا نیستند.

کارت های گزارش:

برخی معلمان از والدین، می خواهند تا بر روی کارت گزارش کامل یک هفته ی دانش آموز را هر روز از صبح چه ساعتی از خواب بیدار می شود و تا شب چه موقع می خوابد و در طول روز در چه ساعت هایی کارهای شخصی (مسئولیت های درسی) و در چه
ساعت هایی به تفریح پرداخته است را یادداشت برداری کنند. گاهی اوقات این یادداشت ها، راهنمای خوبی برای راهنمایی و تصحیح عملکرد کودکان می باشد. باید به کودکان فهماند هنگامیکه از مدرسه به خانه برگشتند، ابتدا باید تکالیف روز بعد را انجام دهند و مثل
ساعت های کلاس و زنگ تفریح، برای خود بعد از ظهر خود را زمان بندی کنند. با این کار عملکرد مثبت و منفی دانش آموز ارزیابی می شود و به تدریج متوجه می شود که هر کاری را باید با نظم خاصی انجام دهد. این کار نباید برای مچ گیری و سرزنش کودک بکار گرفته شود. بلکه با استفاده از این روش چگونگی عملکرد بهتر را گوش زد کنید. بعد از اینکه گزارش های هفتگی به مدت یک ماه مطلوب ومناسب بود، می توانید کارت های گزارش را کاملا کنار بگذارید. به کودکتان بگویید که کارت های گزارش را قطع کرده و کنار گذاشته اید. به خاطر اینکه رفتارش بسیار خوب بوده است. البته به کودکان بگویید اگر مجددا مشکلاتی مشاهده شود، بار دیگر از کارت های گزارش استفاده خواهید کرد. این کار بیشتر برای کودکان دبستانی توصیه می شود.

رفتار والدین:

رفتار متقابل والدین با کودک تأثیر بسیار زیادی در موفقیت یا شکست دارد. این رفتار تا چه حدی تعیین کننده ی روند بهبودی عملکردتان را نشان می دهد.

مشکلات و راه حل ها:

دلایل زیادی وجود دارد که چرا برخی از معلمان و والدین ناموفق هستند. گاهی عدم شیوه ی صحیح تعامل مانع از عملکرد مطلوب
می شود. این احتمال وجود دارد که کودکان نسبت به مددجوی خود اطمینان کافی ندارند. در نتیجه تلاش هایشان نتیجه ی مطلوب را نخواهد داشت. صرف نظر از دلایل مختلف، باید مددجو نسبت به درمان گر خود خوش بین باشد تا اطمینان کند که به او اتکا کند. معلم و والدین باید تصویر خوبی از خود ارائه دهند و منصفانه وعادلانه قضاوت کنند و از هر نوع کینه و قرض ورزی دوری کنند. ما روی این تصویر مثبت تأکید می کنیم.

دلایل بسیار زیادی برای دوری کودک از معلم و والدین وجود دارد. برخی از دلایل متداول ممکن است اضطراب، خشونت، عدم کنترل خشم، بی فکری، عدم درک درست، عدم استدلال صحیح
بی حوصلگی، توهین و ... باشد. از طرفی در بیشتر موارد توجیه خاصی برای برخورد با کودک وجود ندارد و می توان مسأله را جدی نگرفت.

شناخت مفاهیم کلیدی:

در بیشتر مواقع دانش آموزانی موفق هستند که حافظه ی قوی دارند. در واقع موفقیت مساوی است با:

1- حافظه ی قوی

2- پشتکار زیاد

بکارگیری صحیح از حافظه و تقویت آن، نقش مؤثری در سلامت روانی فرد دارد. حتی موجب ناامن شدن بهداشت روانی خانواده
می شود. همچنین دانش آموزی که از عهده ی امتحان بر نیامده است، تأثیر نامطلوبی بر روح و روان وی می گذارد.

طبق اعتقاد روانشناسان: همه ی افراد دارای حافظه هستند، ولی معدود افرادی طرز بکارگیری و تقویت آن را می دانند.

معلمان شایسته قادرند شاگردانی با حس همکاری بیشتر تربیت کنند. اما معلمان مستبد که شدت عمل و تنبیه را به کار می برند. شاید به این دلیل است که نمی توانند دلایل ضعف شاگردان را برای خود توضیح دهند. در نتیجه به نتایج ضعیفی دست می یابند. اگر رابطه ی معلم و شاگرد بر اساس مهر و محبت قرار بگیرد، شاگردان پیشرفت بهتری خواهند داشت. زمانیکه دانش آموزان از معلمان نالایق رنج می برند، نیاز به حمایت حرفه ای از آنها بیشتر می باشد.

تفاوت های هوشی:

علم روانشناسی درباره ی هوش افراد مطالعات دامنه داری را انجام داده است. بر این اساس دانش آموزان دارای هوش های متفاوتی هستند. به این سبب وجود تفاوت های فردی از نظر عقل و هوش، تفاوت های بسیاری مشاهده می شود. وجود تفاوت های فردی یکی از هدف های خاص خلقت الهی می باشد. بنابراین اگر عقل بین شاگردان یکسان توزیع شده بود، تفاوت های فردی از بین می رفت و مثلا همه فیزک دان یا همه پزشک می شدند. آگاهی معلمان و مربیان از
تفاوت های عقلی در میان شاگردان حائز اهمیت است. زیرا با آگاهی از این حقیقت، مسیر هر فرد را مشخص می کند.

این حقیقت که امر تعلیم و تربیت، باید بر اساس عقل انسان ها عملی شود و از هر فردی به اندازه ی توانایی های عقلی و ذهنی خودش توقع داشته باشید. به این ترتیب میزان تفاوت های عقلی افراد را
می توان از کلام آنها و مطالبی که در سخن گفتن ارائه می دهند، مورد شناسایی قرار داد. زیرا هر فرد بر اساس عقل خود سخن می گوید.

نقش و اهمیت شادی:

دانش آموز شاد معمولا سالم و پر انرژی است و شادکامی به خودی خود انگیزه ی نیرومندی برای انجام کارها دارد. روی هم رفته
دانش آموزان شاد سعی می کنند راهی برای عبور از موانع پیدا کنند. از سوی دیگر اندوه و ناراحتی توان و انرژی دانش آموز را تحلیل
می دهد و سلامت روانی فرد را کمتر می کند.

ویژگی معلم خوب:

1- مورد اعتماد شاگردان است

2- در حد معقول آسان گیر و سخاوتمند است

3- از نظر انضباطی منصف است

4- به دانش آموزان احترام می گذارد

5- الگوی مناسبی است

6- بیشتر مواقع خوش خلق است

7- به دانش آموزان محبت می کند

8- دانش آموزان را تشویق می کند

9- با توجه به استعداد و هوش هر دانش آموز، انتظار نامعقول ندارد

10- به دانش آموزان اعتماد به نفس می دهد

11- دانش آموزان را در یک قالب از پیش تعیین شده قرار نمی دهد

12- در لحظات مناسب دانش آموزان را تشویق می کند

13- سعی نمی کند بیش از ظرفیت دانش آموز از او انتظار داشته باشد

14- مفاهیم را به سادگی و آسانی برای دانش آموز قابل فهم و درک می کند

15- معلم با تجربه می داند که دانش آموزان نیاز به انگیزه و مساعدت دارند

16- هرگز هوش و استعداد دانش آموزان را با یکدیگر مقایسه نمی کند

17- معلم نباید انگیزه دانش آموزان را برای پیشرفت سرکوب کند

18- معلم باید بتواند توانایی های دانش آموزان را توسعه داده و بهبود بخشد

19- دانش آموزان را در درک دلایل موفقیت و ناکامی اش یاری دهد

20- معلم خوب، مهربان و دلسوز، بهترین یاور دانش آموز است

21- معلم باید سعی کند همه چیز به منظور رشد عقلانی دانش آموز انجام پذیرد

استفاده ی مثبت از نظم و انضباط در مورد دانش آموز:

انضباط چیزی فراتر از انجام کارهاست. یکی از معانی آن کمک به دانش آموز در جهت رشد ذهنی، عاطفی و جسمانی است.

به یاد داشته باشید که باید عملکرد دانش آموز را در ساعات مختلف اصلاح کنید. بدون اینکه انتظار داشته باشید، دقیقا به همان روش کارهایش را انجام دهد. بلکه به تدریج می آموزد که هر کاری را به وقت و زمان مشخصی انجام دهد. هدف معلم فهماندن نظم و انضباط با آهنگ منظم از صبح تا شب می باشد. مانند زمان خوردن غذا، زمان بازی، زمان درس خواندن، زمان مسواک زدن، زمان استحمام، زمان خواب نیمروز، زمان دیدن برنامه های تلوزیون، زمان مهمانی رفتن و... زمان خواب شب.

دانش آموزان با استفاده از الگو و آهنگ زندگی منظم شکوفا می شوند. نظم در زندگی سریعا به عادت، آن هم عادتی بسیار لذت بخش، تبدیل می شود. زیرا نظم  وقت کافی برای انجام همه ی کارها فراهم
می کند. این مفهوم را می توانید با عباراتی مثل (حالا وقت
غذا خوردن است، حالا وقت درس خواندن است، حالا وقت بازی است
و ... ) در کودتان تقویت کنید.

انواع تنظیم وقت: (تعیین وظایف روزانه)

1- اوقات بیدار شدن از خواب

2- اوقات درس خواندن

3- اوقات غذا خوردن

4- اوقات تفریح و بازی

5- اوقات رفتن به رختخواب و...

بسیار مهم است که دانش آموزان یاد بگیرند همه ی این کارها را در یک نظم و آهنگ مشخص انجام دهند. با استفاده از این قوانین به
دانش آموز کمک می کنید که عقایدی برای خود شکل دهد. با این کار منطق او را تقویت می کنید و به او یاد می دهید که مسائل مختلف را به نحو مطلوب انجام دهد. همه این کارها به دانش آموز کمک می کند تا آینده نگری بهتری را در نظر بگیرد. این موضوع به قوه ی تشخیص و قضاوت و بلوغ اجتماعی او کمک می کند.

از نظر اهمیت نظم و انضباط توانایی و هوش دانش آموز را تقویت کنید:

1- توانایی آموختن و تجربه کردن

2- توانایی تفکر و استدلال

3- توانایی تفکر تحلیلی

4- توانایی پاسخ به چالش ها

5- توانایی استفاده از ابتکار عمل

6- توانایی حل مسائل

7- توانایی انطباق با وقایع

8- توانایی برانگیختن خویش برای انجام به موقع کارها

چند روش خلاقانه برای حفظ مطالب:

سؤال: بلند ترین کوه در سلسله کوه های زاگرس چه نام دارد؟

جواب: زرد کوه

روش به خاطر سپردن: یاد زرده ی تخم مرغ افتادم

سؤال: طولانی ترین خط آهن جهان در کدام کشور قرار دارد؟

جواب: کشور روسیه

روش به خاطر سپردن: حتما به دلیل استخراج طلا در سیبری از این خط آهن استفاده می شود.

سؤال: روش کار قلب چگونه است؟

جواب: خون از یک طرف قلب به طرف دیگر می رود. این کار معکوس یکدیگر انجام می شود. یعنی سمتی که منقبض می شود، در همان لحظه سمت دیگر منبسط می شود.

روش خلاقانه به خاطر سپردن: هر دو طرف قلب کاری مجزا و مخالف هم انجام می دهند. اما با این کار بقای زندگی را باعث
می شود.

سؤال: کارکرد ریه ها در بدن انسان چیست؟

جواب: هنگامیکه نفس می کشیم، اکسیژن از طریق ریه ها وارد خون انسان می شود و دی کسید کربن دفع می شود.

روش خلاقانه به خاطر سپردن: این کار در درختان توسط برگ ها انجام می شود. اما این کار را درخت در روز با گرفتن دی اکسید کربن و تولید اکسیژن انجام می دهد. اما شب ها برعکس عمل می کند.

ساختار مولکول ها از اتم است، اکنون بگویید ساختار اتم ها چیست؟

جواب: اتم ها از الکترون ها و نوترون ها و پروتون ها تشکیل
شده اند.

روش به خاطر سپردن: الکترون ها و نوترون ها (مثبت و منفی) مثل دو طرف باطری که (مثبت و منفی) است که این کار باعث جریان برق می شود، برای بقای مولکول ها تلاش می کنند. حالا از خودتان بپرسید که تعداد الکترون ها بیشتر است یا نوترون ها و اینکه نقش پروتون ها چیست؟

در اینجا دانش آموز می تواند برای یادگیری مطالب جواب یک سؤال را با یک موضوع دیگر مقایسه کند. بنابراین در بیشتر مواقع در یک موتور ماشین و یا هر دستگاه دیگری (حتی برنامه نویسی کامپیوتر) بعضی کارها برای بقا و حرکت ماشین در جهت مخالف یکدیگر اتفاق می افتد.

اثرات مثبت نظم و انضباط:

1- کمتر اشتباه می کند

2- کمتر رفتار ضد اجتماعی از خود نشان می دهد

دانش آموزانی که در شب دیرتر می خوابند، قدرت حافظه و یادگیری کمتری دارند:

دانش آموزانی که تا دیر وقت بیدارند از نظر یادگیری در مدرسه با مشکلات بیشتری مواجه می شوند. همچنین بدخوابی هم باعث افت تحصیلی می شود. بررسی های جدید نشان می دهد، دانش آموزانی که شب ها دیر به رختخواب می روند، بیشتر از دیگران دچار اُفت تحصیلی می شوند.

کمک به رشد دانش آموز:

واضح است که در روش های تعلیم و تربیت جدید، روش
شخصیت سازی خاصی وجود دارد. هرگز نباید روح و حساسیت درونی دانش آموز را نادیده بگیرید. بنابراین مشکل اساسی تعلیم و تربیت و یا بهتر بگویم بزرگترین مسأله در برخوردها با دانش آموزان این است که شخصیت دانش آموز نادیده گرفته شده است. در میان تمام ضروریاتی که دانش آموز به آنها نیاز دارد، آنچه که بیشتر از همه اهمیت دارد، چیزی است که انسان بودن او را تعیین می کند. اگر معلم شخصیت دانش آموز را نادیده بگیرد، مرتکب بزرگترین خطا شده است. هنگامیکه این خصوصیت نادیده گرفته می شود، حتی با تنبیه بدنی منجر به بیماری روانی دانش آموزان می شوید. تا کنون
قضاوت های بی رحمانه ای در مورد نارسایی ها و ضعف های
دانش آموزان صورت پذیرفته است. اما اکنون باید نقشی را که بسیار متعادل تر و میانه رو تر است را اختیار کنید. در حقیقت معلم کم تجربه با نظارت و سیطره ی دائمی خود با نصایح بی وقفه و فرامین و دستورات خشک، رشد کودک را مختل می کند. به این ترتیب، تمام انرژی حیاتی دانش آموز در فرایند اصلاح سرکوب می شود.

از طرف دیگر معلم باید یک چیز را در ذهن خود روشن کند و آن اینکه آزادی دادن به شاگرد به مفهوم واگذاشتن او به خودش و یا نادیده گرفتن و فراموش کردن او نیست. بلکه برعکس معلم باید رشد او را با جدیت و مراقبت و مهربانی مورد حمایت قرار دهد. زیرا معلم
می خواهد دنیای جدیدی برای شاگرد خلق کند. بنابراین معلم باید محیطی را به وجود آورد که در آن، شاگرد با دستورات خشک و یکنواخت خسته نشود. هر قدر معلم و مربی فعالیت های خود را با خلوص نیت انجام دهد، محبوبت تر می شود.

نقش اصلی معلم  جهت دادن و استفاده از انرژی عظیمی است که در شاگرد نهفته است. در اینجا دانش آموز بی نظم و شلوغ به یک موجود منظم تبدیل می شود. زیرا به این ترتیب است که می تواند توانایی های خود را ظاهر کند. همه چیز به معلم بستگی دارد. یعنی همسو کردن دانش آموز به منظور کمک کردن به رشد عقلانی طراحی شود. در این صورت مطمئن باشید که از این لحظه به بعد، شاگرد تمام تلاش خود را بکار خواهد بست  تا برای حل مسائل اشتباهات خود را جبران کند. به این ترتیب رفتار اجتماعی دانش آموز شکل می گیرد. البته علاقه ی معلم به دانش آموز حوزه ی فعالیت مربوط به نیازهای درونی را شناسایی می کند. تمام آن چیزهایی که برای رسیدن به هدف لازم است و حتی بیش از آنچه که لازم است را خواهد یافت.

معلم باید نقش یک راهنما را داشته باشد و فقط کمک کند، قدرت های نهفته ی دانش آموز آشکار شود. او باید آگاهانه محیطی را به وجود آورد و شاگرد را با دقت و محبت فراوان با جنبه های علمی مختلف آشنا کند. آنچه از معلم نوین انتظار می رود این است که بتواند خود را وقف اصلاح انسانیت کند.

اختلال یادگیری:

گروهی از دانش آموزان با وجود آنکه از نظر ذهنی کم توان نبودند و همانند سایر همسالان خود هوش متوسط و یا بالاتر از متوسط برخوردار بودند ولی با روش های متداول آموزشی قادر به یاد گیری مفاهیم نیستند.

این دسته از دانش آموزان از نظر هوشی در سطح طبیعی هستند . هم اکنون 7 تا 10 درصد کودکان سنین دبستانی هر کدام به گونه ای نیاز به آموزش ویژه درمانی برای اصلاح یا بهبود ناتوانی خاص یادگیری دارند. معلمان باید توجه دقیق در مورد شناخت این قبیل دانش آموزان داشته باشند. زیرا گاهی کودک مبتلا به اختلال یادگیری به اشتباه کم توان ذهنی تصور می شود.

اختلالات یادگیری دانش آموزان یک مشکل جهانی است که توجه بسیاری از روانشناسان آموزشی را به خود جلب کرده است و تا به حال دیدگاه های مختلفی برای حل آن ارائه شده است. فکر می کنم که بهترین دیدگاه در مورد یادگیری ریاضی در دانش آموزان این است که چگونگی یادگیری مفاهیم اولیه ریاضی دقیقا مورد کند وکاو قرار نگرفته است . بخش بزرگ اختلالات یادگیری ریاضی بر اثر عدم توجه مؤلفان کتاب های درسی و معلمان و والدین که می خواهند مطالب ریاضی را فراتر از توانایی های ذهنی دانش آموز و بدون در نظر گرفتن آموزش های قبلی و ساختارهای ذهنی آنان به دانش آموز بیاموزند قضیه را پیچیده تر می نماید. اولین مفاهیم ساختار ریاضی که بر اثر عمل کودک بر روی واقعیات زندگی (موسیقی، ورزش، کار با خمیر، نقاشی، حجم سازی، شطرنج، برنامه ریزی روزانه) آداب نشستن، غذا خوردن و خلاصه دست یافتن به تفکر منطقی حتما در هنگام صحبت کردن است.

از نظر محتوا سخن گویی دانش آموز به دو صورت است:

1- تکلم خودمدار2- تکلم اجتماعی شده

در سخن گویی خودمدار، دانش آموز لحظاتی که در کلاس درس آزاد است از صحبت کردن به عنوان وسیله ای صرفا برای لذت بردن استفاده می کند و کمتر صحبت کردن را وسیله ای برای ایجاد ارتباط با دیگران می داند. به هر حال دانش آموز از عکس العمل دیگران نسبت به صحبت هایی که انجام می دهد آگاه نیست و این عدم آگاهی در رشد ذهنی او نیز تأثیر می گذارد. اما تکلم اجتماعی شده، زمانی به وجود می آید که دانش آموز می تواند برداشت های ذهنی خود را بیان کند و علاوه بر این می تواند دیدگاه های دیگران را نیز به حساب آورد و به آن توجه کند. به این ترتیب به مرور زمان می تواند به تبادل افکار با دیگران بپردازد.

درست است که تکلم ارتباط نزدیکی به سن کودک دارد. اما گاهی دیده می شود که کودکان کم سن و سال طوری صحبت می کنند که شخصیت کودک نقش تعیین کننده ای پیدا می کند. کودکان خودمدار در هر سن و سالی که باشند هر جور که دلشان می خواهد صحبت
می کنند و همینطور که بزرگتر می شوند و بیشتر با هم سالان خود معاشرت می کنند، اختلالات اجتماعی آنها بیشتر می شود.

البته فراموش نکنید که الگوی رشد تفکر و زبان در اکثر کودکان توسط خانواده (پدر و مادر) غنی تر می شود. برای همین فرزندانی که پدر و مادران تحصیل کرده ای دارند وسعت رشد زبان متفاوتی دارند. به همین ترتیب رشد زبان و رشد ذهنی آنها بالاتر است. در واقع
شکل گیری تدریجی و تحول شخصیت، پایه ای برای رشد کودک در تحصیل می شود. چرا که بین شخصیت و آموزش باید توازن و تقارن در ذهن کودک شکل بگیرد. به اعتقاد من آن عملیات ذهنی که در ساختار هندسه ی ریاضی وجود دارد. یعنی همان منطق و استدلالی است که در دوران کودکی به کودکان تفهیم شده است.

از همین رو در خصوص آموزش درس ریاضی، توصیه می شود که در آموزش آن به دانش آموزان نباید تعجیل کرد.  بلکه باید گذاشت تا ساختار ذهنی لازم برای مفاهیم ریاضی به وجود آید. در این صورت شاگرد سریعا بر فعالیت های یادگیری ریاضی مسلط می شود. در حالی که تعلیم مفاهیم ریاضی در فقدان آن ساختارها باعث ابهام و گیجی دانش آموز شده و چه بسا سبب سرخوردگی و یأس او از یادگرفتن ریاضیات می شود.

در سال های اول و دوم دبستان، تدریس ریاضی باید مبتنی بر
فعالیت های ادراکی حسی باشد. مثل تشخیص مفاهیم نظم، تشخیص تفاوت های دو شکل تقریبا یکسان و...

کارنامه ی تحصیلی:

نباید شخصیت فرزندان خود را به خاطر نمره ی ضعیف تخریب کنید. دریافت کارنامه ی تحصیلی معمولا برای دانش آموز و والدین آنها با اضطراب و استرس همراه است. بدون شک همه ی دانش آموزان در امتحانات، نتایج دلخواه و مناسب را به دست نمی آورند و علت این مسأله نیز به عوامل مختلف بستگی دارد.

ویژگی های فردی دانش آموز، عوامل خانوادگی و اجتماعی، نقش معلم و مدرسه و... می تواند در نحوه ی نتیجه گیری دانش آموز مؤثر باشد. بدون توجه به این مسائل نمی توانید به فرزندان خود برچسب ناروایی بزنید. تنها ایراد گرفتن از دانش آموز نمی تواند کمکی برای پیشرفت تحصیلی دانش آموز بکند، بلکه در اغلب موارد دانش آموز از اشتیاق به تحصیل باز می دارد. یک برخورد نامناسب می تواند همه ی تلاش های والدین و معلم و مسئولان مدرسه را با ناکامی روبرو کند. کارشناسان تربیتی توصیه می کنند. هنگام دریافت کارنامه و به محض اطلاع از نمرات ضعیف فرزندان از سخت گیری و
بی احترامی به آنان پرهیز کنید. مواظب شخصیت فرزند خود باشید و به او برچسب هایی مانند: تنبل، کودن، بی عرضه و... نزنید. بلکه سعی کنید توانمندی های او را مورد توجه قرار دهید.

اگر نمره ی دانش آموز ضعیف است، تنها او را مقصر ندانید و این پرسش ها را از خود بپرسید. آیا برای او (معلم و والدین) الگوی تلاش و جدیت بوده اید؟ آیا محیط خانواده برای درس خواندن او آماده بوده است؟ آیا تا حدی روش های تعلیم و تربیت را می شناسید و آن را بکار برده اید؟ آیا با مشاور یا روانشناس تحصیلی مشورت کرده اید؟ آیا به جای سعی در تکرار درس به او کمک کرده اید تا روش
مطالعه ی هر درس را بیاموزد؟

کارنامه ی تحصیلی دانش آموز تنها یک کاغذ نیست که در آن اعداد و ارقامی به چشم بخورد، بلکه این کاغذ کارنامه ی خانواده، نظام اجتماعی، اقتصادی و آموزشی می باشد. کارنامه، بازتاب اقدامات و فعالیت های دانش آموز، معلم و خانواده است. هر یک از این روابط بر نظام آموزشی دانش آموز تأثیر می گذارد. گاهی دانش آموز با صرف مدت زمان زیادی راه حل مناسبی را برای یادگرفتن و آموختن مطالب درسی خود پیدا نکرده است. در اینجا نقش معلم و والدین برای انتخاب راه های جدید مفید می باشد. هنگامیکه دانش آموز نمی داند در رفع نارسایی ها و کاستی ها چه قدم هایی بردارد تا موفق تر عمل کند. آیا فکر کرده اید که نقش معلم و والدین برای جبران کاستی ها چیست؟

باید دانست که فرزندانی که اهل مطالعه هستند در آینده موفق تر هستند. بررسی ها حاکی از آن است که دانش آموزانی که اهل مطالعه و کتاب خوانی هستند در یادگیری موفق تر می باشند.

تمرین خط:

اصولا خط ناخوانا و جملات ناقص از جمله عواملی است که موجب می شود معلم مطالب درج شده در برگه ی امتحانی شما را به دقت مطالعه نکند و حتی به جواب های دقیق و صحیح دانش آموز نمره ی کامل ندهد.

قوانین یادگیری:

اصولا اطلاعاتی را که دانش آموز می خواند، بر اساس قوانین خاص نگارش شده است. آگاهی از این قوانین می تواند دانش آموز را در یادگیری کمک کند.

همینطور هنگام خواندن مطالب در تحلیل مطلبی که می خوانید به
جنبه های علائم نوشتاری، شنیداری توجه کنید و به خصوص با حس دادن به صدایتان آنچنان که در نوشته آمده، بیان کنید. یعنی جملات سئوالی، تعجبی و.. را همانطور بگویید. حالا باید مانند شخصی که تأتر بازی می کند، باید در جای جای ادای کلمات و خواندن جملات آن را با حس و حالت جمله بیان کنید. حتی گاهی لازم است قسمتی از متن را آهسته بخوانید و یا جمله ی بعدی را سریع بخوانید. اگر جمله ای امری است به همان گونه تلفظ کنید و اگر جمله ای باید با صدای بلند یا آهسته خوانده شود، همانطور جملات را بخوانید. بنابراین در هنگام خواندن مطالب تمام محرکات را به ادراک تبدیل کنید.

اهمیت خانواده:

خانواده محیط امن و آرام بخشی است که مهترین نیازهای دانش آموزان را فراهم می کند. نهاد فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی
دانش آموز و نظام آموزشی به صورت مجزا فعالیت نمی کنند و با همدیگر در ارتباط هستند و هر یک بر میزان رشد و موفقیت
دانش آموز تأثیر می گذارند. گاهی دانش آموز علت تجدید شدن خود را
نمی داند و اگر هم اطلاع داشته باشد نمی داند که در رفع نارسایی و کاستی ها چه قدم هایی بردارد تا موفق تر عمل کند.

مسئولیت خانواده، مدرسه و معلم باید بتوانند زمینه های موفقیت درسی را برای دانش آموز فراهم کند تا آنها هم با ممارست خود کاستی ها را جبران کنند. باید دانست که فرزندان  اهل مطالعه در آینده موفق تر هستند. باید بکوشیم  تا دانش آموزان را اهل مطالعه بارآوریم. بررسی مربیان تربیتی حاکی از آن است که دانش آموزانی که اهل مطالعه و کتاب خوانی هستند در آینده و در کارهای اجتماعی موفق تر هستند. اما مشکل اینجاست که نمی توان دانش آموز را به مطالعه وادار کرد و تا خودش به این کار علاقه مند نشود، اتفاق خاصی رخ نخواهد داد. بهتر است برای اینکه دانش آموزان را به مطالعه کردن عادت دهید از خودتان شروع کنید. یعنی معلم و والدین با برگزاری کارگاه های کتاب خوانی در خانه و مدرسه با صدای بلند کتاب را برای آنها بخوانید و آنها را به تفکر وادار کنید. حتی می توانید کتابی را که مطالعه
کرده اید به دانش آموز معرفی کنید و درباره ی مطالب اصلی کتاب چند دقیقه صحبت کنید. با این کار به تدریج دانش آموزان علاقه مند به مطالعه می شوند.

والدین باید سعی کنند که مطالعه را به امری جالب توجه برای فرزندان تبدیل کنند. دانش آموزانی که اهل مطالعه نیستند در دروس علمی مانند ریاضیات، فیزیک و شیمی بیشتر شکست می خورند. شاید لازم باشد با یک مشاور روانشناس تحصیلی مشورت کنید تا شما را در پیدا کردن بهترین راه حل و علت مشکل کمک کند.

بسیاری از افرادی که به مراکز مشاوره و خدمات روانشناسی مراجعه می کنند، دانش آموزانی هستند که در املاء و نوشتن و ریاضیات مشکل دارند. احتمالا به جای اینکه به دانش آموز املاء بگویید، بهتر است از دانش آموز بخواهید تا بیشتر مطالعه کند و با روخوانی  کتاب، صندوقچه ی ذهنی (تصاویر کلمات) بیشتر بدست آورد. همینطور برای اینکه ساختار نوشتاری اش، تصحیح شود باید شیوه ی صحیح نوشتن کلمات را با یک روش استاندارد به او آموزش دهید و برای درک بهتر ریاضی، مفاهیم یادگیری نظم، منطق (روش نظم فردی و اجتماعی) در زندگی را به او بیاموزید. همچنین آموزش شطرنج، شناخت توازن و تقارن، شناخت علت اشتباهات گذشته و... دانش آموز را به راه حل های منطقی هدایت می کند. باید دانش آموز راه حل مناسبی را برای تمام اشتباهات خود پیدا کند و توانایی های جدیدی بدست آورد. در غیر اینصورت دانش آموز با درس نخواندن و کتاب را به گوشه ای پرت کردن، نمی تواند موفق شود. به این طریق میزان دقت و هوش دانش آموز افزایش می یابد و جزئیات هر درس را بهتر فرا می گیرد. بالاخره متوجه شدید مشکلات فرهنگی و شخصیتی تأثیر مستقیم بر افت تحصیلی دارد.

برخی از والدین فکر می کنند با مطالعه ی بیش از اندازه کاستی ها جبران می شود. با این کار رغبت مطالعه را در او از بین خواهید برد. سعی کنید با پیدا کردن نقطه ضعف های  دانش آموز به بازسازی  و سازماندهی ذهن او کمک کنید. نگذارید نگرانی و اضطراب در دانش آموز ایجاد شود و از هر گونه برداشت نابجا و حالت ناراحتی و انزجار از او دوری کنید. بلکه به او اعتماد به نفس و شخصیت بدهید. مثلا با دیدن کارنامه ی او بگویید. از تو توقع بیشتری داشتم. تو با استعدادی که داری می توانی نمره های بهتری بگیری. نه اینکه با ناراحتی و حالت اعتراضی او را سرزنش کنید. چرا که با این کار روحیه او را ضعیف کرده اید و شاید با خودش بگوید. حالا که والدین من از نمرات کارنامه ی من راضی نیستند....

برای رفع هر گونه مشکل، ابتدا به پاسخ های او گوش دهید و خود را به جای او قرار دهید. یعنی می خواهید همین سؤال را جواب دهید. فکر کنید یک پرسش ناقص و ضعیف بهتر از هیچ است. سعی کنید علت پاسخ مبهم و نامشخص را برای او بیشتر توضیح دهید و اگر نکاتی را در حین پاسخ دادن (کلامی یا نوشتاری) فراموش کرده است به او توضیح دهید.

سعی کنید عجله ای برای دادن پاسخ نداشته باشید و تا آنجا که
می توانید از دادن پاسخ خودداری کنید و دانش آموزان را وادار به فکر کردن کنید. حتی گاهی لازم است تا کتاب را در اختیار
دانش آموز بگذارید و از او بخواهید جواب سؤال را از داخل متن کتاب پیدا کند. با این کار روح جستجوگری و کنجکاوی او را بیشتر می کنید. ذهن او اکنون دارای ادراک است و مفاهیم کم کم به وسیله ی ذهن تکمیل می شود. آنچه در ذهن دانش آموز شکل می گیرد، رفع کاستی ها و پیدا کردن راه حل منطقی تر است.

امروزه ثابت شده است که هر دانش آموز با نردبان و صفات شخصیتی و دانش و آگاهی خود راه تکامل و پیشرفت را پیموده و با پشتکار به موفقیت دست می یابد.

نقش و اهمیت کتاب و مطالعه در افزایش هوش:

اگر از من خواسته شود که فقط یک روش برای غنی سازی ذهن کودک و کمک به رشد ذهنی او انتخاب کنم، خواندن کتاب را توصیه می کنم. بنابراین مطالعه بسیار مهم است. بین میزان مطالعه و رشد ذهنی کودک ارتباط نزدیکی وجود دارد. با خواندن کتاب، کودک احساسات، نظرات و افکار خود را رشد می دهد و تقویت می کند.

به علاوه کتاب ها با توصیف مسائل، تجربه ای موفق و لذت بخش هستند. بنابراین سعی کنید تا هر روز یا حداقل هفته ای چند صفحه کتاب بخوانید و خود را به انجام این کار عادت دهید. کتاب هایی را انتخاب کنید تا با سطح علایق و توانایی های دانش آموز تناسب داشته باشد.

برای اینکه دانش آموزان را تشویق به خواندن کتاب کنید، همزمان با خواندن، انگشت خود را زیر کلمات حرکت دهید. ولی فرزندتان را مجبور نکنید به کلمات نگاه کند یا انگشت شما را دنبال کند. کتاب هایی را انتخاب کنید که واژگان آنها برای کودک قابل فهم باشد. برای اینکه میزان علاقه ی آنها را به کتاب بیشتر کنید، سعی کنید از آنها بخواهید تا راجع به مطالبی که برایش خوانده اید اظهار نظر (صحبت) کند. هر زمان که فرزندتان نشان داد برای مطالعه آمادگی دارد، کتاب های آشنا و مورد علاقه ی او را برایش بخوانید. هر چند که چندین بار آن را برایش خوانده باشید. حتی زمانی که فرزندتان توانایی کتاب خواندن را پیدا کرد. از کتاب خواندن برای او دست برندارید. با این کار، فرزندتان از گوش دادن لذت می برد. ترتیبی اتخاذ دهید تا همیشه کتاب های متنوعی در اختیار او باشد.

تعیین هدف:

هدف زیربنای هر کاری است. انسان عاقل از انجام هر کاری هدفی را دنبال می کند. اگر بدانید برای چه زندگی می کنید و به دنبال چه چیزی هستید و قصد یادگیری چه نکاتی را دارید، آنوقت مطالعه می کنید. آنوقت به نسبت علایق و نیازهای خود به دنبال کتاب مورد نظر هستید.

انواع اهداف:

1- اهداف کوتاه مدت

2- اهداف میان مدت

3- اهداف بلند مدت

از دانش آموز بپرسید برای هفته ای که در پیش دارد چه هدف هایی را مشخص کرده است؟ قصد انجام چه کارهایی را دارد و مانند اینها.
همه ی کارها باید مشخص  معین و واضح باشند. روانشناسان معتقد هستند که هدف ها نباید کلی و مبهم باشند. مثلا از فردی می پرسند که هدف شما از تحصیل چیست؟ و او پاسخ می دهد؟ قبولی در دانشگاه. این نوع هدف گذاری غلط است.  هدف باید دقیق و روشن باشد. باید توانایی های ذهنی و جسمی خود را در نظر بگیرید و علت هدف را برای خود مشخص کنید.

اینکه برای رسیدن به هدف چه کارهایی باید انجام دهید و چقدر امکانات و زمان لازم دارید؟ مثلا بعضی ها امکانات (مثل کامپیوتر) دارند. اما از آن برای سرگرمی و بازی استفاده می کنند. اکنون از خود بپرسید از این همه امکانات به نحو احسن استفاده می کنید؟ مثلا همین (زمان) چرا باید بیهوده تلف شود؟

امکان دارد که در راه رسیدن به هدف موانعی پیش بیاید که شما را از رسیدن به هدف باز دارد. مثلا دوستی با شخصی که وقت شما را حدر می دهد. بنابراین موانع را عاقلانه پیش بینی کنید موانعی مثل تنبلی، بی نظمی، کم کاری یا دوستی که باعث اتلاف وقت می شود. یکی از مشکلات دانش آموزان و دانشجویان اتلاف وقت است. البته باید دیدی عاقلانه و منطقی به تمام امور داشته باشید و زمانی هم برای تفریح و گردش و سرگرمی های  سالم بگذارید. در مرحله ی بعد از یک فرد موفق الگوبرداری کنید. به عبارتی دیگر کسی که این مسیر را طی کرده و به هدف رسیده است را به عنوان الگوی خود قرار دهید و حتی بهتر از آن عمل کنید. گاهی می توان با کمترین خطا و هزینه و از راه میان بر به هدف رسید. استفاده از یک الگوی موفق برای این است که از تجربیات او استفاده کنید. از او بپرسید کدام کار را انجام می دادید بهتر بود؟

در مرحله ی بعد برای رسیدن به هدف برنامه ریزی کنید. یک
برنامه ی پلکانی و مرحله به مرحله تا در یک مدت معین شما را به هدف برساند. برنامه ریزی یعنی طرح و نقشه ای که برای رسیدن به هدف تعیین می شود. اما از تشویش خاطر و استرس و نگرانی دوری کنید. البته مشورت با انسان های موفق و سالم (از نظر اخلاقی) را فراموش نکنید.

چگونه مطالعه را آغاز کنید؟

 شروع صحیح یکی از شرایط مطالعه ی ثمربخش است. اینکه چگونه و از کجا مطالعه را شروع کنید، بسیار مهم است. در مطالعه برای شروع از خواندن فهرست مطالب هر فصل کتاب شروع کنید. مثلا کتابی را که برای مطالعه انتخاب کرده اید را باز کنید  فقط و حدود 20 تا 30 دقیقه تیترهای هر فصل را بخوانید و کتاب را ورق بزنید و تا انتها پیش بروید. سپس چند ساعت و یا روز بعد دوباره به سراغ کتاب بروید و با تعین نقشه ی کتاب و شناختن فصل ها و بخش های مختلف از مضمون کلی کتاب آگاه شوید. در این مرحله به تصاویر کتاب توجه کنید و به یک شناخت کلی دست یابید. شاید بهتر باشد نگاهی به پرسش های هر فصل بیندازید. سپس در ادامه و در جلسه ی بعد به سراغ مطالب مشکل و سخت بروید. بنابراین در مطالعه سعی کنید، یکدفعه شروع به خواندن کتاب نکنید. بلکه 2 جلسه و گاهی تا 5 جلسه به کنکاش و بررسی کل کتاب بپردازید و با شناختی که از کل کتاب بدست می آورید، شروع به مطالعه ی کتاب کنید. اما خواندن پیشگفتار و مقدمه ی کتاب را فراموش نکنید. این روش برای خواندن کتاب های علمی بسیار مفید است. اما برای خواندن داستان و رُمان چنین کارهایی لازم نیست و شما می توانید صفحه به صفحه و مرحله به مرحله از همان ابتدا شروع به خواندن داستان کنید.

اگر معلمان در اولین جلسه کتاب درسی را فصل به فصل یک مرور کلی کنند و دانش آموزان را با فضای کتاب آشنا کنند و نکات اصلی هر فصل را یادآوری کنند. روند یادگیری دانش آموزان بهتر خواهد شد.

همینطور استراحت دادن به مغز یکی دیگر از شرایط مطالعه است. هیچگاه برای مدت طولانی و پیوسته مطالعه نکنید و در فاصله ی زمانی 30 تا 40 دقیقه چند دقیقه استراحت کنید. مواظب باشید
مطالعه ی بیش از اندازه می تواند موجب ضعیف شدن چشم ها شود. همینطور نور زیاد و کم هر دو برای چشم مضر هستند. همچنین خواب کافی هم یکی دیگر از عوامل مهم در مطالعه ی ثمربخش است. خواب یعنی شارژ دوباره. با یک خواب کوتاه (حدود نیم ساعت) به اصطلاح شارژ شوید. اما خواب زیاد هم می تواند برای ذهن ضرر داشته باشد.

همینطور تغذیه ی مناسب بر میزان کیفیت یادگیری تأثیر می گذارد. یعنی زیاد خوردن می تواند باعث کرختی و سستی بدن شود و کیفیت مطالعه را پایین بیاورد. عامل دیگر انجام ورزش های هوازی است. مانند دویدن، راه رفتن و...

یکی دیگر از شرایط مطالعه ی خوب، مکانی است که در آن مطالعه می کنید. همینطور وضعیت بدن هنگام مطالعه خیلی مهم و مؤثر است.

رسالت معلم:

در برخورد اولیه تمامی دانش آموزان به معلم خود به دیده ی احترام و علاقه می نگرند. اما رفتار برخی از معلمان به ویژه آنهایی که پیوسته با شاگردان در مبارزه بر سر قدرت هستند و به تمسخر و سرزنش و تحقیر دانش آموزان اقدام می کنند و در کلاس درس برخورد
خصمانه ای با دانش آموزان دارند. آنچنان نفرت در دانش آموزان ایجاد می کنند که دانش آموزان فوق العاده خوب هم رفتار خصمانه ی معلم را ناپسند می پندارند. یادتان باشد حتی اگر یکی از دانش آموزان مستحق سرزنش و خدای ناکرده تنبیه است، درست نیست که معلم جلوی همه ی دانش آموزان این کار را انجام دهد. چرا که جو کلاس تا آخر شادابی و طراوت خود را نخواهد داشت. فکر کنید وقتی وارد خانه می شوید و مشاهده می کنید که یکی از اعضای خانواده با دیگری در مشاجره و جر و بحث است، چگونه بر روح و روان شما تأثیر می گذارد. بهتر است تا آنجا که ممکن است دانش آموز خطا کار را با روش های دیگر (علمی) در مسیر درست هدایت کنید. در غیراینصورت می توانید از دانش آموز بخواهید پشت در کلاس بایستد و در بیرون کلاس تذکرات لازم را به او بدهید و یا اینکه در صورت خطای بزرگ و غیر قابل بخشش، ایشان را تحویل مدیر و ناظم مدرسه بدهید. به هر صورت سعی کنید که فضای کلاس دور از تنش و استرس باشد.

معلمی که در کلاس حکم فرمانده را دارد و به توانمندی ها و
توانایی های بالقوه ی شاگردان اهمیتی نمی دهد و با رفتار غیر انسانی خود کمترین تخلف از مقررات را با شدیدترین مجازات پاسخ می دهد، خودش عاملی برای افت تحصیلی دانش آموز می شود. در حالی که اگر معلم به دانش آموز تفهیم کند که دارای صفات خوبی است و
آینده ی او در پی کسب علم و دانش، روشن و درخشان است و با رفتار حکیمانه محیط کلاس را از شور و نشاط و امید به زندگی پر خواهد کرد. در این صورت می توان گفت از عهده ی رسالت
حرفه ای خود بر آمده است.

آنچه مسلم است هر رفتار ناهنجاری دلایلی دارد و معلم باید در برخورد با دانش آموزان کاری کند تا شاگرد احساس ارزشمندی و امنیت کند.

واقعیت این است که نقش معلم در زندگی دانش آموز غیر قابل انکار است. نقش معلم در شکوفایی و رشد شخصیت و استعدادها و توانایی شاگردان است.

روانشناسان عقیده دارند که ورود به مدرسه برای هر دانش آموزی هیجان آور است. زیرا برای آموزش مهارت های تحصیلی و علمی و اخلاقی، پرورش روحی و روانی و شناخت ارزش های اخلاقی و ناهنجاری های جامعه اهمیت دارد.

شاید بتوان گفت: اکراه از مدرسه به دلیل عدم توجه معلم به رسالت واقعی خود است. کوشش های معلمان دلسوز در جذب دانش آموزان از اهمیت خاصی برخوردار است.

معلمان از دو جهت یکی مشاهده ی کودکان و تعبیر و تفسیر رفتار آنان و با اعتبار و ارزش دادن به دانش آموزان می توانند در
علاقه مندی دانش آموزان به مدرسه و رفع مشکلات روانی آنان، نقش مؤثری داشته باشند و یا برعکس با رفتار خود موجب نگرانی و اضطراب دانش آموزان شوند.

دانش آموزان از همان ابتدای ورود به مدرسه، مدل رفتاری معلم و همسالان خود را الگو قرار می دهند و با الگو برداری از آنان رفتار اجتماعی خود را شکل می دهند. از این رو والدین و معلمین پرخاشگر، مضطرب و تند خود و کینه توز و... هرگز نمی توانند شاگردانی صالح تحویل جامعه دهند و به همین ترتیب چنین
دانش آموزانی با ارزش های صحیح اخلاقی و تربیتی، آشنا نخواهند شد. بدین سان الگو و مدل مطلوب تربیتی برای همانند سازی آنان وجود ندارد. معلمان با تجربه با شناخت شاگردانی که الگوهای ناهنجاری دارند، باید بتوانند دانش آموزان را به طرف معیارهای مورد قبول سوق دهند. بنابراین اگر معلم و والدین رفتار و کرامت انسانی را رعایت نکند، چگونه از دانش آموزان توقع دارید تا آنان درست رفتار کنند.

نقش معلم در ایجاد اعتماد به نفس در دانش آموزان:

روح دانش آموز تشنه ی تقدیر، تحسین و تشویق بوده و تکرار مجدد آن لذت بخش خواهد بود. چنین حالتی در نتیجه ی قدردانی فعالیت های مختلف شاگردان مؤثر خواهد بود و بعضا بی اعتنایی و سرزنش
بی مورد موجب از دست دادن اعتماد به نفس دانش آموز می شود. به طوری که مأیوس و افسرده شده و خود را از انجام هر اموری ناتوان و عاجز می بیند.

والدین و معلم مهمترین عامل از دست دادن اعتماد به نفس دانش آموز هستند. تشویق نکردن و توجه به نقاط ضعف کمبودها، بی کفایتی و شکست های تحصیلی و بر شمردن آنها به طور مکرر دلایل اصلی از دست دادن اعتماد به نفس است. زیرا تصویر ذهنی منفی در
دانش آموز ایجاد می کند و بر آینده ی اجتماعی او تأثیر نامطلوبی خواهد گذاشت. بسیاری از بیمارهای روحی روانی در سنین کودکی و نوجوانی ایجاد می شود.

دانش آموزی که اعتماد به نفس خود را از دست می دهند به سختی
می تواند آن را بدست آورد. به طور یقین در بروز هر گونه حالت مشکل ساز در دانش آموز نقش والدین و معلم به وضوح دیده می شود.

ارزش دادن به دانش آموز، کسب نظر او، دادن فرصت اظهار نظر پیرامون مسائل مختلف، دادن مسئولیت در خور او و... از عواملی هستند که از بروز پدیده ی اُفت تحصیلی جلوگیری می کند.

از سختگیری بیجا بپرهیزید:

سختگیری و مؤاخذه ی بی جا در ساختار شخصیت دانش آموز تأثیر منفی به جا می گذارد و همان گونه که باید از دانش آموز مراقبت کرد، باید از شدت عمل در تعلیم و تربیت خودداری کرد. هنگامیکه
دانش آموز در عرصه ی تعلیم وتربیت گام می گذارد و در آن پیش می رود، نیاز به راهنمایی دارد تا بتواند ثبات و استحکام لازم را بدست آورد. به این ترتیب شخصیت دانش آموز به تدریج قوام یافته و
کامل تر می شود. به بیان دیگر دانش آموز امکان می یابد تا رابطه ی خویش را با دنیای واقعی سازماندهی کند و روحیات و تمایلات نفسانی خود را شکل دهد. مقصود بدست آوردن نوعی رفتار منطقی است تا بتواند هویت خود را در شالوده ای محکم پی ریزی کند. صد البته اعمال قانون مستلزم سختگیری بیجا و افراطی نیست. اگر رفتار والدین با شدت عمل و قدرت نمایی مفرط همراه باشد، طبعا
دانش آموز هرگز نخواهد توانست شخصیت واقعی خود را بدست آورد. در نتیجه تعادل روحی او از میان می رود و موجب ایجاد رفتارهای نامناسب در کودک می شود. این امر در نهایت موجب ترس، احساس ضعف و ناتوانی و حقارت و خودکم بینی و گنه کاری می شود.

عواملی که موجب تخریب کودک می شود:

1- بدگمانی به دانش آموز

2- توقع بیجا از دانش آموز

3- بی ارزش نشان دادن کارهای دانش آموز

4- عدم تقابل برخوردهای عاطفی

5- عدم برخورد مناسب با دانش آموز

6- مکانیزم تدافعی در برابر دانش آموز نگیرید

7- به دانش آموز شُک روحی و عصبی وارد نکنید

8- عدم رفتار والدین و معلم بدون دقت و شعور کافی

9- هرگز از دانش آموز اطاعت محض نخواهید

10- از ترساندن دانش آموز خودداری کنید

11- از دانش آموز مسئولیت های زیاد نخواهید

12- از زدن برچسب به دانش آموز خودداری کنید

13- عدم تبعیض بین دانش آموزان

14- نگرش و بینش منفی نسبت به دانش آموز نداشته باشید

15- دوره ی رشد دانش آموزان را به جلو نیندازید

16- نگرانی را به دانش آموزان نیاموزید

17- اشتباهات دانش آموزان را تلافی نکنید

کیفیت تعامل بین والدین:

کیفیت تعامل بین والدین کلیدی است. برای تکامل مطلوب رشد کودک از نخستین روزهای زندگی در محیطی مملو از عشق و علاقه و همبستگی، همیاری و همکاری بین فردی و گروهی و...

اینگونه دانش آموزان کمتر دچار تردید، استرس و نگرانی می شوند. در مقابل داشتن انتظارات خارج از توان دانش آموز، تحقیر کردن، زخم زبان زدن، سرزنش کردن، مقایسه کردن، برتر دانستن دیگر کودکان از وی، تحقیر کردن، نزاع های خانوادگی موجب ناامنی درونی و آشفتگی عاطفی دانش آموز می شود.

آگاهی والدین از مهمترین مسائل مربوط به رشد روانی دانش آموز در هر یک از مراحل سنی و به کارگیری و رعایت قواعد مربوط به هر دوره ی سنی (کودکی، نوجوانی، جوانی) الزامی است. برای رسیدن به شرایط مطلوب والدین باید در درجه ی اول به نحوه ی انتخاب نوع مناسب اصول تربیتی آشنا باشند و آن را بکار بگیرند.

تنظیم برنامه برای دانش آموز:

اولین قدم برای نیل به موفقیت در زمنیه های لازم برای رشد طبیعی دانش آموز، آشنا کردن او به عادت ها است که تنها در شرایط رعایت برنامه ی صحیح روزانه میسر است. از این رو برنامه ی روزانه ی او باید بر قاعده ی صحیح تنظیم شود. شایسته است هنگام تنظیم
برنامه ی روزانه ی دانش آموز ویژگی های هر مرحله ی سنی و نوع فعالیت های فوق برنامه ی او مورد توجه قرار بگیرد.

ایجاد تغییرات در برنامه ی روزانه ی دانش آموز باید به تدریج و با احتیاط صورت بگیرد. در صورتی که دانش آموز قبل از دوران دبستان به رعایت اصول برنامه ریزی عادت کند، راحت تر می تواند از رفتار متعادل برخوردار شود و در نتیجه در مقابل اصول تعلیم و تربیت انعطاف پذیرتر خواهد بود.

خلاقیت:

یکی از ویژگی های انسان عقل است که می تواند به وسیله ی آن، اسرار عالم را یکی پس از دیگری کشف کند. در کنار این قابلیت ها و توانمندی ها، قدرت خلاقیت انسان نیز یکی از توانمندی های
گسترده ی انسان است. این توانمندی می تواند گسترش یافته، رشد کند و به عنوان ابزاری قدرتمند بکار گرفته شود.

در این میان معلمان و مربیان و والدین نقش بسزایی دارند. اگر اکنون در شروع قرن بیست و یکم مشاهده می کنیم که در قسمتی از دنیا انسان هایی رؤیای دستیابی به کُرات دیگر و سکونت در فضا را به واقعیتی عینی بدل کرده اند. برای لحظه ای بیندیشیم که در همین لحظه در گوشه ی دیگری از دنیا، انسان های دیگری زندگی می کنند که شیوه ی زیستن آنها همانند بشر هزاران سال پیش است.

آنانی که خلاقیت را می شناسند و از آن بیمی به دل راه نمی دهند، میدان را برای پرورش این موهبت عظیم فراهم می کنند. اما آنهایی که این گوهر گران بها را نمی شناسند و آن را مایه ی هنجار شکنی کودک و نوجوان می دانند، به انحای گوناگون راه را بر آن مسدود
می کنند.

در طول تاریخ حیات انسان تمایل ذاتی او به تغییر و ابداع از یک سو و رویارویی با تنگناها و نیازهای روز افزون زندگی از سوی دیگر، به تدریج او را با نیروی خلاق درونش آشنا می کند. نیرویی که سر منشأ ابداعات و اختراعات می گردد.

خلاقیت یک توانایی و خصیصه ی همگانی است که در همه ی
انسان ها به درجات مختلف وجود دارد و به صورت های گوناگون
می تواند ظاهر شود. مانند: نقاشی، موسیقی، شعر، خطاطی، مجسمه سازی، ورزش، فیلم نامه نویسی، فیلم سازی (کارگردانی) بازیگری، فیزیک، شیمی، آشپزی، شیرینی پزی، خیاطی و...

مشاهده ی نوآوری و اختراعات ارزشمند، عظمت و ارزش تفکر خلاق انسان را نشان می دهد. در عین حال همین دستاوردها و نتایج حاصله از اختراعات گذشتگان، اکنون پشتوانه ای برای طرح ریزی روش ها و برنامه هایی در جهت پرورش این توانایی در دانش آموز گردیده است.

در حال حاضر در کشورهای توسعه یافته، شکوفایی و پرورش خلاقیت دانش آموزان از مهمترین اهداف آموزش قرار گرفته است. بنابراین به تناسب هر درس، باید روش های کشف خلاقانه ی اکتشافات در کتاب های درسی گنجانده شود. با این کار روش های استفاده از تفکر خلاق شناخته می شود. یا اینکه کتاب هایی مجزا در رشته های مختلف تألیف شود و در این کتاب ها سرگذشت اختراعات نوشته شود و به دانش آموزانی که در هر یک از درس ها هوش خاصی دارند و نمرات قابل قبولی گرفته اند در اختیار آنان قرار بگیرد.

استعداد دانش آموزان را بشناسید:

بسیاری از ویژگی های دانش آموزان یکسان نیست. مثلا ممکن است فردی در درس ریاضی نمره ی بالایی نگرفته باشد. اما در درس زبان بسیار مستعد و توانمند می باشد. بنابراین معلم باید با توجه به
ویژگی های فردی شخصیتی، کارنامه ی تحصیلی و... دانش آموز را در انتخاب رشته ی تحصیلی کمک کند. به همین جهت آشنایی با خصوصیات بارز دانش آموزان، مهمترین و شاخص ترین معیار سنجش و آینده ی تحصیلی او را نشان می دهد. برای مثال ورزشکاری که در رشته ی خاص مهارت بالای دارد و با توجه به علاقه ی او به ورزش، می تواند در رشته ی تربیت بدنی تحصیلات خود را ادامه دهد و به مدارج بالای علم ورزش دست یابد. یا
دانش آموز دیگری که از لحاظ نظم و انضباط و مدیریت زمان دقیق است و پشتکار بالایی دارد، می تواند در رشته ی انسانی تحصیل کرده و در رشته ی مدیریت (شاخه های مختلف مدیریت) ادامه ی تحصیل دهد و یا اینک دانش آموزی فن بیان خوبی دارد و در شرایط بحرانی با عقل و منطق رفتار می کند و در هنگام گفتگو جزئیات فکری و روحی طرف مقابل را در نظر می گیرد، می تواند در آینده روانشناس ماهری شود و یا دانش آموزی که در هنر مانند، طراحی، نقاشی، موسیقی و... مهارت دارد، می تواند.......

بنابراین آشنایی با خصوصیات بارز دانش آموزان به معلم امکان
می دهد تا معلم و والدین بتوانند، آنها را بهتر شناسایی کنند و
برنامه ریزی در جهت تقویت استعدادهای آنان در نظر گرفته شود.

عدم توجه به تفاوت های فردی دانش آموزان:

در نظر گرفتن این واقعیت که هر دانش آموز در عین اشتراکاتی که با سایر دانش آموزان دیگر دارد، یک انسان منحصر به فرد است و دارای استعداد، علایق و کشش های ویژه ای می باشد. این موضوع باعث می شود که معلم دید و نگرش یکسانی نسبت به همه ی
دانش آموزان نداشته باشد. این نوع نگرش در حوزه ی پیشرفت تحصیلی اهمیت دارد.

اهداف و محتوای کتاب های درسی:

چنانچه در کتاب های درسی در میان اهداف و محتوای آن چیزی به عنوان پرورش خلاقیت منظور نشده باشد، مسلما دانش آموزان
نمی توانند از چهارچوب کتاب درسی خود، پا فراتر بگذارند. در نتیجه او می آموزد تا صرفا در محدوده ی کتاب درسی خود بیندیشد و نه بیشتر.

استهزاء و تمسخر به خاطر ایده یا نظر اشتباه:

اگر دانش آموزی به خاطر یک نظر اشتباه یا ایده ای نادرست یا عجیب و غریب از طرف معلم و یا دانش آموزان همکلاسی خود مورد تمسخر و سرزنش قرار بگیرد. او به تدریج می آموزد که ایده های خود را از ترس اینکه ممکن اشتباه باشد و مورد تمسخر سایرین قرار بگیرد، اساسا به زبان نیاورد و آن را درون خود سرکوب کند.

ایده های معلم برای تدریس:

معلم باید از هر دانش آموز به اندازه ی هوش و استعداد و توانایی اش توقع داشته باشد. شاید دانش آموزی که سر کلاس فیزیک نمره ی بالایی نگرفته باشد، محبوب ترین دانش آموز معلم انشاء یا بهترین دانش آموز در رشته ی هنری باشد. بنابراین سعی کنید نسبت به هوش و استعداد دانش آموز در هر درس، توقع داشته باشید.

شیطنت دانش آموز:

دانش آموزی که سر کلاس درس شلوغ می کند، معلم می تواند ابتدای کلاس از او بخواهد به درس با دقت گوش دهد و بر روی کاغذ، تمام حرف های معلم را نوشته و در پایان کلاس خلاصه ی حرف های معلم را برای دانش آموزان دیگر بازگو کند. در اینجا معلم هم نسبت به گفته های دانش آموز نمره ی کلاسی بدهد. همینطور معلم باید نسبت به توان و استعداد هر دانش آموز، سئوالات مشکل تر را از دانش آموز با استعدادتر بپرسد و از دانش آموزانی که در این درس مهارت کمتری دارند، سئوالات آسان تر را انتخاب کند. با این کار
دانش آموزان تشویق می شوند که برای یادگیری تلاش کنند. شاید شاگرد اول کلاس هم با استرس سئوالات شفاهی را پاسخ دهد. بهتر است معلم با تبسمی که بر لب دارد، دانش آموز را دلداری دهد و از سئوالات  آسان تر شروع کند و حتی با صحبت کردن و با جمله ی
(حالا یک سؤال بسیار آسان می پرسم) استرس را از دانش آموز دور کند و در سئوالات دیگر به تدریج سئوالات مشکل تر را بپرسد.

تفکر و استدلال:

معلم و مربی امکان تفکر و استدلال را برای دانش آموز فراهم
می کنند. تحقیقات علمی و شناخت علوم مختلف، جز با روش ذهنی امکان پذیر نیست. تمام فرضیه هایی که در منطق و ریاضی و فلسفه وجود دارند بر اساس استدلال تعیین می شود. باید اعتراف کرد که درک یک موضوع جز از طریق تفکر منطقی امکان پذیر نیست.

نقش معلم:

معلم به عنوان الگو و سرمشق دانش آموزان بوده و کلیه ی اعمال و حرکات و گفتارش الهام بخش و محرک فعالیت های شاگردان است.

تعلیم دروس هنگامی صحیح صورت می گیرد که بین معلم و شاگرد تفاهم کامل وجود داشته باشد. معلم باید ضمن تسلط کامل بر موارد درسی، دانش آموزان را به خوبی بشناسد و به تفاوت های فردی آنها توجه داشته باشد و محیط آموزشی را چنان مهیا سازد که بر انگیزاننده باشد. مانند مربی فوتبال که علاوه بر آموزش دانش فوتبال به علم روانشناسی احاطه دارد و با حرکات و سخنانش به بازیکنان روحیه و انگیزه می دهد. اما معلمی که با خشونت در کلاس درس حضور
می یابد، فرضیه ی یادگیری مناسب را برای دانش آموز فراهم
نمی کند. مطمئنا علاقه ی دانش آموزان برای آموختن کاهش می یابد. بیان گرم و رسای معلم، تلفظ صحیح کلمات، آهنگ صدای او، سهم بسزایی در یادگیری دانش آموزان خواهد داشت.

معلمان می توانند با بیان روشن قوانین کلاس در مورد چگونگی شرکت در پاسخ پرسش ها، واکنش در برابر دیدگاه های مختلف،
نحوه ی نشستن، احساس نو دوستی و... به شکل صحیح با دانش آموز در تعامل باشند.

واقع بینانه نیست که از هر دانش آموزی که وارد مدرسه می شود انتظار داشته باشید در بدو ورود از این قوانین آگاه باشد و یا به زودی آنها را فرا بگیرد. زیرا پیچیدگی، تعدد و تنوع رخدادهای مدرسه بسیار متنوع است و باید به تدریج نقش هر یک برای دانش آموز روشن شود. به نحوی که حفظ کرامت و شخصیت دانش آموز اهمیت دارد. چرا که در بیشتر مواقع دانش آموز خطایی را صرفا عمدی انجام نمی دهد. بنابراین اصلاح رفتار دانش آموز بر اساس تذکر
عیب های آنان امکان پذیر نیست، بلکه باید دلیل اشتباه های آنان را با استدلال و منطق توضیح دهید و به آنها فرصت دهید تا از طریق
شکل دهی هر رفتار تازه فرصت تقلید از الگوی مناسب را بدست آورد. این تقویت ها به خودی خود به وجود نمی آید، بلکه از طریق منطقی صحبت کردن، با آرامش حرف زدن، به دنبال استدال منطقی رفتن و... بدست می آید. استفاده از الگوهای صحیح با تحریکات خشن و غیر منطقی امکان پذیر نیست. بدین معنی که معلم می تواند پیامدهای اعمال خود را پیش بینی کند و واکنش متقابل (واکنش مناسب و هوشمندانه و منطقی)را در نظر بگیرد.

نکته ی دیگر فرایند خود تنظیمی است. هر رفتاری یک پیامد خاصی دارد که واکنش دانش آموز را نیز موجب می شود. چنانچه رفتار معلم نارسا و غیر معقول باشد، همان اثر رفتاری می تواند با تقلید و
مدل سازی همان رفتار در دانش آموزش شکل گرفته و دانش آموز همان رفتار را انجام دهد.

بنابراین در وجود هر دانش آموز نظامی از قواعد و هنجارهای رفتاری معلم شکل می گیرد و این قواعد به طور ناخودآگاه در ذهن دانش آموز جای می گیرد و موجب تولید آن رفتار در آینده ی کاری و اجتماعی او خواهد شد.

رفتار دانش آموز بر شخصیت معلم مبتنی است:

یادگیری رفتار اجتماعی نیاز به هوش ندارد، چه بسا دانش آموز باهوش از قواعد غیر اخلاقی معلم و والدین خود الگو می گیرد و آن را در زندگی خود بکار می بندد.

بنابراین پیوستگی رشد جسمی و فکری دانش آموز از والدین، معلم و اجتماع نقش می گیرد و در یک بستر زمانی 3 تا 15 سالگی کامل
می شود. اگر در این دوره به طور طبیعی و مطلوب ویژگی های رفتاری دانش آموز رشد کرده باشد، شاهد وضعیت مطلوبی خواهیم بود.

بنابراین گفتار را نمی توان منشأ منطق دانست، بلکه برعکس تفکر و منطق است که گفتار را می سازد. ریشه های منطق را باید در هماهنگی بین ذهن و استدلال جستجو کرد. این الگوها در جریان رشد تکامل می یابند و در ادامه به یک سلسله جریانات منطقی – ریاضی می انجامند. هر گاه این اعمال به صورت ذهنی و در یک ساختار و چهارچوب واحد سازمان یابند با یکدیگر هماهنگ می شوند و این اوج بروز منطق است. در اینجا سخن بر عقل و اندیشه مبتنی است. یعنی توانایی پاسخ دادن به سئوالات را بدست آورده اید.

مراحل مهارت های یادگیری:

1- گوش دادن

2- انتخاب کردن (بررسی اجمالی)

3- دقت و توجه

4- استدلا کردن

5- فهمیدن

6- پرورش قوه ی قضاوت

7- پرورش قوای ذهنی

8- آشنایی با ویژگی های مسأله

9- برداشت ها و تجربه های جدید

10- تقویت و گسترش مفاهیم جدید

11- مشخص شدن نقیصه ها

12- تقویت حس کنجکاوی

13- ارتباط بخش های مختلف مسأله با یکدیگر

14- تأکید در فهم مطالب در تمام جهات

15- پرداختن به ایده ها و فرضیه های جدید

16- بیان هدف

17- نتیجه گیری

18- کاربردهای متداول

مراحل خواندن کتاب: (مهارت در خواندن کتاب)

1- مرحله ی خوانده اجمالی

2- مرحله ی خواندن نکات کلیدی

3- مرحله ی عبارت خوانی

4- دقیق خوانی

5- خواندن تجسمی (برخورداری از تمرکز و حواس بیشتر)

6- خواندن انتقادی (سنجش درستی و ارزش مطالب بر اساس مدارک و استدلال ها)

حرکات چشم و توقف های آن:

حرکت چشم به هنگام خواندن آرام و یکنواخت نیست، بلکه
مجموعه ای از جهش ها می باشد. با توجه به جهش ها و تثبیت ها و منقطع ها پی به فهم جمله می بریم. این عامل تعیین کننده ی نحوه ی پردازش اطلاعات است که توسط مغز انجام می شود.

رمز گشایی و فهم:

 فرایندن خواندن شامل دو مرحله است:

مرحله ی اول: رمزگشایی یعنی به دست آوردن معنی تک تک
کلمه هایی که از طریق تشخیص خصوصیات ظاهری و نسبت دادن معنی به آنها انجام می شود.

مرحله دوم فهم خواننده به درک کلی مطلب:

رمزگشایی زمانی اتفاق می افتد که خواننده از روی آگاهی توجه خود را روی کلمه ی خاص متمرکز کند. زمانیکه پردازش کلمات به صورت خودکار انجام شود، خواننده ی کتاب می تواند توجه خود را بر فهم کلی متن تمرکز دهد.

خواننده ی آماتور و ناتوان به علت آنکه از قدرت بازشناسی کمتری در مرحله ی رمزگشایی برخوردار است مجبور است زمان بیشتری را جهت درک مطالب صرف کند یا روی کلمه ها و حرف ها بازگشت داشته باشد و خطاهای ادراکی بیشتری را تحمل کند. این امر علاوه بر آنکه سرعت و درک خواندن وی را کُند می کند، موجب خستگی وی نیز می شود.

آموزش شیوه ی مطالعه:

1- ابتدا نگاهی کلی به مطلب داشته باشید و برداشتی کلی از موضوعات و قسمت های مهم بدست آورید و مطالب را سازماندهی کنید.

2- در این مرحله خواننده ی کتاب، سؤال هایی درباره ی هر بخش مطرح می کند

3- در این مرحله خواننده ی کتاب، باید هر بخش را به دنبال پاسخ دادن به سؤال بخواند. این بخش جستجو و پیدا کردن پاسخ مطلوب است.

4- در این مرحله خواننده کتاب به دنبال بسط معنایی و ایجاد رابطه بین قسمت های مخلتف است

5- در این مرحله خواننده ی کتاب به دنبال نتیجه گیری می باشد

البته در هنگام مطالعه، نگاه کردن، تغییر ریتم و سرعت در جاهای مختلف، تغییر صدا، تأکید بر یک کلمه و ... در به خاطر سپردن کمک می کند. علاوه بر این روش ها، یادداشت برداری مانند حاشیه نویسی، خط کشیدن زیر مطالب، استفاده از علائم، خلاصه کردن مطلب و ... می تواند جهت حفظ بهتر فهمیدن مطلب بکار گرفته شود.

نقش معلم علاقمند ساختن دانش آموز به موضوع مورد بحث است. به همین دلیل، فهماندن از تمرین دادن اهمیت بیشتری دارد. اگر مایل باشید درس را یاد بدهید، باید دانش آموزان خود را بشناسید و از آنچه در رفتار آنان اثر می گذارد آگاهی یابید. در اینجا اهمیت طرز رفتار معلم با دانش آموز بر پایه ی روانشناسی استوار است. بنابراین نقش اساسی روانشناسی در زمینه ی آموزش و پرورش محسوس است.

اگر بخواهید معلم خوبی باشید، باید هم از دانش روانشناسی و هم از عقل سلیم استفاده کنید. قبل از اینکه دانش آموز را به خاطر خطایش تنبیه کنید، باید همواره بکوشید علت چنین رفتاری را دریابید و بدانید چگونه می توانید رفتار او را درمان کنید. شاید رفتار بد بر اثر نادانی (ناآگاهی)، خستگی، ارتباط غلط والدین با فرزند، تنبیهات سخت و ... باشد. در موارد بسیاری انجام دادن کار خطا آسان تر و لذت بخش تر از کار درست است. در این حال، فهم ارتکاب گناه از رنج تنبیه
سخت تر است.

اما باید بتوانید رفتار ناشایست را اصلاح کنید. یعنی تنها کافی نیست که دانش آموز را از انجام دادن رفتار نادرست بترسانید. بلکه باید به او کمک کنید تا از انجام دادن کار درست احساس لذت کند. بنابراین هر کوششی که معلم انجام می دهد، سعی در بهبود و پیشرفت عمل مثبت است. برای مثال، هرگاه دانش آموز سر وقت کارهایش را انجام نمی دهد و به موقع به مدرسه نمی رود، عقل و منطق حکم می کند که تلاش کنید معایت و خسارات ناشی از بی نظمی را به او گوش زد کنید و از جوانب مختلف مسأله را تشریح کنید و راه حل های مختلف را برای اصلاح این عمل یادآوری کنید. با این روش می توانید به
دانش آموز کمک کنید تا آگاهی خود را تقویت کند و ممکن است
دانش آموز در راه بهبود و پیشرفت گام بردارد. اما اگر یکبار موفق نشدید راه دیگری را انتخاب کنید نه تنبیه.

معلم کم تجربه فقط دانش آموز را سرزنش می کند. باید یاد آور شد دانش آموزان به مدرسه نمی آیند تا چیزهایی بیاموزند. با این تفاوت برخی از دیگران عقلانیت کمتری دارند. یعنی درباره ی بیشتر کارهایی که انجام می دهند درست فکر نکرده اند. اما معلم با تجربه میل به آگاه شدن را در آنان زنده می کند.

اگر بخواهید معلم موفقی باشید باید از همان آغاز از خودتان بپرسید. شاید رفتاری که دانش آموز انجام می دهد به آن از درجه از فهم نرسیده است و باید موانع را کشف و برطرف کنید. ممکن است
دانش آموز مسیر رشد را به درستی طی نکرده باشد و کار معلم اصلاح معایب و تکمیل مفاهیم شخصیتی دانش آموز است.

اگر بکوشید دانش آموزی را که هنوز به رشد عقلی لازم نرسیده است را با تنبیه سر به راه کنید، ممکن است نتایج زیان آوری داشته باشد و دانش آموز از معلم خود بیزار شود و برای همیشه کینه ی معلم را در دل نگه دارد. ما از دانش آموز انتظار نداریم عمل جمع و تفریق و ضرب و تقسیم را انجام دهد، مگر آنکه قبلا آن را آموخته باشد. ولی آنچه برای معلم بی تجربه روش نیست، حدود نادانی دانش آموز خویش است. باید به خاطر داشته باشید بعضی از کودکانی به مدرسه می آیند که اصلا در خانواده نظم و ترتیب را نیاموخته اند و یا آداب معاشرت و صحبت کردن را نمی دانند. بنابراین نباید با آنها به
شیوه های خصمانه رفتار کرد. بلکه باید با رفتاری عاقلانه سعی در پرورش و اصلاح رفتار آنها کوشا باشید. باید علت و معلول را کشف کنید و به مجهولات آگاهی یابید. نخست باید رشد عقلی دانش آموز را محک بزنید و به نقاط ضعف آنها پی ببرید. در مرحله ی اول اگر تصور کنید آنچه برای ما معلوم است برای همه ی دانش آموزان معلوم و مشخص است، سخت اشتباه کرده اید و باید از ارتکاب چنین اشتباهی سخت برحذر باشید. وقتی به دانش آموزی نشان دهید که علاقه مند به رشد و شکوفایی عقلی او هستید. ممکن است در تصحیح اشتباهات خود کوشش کند. در واقع به او کمک کرده اید تا از اشتباهاتش آگاه شود.

بنابراین کوشش و فعالیت دانش آموزان به شیوه ی رفتار معلم بستگی دارد. همینطور به روش برخورد آنان وابسته است. در این مرحله دانش آموز متوجه می شود که معلم و بزرگترها از او انتظار چه کارهایی را دارند.

اما صرفا عیب گرفتن از دانش آموز ممکن است او را بر آن دارد تا برای دوری جستن از ملامت دست به فریبکاری بزند. همینطور اگر به رفتار غلط دانش آموز سریعا واکنش نشان دهید و به قول معروف قدرت نمایی کنید، ممکن است بتوانید دانش آموز را تا حدی مهار کنید. اما نمی توانید عیب او را برطرف کنید.

وقتی معلم سعی می کند دانش آموزی نتیجه ی کار خورد را بررسی کند، حس می کند، احترام و عزت نفس او بسته به این دارد که کار خود را خوب انجام دهد. در این صورت در اصلاح کار خود تلاش می کند. بنابراین اگر بتوانید به دانش آموز بقبولانید که تلاش می کنید تا از او انسان شایسته تری بسازید به جای اینکه مورد تنفر او قرار بگیرید، مورد تحسین او قرار می گیرید. در این صورت در ساختن چهره ی دانش آموز از خود موفق شده اید و او سعی می کند از خود چهره ی بهتری بسازد.

هنگامیکه دانش آموز ببیند که معلمش از او انتظار کار خوب را دارد، اغلب دانش آموزان مطابق این انتظار رفتار می کنند. اما اگر معلم به دانش آموز وانمود کند که او انسان بی ارزشی است و به او مظنون است، دانش آموز بد رفتاری را پیشه ی کار خود می کند و اگر برعکس به آنها ابراز اعتماد کنید خوش رفتار می شوند. وقتی به
دانش آموز مزاحم و کژرفتار و کم رو مسئولیتی واگذار کنید، اغلب شیوه ی رفتاری بهتری پیش می گیرند. زیرا واگذاری مسئولیت
نشانه ی آن است که معلم او را در خور اعتماد دانسته است. اما انتظار پیش از حد نکوهیده و نادرست است. وقتی انتظار دارید که دانش آموز سریعا رفتار خود را تغییر دهد، او را به شکست محکوم کرده اید. در این حالت دانش آموز حس می کند که هیچگونه امید موفقیتی برایش وجود ندارد. اگر معلمی بخواهد شاگردش به میزان مطلوبی برسد باید آن را چنان جلوه دهد که شاگرد پندارد، می تواند رفتار خود را اصلاح کند و به موفقیت دست یابد. اگر توقعات زیاد از او داشته باشید، ممکن است نومید شود و از اصلاح کردن خود خودداری کند. باید توجه او را به پله ی بعدی معطوف کنید.

امتحان:

امتحانات تا آنجا مفید است که در دانش آموز کند ذهن و دیر آموز دلسردی ایجاد نکند. باید توجه داشت که توانایی های دانش آموز یکسان نیست و امتحان می تواند انگیزه ی دانش آموزان را کاهش دهد. بنابراین سعی کنید طوری امتحانات را برگذار کنید تا از این زیان ها جلوگیری کنید. در این مورد باید، بیشتر به مقدار پیشرفت دانش آموز توجه کنید نه به برتری او از دیگران. ممکن است برخی از دانش آموزان بیش از اندازه نگران شوند و موجب حس حسادت برخی از آنان شود.

به نظر شما آیا معلم وزنه برداری از ورزشکاران خود یکسان توقع دارد و شاگردی که وزنه ی 60 کیلویی را بلند می کند توقع دارد در جلسه ی بعد وزنه ی 120 کیلویی را بلند کند. مسلما چنین نیست. بلکه به تدریج و بر اثر مرور زمان کمیت و کیفیت شاگردش را ارتقاء دهد. بنابراین نباید در طول سال صرفا امتحان کتبی گرفت. بلکه بهتر است نسبت به شناخت خود از دانش آموزان از آنها سئوال کنید و از یک دانش آموزی که ضعیف تر است، سئوالات بسیار مشکل نپرسید و شاید از یک دانش آموز شلوغ و بی انضباط بخواید به درس خوب گوش دهد و یاد داشت برداری کند و در آخر همان گفته های معلم را توضیح دهد و با توجه به دقت او در گوش دادن به او نمره ی کلاسی بدهید و اینگونه او را در کلاس کنترل کنید و با این کار او را تشویق کرده اید تا بیشتر تلاش کند. اما بالاخره امتحان میان سال و امتحانات نهایی که کتبی است و همه ی دانش آموزان به یک سئوال پاسخ
می دهند و آن نمره در کارنامه ی آنها درج می شود، نتیجه ی یک سال تلاش خود را خواهند دید.

به هر حال مصلحت نیست که تهدید را به عنوان مشوق به کار بگیرید. زیرا چیزی که در روزگار کودکی با ترس همراه می شود، ممکن است در دوره های دیگر زندگی بیزاری و بدبینی فرد را ایجاد کند. بنابراین تهدید نیل به هدف تربیتی را نافرجام می سازد. فکر کنید معلم زبان در کلاس با دانش آموزی مواجه می شود که نمره ی خوبی از درس زبان نمی گیرد و او فکر می کند که این دانش آموز دارای ذهن ضعیف و کودن است. همین معلم در زنگ نقاشی مشاهده می کند که همین دانش آموز نقاشی خارق العاده ای کشیده است و معلم تازه متوجه می شود که استعداد این دانش آموز در رشته ی هنر و نقاشی است. بنابراین هیچ دانش آموزی را دست کم نگیرید. چرا که هر
دانش آموز با خصوصیات فردی و شخصیتی خود می تواند در کاری موفق شود. البته اگر معلم پرورشی و یا والدین و یا یک شخص
با تجربه بتواند به درستی راه را به او نشان دهد. نباید فراموش کرد که برخی والدین به دلیل اینکه می خواهند جلوی فامیل و آشناها و همسایه پُز بدهند که فرزندم در رشته ی تجربی و ریاضی فیزیک درس
می خواند، فرزند خود را از علاقه و استعداد واقعی اش دور می کنند تا به نیات نفسانی خود برسند.

حواس:

دانش آموز از نعمت بینایی و شنوایی برخوردار می باشد. معلم در موقعیت ها و فرصت های مختلف امکان شناختن مسائل مختلف جهان را برای دانش آموز فراهم می کند. اما معلوماتی که معلم در اختیار دانش آموز قرار می دهد، بستگی به فرصت هایی دارد که ایجاد
می شود. اغلب به واسطه ی نشناختن چیزهایی که پیرامون دانش آموز می گذرد، معلم فرصت ها را از دست می دهد. اگر چه چشم و گوش دانش آموز هیچ گونه عیب و نقصی ندارد، اما نمی تواند تمام رویدادهای پیرامون خود را درک کند. دلیلش این است که تجربه ی کافی ندارد.

ادراک و توجه:

ادراک به معنای آگاهی یافتن از چیزهایی است که در معرض حواس قرار می گیرند و درک کردن یا نکردن آنها بستگی به توجه معلم به مسائل پیرامون دانش آموز دارد. هر چه بیشتر به دانش آموز خود توجه کنید، بهتر معایت او را درک می کنید.

وابستگی معنی به تجربه:

توانایی شناخت دانش آموز بستگی زیادی به تجربه ی گذشته او دارد. گاهی تنها به علت آنکه معلومات و تجربه ی لازم را برای ادراک بعضی چیزها ندارد، درک آنها برایش میسر نمی شود. برای مثال فردی که برای نخستین بار از جنگلی عبور می کند، درباره ی زندگی در جنگل اطلاعات کافی ندارد و ممکن است در روی زمین آثاری وجود داشته باشد و او نتواند برای این نشانه ها معنای خاصی قائل شود. در صورتی که اگر شکارچی با تجربه ای به چنین نشانه ها و آثاری برخورد کند بی درنگ آنها را درک می کند و ردپای حیوان معینی را تشخیص می دهد.

در امر آموختن، مسأله ی مهم این است که بدانیم برخی از چیزهایی را که ما درک می کنیم، همیشه برای شاگردان قابل درک نیستند. تجربه به ما آموخته است که مسائل با نظم معین و مشخصی شکل می گیرند.

هر موضوع و الگویی را که درک می کنیم از تعدادی اجزاء تشکیل شده است. اما وقتی برای نخستین بار به موضوع یا الگویی نظر
می کنیم در آغاز به طور جداگانه متوجه ی اجزای آن نمی شویم. ابتدا طرح کلی و سپس اجزاء آن را درک می کنیم. به عبارت دیگر هنگامیکه به یک تابلوی نقاشی نگاه می کنیم، نخست کل تصویر را درک می کنیم. سپس به درک اجزاء تصویر می پردازیم. بنابراین برای ادراک جزئیات وقت لازم است.

آنچه از لحاظ آموزشی در مورد ادراک اهمیت دارد، این است که چنین واقعیتی را از نظر دور نداریم.

دانش آموز بی توجه:

اگر می بینیم برخی از دانش آموزان در کلاس به گفتگوی خصوصی می پردازند، شاید بی اثر نباشد که با لحنی منطقی و با روی خوش از آنان بخواهیم مطالبی را که می شنوند، روی کاغذ بنویسند و در آخر تدریس به شما نشان دهند و یا اینکه از آنان بخواهید مطالبی را که هم اکنون می شنوند در پایان تدریس، آنها را برای معلم و سایر
دانش آموزان توضیح دهند. باید به آنها خاطر نشان کنید که در آخر
پرسش هایی در آن باره به عمل می آورید.

توجه کامل داشتن دانش آموز به درس، نه تنها به کیفیت تدریس معلم، بلکه وابسته به آن است که در همان هنگام در درون دانش آموز چه می گذرد. بدیهی است دانش آموزی که با فرد کناری صحبت می کند، نمی تواند به گفته های معلم توجه کند. زیرا صحبت های فرد کناری توجهش را به خود جلب می کند.

به همین قیاس، دانش آموزی که نگرانی و دلهره ی زیادی دارد،
نمی تواند به معلم توجه داشته باشد.

تجربه و معلومات:

هر گاه تجربه ی دانش آموز درباره ی موضوعی بیشتر باشد، آن را روشن تر درک می کند. بنابراین از دانش آموزان بخواهید نکات کلیدی و جدید را یادداشت برداری کنند و آن را با معلومات قبلی خود مقایسه کنند.

کلیات را قبل از جزئیات درک کنید:

اگر بخواهیم دانش آموزان جزئیات درس را درک کنند، باید از همان آغاز توجهشان را به کل موضوع فصل جلب کنید و برای فکر کردن به آنها فرصت کافی بدهید. در این صورت هر چه بیشتر جزئیات را بازگو کنید، بهتر آن را درک می کنند. برای مثال هنگامیکه معلم ادبیات در اولین روز تدریس وارد کلاس می شود می تواند درباره ی کل فصل های کتاب یک دید کلی در اختیار دانش آموزان قرار دهد و به اجمال درباره ی هر فصل نکات کلیدی را بازگو کند و در پایان منظور مؤلف را از تألیف کتاب حاضر بیان کند و از دانش آموزان بخواهد که سخنان معلم را یادداشت برداری کنند. حتی می تواند درباره ی کتاب سال قبل یک نگاه کلی و اجمالی به دانش آموزان نشان دهد و منظور و هدف کلی کتاب سال قبل را بازگو کند. با این کار دانش آموزان دید کلی نسبت به کل موضوع پیدا می کنند و معلم در جلسات آینده که به تدریس هر بخش یا هر فصل از کتاب را تدریس می کند، ابتدا چند دقیقه به نکات کلی و کلیدی بپردازد. سپس به جزئیات توجه کند و در حین تدریس سئوالات مورد نظر را از
دانش آموزان بپرسد تا توجه و علاقه ی دانش آموزان را به موضوع مورد بحث جلب کند. اگر دانش آموزان بخواهند ریزه کاری های درس را فرا بگیرند، باید آن فصل را با دقت بخوانند و به سئوالات آن پاسخ دهند.

بنابراین دستورات بالا را به کار می بریم تا بتوانیم به پیشرفت نیروی ادراک دانش آموزان کمک کنیم و اگر بخواهیم دانش آموزان فهم و ادراک بیشتری بدست آورند، باید نخست اطمینان پیدا کنید که آنچه به آنان عرضه کرده اید، برایشان قابل فهم و درک می باشد و با تجارب قبلی آنها سازگاری دارد.

بایدها و نبایدها:

رفتار معلم بر اساس بایدها و نبایدها انجام می گیرد. این بدان معناست که تا چه اندازه بر اساس موقعیت و شرایط اقدام می کنید. همچنین رفتار معلم به دلخواه خودش نیست. او باید بعضی رفتارها را حذف کند. البته آن رفتارهایی که می تواند در روحیات دانش آموز تأثیر منفی می گذارد. گاهی لازم است تشویق را در برابر دیدگان دیگران انجام دهد و تذکر را تنها در حضور خود دانش آموز بازگو کند. به همین ترتیب رفتارهایی را انتخاب کنید تا تأثیر بیشتری در نظم رفتاری و فکری شاگرد داشته باشد. عدم انجام هر یک از این موارد موجب عدم درک واستدلال صحیح دانش آموز خواهد داشت.

من به جرأت می توانم بگویم، اگر پرورش تأثیرگذار و اثربخشی در کار نباشد، راه به جایی نخواهید برد. یعنی آموزش اثر بخشی نخواهید داشت. بنابراین اولویت در پرورش روح و جسم دانش آموز است.

اگر تعلیم و تربیت درست باشد می تواند به عنوان یک عامل مؤثر عمل کند. عاملی که باعث می شود تا دانش آموز به موضوع آموزش علاقه مند شود و کیفیت آموزش ارتقاء یابد. این جمله بدان معناست که هر چه کلاس شما به عنوان یک معلم جذاب تر و جالب تر ومنطقی تر باشد، مدیریت کلاس به بهترین شکل ممکن صورت خواهد گرفت.

البته ما بر این باور نیستیم که آموزش مناسب واقعا از بروز همه ی مشکلات مربوط به مدیریت کلاس پیشگیری خواهد کرد. به این جمله توجه کنید. ارزش استدلال بیشتر از ارزش انتقاد است. در این صورت به کمک آموزش اثر بخش از شیوه های گوناگون مدیریت کلاس استفاده کنید. سپس سعی کنید معلم مفیدی باشید و با لحنی قابل احترام و منطقی رفتار کنید. شما به عنوان یک معلم باید درک کنید که هر دانش آموز، زندگی فردی خاص خودش را دارد (به قول معروف قصه زندگی هر فردی با دیگری متفاوت است) چه شما بخواهید و چه نخواهید، مشکلات آنها در کلاس همراه آنان است. از این رو مجرب ترین معلم، درک هنر کنار آمدن (منطقی با دانش آموز رفتار کردن) با دانش آموز را می داند. وقتی مشکلات مربوط به
اداره ی کلاس تا این حد فراوان است، مدیریت کلاس، نیاز به اطلاعات و آگاهی کافی دارد.

گاهی رفتار لجام گسیخته ی دانش آموز، بزرگترین عامل ایجاد فشار روانی بر معلم می باشد. این وضعیت سر و سامان نخواهد یافت، مگر توانایی معلم در تعلیم و تربیت افزایش یابد.

باید پرسید: معلمان دوره های آموزشی روانشناسی تربیتی را
گذرانده اند یا خیر.

مدیریت کلاس: 

 معلم باید به طور منظم دانش خود را ارزیابی کند تا بتواند به کمک آن به حل مسائل بپردازد. یک واکنش مؤثر معلم می تواند، سرمشق معلمان دیگر قرار بگیرد. احتمالا در مواقع گوناگون شما فکر می کنید در برابر هر دانش آموز چه نوع برخوردی داشته باشد.

مسلما شما نمی توانید برای همه ی دانش آموزان به یک شیوه عمل کنید. در عوض از شما خواهش می کنم که رفتار هر دانش آموز را در ذهنتان داشته باشید و به طور غیر مستقیم و به طور خصوصی وانفرادی راه حل های گوناگون را به آنان ارائه دهید. چرا که تذکر عیوب شاگردان در برابر دیدگان همکلاسی های آنان باعث سرشکستگی آن دانش آموز می شود. باید بتوانید درباره ی عیوب دانش آموزی که در ذهن  دارید، اطلاعات مناسبی بدست آورید. یعنی فکر کنید چگونه و به طور پیوسته در شرایط گوناگون با شاگردان به
شیوه ای درست برخورد کنید. شیوه ای که مبتنی بر عقل سلیم و منطق گفتاری و رفتاری شکل گرفته باشد. ارزیابی مجدد معلومات
دانش آموز نقش ارزنده ای خواهد داشت. متأسفانه معلمان با تجربه و
بی تجربه ای وجود دارند که بنا بر عادت از یک شیوه استفاده
می کنند. حال آنکه روانشناسان اعتقاد دارند، نمی توان برای همه ی دانش آموزان از یک شیوه استفاده کرد.

پیشنهادهایی برای تعدیل و تغییر رفتار دانش آموز:

1- تذکر انفرادی و شخصی

2- با احترام صدا زدن آنها

3- از دانش آموزان خوب قدردانی کنید

4- توجه به قوانین و رویه های رفتاری

5- در نظر گرفتن رفتارهای خوب

6- ارائه ی پیشنهادهای منطقی، طبیعی و تدبیری رفتارها

7- استدلال رفتار نامطلوب را از بین بردن

8- ارتباطات رفتاری دانش آموزان را سازماندهی کردن

9- توجه به قانونمندی

10- به دنبال جانشین های بهتری برای تنبیه

11- ارائه ی برنامه ریزی تحصیلی در خانه و مدرسه

12- توجه به پیامدهای منطقی

13- گفتمان عاری از سرزنش

14- کمک کردن به دانش آموز برای یافتن راه حل مشکلاتشان (مشکلات خانوادگی یا تحصیلی)

15- آرام و خونسرد و حرفه ای برخورد کردن

16- از تجارب همکاران بهره بردن

17- درعین اقتدار، سرحال و خونسرد بودن

18- به جای واکنش نشان دادن، فرصت دادن

19- ارتباط چشمی را دست کم نگیرید

20- فرصت تفکر و تغییر به دانش آموزان بدهید

21- استفاده از واژه های مؤدبانه

22- عادلانه برخورد کردن

23- در مواقع لازم هشدار دادن

24- از قدرت خود استفاده نکردن

25- توجه به تفاوت های فردی

26- بیهوده واکنش نشان ندهید

27- در صورت امکان برخی از رفتارهای ناشایست را نادیده بگیرید

28- پیامدهای طبیعی و تدبیر رفتارها را در نظر بگیرید

29- به طور انفرادی ارشاد کنید

30- تفاوت های فردی و ویژگی های خاص هر دانش آموز را در نظر بگیرید

31- برای موقعیت های اضطراری و غیر مترقبه برنامه ریزی کنید

32- به جای ستایش فرد به تشویق عمل انجام شده بپردارید

33- ریشه ی رفتار نامطلوب را کشف کنید (مشکلات خانوادگی یا مشکلات اجتماعی)

34- به جای اینکه با دانش آموزان دوستی کنید با آنها دوستانه رفتار کنید

35- به دلیل اشتباه دانش آموز، کینه توزی نکنید

36- به دانش آموز فرصت فکر کردن بدهید

37- الگویی از رفتار مطلوب باشید و ریا و تظاهر نکنید

38- دانش آموز را در تشخیص معایب و مشکلاتش یاری کنید

39- باید بتوانید تصویر روشنی از دانش آموز در ذهن خودش ایجاد کنید

40- گفتمان حل مسأله را سرلوحه ی کار خود قرار دهید

به جای واکنش نشان دادن علت را برطرف کنید:

واکنش نشان دادن یعنی تسلط عوامل و شرایط را پذیرفتن. معلم با دانش و آگاهی، کمتر واکنش نشان می دهد. معلمانی که وقتشان را صرفت واکنش نشان دادن می کنند، همیشه شکست می خورند. معلم با تجربه وقت خود را صرف تنظیم و نظارت بر نحوه ی اداره ی کلاس می کند.

من شغل معلمی را چندان بی شباهت با حرفه ی پزشکی نمی دانم. پزشک منتظر علائم بیماری است تا به موقع وارد عمل شود. همانند پزشک عمل کنید. حتی پیشگیری بهتر از درمان است. همینطور شغل معلمی شباهت زیادی به حرفه ی قضاوت دارد. چرا که معلم باید بر اشکالات دانش آموزان، عادلانه قضاوت کند. معلمان با کفایت عمل می کنند نه اینکه فقط واکنش نشان دهند.

شناخت مسئولیت:

هر چه دانش آموز احساس مسئولیت کند، نیاز کمتری به اعمال مدیریت از سوی معلم خواهد داشت. حال چگونه دانش آموزانی که مسئولیت پذیر نیستند، می توانند مسئولیت پذیری را فرا بگیرند؟ در صورتی که اجازه ی تجربه کردن را به آنان بدهید.

آموختن مسئولیت پذیری همانند آموختن چیزهای دیگر مستلزم فرایند آزمایش و خطاست. چرا که دانش آموز مسئولیت پذیر به گونه ای متفاوت عمل می کند. برای مثال از دانش آموزان بخواهید تا در دفترچه ی یادداشت یا در تقویم، کارهای خود را روزانه و در
ساعت های مختلف از زمان بیدار شدن تا زمانی که به بستر خواب می رود، یادداشت برداری کنند. این کار برای کسب تجربه ی مدیریت زمان و برنامه ریزی تحصیلی بسیار مفید است. با این کار شناخت بیشتری به نحوه ی برنامه ریزی تحصیلی خواهند داشت. به همین ترتیب زمانی که دانش آموزان در حدی که ما انتظار داریم، مسئولیت پذیر نیستند، غیر منصفانه است که این را بر بی کفایتی آنان بدانیم. بلکه می توانیم راهکارهای مختلف را در خلال وظایف به آنها نشان دهید. با این کار آنها را با واقعیت های معین و تنظیم شده ی منطقی آشنا می کنید.

قانون کلی این است که به تدریج مسئولیت های کوچک و بزرگ را اولویت بندی می کند و امور کم اهمیت را کنار می گذارد. با این کار قابلیت های فردی و ایفای مسئولیت های مهمتری را شناسایی می کند.

افزایش مسئولیت پذیری دانش آموزان با موضوع ایجاد نظم در خانه و مدرسه درنظر گرفته می شود. دانش آموزانی که از مسئولیت پذیری بالایی برخوردارند، کمتر نیاز به کنترل ونظارت توسط والدین خواهند داشت.

به دانش آموزان فرصت دهید:

هنگامیکه دانش آموز تخلف می کند، معلم باید وظیفه ی خود را به صورت اجرای برنامه ی ارشادی و انضباطی انجام دهد. از فریاد زدن، با حرکت انگشت تهدید کردن، نگاه کردن تهدید آمیز
(چشم غره)، تعابیر نیش دار و غیره، اجتناب کند. اجرای برنامه ی تربیتی با خونسردی، دانش آموز متخلف را متوجه ارتباط رفتارش با نتیجه ی منطقی ناشی از آن آگاه می ککند. در این صورت احتمال موفقیت بیشتری خواهد داشت. به یاد داشته باشید که سال تحصیلی تمام خواهد شد، اما یاد و خاطره ی رفتار معلم در ذهن همه ی
دانش آموزان (نه فقط دانش آموز متخلف) ماندگار خواهد ماند.

اگر اجازه بدهید که دانش آموز شما را از حالت طبیعی خارج کند و یا از کوره در بروید، دیگر بر دانش آموزان تسلط نخواهید داشت. شما که معلم هستید به عنوان عامل مسلط بر کلاس، در نظر گرفته شده اید. بنابراین به منظور تسلط بر دانش آموزان به گونه ای مؤثر، ابتدا باید بر خودتان مسلط شوید.

دلیل دیگر داشتن برخورد خونسردانه و حرفه ای این است که رفتار معلم هنگام تأدیب دانش آموز متخلف برای دیگر دانش آموزان الگوست. رفتار، صدا، منش، صداقت، وقت شناسی، ثبات، عدالت و... خود را منضبط کنید. هنگام اجرای مقررات با تفکر منطقی که ارائه می دهید، نحوه ی اجرای این رفتارها را خواهند آموخت.

هنگامیکه به تربیت دانش آموزان می پردازید، از چگونگی عملکرد خود آگاه باشید. (دیگران یعنی دانش آموزان شما را نظاره می کنند) برای تأدیب دانش آموزان با ایجاد حداقل ناآرامی و اغتشاش ممکن در کلاس، توانایی خود را افزایش دهید. دانش آموزان یکی از خصوصیات بهترین معلم را، خونسردی در جریان توبیخ فرد خطاکار می دانند. (مانند قضات دادگاه، بدون قصد و قرض برخورد کنید) با تأدیب کردن به صورت خونسردانه و حرفه ای می توانید، بهتر به هدف نزدیک شوید. شاید هم برای بار اول موفق نشوید. حتی از
دانش آموز توقع نداشته باشید از همان لحظه کاملا تغییر کند، بلکه این امر به تدریج و به مرور زمان رُخ خواهد داد. هدف معلم آگاهی دادن به دانش آموزان است. خواه این کار با موفقیت انجام شود یا خیر.

فکر کنید شخصی از شما پولی قرض کرده است و شما از آن
نوشته ای منوط بر اینکه در چه تاریخی پول شما را برگرداند، در اختیار دارید. اما طرف مقابل بنا به خودخواهی و دلیل غیر منطقی بدهی خود را نمی دهد. در اینجا شما از این شخص در دادگاه شکایت می کنید تا با توجه به شواهد و مدارک به حق واقعی خود برسید.

البته این کار را تنها به خاطر رسیدن به حق خود می کنید و شاید هم موفق نشوید. اما نیت شما این است که من تا آنجا که ممکن است، جلوی ظلمی که به من شده است، می ایستم. آن هم به روشی منطقی، خواه پیروز شوید یا شکست بخورید. در اینجا پیروزی و شکست ملاک نیست، بلکه تلاش ما برای رسیدن به حق و حقیقت اهمیت دارد. زیرا در پیشگاه خداوند مسئول هستید تا از حق خود دفاع کنید تا در روز قیامت مورد بازخواست قرار نگیرید که چرا از حق خود دفاع نکردید.

شاید شنیده باشید که فرزند حضرت نوح(ع) چگونه با کفار دوست و همنشین بود و با اینکه حضرت نوح (ع) حدود 950 سال مردم را به سوی خدا (مکارم اخلاق) دعوت می کرد، فرزند ایشان نپذیرفت و بالاخره به سزای عملش رسید و نتیجه ی اعمالش گریبانش را گرفت. یا داستان ابراهیم (ع) و آتش نمرود را به خاطر دارید که پرنده ای قطره آبی بر روی آتش ریخت و از او سئوال کردند که این قطره آب آتش را خاموش نمی کند و او پاسخ داد: من به وسع خود وظیفه ام را انجام می دهم، خواه موفق شوم یا خیر.

در آموزش و پرورش نیز همین امر مصداق دارد. نقش معلم تفهیم  نظم و انضباط، راستگویی، ایجاد پرسش و پاسخ، مفهوم  استدلال منطقی و ... به دانش آموزان است. هنگامیکه کلاس درس یک مکان مطلوب شود، موقعیتی فراهم می گردد تا:

1- مشکلات انضباطی کمتر بروز کند

2- برداشت دانش آموز از مدرسه، مکانی خوب و مطلوب باشد

3- دانش آموز به کسب ناشناخته ها تشویق شود

4- در دانش آموزان تفکر و استدلال منطقی نهادینه شود

5- علاقه به کاربرد برنامه ریزی در تمام شئون زندگی دانش آموز شکل می گیرد

6- وقوع مشکلات انضباطی کمتر می شود

رفتار خوب و مطلوب را در نظر بگیرید:

ما این پیشنهاد را به معلمانی می کنیم که سعی در فهماندن کارهای خوب به دانش آموزان خود دارند. برای مثال دانش آموزی که دیر به مدرسه می آید و فقط نام او را در دفتر یادداشت می کنند تا از نمره ی انضباط ایشان کم شود، چندان کار پسندیده ای نیست. این وظیفه ی مدیر و ناظم  و معلم پرورشی است که به چنین دانش آموزانی تذکر دهند که این رفتار نشان دهنده ی برنامه ریزی و انجام تمام کارها و مسئولیت های فردی و اجتماعی شخص در کل مراحل زندگی است. باید به دانش آموزان فهماند که رفتار او در آینده تا حدود زیادی متأثر از رفتار کنونی آنهاست.

گاهی اوقات درک رفتار نامطلوب برای دانش آموز امری عادی و طبیعی است و ایشان از قبح اشتباه خود آگاه نیست. برای مثال
دانش آموزی که بدون اجازه وارد دفتر مدرسه می شود و یا اینکه دستان خود را به کمر خود زده و یا روی یک پای خود تکیه داده و یا هنگام صحبت کردن ادب و نزاکت را رعایت نمی کند، می توان گفت که یک رفتار نامطلوب انجام داده است. در اینجا وظیفه ی معلم پرورشی است که به دانش آموز بفهماند که رفتار شایسته چگونه است. در بیشتر موارد دانش آموز درک درستی از رفتار خود ندارد و ناآگاهانه دست به چنین کارهایی می زند. تجربه نشان داده است که هر قدر دانش آموز از رفتار خود شناخت بیشتری داشته باشد، سنجیده تر عمل می کند. اما مدیران و معلمان بی تجربه ای هستند که با دیدن چنین رفتاری دانش آموز را توبیخ می کنند و سریعا آنها را از خود دور می کنند. مسلما این کار نتیجه ی مطلوب نخواهد داشت.

در زنگ های ورزش مشاهده می شود که دانش آموزان به حق یکدیگر اجحاف می کنند و یا دست به تقلب و یا زورگویی می زنند. این وظیفه ی معلم ورزش است که علاوه بر اینکه به دانش آموز علم ورزش را می آموزد، باید دانش آموزان را زیر نظر داشته باشد  با دیدن چنین رفتارهای غیر اخلاقی به آنها رسم ادب و جوانمردی و راستگویی و صداقت را بیاموزد.

همینطور در زنگ انشاء معلم موضوعی به دانش آموزان ارائه
می دهد و از آنها می خواهد که درباره ی آن موضوع چند صفحه ای بنویسند. آیا تا به حال فکر کرده اید که دانش آموزی که حتی به
دوره ی نوجوانی یا جوانی پا نگذاشته است چه تجاربی بدست آورده است تا بتواند درباره ی موضوعات مختلف مطلب بنویسد. در اینجا نقش معلم بسیار اهمیت دارد. ایشان باید به دانش آموزان یادآوری کنند که آنها می توانند از بزرگترها (پدر و مارد و خانواده یا افراد خبره و با تجربه) در مورد موضوع انشاء سئوالاتی بپرسند و هنگامیکه با چند نفر مشورت کردند، با فکر خودشان در مورد آنچه تحقیق کرده اند و شنیده اند، انشاء خود را بنویسند. با این کار دانش آموز یاد می گیرد که در تمام کارها با افراد خبره و با تجربه مشورت کند و در آینده برای انتخاب رشته ی تحصیلی، انتخاب دوست، انتخاب همسر و حتی انتخاب مسکن و ماشین و ... با افراد با تجربه و درستکاری که با این موارد آشنایی و تجربه دارند مشورت کند. مگر در قرآن نیامده است که با یکدیگر مشورت کنید. البته با انسان هایی که از لحاظ علمی و اخلاقی مورد تأیید باشند. در غیر اینصورت دانش آموزی که خودش فکر کند و از دیگران مشورت نگیرد. خودتان بهتر می دانید که در آینده چه اتفاقات ناگواری برای چنین افرادی رُخ خواهد داد.

از تجربه ی دیگران استفاده کنید:

بسیاری از معلمان به علاوه بر امتیاز آگاهی از حرفه ی خود از مزایای دیگری نیز برخوردار می باشند. مثلا درس دادن معلمان دیگر را مورد مشاهده قرار می دهند. سپس مشاهده ی خود را به دقت و با تمرکز بررسی می کنند. در هر صورت باید بتوانید روش های مؤثر دیگر را بیاموزید. سعی کنید آنچه را معلمان دیگر در صدد انجام آن هستند را مورد توجه قرار دهید. پس از مشاهده ی نحوه ی تدریس در مورد آنچه که دیده اید بحث کنید. سئوال مطرح کنید و توضیح بخواهید. با این کار به دنیای واقعی تدریس نزدیک تر می شوید. احتمالا مشاهده کرده اید که معلم ریاضی بر سر کلاس می آید و بدون اینکه احساسات دانش آموزان را در نظر بگیرد از اول کلاس تا آخر کلاس پای تخته فقط فرمول می نویسد و توضیح می دهد و به صورت خشک و قراردادی به تدریس می پردازد و هیچ گونه مثال و تجربه ای ملموس در هنگام تدریس ارائه نمی دهد. برای مثال معلم ریاضی باید از دانش آموزان بپرسد: آیا می دانید ریاضی چه نقشی در زندگی فردی و اجتماعی دارد؟

در رشته ی انسانی به دانش آموزان فلسفه و منطق یاد می دهند تا در آینده برای انجام کارهایشان استدلال داشته باشند. این دروس در
رشته ی تجربی و ریاضی فیزیک همان درس فیزیک (منطق) و درس هندسه (فلسفه) می باشد. یعنی ریاضیات روش دیگری برای استدلال کردن است. حال آنکه فیلسوف حداقل در 12 رشته تخصص دارد. مانند: فلسفه، منطق، فیزیک، شیمی، ریاضی، هندسه، مثلثات، جبر، ستاره شناس، موسیقی، نقاشی، ورزش و...

در مراحل 15 گانه ی تکامل یک انسان(دوره ی نطفه، جنین، تولد، از تولد تا 9 ماهگی، از 9 ماهگی تا 2 سالگی، از 2 سالگی تا 6 سالگی، از 6 سالگی تا 11 سالگی، از 11 سالگی تا 15 سالگی، از 15 سالگی تا 18 سالگی، از 18 سالگی تا 21 سالگی، از 21 سالگی تا 26 سالگی، از 26 سالگی تا 30 سالگی، از 30 سالگی تا 40 سالگی، از 40 سالگی تا 60 سالگی و از 60 سالگی تا پایان عمر)

هر چقدر فرد در طول سالیان عمر خود با تفکر و استدلال منطقی رشد و نمو  کند، آینده ی روشن تر و مطمئن تری خواهد داشت. بنابراین بدون داشتن تفکر و استدلال منطقی، نمی توان به موفقیت دست یافت. شاید شنیده باشید که می گویند. انسان بی سواد مثل فرد نابینا است. یعنی فرد بی سواد و کم دانش قوه ی تشخیص و استدلال کمتری نسبت به فردی که سطح سواد و تحصیلات بیشتری دارد، خواهد داشت. در نتیجه در طول مسیر زندگی، ناخواسته در بحران ها و حوادث زندگی گرفتار خواهد شد.

پیامدهای منطق:

بی شک رفتار منطقی که در آینده از دانش آموزان بروز خواهد کرد، متأثر از آموزش و پرورش حال و آینده نشأت می گیرد. شاید بارها شنیده باشید که معلمان می گویند. دانش آموزان فقط چند ساعت در اختیار ما هستند و نقش والدین و اجتماع اهمیت بیشتری دارد. در این رابطه باید گفت: نقش معلم انسان سازی است و مانند انبیاء الهی که رفتار و افکار قوم جاهل را اصلاح می کردند، نقش بسیار مهم و ارزنده ای دارد و جایگاهی که معلم دارد، بسیار بالاتر از نقش تعدادی از پدر و مادرانی است که با توجه به میزان تحصیلات و فرهنگ غلط، حتی اگر هم بخواهند نمی توانند به شیوه ای درست و منطقی راه را از چاه به فرزندشان نشان دهند. برای مثال اگر فرزندی از خانه بیرون می رود و در را ناخاسته محکم می بندد و صدای بدی شنیده
می شود. والدینی که روش صحیح تربیت را نمی دانند با الفاظ زشت و توهین آمیز و با توبیخ و سرزنش فرزند خود را خطاب قرار می دهند. این والدین نیاموخته اند که با چنین رفتارهایی کار اشتباه فرزندشان اصلاح نمی شود، بلکه باید با آرامش و صمیمیت از فرزند خود بخواهند مواظب باشد تا در دفعات بعد چنین کاری انجام ندهد و علت را برایش توضیح دهند. مثلا مادر بگوید: فرزندم من در آشپزخانه مشغول کار بودم که ناگهان صدای کوبیده شدن در اعصاب مرا خراب کرد و سردرد گرفتم و... یا اینکه اگر چند بار این کار را تکرار کنی امکان دارد درب منزل خراب شود و موارد دیگر. یعنی دلیل اشتباه را به او بگویند نه اینکه شخصیت فرزندشان را زیر پا لِه کنند. مثال دیگر: گاهی اتفاق می افتد که مثلا در خانه پسر در کنار پدر نشسته و مادر در آشپزخانه مشغول درست کردن غذاست. در همین لحظه فرزند شروع به صحبت کردن با مادر می کند و برای اینکه صدایش به مادرش برسد، بلند حرف می زند. در اینجا پدر از فرزندش
می خواهد که اگر می خواهی با مادرت صحبت کنی و نیازی هم نیست که من صحبت شما را بشنوم، بهتر است نزدیک مادرت بروی و از فاصله ی نزدیک با او صحبت کنی. چرا که وقتی بلند صحبت می کنی و من در کنار تو نشستم مادرت صدا را مطلوب می شنود و صدای تو برای من بلند است و مرا اذیت می کند و اصلا لازم هم نیست که این صحبت ها را من بشنوم. اما اگر هم یک وقت لازم بود من و مادرت به حرف های تو گوش دهیم، بهتر و منطقی تر آن است که وسط اتاق بروی. یعنی در جایی قرار بگیری که بین من و مادرت قرار بگیری تا وقتی صحبت کردی با حالت داد و فریاد صحبت نکنی. با این کار هم خودت اذیت می شوی و دیگر اینکه اگر فردی در کنار تو نشسته باشد مورد اذیت و آزار قرار می گیرد. برای مثال اسپیکرهای کامپیوتر در دو طرف قرار دارند تا صدا یکسان شنیده شود. همینطور درست نیست که یک نفر دورتر از تلوزیون بنشیند و صدای تلوزیون را طوری زیاد کند تا بتواند صدای تلوزیون را بشنود. بهتر است که همگی در فاصله ی مناسب از تلوزیون بنشینند و صدای تلوزیون را طوری تنظیم کنند که صدای تلوزیون نه آنقدر زیاد باشد که گوش را اذیت کند و نه آنقدر صدای تلوزیون کم باشد که صحبت ها را به سختی بشنوند. همینطور یادت باشد صحبت کردن باید در وقت و زمان مناسب خودش انجام شود.

با این روش عادت های پسندیده در کودک و دانش آموز شکل می گیرد  روش منطقی فکر کردن را می آموزد. باید سعی کنید هر روز بهتر از روز قبل فکر کنید تا بهتر عمل کنید. باید بتوانید روش و استدلال منطقی تری را کشف کنید.

برای مثال اگر تلفن زنگ زد و دوستی از شما خواست تا کاری برایش انجام دهید، سه حالت وجود دارد:

1- اگر الان کاری دارید و یا باید کار مهمتری را انجام دهید بگویید نمی توانم بیایم.

2- اگر مریض هستید بگویید نمی توانم بیایم.

3- اگر باد شدیدی می وزد، نگویید نمی آیم، بلکه به او پیشنهاد بدهید به دلیل باد زیاد من نمی توانم بیایم و پیشنهاد کنید تو هم الان این کار را انجام نده و یا....

با این کار استدلال خود را از انجام دادن کار یا انجام ندادن آن کار به دوست خود بگویید.

به طور انفرادی تذکر دهید:

تذکر امری قابل توجه در نظم بخشی به کلاس است. تفاوت بین کسب نتایج مؤثر و غیر مؤثر بر چگونگی تذکر بستگی دارد. معلمان هنگامی که دانش آموزان را به طور انفرادی و مشخصی راهنمایی می کنند، به نتایج کارسازتری دست می یابند.

از این رو آگاه سازی انفرادی فقط برای آن دسته از دانش آموزانی که از خود رفتار سوء بروز می دهند، پیشنهاد می شود.

به طور کلی، تذکر خصوصی فقط برای خود دانش آموز خطا کار الزامی است و یا حداقل برای گروه کوچکی از دانش آموزان صورت می گیرد. به این ترتیب تنها معلم و دانش آموز خطاکار در آن دخالت دارند. به همین دلیل، نه معلم و نه دانش آموز تحت چنان فشار شدیدی قرار نمی گیرد که با عدم سازگاری و عقب نشینی وموضع گیری شاگرد قرار بگیرد. اینطوری حفظ آبرو می کنید. تذکر شخصی از این ضرب المثل سرچشمه می گیرد که در جمع تشویق کنید و در تنهایی تنبیه (احتمالا به استثنای بعضی از دانش آموزان دوره ی متوسطه آن هم در مواقعی که دانش آموز کار پر خطری انجام داده است) در غیر اینصورت تنبیه هیچ جایگاهی ندارد.

برخی از دانش آموزان بر سر کلاس با توجه به موقعیتی خاص حرف خنده دار و یا مضحکی می زنند که معلمان بی تجربه سریعا واکنش نامعقولی نشان می دهند. البته باید گفت که معلم تا آنجا که می تواند باید از عکس العمل ناشایست دوری کند و شاید بتواند با جمله ای حکیمانه دانش آموز خطا کار را بر سر جایش بنشاند. اما بعضی مواقع همین سخنان جالب و پُر معنی هستند و شاید لازم باشد که لحظاتی کلاس از حالت خشک و بی روح بیرون بیاید. البته این سخنان نباید از حد بگذرد و نظم و شأن کلاس را زیر سئوال ببرد.

گاهی لازم است معلم جهت اصلاح دانش آموز خطاکار در رابطه با تفهیم رفتار ناشایست دانش آموز به تفهیم آینده ی رفتارش دلایلی ارائه دهد. اما این کار نباید با واکنشی غیر معقول انجام شود. گاهی تغییر در حالت چهره و اشارات غیر شنیداری و... در اخطار دادن به
دانش آموز خطاکار مناسب تر است. سرانجام، کنترل و برخورد حرفه ای و پنهان از دید سایر دانش آموزان با رعایت سن و جنسیت آنان، کمترین تردیدی برای دانش آموز خطاکار باقی نمی گذارد که شما از رفتار وی ناراضی هستید.

اگر در نظر دارید رفتار سوء دانش آموز را اصلاح کنید، آن را به نحوی مؤثر انجام دهید و از تذکر انفرادی و خصوصی استفاده کنید. این کار بی سروصدا و بدون هیاهو و حتی الامکان با ملایمت و آرامش صورت بگیرد. کارهایی از قبیل تهدید، تکان دادن دست، با انگشت اشاره کردن (پیام چشمی)، زخم زبان زدن و غیره به هیچ وجه نباید انجام شود. احتمالا چنین دانش آموزانی والدینی ندارند تا او را به شیوه ای صحیح تربیت کند. شاید دانش آموزان کم بضاعت که اغلب آنان خانواده هایی که درآمد آنها نزدیک یا پایین تر از فقر است، مشکلات تربیتی بیشتری دارند. یک رام کننده ی شیر می گفت: اگر بخواهید شیری را رام کنید اول باید به او محبت کنید و اعتماد او را جلب کنید. یادتان باشد آدم هایی که کلاه برداران حرفه ای هستند، اول اعتماد شما را جلب می کنند و بعد جیبتان را می زنند.

باید گفت: دانش آموزان با سطوح مختلف فکری و فرهنگی و با توانایی های گوناگون به کلاس می آیند. عده ای با استعداد و بعضی کُند ذهن هستند. بعضی دیرآموز و برخی عقب مانده ی فکری و بعضی مشکلات اخلاقی دارند. فراموش نکنید که همگی تربیت پذیرند. عده ای طبیعی هستند آنگونه که باید باشند. بعضی دانش آموزان به دلایل مختلف (فقر مالی، فقر فکری، فقر فرهنگی، اعتیاد و یا طلاق بین پدر و مادر) مشکلات روحی و روانی دارند و برخی مشکلات دینی و اخلاقی دارند. شاگردی هم از معلم می خواهد که درس را تکرار کند. بعضی از دانش آموزان هم تلاکیفشان را از روی دوستانشان رونویسی می کنند. به این علت دست به این کارها می زنند که نظم و برنامه ریزی خاصی (برنامه ریزی روزانه) در زندگی شخصی خود ندارند. اگر شما به جای چنین دانش آموزانی بودید که هر روز پشت سر هم در محیطی قرار دارند که در آن خود را موفق تجسم نمی کنند، چه می کردید؟ حتما دچار افسردگی و پریشانی
می شدید و احتمالا این کارها منجر به مشکلات انضباطی می شد.

تعدادی از دانش آموزان از خانواده هایی هستند که ارزش چندانی برای تحصیل قائل نمی شوند. بسیاری از والدین مدارک تحصیلی
پایین تر از دیپلم دارند و بسیاری از خانواده ها مکانی مناسب
(اتاق مطالعه) در خانه برای مطالعه ندارند.

اما چه می توان کرد!؟ شما باید به عنوان معلم به تدریس آنها ادامه دهید. باید از پیشینه های متفاوت دانش آموزانتان آگاهی داشته باشید. نسبت به این اختلافات فرهنگی، خانوادگی و فردی آگاهی پیدا کنید و در عین واقع گرا بودن، انتظارات خود را تعدیل کنید. انتظارهای واقع بینانه، اما رو به جلو، بدون آنکه آنها را خُرد کنید ویاری دهید. این روش آموزشی بیشتر با روش نظم و انضباط و درک برنامه ریزی روزانه اهمیت بیشتری دارد تا انتظارات به تدریج برآورده شود. 

شاید لازم باشد برای دانش آموزان نحوه ی ورود به دفتر مدرسه را آموزش دهید:

شاید لازم باشد به دانش آموزان توضیح دهید که چگونه وارد دفتر مدرسه بشوند:

1- قبل از ورود به دفتر مدرسه اجازه بگیرند.

2- با آرامش و ادب خاصی وارد دفتر مدرسه شوند

3- بعد از ورود به دفتر مدرسه با لحنی دوستانه سلام کنند

4- از تکان دادن دست و سر و جابجا شدن بی مورد خودداری کنند

5- خواسته ی خود را با جملاتی واضح و روشن بیان کنند

6- روی یک پا قرار نگیرند و دست خود را به کمر و یا پشت خود قرار ندهند

7- صحبت های خود را شمرده و آرام بیان کنید

8- بعد از اتمام کارشان با اجازه از دفتر مدرسه خارج شوند

- در تمام این مراحل دانش آموز ادب و شخصیت خود را نشان
می دهد.

برای موقعیت های غیر مترقبه برنامه ریزی کنید:

 برای روبرو شدن با امور غیر مترقبه از قبل برنامه ریزی کنید. معلم می تواند قبل از وقوع حادثه ای آن را پیش بینی کند. توضیح بیش از این لازم نیست. می توان تصور کرد، نمی توان از همه ی
دانش آموزان به یک سطح توقع داشت. بنابراین یک برنامه ریزی اضطراری از قبل پیش بینی شده به خوبی قابل اجراست.

نقش تشویق:

تشویق به صورت منظم و با قاعده از اهمیت زیادی برخوردار است. مسلم است که سرزنش موجب دلسردی و عامل همه ی انحرافات، کمبودها و شکست ها می باشد. به موجب همه ی کمبودها انسان شکست نمی خورد، جز آنکه اعتماد به نفس خویش را از دست بدهد. اکثر اوقات دانش آموزان خود را با کارهایشان ارزیابی می کنند. زمانیکه تلاش و کوشش محصول با ارزشی به دنبال نداشته باشد،
بی فایده است. با آموزش نگرش درست به دانش آموز، احتمال بازدهی عملکرد افزایش می یابد. معلمانی که به جای کشف نواقض از تنبیه و سرزنش استفاده می کنند، راه به جایی نخواهند برد.

چندین نحوه ی بیان تشویق را به معلمان پیشنهاد می کنیم:

1- الان متوجه شدی........چکار باید انجام دهی

2- تو از روز قبل........ بهتر عمل کردی

3- فکر می کنم ........راه درست را شناخته ای

4- اکنون........ علت اشتباهت را فهمیدی

5- تو داری........ واقعا تلاش می کنی

6- فکر می کنم ........خودت می توانی مواظب رفتارت باشی

تشخیص سعی و کوشش هر دانش آموز از جانب معلم، به وی کمک می کند تا فعالیت ها و کوشش های خود را افزایش دهد.

عملکرد انضباطی:

همه ی افرادی که درباره ی مدیریت کلاس درس مطلب نوشته اند،
بر این عقیده اند که معلمان باید عملکرد انضباطی خود را اعمال کنند و در این مورد، همواره ثابت قدم باشند. هر اندازه عملکرد انضباطی مداومت داشته باشد، دانش آموز هم متوجه می شود که پاسخ های انضباطی از سوی معلم را قانونی بداند. نه اینکه معلم بر اساس میل و هوای نفس کاری انجام دهد. بلکه روی خط مشی انضباطی عمل کند.

نکته ای که معلم لازم است هنگام انجام رفتار خلاف از خودش نشان دهد، آگاهی دادن به دانش آموز نسبت به عملکرد ناشایست است. اینکه دانش آموز با تکرار چنین رفتاری نتیجه ی کارش چه خواهد شد. با این کار تقویت رفتار متضاد آن رفتار اتفاق می افتد.

رفتارهای عاری از سرزنش: (رفتار معلم در برابر رفتار دانش آموز)

هنگامیکه دانش آموز رفتار غیر طبیعی می کند آیا به زور و تهدید و توبیخ و تنبیه نتیجه حاصل می شود. یا اینکه هیچ کاری نباید کرد (خنثی) و رفتارش را نادیده می گیرید. یا اینکه به او نشان می دهید که چه کسی رئیس است!؟ اغلب اوقات دانش آموزان این درس ناخواسته  و نامطلوب را می آموزند که (افراد قوی در این دنیا برنده اند) و یا اینکه می آموزد که راه برنده شدن به بهای باختن دیگری میسر است. در چنین مواقعی می توان تصور کرد که معلم در فکر (تسلیم کردن) دانش آموز است. چنین رفتار غلطی می تواند در ارتباطات آینده ی دانش آموز با دیگران مشکلات جدی ایجاد کند.

واکنش معلم باید بر این اساس باشد که دانش آموز نیاز به آگاهی دارد و باید به او فرصت داده شود تا داوطلبانه رفتار خلافش را اصلاح کند. این نوع واکنش یک موقعیت (برنده -  برنده) ایجاد می کند که خطر لطمه زدن به رابطه ی معلم و دانش آموز را کاهش می دهد با این کار در بیشتر مواقع دانش آموز با میل و رغبت رفتار خلافش را تغییر می دهد. متأسفانه اغلب معلمان دستور می دهند و یا متوسل به تنبیه می شوند. در اغلب موارد این پاسخ نامناسب (پیام منفی) خواهد داشت. مثل این است که به دانش آموز بگویی. درس بخوان.
درس بخوان. درس بخوان. درس بخوان. اما نگویی چگونه و با چه روشی درس بخواند. در نتیجه این احتمال وجود دارد که دانش آموز احساس نیاز به تغییر را در خود ببیند. این پیام ها در صورتی که معلم با دانش آموز دوستانه رفتار کند، بیشتر تأثیر می گذارد. فراموش نکنید: (معلم در زندگی دانش آموز نقش مهمی دارد)

(پیام معلم) به دانش آموز اینکه نمی گوید که او چگونه رفتارش را برای خشنودی معلم اصلاح کند. در عوض تأثیر رفتار مثبت را در زندگی فردی و اجتماعی دانش آموز ارتقاء می دهد. باقی بر عهده ی خود دانش آموز است. او به حال خود گذاشته می شود تا خود اقدام کند. چقدر خوب است که دانش آموز بر اساس احترام متقابل و به خاطر تفاهم و همدلی اقدام کند تا اینکه مجبور باشد بر اساس ترس کاری را انجام دهد. یادتان باشد برای دانش آموزانی که با آنها احساس تفاهم و همدلی کرده اید (پیام مثبت) تأثیر بسزایی دارد.

سوء رفتار را مشخص کنید نه اینکه تنها تذکر دهید:

برای آنکه فن مدیریت کلاس درس بتواند در تغییر رفتار یک
دانش آموز اثر بگذارد، ابتدا آن رفتار باید تشخیص داده شود. یعنی رفتارها باید شناسایی شوند. چون آنچه که دانش آموز انجام می دهد یک رفتار کلی است و برایش به طور دقیق مشخص نیست.

گاهی دانش آموز کاری ناشایست و حرف ناپخته ای می زند. اینها برای معلم معانی متفاوتی دارد. شاید دانش آموز از این کارها اطلاعات کافی ندارد. آنچه اینجا اهمیت دارد، اصلاح رفتار
دانش آموز است. در حقیقت هدف ارتقاء تربیت است. بنابراین رفتارهای خاص قابل مشاهده را مورد توجه قرار دهید.

اگر دانش آموزان در حیاط مدرسه می دوند و این کار ممکن است دردسر آفرین باشد. پس رفتای که باید اصلاح شود، باید عواقب آن رفتار و پیامدهای آن به دانش آموز توضیح داده شود. البته نباید فراموش کرد که دوران کودکی دوران جست و خیز و جنب و جوش است و باید راه حل مناسبی برای آن پیدا کرد. نه اینکه آن را کاملا نفی کنید. شاید راه حل این باشد که به دانش آموزان تذکر دهید که آهسته تر بدوند و مراقب اطرافیان خود باشند. با این حال شور و هیجان کودکی انکار ناپذیر است.

قاضی عادلی باشید:

یکی از مواردی که دانش آموزان در کلاس جست و جو می کنند، عدالت و انصاف است. آیا دولت از همه ی مشاغل به یک میزان مالیات می گیرد. مسلما عدالت این نیست که از همه ی دانش آموزان یک انتظار واحد داشته باشید. معلم در برابر اشتباهات دانش آموزان باید مانند قاضی دادگاه عمل کند و باید بین جرم عمدی و غیر عمد تفاوت قائل شود. چرا که برخی از دانش آموزان از روی ناآگاهی مرتکب اشتباهی می شوند. همینطور معلم باید بدون کینه و
غرض ورزی و بدون خشونت و با توجه به شواهد و حرف های
دانش آموز عادلانه  قضاوت کند و تصمیم بی طرف و منصفانه ای بگیرد. البته تفاوت این دادگاه با سایر دادگاه های دیگر در این است که
قضاوت های معلم نقش ارشادی و راهنمایی دارد و صحبت از محکوم کردن دانش آموز نیست. بلکه آگاهی دادن به رفتار غلط دانش آموز است و نشان دادن عواقب و پیامدهایی که در آینده می تواند برای او مشکل ساز باشد. بنابراین نوع این دادگاه تشخیص و تعیین میزان اشتباه و پیدا کردن راه حل مناسب برای رفع عیب است. نه اینکه معلم از قدرت خود سوء استفاده کند و دست به اقدام ناصحیح بزند. یادتان باشد دانش آموز یعنی کسی که به دنبال آموختن دانش است. یعنی
دانش – آموز است و به تدریج به دانش + آموز تبدیل می شود. در اینجا دانش آموز فکر می کند که حق غلط گرفتن از دیکته ی زندگی او را دارید. البته در محدوده و پارامترهای معین. اگر طرز تلقی آنها تغییر کند (تفکر منفی نسبت به معلم)، دیگر شما این قدرت را نخواهید داشت.

معلمان بی تجربه زمان بندی صحیحی از رفتار اشتباه دانش آموزان ندارند و نمی دانند چه موقع و چگونه رفتار اشتباه دانش آموزان خود را کنترل کنند. اما زمانیکه رفتار اشتباه دانش آموز به طور جدی گسترش یافت، فنون مدیریت کلاس (پرخاشگری، سرزنش، خشونت) خود را اجرا می کنند. مثل اینکه مکانی آتش گرفته است و تازه به فکر آتش نشانی بیفتیم. به قول معروف پیشگیری بهتر از درمان است. بنابراین در همان مراحل نخستین اشکالات را رفع کنید تا بعدا با مشکل جدی روبرو نشوید.

به خاطر داشته باشید که هدف معلم ارتقاء انضباط کلاس درس است و استفاده از زور و تهدید کار چندان شایسته ای نیست و اصولا راه به جایی نخواهید برد. به نظر می رسد که برخی معلمان فکر می کنند جوازی برای هر گونه رفتاری با دانش آموزان را دارند. در مدارس می توان این عبارت ها را شنید: (فقط به خاطر اینکه معلم هستی، حق نداری دانش آموزان را به خاطر اینکه پاسخ سئوال را نمی داند، تحقیر کنی و یا...)

بعضی اوقات حق با دانش آموزاست. اقتدار والدین و معلم
محدودیت هایی دارد. باید از این محدودیت ها آگاه باشید و از قدرت قانونی یتان سوء استفاده نکنید.

بدین منظور (تهیه لیستی) از اینکه آیا از قدرت قانونی تان
سوء استفاده کرده اید یا نه، از دانش آموزان بخواهید که عبارت
(فقط به خاطر اینکه معلمی، حق نداری...) را به طور ناشناس تکمیل کنند. چه کسی می داند شاید جواب های قانع کننده ای دریافت کنید.

دانش آموزان را با احترام صدا کنید:

خطاب کردن دانش آموز با عناوین (آقا) یا (خانم) می تواند انتظارات مشابهی را ایجاد کند که از طریق رفتار دانش آموز نیز برآورده خواهد شد. دانش آموزان نیز تلاش می کنند که آن احترام و اعتماد را حفظ کنند. از آن پس، بیشتر به صورت رشد یافته و بالغ رفتار
می کنند. در نتیجه کمتر دست به عمل خلاف خواهند زد.

هنگام بکارگیری این پیشنهاد، یک احتیاط را در نظر بگیرید. مواظب لحن گفتارتان باشید. آیا همان طور که به بزرگتر از خودتان با عناوین (آقا یا خانم) صدا می کنید با همان لحن دانش آموزان را مورد خطاب قرار می دهید یا به شیوه ای معمولی یا تحقیر کننده، کمی فکر کنید.

انتظارات خود و میزان هوش هر دانش آموز را در نظر بگیرید:

 آیا انتظار دارید همه ی دانش آموزان دارای یک بهره ی هوشی باشند. مسلما این چنین نیست. باید انتظارات شما درباره ی هر یک از دانش آموزان مستمرا مورد تقویت قرار بگیرد. معلم باید دانش آموزی که نمره ی ضعیفی از درس گرفته و بعد از تلاش نمره ی متوسطی گرفته است را مورد تشویق قرار دهد. حالا درباره ی خواسته هایتان از هر شاگرد فکر کنید. به نظر می رسد که معلم در وضعیتی قرار دارد که باید نیازهای هر دانش آموز را شناسایی کند.

هر چه معلم بتواند سازمان یافته تر عمل کند و هر چه بیشتر نقاط ضعف و قوت تک تک دانش آموزان را درک کند، موفق تر خواهد بود. این کار مستلزم آن است که معلم برای هر دانش آموز طرح و برنامه ای خاص داشته باشد. حداقل تا زمانی که بفهمد در آموزش فلان موضوع موفق بوده است.

رفتار تکرار شونده:

با دانش آموزان شرط کنید که اگر کاری را که اشتباه است،چند بار تکرار کند، دیگر هیچ توجیح قابل قبول نیست. این کار باعث می شود تا احتمال اینکه دانش آموز رفتارهای ناشایست انجام دهد، کمتر شود و به طور چشمگیری تقلیل یابد. در غیر اینصورت مسائل انضباطی روی خواهد داد. بنابراین اجازه ندهید چنین اتفاقی بیفتد. باید
دانش آموزان متوجه شوند که از بد رفتاری نمی توان بدون دلیل چشم پوشی کرد و باید با آن برخورد کرد. آن هم از جنبه ی قانونی. اما درعین حال انصاف را رعایت کنید. معلم باید آنقدر پیش برود و به دانش آموز فرصت دهد تا اگر دانش آموز برای اشتباهش توبیخ شد، در آخر متوجه شود که اشکال از خودش است و ربطی به معلم و دیگران ندارد. در این مرحله معلم از قضاوت ناعادلانه ی دانش آموز مسون می ماند. چرا که دانش آموز فهمیده است که چند بار به او فرصت داده شده است، اما او نتوانسته است از این فرصت ها به نحو شایسته ای استفاده کند. بنابراین خودش را سرنش می کند نه معلم را.

بنابراین در وضعیتی قرار می گیرد که دیگر نمی تواند از خودش دفاع کند. این راه کارهای مؤثر برای موفقیت معلم است. البته در تمام موارد اعتدال را رعایت کنید.

نقش تنبیه، اما چگونه و با چه روش هایی!؟

اصولا دانش آموزان شلوغ و بی انضباط از اینکه زنگ تفریح داخل کلاس بمانند و تکلیف خاصی انجام دهند و یا اینکه زنگ آخر 30 دقیقه دیرتر از دوستانشان از مدرسه خارج شوند، بسیار ناراحت
می شوند. بنابراین تنبیه های متنوعی غیر از تنبیه بدنی وجود دارد که می توانید آنها را بکار بگیرید.

قبل از شروع درس، حواس دانش آموز را متمرکز کنید:

معلمان مبتدی اغلب در حین پچ پچ کردن دانش آموزان بی توجه، تدریس خود را شروع می کنند. اینگونه معلمان فکر می کنند، هنگامیکه درس را شروع کنند، دانش آموزان توجه می کنند و ساکت خواهند شد. اگر قرار باشد تدریس مؤثری داشته باشید، باید قبل از شروع تدریس بین دو تا پنج دقیقه توجه دانش آموزان را به درس جلب کنید.

فنون مختلفی را به منظور جلب توجه دانش آموزان به کار بگیرید. برخی از آنها ساده و آسان هستند. می توانید فقط به دانش آموزان بگویید: خوب، بیایید شروع کنیم. یا چند نکته از درس قبل را تذکر دهید. حتی می توانید قبل از شروع درس اطلاعات جالبی به آنها بدهید.

برای مثال قبل از اینکه درباره ی جدول مندلیوف صحبت کنید،
درباره اینکه مندلیوف چه کسی بود و کجا زندگی می کرد و چگونه به فکر درست کردن جدول عناصر شیمی افتاد و از این قبیل سئوال ها.

در مواقع لازم به دانش آموزان هشدار دهید:

برای انجام یک عمل ناشایست، اقدام به تهدید نکنید. بلکه به آنها هشدار دهید و دانش آموزان را در پیدا کردن راه حل مشکلات یاری کنید. هر چه ارتباط بین معلم و دانش آموز دوستانه تر باشد، می تواند فرضیه ها و راه حل های گوناگون را به او پیشنهاد کرد.

هنگامیکه معلم از دانش آموز می پرسد چرا بدرفتاری کردی. این سئوالات هیچ گونه نتیجه ای ندارد. چرا که همه ی انسان ها و از جمله دانش آموزان معتقدند که اعمال خود را بر اساس دلیل انجام می دهند. آنها فکر می کنند به عنوان یک انسان، منطقی و درست عمل می کنند. متأسفانه در اغلب موارد دلیل به اندازه ی کافی درست به نظر
نمی رسد و قبول معلمان واقع نمی شود. همه ی اینها باعث ایجاد نگرانی در دانش آموز می شود. پس چرا معلمان برای خود دردسر ایجاد کنند و علت اشتباه ها را بپرسند. در حالی که به ندرت دلایل آنها را قابل قبول می دانند. بهتر است معلم روش های مناسب و معقولی را برای از بین بردن رفتارهای غلط دانش آموزان پیشنهاد کند. در هر حال نباید راه حل به دست دانش آموز سپرده شود. چرا که دانش آموز خطایی مرتکب شده و باید عواقب اشتباهش را متوجه شود و چند
راه حل منطقی برای اینکه اشتباهش تکرار نشود به او پیشنهاد شود.

هنگامیکه دانش آموزان احساس می کنند که معلم از رفتار آنها ناراحت است، سعی می کنند به نصحیت های معلم توجه کنند. گر چه شاید به نظرش برسد که تصمیم گیرنده ی نهایی تنها خود اوست. در واقع، کمک به دانش آموز کوششی در جهت فهم مسائل از جهات مختلف است.

قدرت نمایی:

 اگر معلمی این شیوه را در برخورد با دانش آموز انتخاب کند، واقعا چه نتیجه ای حاصل می شود؟ دانش آموز به زانو در می آید، اما باید در نظر داشت که رابطه ی بین او و معلم سالم نیست و یک ارتباط بیمار است. در این روش، اعمال معلم بر دانش آموز تأثیر گذاشته و دانش آموز ارزش قدرت را درمی یابد. بنابراین هنگامیکه دانش آموز یک دوره ی تحصیلی را پشت سر می گذارد. در واقع دوره ای را به پایان رسانیده که سراسر آن جنگ قدرت بوده و غالبا بازنده ی این جنگ اوست. به این ترتیب دانش آموز یاد می گیرد که هر چه
قدرتمند تر باشد، احتمال برنده شدن او بیشتر است. حتی اگر حق با طرف مقابلش باشد. بنابراین در زندگی خود به سمت کسب قدرت گرایش می یابد تا در روابطش با دیگران به پیروزی برسد.

تنبیه یک دانش آموز در کلاس درس تأثیر منفی بر روی تمام
دانش آموزان خواهد گذاشت. حتی بر روی شاگرد اول کلاس. به نظر شما کیفیت یادگیری در این کلاس ها بیشتر می شود.

برای مثال معلم زودتر از دانش آموزان بر سر کلاس حاضر می شود و ناگهان یکی از دانش آموزان با عجله وارد کلاس می شود و با دیدن معلم ناگهان متعجب می شود. در اینجا معلم بی تجربه سریعا واکنش نشان می هد و دانش آمور را سرزنش و یا تنبیه می کند. وقتی پیروزی در جنگ قدرت اعمال شود. در نتیجه ی این شکست های
پی در پی دانش  آموز رنجش و خشم، نزاع و کتک کاری در برخورد با هر عیب جویی از هم سالان خود را سرلوحه ی کار خود قرار
می دهد و بدین صورت از معلم خود الگوبرداری می کند. اما معلم با تجربه با دیدن چنین صحنه ای از دانش آموز می خواهد توضیح دهد که چرا با عجله وارد کلاس شده است و اگر دانش آموز هر دلیلی آورد که برای معلم قانع کننده نبود، به دانش آموز نمی گوید که تو اشتباه
می کنی. بلکه به دانش آموز می گوید عزیزم می دانی با این کار امکان داشت با یکی از همکلاسی هایت برخورد کنی و خدای نکرده صدمه ببینی و یا طرف مقابل صدمه ببیند. بنابراین سعی کن با کمال دقت و احتیاط وارد کلاس شوی. در این صورت می توان انتظار داشت که او رفتار ناهنجارش را درست کند. چرا که دانش منهای آموز به تدریج به دانش بعلاوه ی (+) آموز تبدیل می شود. در نتیجه در رفتارهای دیگرش هم با تفکر و منطق و استدلال بیشتری عمل
می کند.

معلم می تواند با رفتار غلط به دانش آموز این جمله را بفهماند: برو قوی شو، اگر راحت جهان طلبی. با روش غلط در دانش آموز احساس دلسردی شدت بیشتری می گیرد و هر گونه کوششی را که به تعالی و پیشرفت بینجامد، عقیم می کند و پیامدهای منفی را برای معلم  و
دانش آموز به بار می آورد. اما آیا راه حل های دیگری هم وجود دارد. مسلما بله، حتی چندین راه.

ذهن به منزله ی سیستم الگو ساز:

ذهن سیستمی الگوساز است. سیستم اطلاعات ذهن در جهت خلق الگو و شناسایی آنها عمل می کند. این کار وابسته است به ترتیب و آرایش کلمات کلیدی متن. این بازشناسی با استفاده از بخشی از الگو
امکان پذیر است. کارآمدی الگوها با استفاده از شناسایی بخشی از آنها امکان پذیر است. به محض اینکه الگوها شکل گرفتند، ساز و کار آنها آشکار می شود. می توان گفت عملکرد ذهن به صورت فعالانه اطلاعات را دسته بندی می کند ودر قالب الگوهای مختلف سازماندهی می کند. در اینجا ذهن رفتار الگوها را شناسایی می کند. ذهن محیط ویژه ای را فراهم می کند تا اطلاعات خود – سازماندهی شوند. نتیجه ردی است که باقی می ماند. مثل اینکه بگوییم نقشه ی زمین یک ردی از حافظه است. در مورد یک منظره توصیف مشخصات تصویر، چگونه بر یکدیگر اثر می گذارند. بنابراین خصوصیات تصویر بیانگر مفهوم تصویر می باشد. این کار به منزله ی سازماندهی اطلاعات در قالب الگوهاست.

گستردگی محدوده ی توجه:

گستردگی محدوده ی توجه بدین معناست که در هر بخش از متن ساختار معنایی کلمات با چه ترکیبی در کنار یکدیگر اولویت بندی
شده اند. بدین منظور هر متن قالب و الگوی خاص خودش را خواهد داشت. بدین معنا که گستردگی معنایی متن در قالب یکپارچه ی واحد خواهد بود. الگویی که بیشترین راندمان یادگیری را به وجود
می آورد. بدین معنا که هر متن الگویی از پیش تعیین شده را که بنیان اطلاعات رمزی است را فراهم می کند. این بدان معناست که گزینش و ترکیب کلمات در کنار یکدیگر کارکرد محاسباتی نیرومندی به متن می بخشد. مشکل اینجاست که اطلاعات باید به چه صورتی مرتب شوند. به همین دلیل آرای اطلاعات مستقل از ترتیب اطلاعات است.

در روند تفکر مسیری به دقت تعریف شده به سوی راه حل یک مسأله تعیین می شود. در این کار از رویکرد ها یا تکنیک های معین استفاده کنید. باید به منظور پیروی از یک مسیر حرکت کنید و مسأله را در ذهن خود طراحی کنید تا فرصت مناسبی برای تعیین ایده ها فراهم سازید. در این راه باید به نحوه ی سودمندی مفاهیم کلیدی توجه کنید. همچنین نباید بدون هیچ هدف یا مسیری مطالعه کنید. باید بدانید در جستجوی چه هستید و باید چگونه بیندیشید. در این راه هر قدم مستقیما از قدم قبلی ناشی می شود که پیوند منطقی با یکدیگر دارند. وقتی به نتیجه گیری درستی خواهید رسید که از طریق درستی قدم های روشنی برداشته باشید که از طریق آنها نتیجه حاصل می شود. با این حال این راه حل بدون وابستگی اجزاء با یکدیگر بدست نمی آید و موجه و معقول به نظر نمی رسد. برای آنکه بهترین مسیر به بالای کوه را بیابیم شاید لازم باشد که حتما روی قله ی کوه باشیم.

اساس تفکر این است که پیمودن هر قدم بدون تفکر ریاضیات
امکان پذیر نیست که به موفقیت ختم شود. این مثل ساختن یک پُل است. اجزای یک پل لازم نیست در هر مرحله متکی به خودش باشد. اما وقتی آخرین جزء پُل در جای خود قرار گرفت ناگهان پُل متکی به خود می شود. باید بتوانید در آن چهارچوب داوری کنید و حکم دهید.

در جریان تفکر انتظار می رود که به پاسخی (نتیجه گیری) دست یابید. اما ممکن است به صورتی ناخواسته به بیراهه بروید. با این حال چنین کاوشی ممکن است به چیزی سودمند بینجامد. در این راه امکان بازسازی الگوها، برای دست یافتن به راه حلی روشن بینانه افزایش می یابد.

اگر مرادمان از تفکر منطقی مجموعه ای از گام های پیاپی است که هر یک از آنها باید درست باشند. در اینجا باز از منطق به معنای (کارآمد) استفاده کرده ایم و برای آن فرایند عملیاتی تعریف می کنیم. در این روند تمایزها و تناقض ها احتمالا بدیهی و روشن است تا بتواند الگویی جدید را برانگیزد. از این رهگذر امکان بازسازی الگوها برای ذهن فراهم می شود. این نوع تفکر از طریق بازسازی و بازآرایی اطلاعات موجود بدست می دآید. یعنی پهلوی هم قرار دادن اطلاعات بدست آمده در مسیر تحول یک الگوی خاص می باشد.

حل مسأله:

تأکید در واقع بر تلاش برای حل مسأله نیست، بلکه بر یافتن شیوه های مختلف نگریستن به وضعیت مسأله دار است. شاید در این مسیر به سوی یک راه حل پیش برویم . اما این امر ضروری نیست. در این مسیر راه حل ها یکی پس از دیگری، یکدیگر را نقض می کنند. اما هدف نزدیک شدن و رسیدن به نتیجه ی مشخص است. بهتر است بگوییم هر بخش از حل یک مسأله سهمیه بندی، حدی را تعیین
می کنیم که باید به آن رسید.

به چالش کشیدن مسأله:

در حل مسأله دانش آموز همیشه حدود و مرزهای خاصی را فرض می کند. شناخت این حدود و مرزها حل مسأله را آسان تر می کند. اگر کسی به شما آدرسی در تهران بدهد شاید یافتنش برایتان سخت باشد. اگر کسی به شما بگوید که آن آدرس در شمال تهران واقع است یافتنش اندکی آسان تر خواهد شد. بنابراین به جهت حل مسأله دانش آموز
حد و مرزهای خود را که در آن باید کاوش کند، تعیین می کند. اگر فرد دیگری از راه برسد و مسأله را با قدمی فراتر گذاشتن از این حد و مرزها حل کند، بلافاصله دلایل دیگری فرض می شود. این حدود صرفا برای یافتن راه حل تعیین می شود. اگر چنین حد ومرزی به غلط تعیین شود حل مسأله همان قدر ناممکن خواهد بود که پیدا کردن آدرس در شمال تهران با گشتن در جنوب تهران ناممکن است.

نت های موسیقی:

دو – ر – می – فا – سل – لا – سی

شناخت نت دیز و بمل:

اگر از نت (دو) نیم پرده جلو برویم به نت (دو دیز) می رسیم (کلید سیاه بین نت (دو – ر) و اگر نیم پرده از نت (می) به عقب برگردیم به نت (می بمل) می رسیم (کلید سیاه بین نت (ر – می). بنابراین
نت های موسیقی از پرده ها و نیم پرده ها تشکیل شده اند.

نوآوری:(نگاهی جدید به نت های موسیقی)

برای زیبا سازی مناظر دستورالعملی داده می شود تا درخت های کاج را طوری بکارند که فاصله ی هر یک از آنها از یکدیگر برابر باشد.

روال معمول این است که سعی کنیم هر درخت را طوری بکاریم که با درختان دیگر هم فاصله باشد. اما به نظر می رسد این کار ناممکن باشد.

نکته: نت سیاه در موسیقی با فاصله های مساوی (کشش های مساوی و یک اندازه) تکرار می شوند. مثل چکه کردن قطره های آب،
رژه ی سربازان، طبل بزرگ در مارش نظامی، تکرار ضرب
(با سرعت های مختلف) با پنجه ی پای راست، فاصله ی دکمه ی لباس

چرا نت ها  روی خطوط حامل قرار می گیرند و در یک خط صاف نوشته نمی شوند؟

اگر درختان همگی در زمینی مسطح کاشته شوند، ممکن است بتوانید این مسأله را حل کنید. اما اگر درختان در پستی و بلندی
(روی زمین ناهموار) کاشته شوند. این فرض کمی به چالش کشیده
می شود.

می توان مسائل دیگری از این دست پدید آورد. بر این اساس مشخص می شود کشش نت های موسیقی از کنار هم قرار دادن قوطی های کبریت در تماس با یکدیگر تعیین می گردد.

ترتیب مشخص شده از این قرار است:

توضیح:

بیشتر موسیقی دان ها مسائل مرتبط با نت ها را با سنگهای کیلویی ترازو حل می کنند. اگر فرض کنید که یک نت گرد چهار ضرب کشش است یک وزنه 4 کیلویی را در نظر بگیرید.(یعنی حتما باید یک ترتیب واحد وجود داشته باشد). همین فرض است که به خودی خود شناخت کشش نت ها را آسان می سازد.

دو عنصر اصلی در موسیقی:

1- کشش

2- سکوت

خط حامل: پنج خط افقی که در فاصله های مساوی با یکدیگر قرار دارند.

روش دیگر:

موسیقی بازی کشش ها و سکوت هایی است که در فاصله های مختلف و در یک سرعت(مترونم) مشخص با یکدیگر ترکیب می شوند. کل هدف این تمرین این است که هر کشش یا سکوت را به مقدار ارزش خودش استفاده کنید. اگر این فرایند فقط تکرار یک نت باشد یک امر عادی است. این فرایند در عمل تکرار خودکار نامیده می شود. در غیر این صورت هر یک از نتها معطوف به جنبه ی کشش یا سکوت خاص خود و همچنین نحوه ی ارزش کشش یا سکوت نت قبل و بعد از خود تعریف می شود. در هر صورت چند نت موسیقی کلمه یا جمله ی موسیقی را کامل می کند و به نحوی جمله های موسیقی یکدیگر را کامل می کند. گاهی یک جمله ی موسیقی در پاسخ دهی به جمله قبلی برای توجیه چیزی به عنوان یک توضیح استفاده می شود یا در جواب جمله ی قبل جمله ی بعد موسیقی نوشته می شود.

نکته: اگر نت گرد چهار ثانیه (مبنای عقربه ی ثانیه شمار ساعت) کشش ایجاد شود و نت مورد نظر را به اندازه ی چهار ضرب
(مبنا چهار ثانیه) کشش ایجاد کنید. نت های دیگر مثل نت سفید
(نصف نت گرد) یعنی 2 ثانیه و به همین ترتیب نت سیاه 1 ثانیه و... اجرا می شود.

شناخت نت های موسیقی به روش بین المللی:

اکنون می خواهیم به وسیله ی اعدد موسیقی را بهتر بشناسیم:

اکنون نوبت شناخت ارزش نت ها و آشنایی با ریتم است:

اگر دایره را نت سیاه در نظر بگیرید با تقسیم دایره می توان به
نت های کوچکتر (تقسیم نت ها مثل سنگ های کیلو) دست یافت و ارزش آنها را شناسایی کرد.

توجه: باید سعی کنید ارزش هر نت را به درستی اجرا کنید. برای مثال اگر یک دایره را به سه قسمت مساوی تقسیم کرده باشید باید در یک ضرب سه نت (با ارزش مساوی) اجرا کنید.

آموزش ریتم به نوآموزان:

تیک تاک ساعت                 گوش کن با دقت

با یک تیک یک ضرب         می زنم به درب

با یک تیک دو ضرب           می زنم به درب

با یک تیک سه ضرب          می زنم به درب

با یک تیک چهار ضرب       می زنم به درب

حالا شناختی ریتم را             تمرین بکن تو حالا

با یک تیک یک ضرب         بزن به درب

با یک تیک دو ضرب           بزن به درب

با یک تیک یک ضرب         بزن به درب

با یک تیک سه ضرب          بزن به درب

با یک تیک دو ضرب           بزن به درب

با یک تیک سه ضرب          بزن به درب

و....

شاعر: عبدالله یزدانی

نکته: اکنون می توانی در جاهایی از ریتم سکوت قرار دهی.

آموزش عکاسی:

هنگامیکه دانش آموز با کادر یک عکس آشنا می شود و اجزاء یک تصویر را می شناسد که چگونه در کنار یکدیگر قرار گرفته اند. به این نتیجه می رسد که اجزای یک مسأله  را چگونه در کنار یکدیگر قرار دهد و آن را حل کند. با دیدن تصویر خطوط آسمان و زمین، قرار گرفتن اشیاء با کوچکی و بزرگی و در زاویه های مختلف در کنار یکدیگر، زاویه ی دید کادر، مقدار نور تصویر، طرز قرار گرفتن خطوط افقی و عمودی در کنار یکدیگر، خطوط ضخیم و نازک، بیان احساس تصویر و...

اکنون به این نتیجه می رسد که برای حل هر مسأله ای باید بتواند اجزاء آن را به خوبی شناسایی کند و آنها را مانند چیدن یک پازل به درستی در کنار یکدیگر قرار دهد. بنابراین شناخت حل یک مسأله اهمیت دارد.

اکنون اجرای نت ها را با استفاده از دو دست انجام دهید:

نکته: حرف (چ) یعنی با دست چپ بر روی میز ضربه بزنید و حرف (ر) یعنی با دست راست بر روی میز ضربه بزنید.

موسیقی ایرانی

انسان با شنیدن موسیقی بی اختیار اگر مشغول کار یا راه رفتن باشد با آن هماهنگ می شود که به آن وزن می گویند.

رقص موسیقی متحرک که پاها به عنوان ریتم و دست ها و بدن نقش ملودی و هارمونی عمل می کنند.

شاعری که با موسیقی آشنا باشد، لطافت و زیبایی خاصی در شعرش دیده می شود. آهنگ و موسیقی شعر در واقع تأثیر افزوده ای بر روی شعر می گذارد.

موسیقی صنعت ترکیب اصوات و صداهاست. به طوری که خوشایند باشد.

صوت یا صدا از ارتعاش اجسام به وجود می آید.

نوسان های منظم در سیم آلات موسیقی سبب تولید اصوات موسیقی می کند.

سیمی که به ارتعاش در می آید، حرکت رفت و آمدی در آن حادث
می شود که به آن نوسان می گویند. هر چقدر نوسان در ثانیه بیشترباشد، صدا زیرتر و بالعکس هر قدر از عدد آن کاسته شود، صدا بم تر می شود.

صدای موسیقی را به وسیله ی علاماتی که نوت نامیده می شود
می نویسند.

خط موسیقی به دو وسیله اجرا می شود. یکی به وسیله ی صوت انسان و دیگری به وسیله ی آلات موسیقی که در صورت اول موسیقی صوتی و در حالت دوم موسیقی سازی نامیده می شود.

موسیقی عملی:

عبارت است از نواختن سازی یا خواندن آوازی است.

موسیقی نظری: شامل قواعدی است که بدان وسیله بتوانیم صداها را بنویسیم و آنها را با یکدیگر ترکیب کنیم.

مهمترین قسمت های موسیقی نظری عبارت است از:

1- قواعد نت نویسی که شامل:

الف- کیفیت صدا

ب- طرز تشکیل گام ها و اوزان مختلف موسیقی

2- علم صدا شناسی

3- علم هم آهنگی: علم توافق و تناسب اصوات که در آن از آمیختن صداهای مختلف صحبت می شود. موضوع این علم توافق ها و
سازش ها (آکورد و آن عبارت است از چند صدای مختلف که با هم شنیده می شود.

4- سازشناسی: علم آگاهی به طرز ساختمان سازهای مختلف و چگونگی حدود صدا در آن.

5- ارکستر شناسی: علم تقسیم یک قطعه موسیقی است در ارکستر و سازشناسی مقدمه ی تحصیل این علم است.

6- کنترپوان و فوگ: دو رشته ی موسیقی چند صدایی و در واقع تکمیل علم هم آهنگی است با سبکی دیگر.

7- علم ترکیب موسیقی یا سازندگی: ساختن یک قطعه ی موسیقی برای یک یا چند صوت یا برای یک یا چند ساز که علاوه بر دقت و هوش و استعداد طبیعی و ذاتی هم لازم دارد.

علاوه بر قسمت فوق موسیقی شعب دیگری هم دارد. از قبیل علم رهبری یا ریاست ارکستر و علم خواندن پارتیتور. همچنین تاریخ موسیقی و ادبیات موسیقی و طرز تعلیم و تدریس و غیره و عاقبت فلسفه ی موسیقی.

تعریف نت:

هر نوت داری دو خصلت است:

1- وزن

2- آهنگ

منظور از وزن درجه ی امتداد نت از حیث زمان و مقصود از آهنگ، زیر و بمی آن است.

تفکر بر وزن آهنگ:

1- دقت در حرکت پای سربازان در رژه

2- دقت در ضربان قلب منظم

3- صدای منظم تیک تاک ساعت

نکته: وزن یک قطعه ممکن است تند یا کند باشد.

انواع میزان ها:

1- میزان های ساده

2- میزان های ترکیبی

آهنگساز باید دقت کند علاوه بر اینکه آهنگ نت ها به گوش شنوده خوشایند باشد، نت ها هم در مقابل چشم اجرا کننده تأثیر داشته باشد. مانند نمای یک ساختمان

اگر یک قطعه ی سه ضربی تند می سازد. میزان آن 8/3 را استعمال کند

اگر ضرب آن ملایم تر باشد میزان 4/3

اگر از آن هم بخواهد آهسته تر اجرا شود میزان 2/3

در تمام این موارد سه ضربی است که با اشکال مختلف جلوه گر شده است.

یک نوع میزان دیگر هم استعمال می شود که از دو قسم میزان مرکب است.

مثل میزانی که مرکب است از سه ضربی و یک میزان دو ضربی است. 4/5 میزان دیگری که از یک میزان چهار ضربی و یک میزان سه ضربی تشکیل می شود 4/7 چون این میزان ساده است. البته
می توان میزان های ترکیبی آنها را هم نوشت که در صورت اول میزان 8/15 و در صورت دوم میزان 8/11 پیدا می شود.

تریوله:

در اینجا سه نت دارای ارزش دو نت می شود

سنکپ:

خط اتحادی است که ضرب ضعیف یا قسمت ضعیف یک ضرب رابط وزن وقتی ضرب دیگر مربوط و متحد می شود. در این مواقع نت دوم را سنکپ شده گوییم و این نت قوی را از دست داده، زیرا باید تابع ضرب ضعیف ما قبل شود.

سنکپ در دو قسمت است (ساده – شکسته)

در سنکپ ساده خط اتحاد روی دو نت گذارده می شود که دارای یک امتداد باشد. (مثلا دو سفید)

در سنکپ شکسته (بی قاعده)  خط اتحاد ممکن است روی نت هایی باشد که از حیث امتداد با هم تفاوت داشته باشند. اگر سنکپ مساوی نت قبل باشد سنکپ را طویل می گویند. اگر نصف آن باشد، سنکپ کوتاه تر و در صورتی که ربع آن باشد کوتاه ترین سنکپ است.

ضد ضرب موقعیتی است که روی ضرب قوی یا قسمت قوی یک ضرب سکوت باشد.

اهمیت وزن در موسیقی:

نغمه و آهنگی با حالت ملایم و غم انگیز بسازد، باید نت های طویل را انتخاب کند.

هر گاه حرکت های تند و سریع منظور نظر باشد نت های کوتاه تر مناسب تر است.

سنکپ و ضد ضرب برای نشان دادن حالت ضربان قلب و تشویش خاطر مناسب است.

برای نشان دادن انقلاب و رعد و برق و طوفان نت های تند که بدون سکوت دنبال هم بیایند مناسب می باشد.

نت تنیک:

نیم پرده یا تنیک از توالی دو نت که دارای اسم مختلف باشد به وجود می آید

نت کرماتیک:

نت هایی که از تسلسل دو نت هم اسم ایجاد می شود

نت های مترادف یا هم آهنگ:

بین دو نت در حقیقت فاصله ای نباشد، ولی ظاهرا فاصله ای به نظر برسد. یعنی گر چه ظاهرا متفاوتند، اما در حقیقت فاصله ای بینشان وجود دارد.

گام دیاتنیک:

اگر تمام فواصل یک گام نیم پرده نباشد. یعنی از پرده و نیم پرده تشکیل شود. مانند گام دو.

دوازده نیم پرده = دو نیم پرده + ده نیم پرده

گام کرماتیک:

فقط از فواصل نیم پرده تشکیل می شود.

گام از هشت درجه و هشت فاصله تشکیل شده است.

گام کرماتیک از سیزده درجه و دوازده فاصله تشکیل شده است. بنابراین عدد درجات هر گام یکی بیشتر از عدد فواصل است.

گام کروماتیک را می توان به انواع مختلف نوشت در گام بالارونده علامت دیز و در گام پایین رونده علامت بمل استعمال می شود. اما این قاعده کلیت ندارد و ممکن است به طریق دیگری هم نوشته شود.

نیم پرده ی کروماتیک دارای پنج کما و نیم پرده ی دیاتنیک دارای چهار کُما است.

فواصل:

زیر و بمی دو نت را فاصله ی آن دو نت گویند.

فاصله بر دو قسم است:

فاصله متصل مسافتی است که بین دو نت پی در پی باشد(نت های همسایه)

فاصله ی منفصل که بین دو نت جدا از یکدیگر باشد.

هر فاصله به نسبت نت دوم که آن را تشکیل می دهد محاسبه می شود.

هم صدا:

از دو نت هم اسم  که صدایشان یکی باشد. مثل (دو – دو) ( دو – دو دیز)

فواصل هم آهنگ: فواصلی که از نظر صورت یکی است ولی از نظر قاعده ی علمی متفاوت است. مثل ( دو تا می ) (سل تا سی)

پس از ملاحظه ی جدول فوق قواعد زیر را در نظر گرفته با جدول فواصل تطبیق کنید:

1- فاصله ی درست هیچ وقت کوچک یا بزرگ نامیده نمی شود و بالعکس.

2- فاصله کاسته همیشه یک نیم پرده کرماتیک از فاصله ی کوچک درست کمتر است.

3- فاصله ی افزوده همیشه یک نیم پرده کرماتیک از فاصله ی بزرگ یا درست بیشتر است.

4- تنها فاصله ی چهارم و پنجم ممکن است که افزوده و کاسته شود

5- تنها فاصله ی افزوده می تواند دارای نیم پرده کرماتیک باشد.

فواصل پایه اصلی موسیقی نظری دارای اهمیت زیادی است. (علم هم آهنگی)

مایه (تن) اگر نت های گام به ترتیب غیر منظم دنبال هم واقع شود آن را مایه می نامیم.

مقام (مد)

طریق و کیفیت مخصوصی است که  گام می تواند اتخاذ کند.

دانگ: معمولا هر گام را می توان به دو قسمت مساوی تقسیم کرد و هر یک از آن قسمت ها را دانگ نامید. در هر دانگ دو نیم پرده است.

نت های مایگی: در حقیقت معرف گام است.

- تونیک (نت اول)

- نمایان (نت پنجم)

- زیر نمایان (نت چهارم)

حالات: کیفیت و چگونگی نواختن یک قطعه ی موسیقی که سبب تأثیرات مختلف می شود. این قسمت بستگی به احساسات نوازنده دارد. یک قطعه موسیقی ممکن است به طرق مختلف اجرا گردد به شرطی که اصل محفوظ باشد.

حالت مهمترین قسمت موسیقی است که با ذوق و قریحه و استعداد موسیقی دادن رابطه ی مستقیم دارد. موضوع حالت مشکل ترین قسمت هنر موسیقی است که در این صورت نوازنده تنها ساز
نمی نوازد، بلکه با ساز خود صحبت می کند و چنین موسیقی است که می تواند با دل ها ارتباط برقرار کند.

جمله ی موسیقی:

یک قطعه ی موسیقی از چند جمله تشکیل می شود که هر یک از آن دارای یک معنی کامل است. در نتیجه ارتباط و پیوستگی این جمله ها یک قطعه ی موسیقی را تشکیل می دهد. همینطور جمله ها در موسیقی یا دو تایی و یا سه تایی هستند.

نغمه:

توالی یک رشته از اصوات موسیقی با امتدادهای مختلف که از شنیدن مجموعه آنها لذتی درک شود. برای اینکه اصوات به دنبال هم می آیند باید رابطه ای بین آنها ایجاد شود.

 هماهنگی یا هارمونی:

به معنای توافق و تناسب است.

هارمونی شنیدن چند صدای مختلف است که با یکدیگر تناسب و ارتباط داشته باشند که با هم شنیده می شوند.

تن تنانی: (وزن)

بین (ت) و (ن) زمان مساوی واقع شده است که آن دو را از یکدیگر جدا می کند. البته این زمان ممکن است کوتاه و زمانی بلند (کشیده) باشد. زمان بین وزن در اصطلاح موسیقی تقسیم صداها به زمان هایی از حیث مقدار مختلف است.

معنای دیگر: توالی یک ضرب از یکدیگر جدا می شوند و وضع مخصوصی به خود می گیرند. البته منظور از زمان سکوت و توقف نیست، بلکه منظور امتدادها و کشش های مختلف بین صداهای مختلف (زیر و بم) می باشد که بین ضرب های بدون مکث  (آهسته، متوسط یا تند) قرار می گیرند. اما گاهی لازم است بین کشش های مختلف سکوت هایی با کشش های مختلف بگذاریم.

تعریف موسیقی:

هنر بیان احساسات به وسیله ی صدا

آواز ایرانی:

موسیقی ایرانی بنا بر احتیاج حالات مختلف (محزون، غم انگیز، شاد، دل شکسته، فریاد، ناله، مویه، پریشان،  بیچارگی، بیداد و غیره) ورود نموده است.

از این گذشته هر یک از آوازها حالات و صفات مخصوصی دارند که آنها نیز به نوبه ی خود بر جلوه و رونق موسیقی می افزایند و از ترکیب این حالات با ذوق خوانندگان لایق احساسات تازه ای به وجود می آید.

دستگاه های موسیقی ایرانی:

ردیف آوازی: مقصود سبک و روش و کیفیت تنظیم و ترکیب یک آواز است.

آواز شور:

جذبه و لطف خاصی دارد و خیلی شاعرانه و دلفریب است. از ملال و حزن درونی حکایت می کند و گاه با ناله ای مؤثر و وقاری پوشیده از حجب و حیا نصیحت می کند و دلداری می دهد. این آواز برای ابراز احساسات درونی از قبیل عشق و محبت، عاطفه و ترحم و امثال آن بسیار مناسب است. ناله های آواز شور کاملا طبیعی است و غمگساری آن مانند آواز دشتی خانمان سوز و جان گداز نیست. بلکه می توان شور را به انسان سالخورده ی با تجربه ای تشبیه کرد که در مقابل ناسازگاری روزگار به جای آنکه سر به زانوی غم بگذارد و اشک حسرت ببارد. با کمال صبوری و بردباری تأمل می کند و درس بی علاقگی و عدم دلبستگی نسبت به عالم مادی فانی می دهد.

آواز شور نمونه ی کاملی است از احساسات و اخلاق پسندیده که روح عارفانه را کاملا مجسم می کند. خلاصه آهنگ شور موقر و نجیب و جلوه ای است از وارستگی روح شرقی.

متعلقات آواز شور:

1- آواز ابوعطا:

آوازی بازاری که میان توده ی ملت رواج دارد. با وجود این دارای لطف و زیبایی خاصی است و در عین حال حالتش هم با شور
بی تفاوت نیست.

حجازی که عرب ها می خوانند با حجازی که در میان ما متداول است از نظر حالت کمی اختلاف دارد و روی هم رفته بهتر حق این آواز را ادا کرده است. در واقع صوت قرآن در آهنگ حجاز است و در قلوب اهل ایمان تأثیر خاصی دارد.

2- آواز بیات ترک:

معمولا بیات ترک به وسیله ی لحن مثنوی که در اغلب آوازها معمول است. ولی در هر یک حالت مخصوصی دارد.

آواز بیات ترک هم مانند ابوعطا آوازی است بازاری و متداول میان عامه مردم، بیات ترک آوازی است بی نهایت یک نواخت. به طوریکه گوش هایی که به مدگردی عادت کرده باشد به زودی از شنیدن آن خسته می شود. به همین جهت آن را آواز بازاری نامیده اند.

3- آواز افشاری:

آواز افشاری، مغموم و دردناک که از داستان هجران و فراق سخن میراند. گوئی عاشقی است خسته و ناامید که از شدت درد و الم می نالد و جز ناله هم با چیز دیگری سر و کار ندارد. گاه از زیادی رنج و زحمت فریادی از سینه ی پر آتش خود بر می کشد که شنونده را سخت متأثر می کند. به طوری که این آواز برای نشان دادن حالتی مانند
ناله های جانسوز هجران و شکایت از بی وفایی یاران و اظهار درد و اندوه درونی و نا امیدی ها وناکامی ها و اظهار تالم و تاثر از رنج ها و آلام زندگی و ذکر خاطرات اسف انگیز صحبت می کند.

آواز رهاب که در آخر افشاری نواخته می شود نصیحت آمیز و حالتش برعکس افشاری است. سوز و گداز و حالت ندبه ندارد بلکه به پیر تجربه دیده ای شبیه است (مانند شور) که می خواهد آب خنکی بر دل داغدیده ی مصیبت دیدگان بریزد و آنان را با نصایح  دلپذیر امیدوار کند و در ضمن بگوید که آرزوی بشر تمام شدنی نیست پس برای آنکه آسوده زندگی کنیم باید آرزوهای خود را محدود کنیم تا ادامه ی زندگی که گاه با رنج ومحنت و زمانی با شادی و مسرت توام است سهل و آسان شود.

4- آواز دشتی :

متعلقات دشتی از قبیل غم انگیز، چوپانی و گیلکی هیچ یک اختلاف مهمی با دشتی ندارند. تنها تفاوت در حالات آنها است و آن حالت حزن و غم و اندوه است.

حالت آواز دشتی :

یکی از زیباترین متعلقات شور آوازی است که حزن و غم انگیز و دردناک است. ولی در عین حال لطیف و ظریف است و می توان آن را آواز چوپانی نامید.

در میان اغلب ملل اهالی دشتهای خرم و نقاط خوش آب و هوا
آهنگ های مخصوص به خود دارند که بنا بر احتیاج مطابق ذوق جبلی آنها به وجود آمده است. آواز دشتی را هم می توان در نی
چوپان ها جستجو کرد.

در سواحل جنوب بحر خزر ( مازندران و گیلان) این آواز تغییر شکل مختصری داده و به صورت نغمه ی گیلکی در آمده است.

زندگی ساده صحرا نشینی و احساسات طبیعی مردم سبب پیدایش آهنگ ساده و طبیعی دشتی شده است. این آواز غم انگیز و محزون و ساده و بی آلایش و عدم تکلف هم لطف و زیبایی خاصی به آن داده است. آواز دشتی از حنجره ای خارج می شود که صاحب آن از
مکر و حیله و تزویر آگاه نیست. عشقش عشقی پاک و بی غل و غش است که بنا بر احتیاج طبیعی برای ایجاد انس و الفت و تشکیل خانواده در او ایجاد گشته است.       

این آواز از مناظر گوناگون و زیبای طبیعت یعنی از همان دشت های خرم و جوی های روان و آسمان نیلی رنگ و ستارگان درخشان و ریاحین معطر خود رو و زندگی آرام یکنواخت بی تکلف مردم ساده ی دهات گفتگو می کند. این آواز سر و کارش با دلهای پاک و قلوب آرام بی تشویش است.

عاشقی که با چشمان پاک و بی گناه به معشوق خود می نگرد و جرأت تکلم ندارد. پیرمردی است ناصح که با یک جمله مردم را از ارتکاب اعمال و افعال زشت نا پسند باز می دارد.

دشتی نمونه ای است از زندگی ساده و بی آلایش. یعنی اخلاق پاک و احساسات ساده ی طبیعی آنها را اداره می کرده است.

آواز دشتی در عین سادگی گاه چنان موثر و غم انگیز است که شنونده اشک حسرت و ندامت بر گونه های خود می نشاند. آواز دشتی ما را از حوادثی که در سرزمینمان اتفاق افتاده است آگاه می کند.

آواز نوا:

آوازی با طمانینه و با وقار و نصیحت آمیز است که با آهنگی ملایم و متوسط و نه چندان فرح بخش و نه زیاد دردناک و محزون بیان احساسات می کند. در واقع خستگی و فراقت شنیدن آواز نوا بسیار مطبوع است و معمولا آن را آواز خراب گفته و در آخر مجالس انس و طرب به کار می بردند.

در حقیقت نوا ناصحی است صبور و با تجربه که با بیانی
شگفت انگیز و ماهرانه نصایح دلپذیر خود را به شنونده می دهد. مخصوصا اگر اشعار مناسبی مانند اشعار عارفانه ی حافظ برای خواندن نوا انتخاب شود. این آواز در ناحیه ی بم با نوایی پخته و گرم تاثیر عجیبی دارد و شنونده را بی اختیار مطیع و متقاعد می کند.

آواز نوا در حالی که پند صبوری می دهد در پرده ای از تالمات زندگانی هم شکایت می کند. منتها شکایت این آواز مانند دشتی و
سه گاه پر فغان و نالان نیست و غم و اندوه را مستور و پنهان بیان
می کند. این آواز نمونه ی کاملی است از احساسات فیلسوفانه و عارفانه که اهالی مشرق زمین نماینده ی واقعی آن هستند. این آواز حالات و کیفیات عرفا و فلاسفه و کسانی که به خوبی مزه ی تجربیات زندگی را چشیده اند را بیان می کند.

آواز ماهور:

ماهور آوازی است با طمانینه و با وقار که خواننده رسمیت و شوکت خاصی به این آواز می دهد. به همین جهت مارش های نظامی اغلب در ماهور است. این آواز نمونه ای از عظمت و شجاعت و تهور و دلیری و وقار را نشان می دهد. موسیقی ایرانی همیشه محزون است و آواز ماهور طرب انگیز و بشاش می باشد.

آواز راست پنجگاه:

حالت آواز راست پنجگاه حالت خاصی از خود ندارد. تنها بخشی از گوشه های آن مخصوص خود اوست. پس راست پنجگاه در حقیقت مقام خاصی نیست. راهی است برای تغییر مقام به آوازهای دیگر. اینکه از اسم آن هم بر می آید در این آواز به پنج مقام مدگردی
می کند. اما ماهیت این آواز به ماهور بسیار زیاد است.

آواز همایون:

این آواز باشکوه و مجلل و آرام و در عین حال مؤثر و جذاب و دلربا و زیبا می باشد. گفتارش پرعظمت و نصیحتش از روی کمال است. مهارت و منتهای تجربه و پختگی است. بیانش سحر انگیز و ماهرانه است. شنونده در مقابل این آواز بی اختیار سکوت می کند و جرأت تکلم از او سلب می گردد.

آواز همایون ناصحی است مشفق و مهربان که با کمال شرم و آزرم با شنوندگان خود گفتگو و درد و دل می کند و با بیانی شیوا چنان نصیحت می کند و پند می دهد که هیچ سخنرانی این مهارت و استادی نیست.

همایون مجموعه ای است از احساسات لطیف و عالی و روحانی. نگاه شخص را متنبه می کند و گاه از سر کبر و غرور سخن می راند. گاه فریادی سخت از دل داغدار بر می کشد و با هر ناله ای اشک از دیده می افشاند. ولی به زودی طرز کلام را عوض می کند و پند صبوری می دهد و اشک از رُخ مستمعین خود می شوید و قلوب افسرده و پریشان را تسلیت و آرامش می بخشد. حزن و ملال و افسردگی همایون ظاهری و پرشور و ولوله و مانند گریه و زاری کودکان
بی تجربه نیست.

آواز همایون چون آواز دشتی ناله نمی کند و اشک نمی ریزد و ضجه ندبه پیشه ی خود نمی سازد. بلکه چون تجربه دیدگان و زحمت کشیدگان تاب تحمل و شکیبایی دارد و افسردگی و تأسف و حسرتش درونی و نهانی است. ناله ی او با دل مردم آزموده و تجربه دیده سر و کار دارد.

در اثر شنیدن این آواز انسان غرق عالم تفکر می شود. اگر خواننده ماهر باشد شنوده ی مستعد را به عالم فوق عالم مادی سوق می دهد تا وی در اموری ورای آنچه مربوط به جسم و جسمانیات است، تفکر و تدبر کند. خلاصه آواز همایون معجونی است از تمام عواطب و صفات روحانی، حالی ساخته و پرداخته شده است و خواننده باید حق آن را به طور شایسته ادا کند.

آواز اصفهان:

همانطور که آواز همایون با آواز شور رابطه ی نزدیک دارد،
آواز اصفهان هم به آواز شور نزدیک است و اختلاف آواز اصفهان و آواز شور را بیشتر از اختلاف میان آواز همایون و آواز شور است.

آواز سه گاه:

این آواز میان اهالی آذربایجان و قفقاز متداول است و ترک ها در خواندن این آواز بیشتر مهارت دارند و حزن و اندوه شدید در شنوندگان در موقع خواندن این آواز دارند. ولی فارسی زبان ها محزون و غم انگیزتر می خوانند.

آواز سه گاه بی نهایت غم انگیز و حزن آور می باشد و ناله های آن جانسوز و ریشه و بنیان آدمی را از جا می کند و شراره های پرسوز و آن مردم حساس را در آتش هجران می سوزاند و شعله های آن خرمن هستی آدمی را بر باد می دهد. آواز سه گاه مجموعه ای است از آه های ممتد سوزان و ناله های غم انگیز و حزین. از راز و نیاز عاشقان هجران کشیده و از بدبختی و بیچارگی بی نوایان و ضعیفان گفتگو می کند. ناله هایش مؤثر و مانند بیچاره ای است که از شدت ترس و بیم و وحشت از ته دل سوز و زاری می کند.

به خوبی می توان فهمید که آواز غم انگیز سه گاه یادآور مصیبت ها و آلام نیاکان ماست و نیز می توان گفت که تا چه حد افکار ما را با پدران ما هم آهنگی و توافق می دهد. با اینکه ما آن دوره های بدبختی و ایام اسارت و بندگی را فراموش کرده ایم.

آواز چهارگاه:

این آواز مهمترین مقام ایرانی است و نماینده ی کاملی است از تمام حالات و صفات موسیقی ایرانی است. دست طبیعت تمام گام های مختلف را در این آواز یک جا جمع کرده و بهترین و عالی ترین صفات آنها را انتخاب کرده است. پس چهارگاه گاهی شادی می کند و هم گریه و زاری می نماید. گاهی مسرور و زمانی غمگین است. تکبر و مناعت طبع و وقار و متانت را مجسم می کند و از زندگانی عارفانه و بی تکلف و حالت و صبر و بردباری نیز گفتگو می کند. سپس با
ناله های دردناک احساسات محبت آمیز و هوس های آمیخته به عشق را بیان می کند.

باید گفت که چهارگاه مانند انسان کاملی است که تمام خصائص و محسنات و ذوق شرقی و احساسات عالیه ی انسانی را دارا می باشد و ذوقش هرگز خاموش نمی شود. بدین معنا که در مقابل سختی های زندگی صبر و شکیبایی پیشه می کند و تاب مقاومت دارد. ولی گاهی نیز از ناکامی ها و ناامیدی های زندگانی ملول و متأثر شده، باران اشک از دیدگان خود جاری می سازد. بنابراین مقام چهارگاه برای نشان دادن تمام حالات و صفات و کیفیات مناسب است. به همین جهت آن را مهمترین مقام موسیقی خود می شناسیم.

کاربرد موسیقی ایرانی:

لالایی مادر: دشتی

دوره گرد: نغمه ی ابوعطا و افشاری

مؤذن و قاری قرآن: حجاز

دوستان و آشنایان: شور و شهناز

گدای رهگذر: منصوری

نی چوپان و درویش: مثنوی

ناله ی جان سوز: دشتی

نوای غم انگیز: سه گاه

نغمه ی باشکوه: همایون

آواز راحت: نوا

آهنگ نشاط آور: همایون

هر پرده ای باید در موقع معینی از ساعات روز و شب نواخته شود:

حسینی: آخر روز

رهاوی: صبح

راست: هنگام طلوع آفتاب

بوسلیک: بعد از ظهر

عشاق: غروب آفتاب

نوا: قبل از نماز شام

حجاز: نیمه شب

بوسلیک و نوا در عشاق: تولید جرأت و شجاعت

عراق – اصفهان – نوروز و راست: سبب لذتی لطیف

بزرگ و رهاوی و زیرافکن و زنگوله و حسینی: تهیج شبیه جنون با شعر

هنگام مطالعه:  (فرایند منظم و هماهنگ در تحلیل درس)

1- روی موضوع مورد نظر تفکر کنید. (موضوع کلی)

2- هنگام مطالعه اطلاعات را به بهترین روش دسته بندی کنید. (اجزاء)

3- مرتب کردن اطلاعات (اولویت بندی یا طبقه بندی اطلاعات)

4- مطالب را در یک قالب و چهارچوب خاص قرار دهید

5- ارتباط کلمات کلیدی را با سایر قسمت ها شناسایی کنید

6- مسائل اصلی و فرعی را تفکیک کنید. (شناسایی جاده های اصلی و فرعی)

7- ترتیب و آرایش نکات چه معنایی دارند

8- شناخت الگوی خاصی از مطلب

9- مؤثرترین روش جهت خلق الگوی منطقی (ریاضی) با استفاده از اطلاعات درس

10- سیستم بکارگیری الگوی خاص با توجه به اطلاعات موجود

11- شناخت یک نظام رمزی در قالب یک الگوی سازماندهی

12- یافتن راه حل علمی در طبقه بندی کردن اطلاعات

خلق خود خواسته ی شیوه های جدید نگریستن به موضوع ها:

نوآوری و خلاقیت مستلزم تفکر است. شاید مجبور باشید به منظور روشن شدن موضوع به شیوه ای نو بنگرید. یک توصیف خلاقه ممکن است که به جنبه هایی از تفکر برسیم که بسیار بیشتر در مورد موضوع تفکر کنیم.

هدف تفکری است که کارآمد باشد. اساس علم کارآمد بودن را در پی دارد. مسأله ی اصلی این است که بتوانید در مورد موضوع داوری کنید و به سودمندی جنبه های مختلف علم دست یابید.

آموزش به کلی مبتنی است بر دست یافتن به حقایق و شیوه ی درست عمل کردن به آموخته ها می باشد. ما می آموزیم که درست فکر کنیم و درباره ی آن داوری کنیم.  این هرگز عملی نخواهد شد، مگر به جوهر علم دست یابیم. در غیر اینصورت راه بر خلاقیت و پیشرفت بسته خواهد شد.

سر انجام درست بودن به معنای ترتیبی از اطلاعات است که بدون داوری معنی ندارد. مسأله این است که علم به عنوان یک فرایند با تغییر سروکار دارد و به سودمندی آن الگو در ایجاد الگوی جدید معطوف می شود. هیچ چیز نابخردانه ای در یک فرایند تفکری جای نمی گیرد. ما می آموزیم که درست بیندیشیم و به شیوه ای درست عمل کنیم. ما می آموزیم که چگونه رفتار کنیم نه اینکه بدون دلیل.....

داوری در مرحله ی گزینشی تفکر بکار می رود. ماهیت این سیستم چنان است که یک ایده یا رفتار نادرست در مرحله ی بعد مسیر نادرستی را دنبال خواهد کرد.

ایده های خلاق:

درباره ی یک شکل هندسی هیچ چیز مبهمی وجود ندارد. شکل هندسی در حکم یک وضعیت بسیار معین و مطلوب است. آدمی می داند به چه کار می آید. با این حال بیشتر وضعیت ها با دیگران بسیار مبهم است. بیشتر افراد آگاهی مبهمی نسبت به یکدیگر دارند. در مورد یک شکل هندسی معین به آسانی می توان به شیوه های مختلف آن را تقسیم کرد و دوباره در کنار هم قرار دادن قطعات فکر کرد.

درک اشکال هندسی با توجه به شکل اصلی:

آیا تا کنون فکر کرده اید که مثلث از چه شکلی بدست آمده است؟ بله با تقسیم کردن مربع یا مستطیل از طریق زاویه های روبروی هم
می توان به شکل مثلث دست یافت.

همینطور شکل ذوزنقه از مثلث بدست می آید. همچنین با تا کردن یک مثلث از رأس سه شکل مثلث بدست می آید.

شیوه ی تقسیم اشکال هندسی:

 آیا می توان  به وسیله ی اثبات اینکه این مثلث متساوی الضلاع است، معیاری برای شناخت دیگران بدست آورید؟

شناخت افراد با در نظر گرفتن مسأله ی بالا:

اما انجام این کار در مورد یک فرد بسیار دشوارتر خواهد بود. اگر فقط آگاهی مبهمی نسبت به وضعیت طرف مقابل وجود دارد. همینکه بدانید که طرف مقابل درباره ی چه موضوعی حرف می زند، چه کاری انجام می دهد و چگونه زندگی می کند (بازشناسی) کافی نیست.

تبدیل یک آگاهی مبهم به یک گزاره ی معین چگونه است. گاهی
جنبه های مختلف طرف مقابل با یکدیگر سازگار نیستند تا مضمون واحدی پدید آورند. به قول معروف حرفش با عملش مطابقت ندارد. قرآن این افراد را منافق خطاب می کند. بنابراین در تعریف و شناخت افراد، نگرش ظاهر کفایت نمی کند. بلکه ماهیت درونی افراد اولویت دارد. برای شناسایی ماهیت درونی افراد باید به بازشناسی عملکرد رفتارهای مختلف فرد به شخصیت وی پی برد. یکی اهداف اصلی بازشناسی افراد، غلبه بر افکار مبهم است. باید بتوانید ایده های افراد را بازشناسی کنید. فقط وقتی که از این چهارچوب آگاه باشیم، آنوقت می توانید دیدگاهی روشن از افراد بدست آورید.

شناخت افراد نه در کلام افراد بلکه در عملکرد آنها قابل ارزیابی است. برای اینکه بازشناسی روحیات افراد باید تلاشی هوشیارانه بکار بگیرید. این امر نیاز به تمرین و تجربه ورزی است.

اگر از شما پرسیده شود که چند ویژگی اصلی برای شناخت دیگران لازم است. چند ویژگی را بیان می کنید. مسلما اگر تنها به یک ویژگی بسنده کنید، بعدا با مشکل روبرو خواهید شد.

در وضعیت طراحی یک صندلی، ایده ی مسلط ، کارآمدی مناسب وضعیت فیزیکی صندلی اهمیت دارد. آیا به نظر شما می توان بر روی صندلی که یک پایه داشته باشد، نشست. اگر صندلی دو پایه داشته باشد. یا اینکه سه پایه برای نشستن با اطمینان و آسودگی خاطر خواهید نشست. حتی اگر یکی از پایه ها لق باشد، نشستن بر روی آن خطرناک است.

وقتی همین مسأله ی طراحی برای یک خانه بکار گرفته می شود، مسلما برای اینکه یک سقف بالای سر خود داشته باشید، نیازمند چهار ستون (مربع یا مستطیل) لازم است. بنابراین برای اینکه فردی را به عنوان دوست انتخاب کنید، نیازمند شناخت چهار ویژگی اصلی الزامی است.

1- عاقل باشد: یعنی دارای علم و تفکر و تحلیل درستی از مسائل داشته باشد.

2- عادل باشد: یعنی در قضاوت کردن (دوست و دشمن) ایده و استدلال درستی داشته باشد.

3- دوستان خوبی داشته باشد: معیار و ملاک خوبی برای انتخاب دوست داشته باشد.

4- با اصل و نصب باشد: پدر و مادر و خانواده ی قابل احترامی داشته باشد.

آشکار است که فاکتورهای دیگر مانند:

الف- شجاعت

ب- ثروت

پ- قدرت

ت- زیبایی و... می تواند مکمل های چهار فاکتور اصلی باشد.اما اگر چهار فاکتور بالا را نداشته باشد و حتی اگر روی یکی از آنها عیب ونقصی داشته باشد، مطمئن باشید یک روزاز دوستی با چنین فردی پشیمان خواهید شد. (مثلا اگر یکی از پایه های صندلی لق باشد)

اکنون با اثبات اینکه چرا این دو خط با هم موازی هستند، شناخت بیشتری نسبت به انتخاب دوست خواهید داشت.

هندسه:

گاهی لازم است برای حل یک مسأله به وسیله ی یک راه فرعی به جواب اصلی برسید. یعنی اینکه با استفاده از خطوطی که درمسأله وجود ندارد و آن را به مسأله اضافه می کنید به حل آن اقدام کنید.

برای مثال: چرا دو خط با هم موازی هستند؟

اثبات: زمانی دو خط با هم موازی هستند که دو به دو زاویه های آنها با یکدیگر برابر باشند. با فهم و شناخت این قضیه متوجه خواهید شد که افرادی که برای دوستی گزینش کرده اید، آیا با افکار و اخلاق شما در یک راستا قرار دارند یا اینکه انتخاب درستی نداشته اید.

نتیجه اینکه با شناخت ریاضیات و هندسه و... (دروس مختلف ریاضی) می توان در زمینه های مختلف ( موسیقی، نقاشی، ورزش، خیاطی، آشپزی و...) الگو و معیارهای خاصی بدست آورد.

در اینجا با کشیدن یک خط مورب بر روی دو خط موازی نتیجه
می گیریم که باید دو زاویه ی داخلی ودوزاویه ی خارجی با هم برابر باشند. در غیر اینصورت دو خط با هم موازی نیستند.

مثال دیگر: چرا این مثلث متساوی الاظلاع است؟

مثال نوآورانه:

گاهی دوستی را با یک امتحان کوچک درونیات او شناخته می شود. بنابراین حل مسأله ی هندسه به شما کمک می کند تا درک بیشتری از اطرافیان خود بدست آورید.

عامل تعیین کننده:

خصلت های مثبت فردی عامل تعیین کننده ی وضعیت و ثبات شخصیتی فرد را نشان می دهد. همینکه یکی از عوامل اصلی کم رنگ می شود، باید در دوستی با چنین فردی بازنگری کنید. شاید بهترین راه فاصله گرفتن باشد.

بنابراین ثروت، زور و قدرت، زیبایی و... عامل تعیین کننده ای برای انتخاب دوست نمی باشند. اما اشخاص مختلف ممکن است عوامل تعیین کننده ی دیگری را برای دوستی انتخاب کنند. بنابراین مواظب چنین افرادی باشند. (مثلا سوء استفاده از شهرت افراد دیگر) مسلما چنین افرادی در طمع و خواسته های خود غرق شده اند. در حال حاضر همین کافی است که در یافتن راه حل های منطقی ماهر شوید.

تقسیم درس به اجزاء کوچک تر:

مطالب درس با خصوصیات منفرد در کنار یکدیگر قرار می گیرند. همچنین الگوهای علمی ممکن است به واسطه ی گسترش بزرگ شوند. یا اینکه دوالگوی مجزا به هم بپیوندند و یک الگوی واحد
بزرگ تری را به وجود آورند. شناخت و توصیف خصوصیات منفرد در کنار یکدیگر وضعیت جدیدی را توصیف می کند که مقصود خاصی را نشان می دهد. همینکه این اتفاق افتاد یک الگوی متعارف جدید شناخته می شود. این الگوی جدید بدون ارجاع به تک تک خصوصیات اجزاء شناخته نمی شود.

هر چه یک الگو واضح تر باشد، یکپارچگی در آن آگاهانه تر است. نگریستن به این وضعیت، رابطه ی اجزاء را به صورت های مختلف امکان پذیر می کند. چرا که با کنار هم قرار دادن اجزاء به روش های مختلف افکار خلاقانه تری بدست خواهید آورد. در اینجا نوآوری در تقسیم اجزای درس، آرایه های جدیدی را شکل می دهند و مفاهیم جدیدی بدست می آورند.

اگر دانش آموز درسی را در نظر بگیرد و آن را به اجزای کوچکتر تقسیم کند. سپس با فهم اجزای درس با یکدیگر و در کنار هم قرار دادن آنها به شیوه ای جدید و خلاقانه می توان به درک بهتری رسید.

تقسیمات واقعی:

دانش آموز تلاش می کند تا روابط بین اجزاء را کشف کند. چون اجزاء گرایش دارند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند تا الگوی خاصی را به وجود آورند. این الگوها با کنار هم قرار دادن اجزاء، برانگیزاننده اطلاعات خاصی هستند. آن چیزی است که به منظور خاصی شکل گرفته است و برای این منظور هر نوع تقسیم  جایز نیست. بنابراین در تجزیه ی مسأله تجزیه ی اجزاء به شیوه ای درست تقسیم می شود. این الگوی یکپارچه و منسجم ارائه دهنده و توصیف کننده ی مسأله است. یعنی در هر مسأله فلسفه و منطق وجود دارد که باید به درستی تحلیل شوند. بنابراین انجام یک تقسیم بهتر از این است که بنشینیم و هیچ کاری نکنیم. در اینجا معلوم می شود که اجزاء مجزا از هم نیستند. بلکه تا حد قابل ملاحظه ای یکدیگر را همپوشانی می کنند. مزیت این تکنیک این است که تشخیص اجزائ موضوع اصلی را قابل درک
می کند ونتیجه بخش خواهد بود. چرا که اجزاء برای ترغیب و القاء بر یکدیگر تلاش می کنند تا وضعیت جدیدی بدست آید. برای مثال آگاهی از خصوصیات فردی و فیزیکی 11 بازیکن فوتبال باعث
می شود تا مربی با شناخت بیشتری این 11 بازیکن را با یکدیگر هماهنگ کند و بدین منظور به هدف اصلی دست یابد.

گزینش اجزاء اصلی و فرعی:

در اینجا موضوع اصلی گزینش اجزاء اصلی و فرعی و بررسی تفاوت ها و شباهت های ویژگی هر کدام از آنهاست. به نظر می رسد تفاوت اجزاء ماهیت اصلی ساختار کلی را به وجود می آورد. سپس نتیجه ی روند نهایی بررسی می شود.

تقسیم اجزاء روشی سودمند است برای آفرینش شیوه های نگریستن به یک مسأله است. نتیجه این است که اجزاء در کنار هم قرار می گیرند و برداشتی منطقی را از وضعیت شکل می دهند. اما گزینش اجزاء برداشتی متعارف از وضعیت را شکل می دهند. این یک بازآرایی برانگیزاننده اطلاعات است.

دانش آموز باید سراغ آرایش جدید از اطلاعات برود. آرایش جدید از اطلاعات انگیزشی است که نتایجی را به بار می آورد. هر چه ترتیب اجزاء قاعده مندتر باشد، امکان بیشتری برای فهم مسأله وجود خواهد داشت. سعی کنید مسأله را به اجزاء درست تقسیم کنید و سپس این اجزاء را به شیوه هایی درست در کنار هم قرار دهید. می توانید واژگونه سازی را بیاموزید. قاعده مندی مسأله این امکان را می دهد که با توجه به ابعاد مسأله تفکر کنید. باید تلاش کنید تا اجزاء مسأله را با یکدیگر مرتبط کنید. همچنین می توان جنبه های مختلف مسأله را برجسته کنید. دلیل کارآمدی این تکنیک این است که خط فکری مسأله را کشف کنید. اگر نقطه ی واضحی وجود داشته باشد، کار آسان
می شود. در پایان با مقایسه ی تک تک اجزاء از یک مسأله ی واحد، برداشت های مختلفی به عمل آورید.

دانش آموز از درون یک الگوی تثبیت شده، خط سیر طبیعی تحول مسأله را دنبال می کند. در این روند ممکن است گونه ای بازسازی الگو حاصل شود. به محض اینکه انتخاب یک جزء صورت گیرد، ارتباطی در کار هست و تأثیر درونداد نتیجه ی مسأله اهمیت دارد.

در کنار هم قرار دادن اجزاء واحدی کامل را به وجود می آورد. وقتی مسأله ای (مجموعه ای از اجزاء) با تقسیم یک وضعیت کلی یا با در کنار هم قرار دادن واحدها با هم بدست می آید، دانستن وضعیت اجزاء مختلف، همچون الگویی مستقل و متکی به خود و نه صرفا بخشی از یک الگو عمل می کند. اما همه ی اجزاء در تأثیر و تأثر بر یکدیگر عمل می کند. همینطور فهم کل واحد، درک بیشتری از تک تک اجزاء می دهد. همچنین داشتن فهم از عملکرد مسأله، وضوح بیشتری از اجزاء هم جوارش خواهد داد. مخصوصا برای تلفیق اجزای مجاور با یکدیگر جهت شناخت عملکردهای مختلف سودمند است. در اینجا مفهوم ثبات و یکپارچگی عملکرد معین برای ارتباط اجزاء اهمیت دارد. این کار برای فهم وضعیت مفید است. با این حال برای درک مسأله می توان اجزاء را در کنار هم قرار داد.

سلسله مراتب حل مسأله: (شیوه ای نو برای نگریستن به یک مسأله)

1- ایده ی مسلط و سازمان دهنده

2- هدف از مجزا کردن عامل تعیین کننده

3- تقسیم الگوی یکپارچه

4- همپوشانی اجزاء با یکدیگر

5- تقسیم به واحدهای همگرا

6- گزینش اجزاء (اصلی و فرعی)

7- روش واژگونه سازی (مختل کردن شیوه ی اولیه)

8- تبادل متقابل

9- داوری معقول

10- ارزیابی عملکرد

11- صورت بندی مسأله (شناخت شیوه ی پرداختن به مسأله)

12- توجه به یک شیوه و موقعیت خاص

13- عملیات ریاضت کانالی (شناخت تغییر و تحول مسأله)

14- نحوه ی هدایت مسأله ی اصلی (شرح مسأله)

15- مرتب ساختن مسائل اصلی و فرعی

16- کارکردها، فرایندها، مناسبات

17- بررسی مسأله ی واحد

18- هویت مسأله (واحد کل)

19- انتخاب نقطه ی شروع و گسترش مسأله

20- گستره ی توجه (شناخت وضعیت هر بخش از مسأله)

21- تعیین روند مسأله

22- مسأله ی واحد برای مسائل متنوع

23- شناخت روندهای تصادفی (اینکه هیچ چیز حقیقتا بی ربط نیست)

24- قرار گرفتن در معرض ایده های متنوع

25- مرتبط ساختن مسائل مختلف

26- محدودیت های سیستم حل مسأله

27- تحلیل دقیق هر یک از مراحل درس

28- شناخت الگوهای جدید

29- شناخت الگوهای ثابت و داوری اطلاعات

30- هر آرایه از اطلاعات چگونه با یکدیگر همنشینی می کنند (قطبی سازی)

31- شناخت نوع کارکرد

32- فهم الگوهای کلیشه ای (واکنش ها، چالش ها، مقابله ها،
تقسیم ها، کارکردها، سازوکارها)

33- سعی کنید راه های دیگری را برای نگریستن به مسأله پیدا کنید

34- تقسیم ها، طبقه بندی ها، مقررات، مقولات

35- شناخت هدف هر مسأله (کشمکش های برانگیخته)

36- مسأله نکات را القاء می کند

37- کاربرد دستوری

38- توانایی شناخت کیفیت عملکرد

39- توضیح کلی درباره ی کاربرد

40- یافتن دلیل منطقی برای حل مسأله

41- سر هم بندی مسائل مختلف مسأله (شناخت تنه ی اصلی سیستم)

42- بکارگیری الگوهای کلیشه ای (استفاده از فرمول)

43- توصیف حل مساله (نمایان ساختن نحوه ی فهم مسأله)

44- طراح سیستم عملکرد

45- توصیف مسائل مجزا (اجزاء) و توضیح نحوه ی عملکرد آنها با یکدیگر

46- بهترین معیار برای توصیف مناسب

47- برای حل مسائل محدود، پاسخ معینی وجود دارد (مسائل مکانیکی ساختار ساده و از نوع محدودند)

48- طراحی حل مسأله (روند مورد خاص از مسأله)

49- مقایسه ی چگونگی عملکرد اجزاء بر یکدیگر

50- کل مسأله ممکن است یک واحد کلیشه ای باشد (کارکرد اصلی)

51- تلفیق اجزاء به شیوه ای درست و رسیدن به مسأله ی اصلی

52- اهداف کلی مسأله (تفکر مرحله ای)

53- نحوه ی رویکرد مسأله ی خاص از کارکرد مسأله (ریاضیات عالی)

54- درک جامع و هوشمندانه از مسأله

برای حل هر مسأله، لزوم درست بودن هر گام برای تفکر منطقی ضروری است. اما باید قادر باشید الگو را به قدر کفایت درک کنید. با داوری صحیح این امکان را برای اطلاعات فراهم می کنید که هر کنش و واکنش متقابل را درک کنید. ذهن به دنبال آن است که یک سیستم الگو را درک کند. این است بنیان کارآمدن آن. از آنجا که ترتیب اطلاعات تعیین می کند که چگونه در قالب یک الگو آراسته می شود. چنین الگوهایی نحوه ی بهره برداری بهتر از اطلاعات را امکان پذیر می کند.  این نگرش نوع شیوه ی پردازش اطلاعات را روشن بینانه نشان می دهد. اطلاعات به شیوه ای در کنار هم قرار می گیرند که دلیل منطقی عملکرد را آشکار سازد. در عمل اجزاء مسأله مکمل یکدیگرند که در هم آمیخته می شوند. با این حال بهتر است با آنها به صورت مجزا برخورد کنیم تا ماهیت بنیادین مسأله به نحوی مؤثر و کارآمد با یک ابزار علمی کارآمد در کنار یکدیگر قرار می گیرند تا به ما این امکان را بدهد که از اطلاعات به شیوه ای خاص که مورد نیاز است استفاده کنیم و نیز آنچه را که انجام داده ایم به دیگران بفهمانیم. این کار باعث می شود تا این الگوها در ذهن به آسانی پرورانده شوند و الگوهای جدید را نیز برانگیزانند.

تفکر در حل مسأله، ترجیح می دهد تا آنجا که می تواند نظم و الگوی مسأله را کشف کند. الگوهایی که ذهن به دلیل نحوه ی کارش در بازی با اطلاعات، بسیار مستعد ساختن آنهاست.

مسأله، راه حل، داوری:

به هر حال، مشکل اساسی اختلافی است که بین داده ها و فرضیات هر مسأله وجود دارد و این امر پیدا کردن راه حل آن را سخت تر می کند. به هر حال در تفکر ریاضی اطلاعات طبق قواعد خاص مبادله
می شوند. در این صورت است که از بسیاری اشتباهات و لغزش ها دوری می شود. برای همین استفاده از فکر ریاضی، اطلاعات به دست آمده در مراحل مقدماتی، طبقه بندی می شوند.

آنچه مشخص است اینکه، روند دگرگونی ناشناخته و نامعلوم به معلوم، تفاهم و درک را ایجاد می کند و آنچه موجب این فرایند می شود، اندیشه است و یا به زبان ساده تر، فهم و درک پیدا کردن روش ها و به کار بردن آنهاست.

روال حل مسأله:

1- درک ارتباط بین اطلاعات (مفروضات)

2- شناخت سیستم الگو ساز

3- شناخت سیستم خود سازمان دهنده

4- توجه به محدودیت ها

5-اولویت بندی ترتیب اطلاعات

6- الگوسازی

7- داوری

8- کابرد عملی

9- اظهار نظر درباره ی نتایج

10- ارزیابی روند راه حل مسأله

11- ایده ی مسلط عوامل تعیین کننده

12- سلسله مراتب چیدن مسأله

13- تقسیم به اجزاء

14- گزینش اجزاء

15- شناخت اجزاء تأثیرگذار

16- شناخت اجزاء همگرا

17- شناخت اجزاء واگرا

18- فهم انگیزه ی اصلی (دلیل اصلی مسأله)

19- قاعده مندی موقعیت

20- ارزیابی عملکرد

21- صورت بندی مسأله

22- شرح مسأله

23- کارکرد فرایندها و مناسبات

24- شناخت مسائل مختلف در روند حل مسأله

25- انتخاب نقطه ی شروع

26- گستره ی توجه

27- نقطه ی شروع حل مسأله

28- بازبینی روند حل مسأله

29- بدست آوردن اطلاعات بیشتر

30- حل مسأله به روش داستان گونه

31- حل مسأله به روش کارآگاهی

32- شناخت روندهایی که در معرض انگیزش قرار می گیرند

33- درک فعالانه ی موضوعی خاص

34- مرتب ساختن مسائل مختلف مسأله

35- انواع تقسیم بندی ها

36- شناخت محدودیت ها

37- به چالش کشیدن مسأله (اگر.... شاید... )

38- همنشینی ها و هم جواری ها

39- شناخت کارکرد نهایی

40- به چالش کشیدن الگوهای ثابت شده (فرمول)

41- به چالش کشیدن الگوی کلیشه ای

42- کاربرد دستوری

43- حل مسأله به وسیله ی یک میانجی

44- شناخت انگیزه های اصلی

45- توضیح کلی درباره ی کاربردها

46- توصیف حل مسأله

برای حل مسأله پاسخ معینی وجود دارد. اما غالبا راه حل های مختلفی وجود دارند. بعضی از این راه حل ها ممکن است بهتر از
راه حل های دیگر کار کنند. ولی برای این منظور کافی است که راه حل ها کار کنند. بهتر است چندین راه حل گوناگون یافته شود تا اینکه فقط بهترین راه حل پیدا شود. این نکته را فراموش نکنید که برای
حل مسأله فرضیاتی در اختیار دارید. منظور شناخت فرایندهای اجزاء در حل مسأله است. به همین دلیل بیشتر به دنبال شناخت ارتباط اجزاء با یکدیگر باشید. در اینجا طراحی فرمول در واقع مورد خاص از حل مسأله است. این امر به مفهوم درک بر پیوند دادن اجزاء به نحو مطلوب، برای هدف های خاص می باشد. طراحی یک مسأله با یک وضعیت آغازین به وضوح تعریف شدن است. (آنگونه که در حل مسأله مطرح است) بلکه بیشتر علائم و نشانه هایی در مسأله وجود دارد که وضعیت آغازین را در راستای یک هدف کلی نشان می دهد.

برای نمونه ممکن است اجزاء یک مسأله به ترتیب مشخص در مسأله گنجانده شده باشند و شما باید اجزاء مسأله را در جای معین قرار دهید. نوع مفیدی از مسائل، مسائل فیزیک ومکانیک هستند که ساختگی و از نوع محدودند. مثل یک ماشین چمن زنی که کار خاصی انجام
می دهد. دراینجا چندین عوامل مختلف را به طرز صحیح در کنار هم قرار می دهیم.

اکنون متوجه شدید که یک مسأله می تواند به چندین صورت و شکل بازگو شود. اما روند حل هر مسأله با توجه به فرمول کلیشه ای آن
می باشد و اجزاء باید در جای مناسب خودشان در فرمول گنجانده شوند. مانند درست کردن یک پازل یا به هم چسباندن اجزای یک ماکت هواپیما.

اساس این روش بکارگیری واحدهای مجزا در یک فرمول کلیشه ای و خاص است که شامل فرایندهای اساسی گزینش وتلفیق می شوند. البته بنیان هر فرمول پردازش اطلاعات است. یعنی با قرار دادن اعداد عناصر مختلف در یک فرمول نتیجه ی نهایی حاصل می شود. مانند اینکه شما به وسیله ی یک ماشین حساب چهار عمل اصلی را روی چند عدد به روشی خاص انجام می دهید.

اگر یک مسأله ی فیزیک را به کامپیوتر بدهید، کامپیوتر چگونه این مسأله را حل می کند. مسلما تا زمانی که تمام اطلاعات را به کامپیوتر ندهید، کامپیوتر نمی تواند فرمول مورد نظر را گزینش کند. هر چه اجزاء اطلاعات مسأله به کامپیوتر داده می شود. در آخر کامپیوتر متوجه می شود که از چه فرمولی باید استفاده کند و قصد و هدف اصلی مسأله چیست.

درخت حافظه:

یکی از مهمترین کارهایی که باید در سیستم مطالعه کاربردی انجام دهید، ثبت اطلاعات و استفاده ی صحیح و به جا از آنهاست.
دانش آموز برای یادگیری، یاد سپاری و تداعی بهتر آموخته ها، نیاز به الگویی دارد. الگوی یادآوری که ما به شما معرفی می کنیم  درخت حافظه است. همواره به یاد داشته باشید در طول مراحل مطالعه کاربردی باید از درخت حافظه استفاده کنید و اطلاعات اصلی و فرعی را ثبت کنید.

روش بکارگیری از تکنیک درخت حافظه به این صورت است:

در هنگام شروع مطالعه از تکنیک درخت حافظه در یادداشت برداری کمک بگیرید. یعنی موضوع اصلی را به عنوان ریشه ی درخت و نکات اصلی و فرعی را به عنوان شاخه های اصلی و فرعی ترسیم کنید و در پایان یادداشت نویسی، سعی کنید میزان درک خود را آزمایش کرده و خلاصه ی درس را در گوشه ی صفحه یادداشت، به زبان ساده بنویسید.

اکنون اطلاعاتی را بدست آورده اید که در درخت حافظه ثبت
کرده اید. یعنی موضوع اصلی را در تنه ی درخت بنویسید و
نکته های اصلی دیگر را به عنوان شاخه های اصلی ترسیم کنید. سپس نکته های فرعی را که مربوط به یکی از موضوع های اصلی
می باشد به ترتیب مراحل مطالعه به شاخه ها بیفزایید و سرانجام با سازماندهی مجدد، این الگوی یادآوری (درخت حافظه) نواقص و کمبودها را تکمیل کنید و با دقت این اطلاعات را مطالعه کنید.

این تکنیک به دانش آموز کمک می کند تا حین خواندن مطالب به ذهن، آنها را سازماندهی و نظم بدهد و به طور منسجم و سازمان یافته اطلاعات را دسته بندی کند.

اصول مطالعه و فراگیری بهتر:

1- اصولی که قبل از مطالعه باید رعایت کنید:

الف- حفظ آرامش (دوری از استرس، سر و صدا و...)

ب- تخمین انرژی لازم

2- اصولی که هنگام مطالعه باید رعایت کنید:

الف- به طور کلی این فصل یا این پاراگراف درباره ی چه موضوعی است؟

ب- نکته های اصلی موضوع چیست؟

پ- ببینید، چگونه موضوعات اصلی با موضوعات فرعی ارتباط برقرار می کنند.

3- اصولی که باید بعد از مطالعه رعایت کنید:

الف- نحوه ی پیوند خوردن موضوعات اصلی با موضوعات فرعی

ب- یادآوری اطلاعات جدید و ارتباط آن با اطلاعات موجود در ذهن

پ- نتیجه گیری

آیا کلمه واژه است یا چیستان:

مسلما هر کلمه ای می تواند مفاهیم متنوعی را در ذهن ایجاد کند. مثلا اگر شما از یک مربع صحبت می کنید. معلوم نیست منظور یک مربع روی کاغذ با ابعاد کوچک است یا یک زمین کشاورزی در روستا و یا یک زمین تجاری در شهر و... همینطور وقتی از یک ساختمان صحبت می کنید با مشخص کردن کاربرد آن (تجاری، کارخانه، خانه و...) نقش آن مشخص خواهد شد.

نقش معلم چیست:

معلم به سه مهارت نیاز دارد:

1- علم تدریس

2- علم روانشناسی

3- علم سخنوری (ارتباط کلامی)

نقش معلم ورزش:

معلم ورزش علاوه بر آموزش مهارت های بدنی و تکنیکی باید موارد زیر را رعایت کند:

1- پرورش علم ورزش

الف- زاویه ی حرکت

ب- شکل حرکت

پ- مقدار فاصله ی حرکت

ت- میزان نیروی مصرفی

ث- شکل حرکت از مبدأ تا مقصد

ج- استفاده از استراتژی خاص در برابر نوع حرکت حریف

چ- حس و حالت حرکت

خ- استفاده از سرعت های مختلف در بخش های مختلف حرکت

د- شناخت مقررات ورزش مورد نظر و...

2- پرورش اخلاق

3- تربیت نظم و انضباط

4- عدم درگیری (آرامش)

5- کنترل هیجانات و دعوت به آرامش (عدم پرخاشگری)

6- داوری همراه با عقل و به دور از عصبانیت

7- تقویت رفتار مثبت

8- دوری از استرس

معلم ورزش می تواند بسیاری از رفتارهای اجتماعی را نظیر، تعاون وهمکاری، احساس مسئولیت کردن، انضباط در کارها، صبر و بردباری، تحمل برد و باخت و... را در دانش آموز تقویت کند. در غیر اینصورت هنگامیکه دانش آموز وارد اجتماع می شود با رفتارهای غلط موجب آزار واذیت دیگران می شود ودر بیشتر موارد در ارتباط با همسر خود (خانواده و اجتماع) دچار اشتباه می شود. با این کارها احتمالا طلاق هایی که در اجتماع دیده می شود، نتیجه ی عدم درک درست دانش آموز از رفتارهای دوران کودکی است.

نقش معلم ادبیات:

هنگامیکه معلم ادبیات تاریخ کهن یک سرزمین را به دانش آموز یاد می دهد. دانش آموز با سخنان بزرگان آشنا می شود. البته معلم ادبیات باید لحن زیبا (فن بیان) داستان ها و شعرهای آموزنده را به
دانش آموزان یاد بدهد و از دانش آموزان بخواهد با صدایی رسا و به
شیوه ای درست کلمات را ادا کنند و هر متن و یا نوشته ای را مانند فردی که تأتر بازی می کند با حس و حال درست بخوانند. بنابراین وظیفه ی معلم ادبیات دادن احساس و شیوه ی درست صحبت کردن به دانش آموزان است. بسیار اتفاق می افتد که پدر و یا مادری حرف درستی را با لحن بد به فرزند و یا همسر خود بازگو می کنند و با این کار ندانسته شادی و اعتماد به نفس را از خانواده و جامعه می گیرند.

همچنین معلم ادبیات می تواند قواعد شعر فارسی (وزن های عروضی) را به دانش آموزان بیاموزد.

نکته: بهتر است هجاهای کوتاه و بلند را از دوران دبستان به دانش آموزان یاد بدهید. (بخش کردن کلمات و شناخت ریتم)

برای مثال:

شاعر: مصطفی یزدانی

وزن شعر: مستفعلن – مفاعل – مستفعلن – فعول

تن تن ت تن / ت تن ت ت / تن تن

نقش معلم ریاضی:

هنگامیکه معلم، ریاضیات را تدریس می کند در واقع او با این کار عقل، منطق (اصول قواعد تفکر) را به دانش آموز آموزش می دهد. بنابراین آموزش درس ریاضی تنها آموزش اعداد و ارقام نیست. بلکه آموزش مهارت درست فکر کردن است. با این کار دانش آموز به تدریج با قواعد و اصول زندگی (حساب زندگی و آشنایی با نظم ) آشنا می شود.

 نقش معلم انشاء:

هنگامیکه معلم انشاء، موضوعی را به دانش آموزان پیشنهاد می کند، باید به آنها توصیه کند که با مشورت گرفتن از بزرگترها، مخصوصا آنها که دانایی و توانایی خاصی دارند، انشاء خود را بنویسد. به نظر شما دانش آموزی که در سنین کودکی و نوجوانی زندگی می کند،
می تواند به طور مستقل تصمیم بگیرد. مسلما با این کار همین
دانش آموز در سنین جوانی با دیگران مشورت نمی کند و کارهایی انجام می دهد که فکر می کند راه درستی را انتخاب کرده است. مگر نه اینکه در قرآن مشورت کردن توصیه شده است. همینکه دانش آموز با چند نفر مشورت کرد و با یک جمع بندی نظرات دیگران را با عقل خودش سنجید و خلاصه و چکیده ی مطلب را یادداشت برداری کرد به تدریج با نحوه ی تفکر آشنا می شود.

همینطور توصیه ی دیگر این است که دانش آموزان بر روی برگه ی امتحانی انشاء خود را بنویسند و معلم با مطالعه ی آنها از بین آنها چند انشاء را انتخاب کند تا در کلاس خوانده شوند. همچنین برای تشویق دانش آموزان، معلم می تواند بهترین انشاء را در بولتن مدرسه نصب کند تا موجب تشویق دانش آموزان دیگر شود. فراموش نکنید از همین زنگ های انشاء نویسندگان بزرگی وارد عرصه ی مطبوعات و...
می شوند.

همینطور معلم انشاء باید روش مطالعه ی یک داستان را به
دانش آموزان بیاموزد. برای مثال اگر یک داستان 50 صفحه ای را مطالعه کردید. بر روی محور مختصات ابتدای داستان را در سمت چپ محور مختصات و انتهای داستان را در سمت راست محور مختصات به اختصار بنویسید. سپس موضوع وسط داستان را مشخص کنید و در وسط محور مختصات در یک کلمه بنویسد. سپس بین موضوع اول دوم  (اول و وسط) را تعیین کنید و بعد از آن بین موضوع دوم و سوم (وسط و آخر) را تعیین کنید و در یک کلمه بنویسید. همینطور پیش بروید و بین موضوعات را مشخص کنید تا اینکه حداقل بین 20 تا 40 موضوع را بر روی محور مختصات مشخص کرده باشید. اکنون نوبت آن رسیده است که زنجیره ی اطلاعات بدست آمده را بررسی کنید. سپس تحلیل و بررسی خود را به طور تصادفی بررسی کنید. یعنی موضوع اول با موضوع پنجم چه ارتباطی دارد و موضوع سوم با موضوع یازدهم یا آخر چه ارتباطی دارد و چه نقشی را بر عهده دارد. اگر چند داستان را با این روش تحلیل و بررسی کنید. شاید بتوانید خودتان داستان نویس شوید. (شناخت روابط اجزاء یک موضوع داستانی)

نقش معلم شیمی:

 هنگامیکه معلم شیمی، درباره ی عناصر تشکیل دهنده ی مواد صحبت می کند و دانش آموزان را با آرایش اتمی آشنا می کند. در اصل نظم جهان آفرینش و عظمت خالق هستی را به دانش آموزان تفهیم می کند.

نقش معلم عربی:

هنگامیکه معلم ، قواعد و دستور زبان عربی را به دانش آموزان یاد می دهد. باید در هر جلسه آیه ای از قرآن را روی تخته سیاه بنویسد و یک یا دو کلمه از آن را معنی کند و مصداق آن واژه و کاربردهای گوناگون آن را هم در زبان عربی و زبان فارسی گوش زد کند. اما این کار نباید بیشتر از یک یا دو دقیقه باشد. 

نقش معلم هنر:

هنگامیکه معلم هنر، زیبایی ها، هارمونی، تناسبات، ظرافت ها، شکل و فرم و رنگ و... را از طریق ( موسیقی، نقاشی، خطاطی، کاردستی، سفالگری، صنایع دستی و...) به دانش آموز آموخت.
روحیه ی دانش آموز به سمت مسائل مثبت می رود. با این کار اوقات فراغت دانش آموزان به بطالت و گردش با دوستان ناباب نخواهد گذشت. همچنین فردی که با زیبایی ها آشنا باشد، کمتر به سمت گناه و مسائل غیر اخلاقی خواهد رفت و در آینده جامعه ی سالم تری خواهیم داشت. همچنین استدلال ومنطق در این افراد بیشتر از دیگران است.

نقش معلم تأتر:

هدف از اجرای تأتر ایجاد توانایی در اجرای حرکت بدن، بیان درست کلمات و جمله، بیان احساسات( غم، شادی، گریه، فریاد، ترس و...) می باشد. همینطور ارزش هر بازیگر در تقابل و رابطه با سایر بازیگران سنجیده می شود. توصیف و جاری شدن نقش در زمان با زنجیره ی گفتار و حرکات و لحن و ژست های مختلف بدن و صورت بدست می آید. اینکه ارتباط بین آنها با یکدیگر وابسته است و در تعیین ارزش متقابل با یکدیگر مؤثر است. به بیان دیگر تأتر نظام هماهنگ بین حرکات، کلام و مفاهیم غیرکلامی را با یکدیگر پیوند می دهد. یعنی تأتر ابزاری می شود تا بازیگران به وسیله ی آن اندیشه ها، احساس، عاطفه و عقاید موضوع اصلی را در قالب واژه ها جاری کنند. در این مرحله است که نقش شعور پیدا می کند و نقش از یک نظر آفریده می شود. در اینجا حرکت بدن (فیگور بدن برای نقش های مختلف مثل پیر، جوان، بیمار، مجنون و... ) و آهنگ صدا (خوشحال، ناراحت، ترس، شجاعت و...) ظهور می یابد. بنابراین تأتر توصیفی است از حالات و حس های مختلف صدا و بدن که به کمک بازیگر می آید تا نقش خود را به واقعیت نزدیک تر کند. در اینجا بازیگر بیان اندیشه و پیام ارتباطی خود را با دقت و شرح جزئیات در یک زمان معین به اجرا می گذارد. یعنی در چهارچوبی و قالبی به اجرای نقش خود می پردازد.

نقش معلم خط:

قبل از اینکه به دانش آموزان روش صحیح نوشتن حروف الفبای فارسی را بیاموزید. سعی کنید به وسیله ی قلم به دانش آموزان کشیدن شکل های مختلف را بیاموزید. با این کار دانش آموزان تشویق
می شوند تا شیوه های مختلف استفاده از قلم خطاطی را به وسیله ی سرگرمی بیاموزند.

آموزش خطاطی به شیوه ای ساده:

باید توجه داشت، قبل از اینکه دانش آموزان را با نوشتن تک تک حروف فارسی (نستعلیق) آشنا کنید باید شیوه ی درست در دست گرفتن قلم خطاطی را به آنها آموزش بدهید. سپس با استفاده از چند مهارت ساده نحوه ی چرخش های مختلف قلم را به آنها آموزش دهید. سپس به سراغ نوشتن حروف به شیوه ی نستعلیق بپردازید. با این کار ذهن دانش آموز ابتدا با مهارت های مختلف حرکت دست و قلم آشنا می شود. سپس آماده ی نوشتن حروف به شیوه ی نستعلیق خواهد شد. این مهارت ها را به دانش آموز آموزش دهید.

نکته: اکنون ایده های جدیدی را به وسیله ی قلم نقاشی کنید.

نقش معلم نقاشی:

هدف از نقاشی ایجاد توانایی درک و تشخیص هر شکل از نظر اندازه و یا رنگ آن است.

برای ایجاد هماهنگی های حرکتی - دیداری باید تمرینات مناسب را ارائه دهید.

به عنوان مثال کودک باید شکل های مربع را با در نظر گرفتن اندازه و چگونگی قرار گرفتن آن در کنار اجزاء دیگر آشنا شود. این کار باعث تقویت کودک در درک هندسه می شود. استفاده از این نوع تمرینات برای کودکان 3 تا 7 ساله مفید می باشد.

در این شکل ها خطوط مستقیم و منحنی و زاویه دار وجود دارد تا هماهنگی مناسب در عملکرد حرکت های مختلف دست و بازو و انگشتان به وجود آید. همچنین باید عدم هماهنگی مناسب در عملکرد کودک مورد بررسی قرار گیرد. در این مرحله کودک با وصل کردن خطوط نقطه چین حالت های مختلف را رسم می کند. مهارت در این زمینه رفع مشکلات حرکتی را تقویت می کند. بنابراین کودک مهارت تشخیص و تجزیه تحلیل شکل های مختلف در یک موضوع نقاشی را پیدا می کند. تمام این تمرینات برای افزایش میزان دقت بسیار مهم است. در دوران دبستان می تواند موضوعات مختلف درسی را از یکدیگر تمیز دهد.

تمرین نقاشی برای نوآموزان:

بعد از این مرحله توانایی کودک در مهارت اجرای الگوهای خطی بکار برده می شود.

بعد از این مرحله توانایی کودک را در کشیدن نقاشی حروف فارسی تقویت می کنیم. در این مرحله کودک با سمبل ها آشنا می شود. مثلا با حرف (و) یک بچه ی قنداق شده را می کشد و این شکل در ذهنش نقش می بندد.

آموزش الفبای فارسی به شیوه ای خلاقانه:

بعد از این مرحله تونایی کودک در نوشتن نقطه ی حروف می باشد. زیرا کودک توانایی ادراک جزئیات حروفی که قبلاً به خاطر سپرده و هنگام نوشتن آنها دچار اشتباه نمی شود. مثلاً تشخیص «س» از «ش» و «ک» از «گ» و «ف» از «ق» و سایر موارد مشابه.

در این مرحله از یادگیری، پرورش میزان دقت مؤثر می باشد. مثلاً کودک در بعضی موارد دندانه ها یا نقطه ها را کم یا زیاد می گذارد و یا اینکه نقطه را بالای حروف مناسب قرار نمی دهد. در این مرحله باید از کودک خواست که از کلی نگری پرهیز کند و اجزای تصویر را مشاهده کند. 

بسیاری از کودکان در به خاطر آوردن حروف یا ترتیب توالی حروف در کلمه دشواری دارند. بنابراین مسائل توالی دیداری بر زمینه های مختلف تحصیلی بسیار مفید است. در این اشکال کودک شکل حروف را در یک تصویر مشاهده می کند و با به خاطر سپردن آن حروف در تصویر حافظه ی دیداری خود را تقویت می کند.

همچنین با توجه به ترتیب توالی اشکال و رنگ آمیزی اشکال، آنها را به همان ترتیب ادامه داده و تکمیل می کند.

در این مرحله برای انجام هر تمرین، زمان در نظر گرفته شود و اگر کودک بخواهد دوباره تمرین را انجام دهد، سعی کند در زمان کمتر و با سرعت بیشتری کشیدن تصویر را به پایان برساند. در نظر داشته باشید که کودک برای کشیدن شکل هایی که خطوط بیشتری دارند به زمان بیشتری نیاز دارد.

آموزش حروف انگلیسی به شیوه ای خلاقانه:  

در این نقاشی ها تشخیص شکل های قرینه و یا وارونه در جهت عکس یا مخالف تشخیص داده می شود.

همچنین کودک اشکالی که در جهت مخالف قرار دارند تشخیص
می دهد. کسب مهارت در وضعیت قرار گرفتن نمادهای کلامی که در جهت یکی مخالف جهت دیگری است. مانند:  بی و دی

نکته: برای فهم بهتر زبان بهتر است از کلمات مرتبط با یکدیگر استفاده کنید. مثلا آسمان، ابر، رعد و برق، باران و با این کلمات جمله بسازید. مثال دیگر: نجار، میخ، تخته، چکش...

تفاوت های حروف فارسی و انگلیسی:

سخنی با والدین:

کودکان علاقه ی زیادی به نقاشی دارند. کودکان می توانند همراه با نقاشی آموزش حروف الفبای فارسی و انگلیسی را بیاموزند. یکی از سرگرمی های جذاب که توأم با نقاشی است. آموزش حروف فارسی و انگلیسی به وسیله ی تصاویر  است.

بسیاری از کودکان در به خاطر آوردن حروف یا ترتیب توالی حروف در کلمه مشکل دارند. بنابراین مسائل توالی دیداری بر زمینه های مختلف مهارت های یادگیری بسیار مفید است. در ین تصاویر کودک شکل حروف را در یک تصویر مشاهده می کند و با به خاطر سپردن آن حروف در تصویر حافظه ی دیداری خود را تقویت می کند.

کسب مهارت در وضعیت قرار گرفتن نمادهای کلامی که در جهت مخالف یکدیگر  قرار دارند. مانند بی و دی

نکته: تجارب دیداری تأثیر زیادی در نوشتن صحیح املای کلمات دارد. بنابراین عدم پیشرفت نوشتن صحیح دانش آموز بیشتر مربوط به دلیل اختلال یا ضعف در حافظه ی بصری و  شنیداری می باشد. برای تقویت حافظه ی دیداری ، آموزش نقاشی ضروری است.

علل نارسانویسی:

1- بسیار نزدیک یا دور بودن بازو به بدن

2- بسیار سفت کردن شصت یا دست

3- خیلی دور یا نزدیک بودن به کاغذ

4- فاصله ی خیلی زیاد انگشتان از نوک قلم

5- صحیح نبودن جهت کاغذ (10 تا 15 درجه نسبت به بدن)

6- درست نبودن جهت حرکت قلم

7- هدایت قلم به تنهایی توسط انگشتان

8- فشار دادن بیش از حد انگشت سبابه

9- استفاده از قلم نامناسب

10- حرکت بیش از حد تند یا کند قلم (حرکت یکنواخت)

11- بیش از حد شل نگه داشتن قلم

12- استفاده ی صحیح از کتف و بازو و ساعد (حرکت هماهنگ)

13- حرکت بیش از حد قلم به طرف راست یا چپ

14- بیش از حد اُریب یا راست گرفتن قلم

15- بیش از حد سفت گرفتن قلم

16- فشار بیش از حد به نوک قلم (نوک قلم کاغذ را لمس کند)

17- وضعیت نامناسب کاغذ و بدن و بازو و ساعد دست و سر و تنه و پاها و انگشتان

برای ترمیم نارسانویسی:

1- استفاده از روان نویس و کشیدن اشکال هندسی

2- استفاده از وایت برد یا گچ نرم

3- وضعیت صحیح نشستن

4- لبه ی کاغذ یا دفتری که در روی آن می نویسید با لبه ی پایین
میز تحریر، زاویه ای در حد 15 درجه داشته باشد

5- نحوه ی مداد دست گرفتن باید صحیح باشد (مداد باید بین انگشت شصت و انگشت اشاره قرار گرفته باشد و از قسمت تراشیده گرفته نشود)

این روش برای هماهنگی بین چشم و دست بسیار مفید می باشد:

برای تقویت انگشتان دست از کودک بخواهید دست خود را روی پتو بگذارد و هر کدام از انگشتان را با ثانیه های ساعت بر روی پتو کمی فشار بدهد.

هر کدام از انگشتان را به رنگ های مخصوص آغشته کند و روی کاغذ با نوک انگشتانش شکل های هندسی (مربع، مستطیل، دایره و...) رسم کند. همینطور هر کدام از انگشتان را روی یک جسم نرم (مانند لباس کاموایی) فشار دهد (حدود 5 ثانیه)

نکته: تجارب دیداری تأثیر زیادی در املای کلمات در کودک
می گذارد. بنابراین عدم پیشرفت تحصیلی دانش آموزان غالباً به دلیل اختلال یا ضعف در توانایی حافظه ی بصری و شنیداری مربوط
می شود. برای تقویت حافظه ی دیداری و شنوایی آموزش نقاشی و موسیقی ضرورت دارد. 

نارسا نویسی:

نارسا نویسی یکی از علت های عمده ی نوشتن می باشد و باید راه حل ارائه شود.

خطاها و علل نارسا نویسی:

1- بسیار نزدیک یا دور بودن بازو  به بدن

2- بسیار سفت کردن شصت یا مچ دست یا انگشتان به قلم

3- خیلی دور یا نزدیک بودن به کاغذ

4- فاصله ی خیلی زیاد انگشتان از نوک قلم

5- صحیح نبودن جهت کاغذ (10 تا 15 درجه نسبت به بدن)

6- درست نبودن جهت حرکت قلم

7- هدایت قلم به تنهایی توسط انگشتان

8- فشار دادن بیش از حد انگشت سبابه

9- استفاده از قلم مناسب

10-حرکت بیش از حد تند یا کند قلم ( حرکت یکنواخت باشد)

11- استفاده ی صحیح از حرکت کتف و بازو و ساعد (حرکت هماهنگ)

12- حرکت بیش از حد قلم به طرف راست یا چپ

13- بیش از حد اریب یا راست گرفتن قلم

14- بیش از حد سفت گرفتن قلم

15- فشار بیش از حد نوک قلم به کاغذ ( فقط نوک قلم کاغذ را لمس کند) 

16- وضعیت نامناسب بدن نسبت به کاغذ

برای ترمیم نارسا نویسی:

1- استفاده از روان نویس و کشیدن اشکال هندسی

2- استفاده از وایت برد یا گچ نرم

3- کشیدن خطوط با فشارهای مختلف به نوک قلم (کشیدن خطوط باید با فشار 10 درجه تا فشار 90 درجه  تمرین شود.

نکته: هنگام نوشتن دانش آموزان باید با کمترین فشار بر روی نوک قلم (10%) بنویسند. همینطور هنگام گرفتن قلم با انگشت سبابه و شصت، نباید فشار بیش از 10%  استفاده کنید. سعی کنید مچ دست ساعد و بازو راحت و آزاد باشد.

مشکل غلط املائی:

علت اصلی نمره ی پایین املاء در برخی دانش آموزان، کمبود مطالعه است. چرا که دانش آموزی که کمتر کتاب خوانده، چشمش با کلمات ناآشناست.

مشکل بدخطی دانش آموزان:

علت عمده ی بدخطی دانش آموزان این است که ما نتوانسته ایم با
شیوه ای ساده و درست به دانش آموزان کمک کنیم. در اینجا به کمک دایره حروف فارسی را آموزش می دهم.

آموزش حروف فارسی و انگلیسی به وسیله ی دایره:

نکته: شیوه ای که برای روان نویسی دانش آموزان ارئه شده،
می تواند در ورزش هم بکار رود. مثلا توپ والیبال را با 10 درصد فشار با دو دست به زمین بزنید و به تدریج در هر نوبت فشار را 10 درصد بیشتر کنید تا به 100 درصد برسید. همینطور در ورزش کشتی می توانید به وسیله ی دست ها فشار وارد شده به حریف را از 10 درصد شروع کنید و در دفعات بعد در هر نوبت اجرا 10 درصد فشار را افزایش دهید.

نقش معلم:

امروزه در جامعه ی معلمان نقش ویژه ای در آموزش دانش آموزان بر عهده دارند. به هر حال اغلب  والدین در برابر این مسئولیت از اطلاعات و دانش کافی برخوردار نیستند و مشتاق اند که بدانند چه باید بکنند.

ریاضی را به دنیای واقعی مربوط سازید:

یک شکایت معمول دانش آموزان آن است که مواد درسی که به آنها آموزش داده می شود، آنچنان دور از ذهن و بی معناست که هیچ ارتباطی با زندگی واقعی ندارد. اگر چه بسیاری از مفاهیم  و مسائل ریاضی مفید و عملی هستند. اینجاست که معلم می تواند با نشان دادن نقش ریاضی در زندگی واقعی به دانش آموزان کمک کند.

- خرید از بقالی پُر از مسائل ریاضی است. خریداران اجناس را انتخاب می کنند، کل قیمت ها را محاسبه می کنند و غیره.

چگونه در هنگام خرید به تمرین ریاضی بپردازید:

1- از بچه ها بخواهید با توجه به قیمت مواد غذایی صبحانه (نان، پنیر، شکر، چای و...) یک وعده صبحانه را محاسبه کند. همچنین هزینه ی وعده های دیگر غذا (ناهار،شام، عصرانه، چاشت) را محاسبه کند.

2- از کودکان بخواهید با توجه به فیش آب، برق، گاز، تلفن، هزنیه ی یک ماه را محاسبه کنند. همچنین هزینه ی یک روز چگونه محاسبه می شود.

3- از کودکان بخواهید در وزن کردن اقلامی مانند سبزی، حبوبات و... به شما کمک کنند.

4- از کودکان بخواهید قیمت 5 عدد نان را با توجه به قیمت یک عدد نان محاسبه کنند و اگر پولی که به نانوا می دهند، بیشتر از قیمت نان است، چقدر از پول باقی می ماند. متذکر شوید که کمی ریاضی دانستن موجب آن می شود که کمتر سر شما کلاه برود.

5- به کودکان بگویید، چگونه به نسبت تعداد افرادی که در جشن تولد دعوت شده اند چه وسایلی باید خریداری شود و از هر کدام چقدر باید خریداری شود و چرا؟

6- از آنها بپرسید پختن یک تخم مرغ چقدر طول می کشد. برای یک کودک بسیاری از این مهارت ها تازه و جالب است.

7- از بچه ها بخواهید صفات آدم های خوب و بد را با هم مقایسه کنند.

8- از بچه ها بخواهید یک خط زمانی رسم کنند که نشان دهد هر کاری را در چه زمان باید شروع کنند تا بتوانند همه ی کارها را به موقع انجام دهند.

9- از آنها بخواهید اندازه ی اعضاء بدن یک بچه ی دو ساله با یک بچه ی ده ساله را با یکدیگر مقایسه کنند. همچنین وزن افراد نسبت به قد آنها چقدر است. آنها باید بدانند اضافه وزن منطقی نیست و چه معایبی دارد.

10- از کودکان بخواهید چگونه اندازه ی یک مهره ی پیچ را با انبرقفلی تنظیم می کنند.

11- بگذارید بچه ها مقایسه کنند صندلی کودکان با بزرگ سالان چه تفاوتی دارد.

تمرین ریاضی به هنگام پختن غذا:

1- اندازه ی ظرف پختن غذا برای 4 نفر چه اندازه است؟ از کودکان بخواهید تا هر ظرف و وسیله ی مناسب را شناسایی می کنند.

2- از کودکان بزرگتر بخواهید تا همه ی اندازه گیری های مواد لازم برای پختن غذا را با یک پیمانه و یا یک قاشق (نمک و ادویه)
اندازه گیری کنند.

3- از کودکان بخواهید تا دستورالعمل یک نوع غذا را برای چهار نفر با دستورالعملی برای هشت نفر یا شش  نفر تبدیل کنند تا همه ی
اندازه های لازم را بدست آورند. یا اینکه دستورالعمل هشت نفر را برای چهار نفر (نصف) محاسبه کنند. این کاری است که در آن جمع و تفریق، ضرب و تقسیم مقادیر در زندگی واقعی آشکار می شود.

4- از کودکان بخواهید زمان پختن غذا را در نظر داشته باشند.

5- از آنها بپرسید یک ظرف شیرینی (کیک تولد) یا یک ظرف میوه را چگونه می توان برای هشت نفر به طور مساوی تقسیم کرد (تقسیم کردن دایره به هشت قسمت) تا تعداد مشخصی از قطعات شیرینی هم اندازه باشند. همچنین برای هر فرد با توجه به سن و وزن چه مقدار میوه و شیرینی لازم است. اجازه بدهید بچه ها محاسبه کنند.

6- از کودکان بخواهید زمان بندی مراحل تهیه غذا را مشخص کنند.

7- از کودکان بخواهید محاسبه کنند که برای هشت نفر مهمان چند قاشق و چنگال لازم است.

8- از بچه های بزرگ تر بخواهید تا اشیاء روی میز را کاملا و یا در حد امکان متقارن بچینند.

برای ریاضی دلایل عملی ارائه دهید:

عمدتا کارهای دستی (انواع ماکت ها، سفال گری، طراحی و...) اغلب نیازمند پیگیری گام به گام دستورالعمل است. اینان ابزار بسیار خوبی برای یادگیری کودکان به حساب می آیند. بنابراین رشد و توسعه ی فکری کودکان مدام و پیوسته نیاز به تجربه و آزمایش دارد.

قبل از اینکه کودکان آمادگی ساده ترین جمع وتفریق را روی کاغذ بدست آورند، باید هزاران تجربه ی فیزیکی با اشیاء واقعی داشته باشند. با طرح این سئوال ها به دانش آموز کمک می کنید تا بین مفاهیم مختلف ارتباط برقرار کند و شناختی بنیادی از دنیای واقعی اطراف خود کسب کند. کودکان باید از این مرحله ی تجربی رشد و پیشرفت عبور کنند تا بتوانند پس از آن به تفکر انتزاعی برسند. تفکری که در بسیاری از مقوله های ریاضی به آن احتیاج دارند.

برنامه ریزی مسافرت ها را بر عهده ی کودکان بگذارید:

1- ابتدا قصد و مدت زمان مسافرت را تعیین کنید

2- از کودکان بپرسید چه وسایلی برای مسافرت لازم است

3- از کودکان بپرسید اگر مقصد مسافرت 1000 کیلومتر با شهر شما فاصله داشته باشد و ماشین شما درهر 100 کیلومتر نیاز به 5 لیتر بنزین داشته باشد، چند لیتر بنزین تا مقصد لازم است

4- اگر باک ماشین 40 لیتر بنزین ظرفیت داشته باشد و قیمت هر لیتر بنزین 700 تومان باشد، پر کردن باک خالی اتومبیل چقدر هزینه دارد؟

4- قبل از پر کردن باک ماشین اگر 500 کیلومتر با اتومبیل رانندگی کرده باشید، چقدر بنزین مصرف می شود؟

5- از کودکان بپرسید، اگر با سرعت 80 کیلومتر در ساعت رانندگی می کنید، چند ساعت طول می کشد تا مسافت 300 کیلومتری را طی کنید؟

6- از کودکان درباره ی علائم راهنمایی رانندگی بپرسید و این علائم با جاده ها چه تناسبی دارند؟

7- نقشه ی راه ها را به کودکان بدهید و از آنها بخواهید، مسیر مسافرت را مشخص کنند و نزدیک ترین شهر بعدی را پیدا کنند. اینها راه های خوبی برای مطرح کردن ریاضی در زندگی عملی کودکان است.

تخمین:

کنار یک جاده توقف کنید و از کودک بخواهید 1 دقیقه تعداد
اتومبیل هایی که از جاده عبور می کنند را شمارش کند و آن را در یک ساعت و یک روز و یک هفته و یک ماه تخمین بزند.

بازی های سفری:

همه ی اعضای خانواده سعی کنند نام شهرهایی را بگویند که چهار حرفی هستند. حالا شهرهایی که پنج حرفی هستند. تعیین کنید چه شهرهایی مجاور شهر شما هستند. با نگاه کرده به نقشه، شکل شهرها و کشورها را با یکدیگر مقایسه کنید.

از کودکان بخواهید برای خود برنامه ریزی کنند:

یکی از راه های رشد درک و فهم بهتر زمان، تشویق کودکان به برنامه ریزی برای کارها و وقایعی است که برای آنها اهمیت دارد. در اینجا چند نمونه را ارائه می دهیم:

1- بر اساس برنامه درسی، آنها را تشویق کنید تا برای خود
برنامه ریزی کنند.

2- بر اساس فهرست برنامه های تلوزیون و ساعاتی که در روز مجاز به دیدن تلوزیون هستند، حق انتخاب برنامه های تلوزیونی را به آنها بدهید و به آنها گوش زد کنید که در صورت عدم دقت در اجرای برنامه های خود مجبور است به جای تماشای تلوزیون کار عقب افتاده را جبران کند.

3- درباره ی کارهای مختلف روزانه و مدت زمان انجام هر کدام از آنها بحث کنید.

4- اگر آماده شدن برای رفتن به مدرسه سخت است. از کودکان بخواهید یک خط زمانی برای خود رسم کنند تا هر کار لازم را در مدت زمان مناسب انجام دهند. اما خط زمان را متناسب با واقعیت ها رسم کنید.

دو شکل از برنامه ریزی روزانه:

الف- برنامه ریزی کالواسی: یعنی کارهای روزانه را مانند برش های کالواس تقسیم بندی کنید.

ب- برنامه ریزی پنیری: یعنی در هنگام اجرای هر کاری (مطالعه، ورزش و...) مانند سوراخ های روی پنیر، لحظاتی ( 3 تا 7 ثانیه) را برای استراحت به مغز قرار دهید.

پول توجیبی:

قبل از اینکه مسأله ی پول توجیبی را برای بچه ها یکسره منفی بدانید، به این فکر کنید که اگر بچه ها برای خود پول داشته باشند که
پس انداز یا خرج کنند، بهتر به ارزش آن پی خواهند برد. باید
متوجه ی این نکته باشند که حد و مرز معقول و محدودی برای خرج کردن وجود دارد. پول هر چقدر کمتر باشد، ارزش آن بیشتر است.

خوب است، برخی کارهای خانگی را به آنها بسپارید و پاداش تعیین کنید. اما برخی کارهای خانگی بدون مزد هستند. مثلا مرتب کردن کیف مدرسه، مرتب و منظم بودن وسایل شخصی، قرار دادن ظرف غذا درون ظرف شوئی و...

برای پس انداز برنامه ریزی کنید:

کودکان زرنگ برای خرید وسایل مورد علاقه ی شان، پول
توجیبی شان را پس انداز می کنند. اگر فکر می کنید، وسیله ی مورد علاقه ی آنها لازم است به آنها کمک کنید در یک برنامه ی زمان بندی شده بتوانید وسیله ی مورد علاقه ی خود را بخرند. دانستن
شیوه ی پس انداز یکی از آن مهارت های زندگی واقعی است که برای بقاء یک فرد بالغ اهمیت حیاتی دارد. با کمی فکر و ابتکار، راه هایی به آنها پیشنهاد کنید.

مسأله: انتخاب عملیات

آیا وقتی با مسأله ی ریاضی مواجه می شوید، ذهنتان خوب کار
می کند. هر مسأله با مسأله ی دیگر فرق دارد. بسیاری از مسائل نیازمند انجام چند عمل هستند. (جمع و تفریق، ضرب و تقسیم)  دانستن اینکه چه عملی را برای حل هر مسأله لازم است، کلید حل آن مسأله است. برای حل هر مسأله ابتدا باید مسأله را به دقت بخوانید و سپس تصمیم بگیرید: چه چیزی می دانم؟ و پاسخ آن چیست؟ نکات کلیدی در درک و حل مسأله کمک می کنند آن را کشف کنید. اما راه حل مسأله به شیوه ی حدس و بررسی شما بستگی دارد.

البته گاهی مسائل چند مرحله ای هستند و نیاز به تجزیه ی دقیق دارند. وقتی مسأله ای را درک می کنید، بیشتر این مراحل را در ذهن خود انجام می دهید. به هر حال زمانی که با مسائل پیچیده، مواجه می شوید با خطاهایی مواجه خواهید شد که تنها پاسخ بخشی از مسأله را
می دانید.

در حل مسأله چند مرحله ای، بهترین شیوه  برای حل آن تجزیه ی مسأله به چندین قسمت و یافتن مسائل راه حل نهایی است.

طبقه بندی اطلاعات:

برای فهم طبقه بندی اطلاعات، ذهن دانش آموز را به نظم وسایل آشپزخانه معطوف کنید. برای مثال وقتی که قاشق ها و کاردها و چنگال ها و دیگر وسایل خانه را جدا کرده و سر جای مخصوص خودش قرار می دهید. همچنین از آنها بخواهید مواد غذایی داخل یخچال را مرتب کنند. آنها می توانند کتاب های قفسه ی کتابخانه را هم مرتب کنند. همچنین از کودکان بخواهید جوراب ها را جفت کنند و در محل جای خودش قرا دهد. به آنها یادآوری کنید که اگر جای اشیاء سر جای خودش نباشد چه اتفاقی می افتد. مثلا اگر کنترل تلوزیون در جای ثابتی نباشد، همه ی اعضاء خانواده در هر نوبت باید به دنبال آن در یک گوشه ای اتاق بگردند و این کار را مشکل می کند. بنابراین منطقی است که هر وسیله ای سر جای خودش باشد.

البته ما می توانیم طبقه بندی های آگاهانه تری را به کودک بیاموزیم. به تدریج کودک می آموزد که بر اساس فرم و محتوای نکات درس، به شیوه ای درست آنها را در کنار هم قرار دهد.

مرتب کردن مطالب:

وقتی کودک می خواهد چند جلد کتاب را داخل قفسه قرار دهد، ناچار است آنها را مرتب کند تا کتاب ها به طور خاصی در کنار یکدیگر قرار بگیرند. بسیاری از مفاهیم علمی دارای ترتیب معینی هستند. کودک برای درک مطلب، باید مفهوم ترتیب را درک کند. او می تواند مطالب را بر حسب صفات آنها مرتب کند. در اینجا هر جزء از مسأله نیازمند ارتباط با جزء دیگر است تا مفهوم خاصی را القاء کند. انجام این مقایسه نه تنها به درک مفهوم کل مطلب کمک می کند، بلکه تجربیاتی در درک اجزاء به هم مرتبط به دست می آورد.

ویژگی های نکات کلیدی:

کلمه یا نکته ی کلیدی همان طور که از نامش پیداست، همچون کلیدی است که بدون آن قفل مطالب باز نمی شود.

سیستم هشت مرحله ای مطالعه:

1- نگاه اجمالی به کل کتاب:

در ابتدای سال تحصیلی که تازه می خواهید شروع به درس خواندن کنید. در این مرحله کتاب را با یک بررسی اجمالی و مختصر به این صورت که بدانید درباره ی چیست؟ چند فصل دارد؟ کتاب چند صفحه دارد؟ هر فصل چند صفحه دارد؟ ارتباط فصل ها با یکدیگری چیست؟ هر فصل چند تیتر اصلی و فرعی دارد؟ مفهوم تیترهای اصلی و فرعی در هر فصل چیست؟ اکنون یک سری سؤالات از این دست را بدست آورده اید. این مرحله ممکن است یک دقیقه طول بکشد، ممکن است دو دقیقه طول بکشد و یا شاید پنج دقیقه یا بیشتر زمان نیاز داشته باشد. مدت زمان این مرحله بستگی به حجم کتاب دارد و باز هم تکرار می کنم بعد از اولین بار هر دفعه که خواستید مطالعه کنید نیازی به انجام این مرحله نیست، فقط یک بار برای اولین و آخرین بار کافی است.

2- بررسی اولیه ی فصل یا یک بخش از کتاب:

در مرحله ی دوم آن فصل یا بخشی را که قصد مطالعه ی آن را دارید، انتخاب کنید. بعد عنوان فصل را نگاه کنید. تیترها و جاهایی که
درشت تر از کلمه ها یا جمله های دیگر هستند را مورد توجه قرار دهید و در انتهای هر فصل هم اگر خلاصه یا نتیجه گیری یا پرسشی وجود دارد به آنها هم نگاهی بیندازید. در این مرحله به هیچ عنوان متن را نمی خوانید. فقط یک سری اطلاعات اولیه از این فصل را بدست می آورید تا ذهن نسبت به آن حساس شود. منظور از اطلاعات اولیه این است که بدانید موضوع مطالب این فصل درباره ی چیست؟

3- سؤال گذاری:

در مرحله ی سوم با توجه به اطلاعاتی که در مرحله ی دوم از فصل مورد نظر بدست آورده اید، چند سؤال در ذهنتان طرح کنید. شاید این سئوالات خیلی کلی و مبهم باشند و یا شاید اساسا جواب آنها درون متن نباشد. هدف از این طرح کردن سؤال ایجاد تمرکز و کنجکاوی در هنگام مطالعه است. چرا که با این کار در مراحل بعد که خواندن متن را انجام می دهید با تمرکز و کنجکاوی بیشتری مطالب را می خوانید.

ضمنا توجه داشته باشید که این کارها اصلا وقت گیر نیست و به زمان زیادی نیاز ندارد. البته هر کدام از مراحل را چند دقیقه یا چند ساعت و یا حتی یک روز فاصله دادن انجام دهید. چرا که می خواهید ابتدا با کلیات کتاب آشنا شوید.

4- خواندن متن:

در این مرحله به هر نکته ی کلیدی که می رسید آن را همان لحظه یادداشت کنید. (ساختار درختی) اما در خواندن هر قسمت، اگر آن را نمی فهمید مکث نکنید و روی آن معطل نشوید و یا به عقب برنگردید که دوباره آن را بخوایند. اما در این مرحله نکات مهم را به صورت ساختار درختی پشت سر هم یادداشت کنید. یعنی با این روش به علت پیوستگی حلقه های زنجیر مطالب به هم پیوسته (علت و معلول) اطلاعات را به راحتی به حافظه می سپارید و به آسانی یادآوری
می شوند.

5- بازنگری:

در این مرحله نکاتی که در مرحله ی قبل یادداشت کرده بودید را یک بررسی مجدد کنید. یعنی ببینید با دیدن این نکات می توانید جملات و مطالب مربوط به آن را به یاد آورید یا نه؟ اگر نتوانستید، مجددا به متن مراجعه کنید.

6- یادآوری:

در این مرحله مطالبی که در مرحله ی چهارم یادداشت کرده اید را بر روی طرح شبکه ای یا درخت حافظه دسته بندی و سازماندهی کنید.

7- طرح سئوالات امتحانی:

در این مرحله یک امتحان از خودتان بگیرید. یعنی الگویی که در مرحله ی قبل رسم کرده بودید و متشکل از نکات کلیدی است، ارتباط نکات کلیدی را در کل و جزء یادآوری کنید.

8- مرور درس:

در این مرحله الگویی که رسم کرده بودید را همانند یک معلم برای خودتان یا شخص دیگر توضیح دهید.

عوامل منفی درس:

مسأله ی اصلی این است که وقتی اجبار و تنبیه تهدید آمیز و یا وضع قوانین خشک در کلاس حاکم باشد، انگیزه ی دانش آموزان را تضعیف می کند. متأسفانه چنین شرایطی وضعیتی را به وجود
می آورد که برای سلامت روانی دانش آموز مضر است. اشتباه بزرگی است که فکر می شود با اجبار انگیزه ی درونی دانش آموز (حس وظیفه) برانگیخته می شود. اما عوامل بازدارنده عبارتند از:

1- اضطراب: (استرس)

هیچ چیز مثل استرس، روند فکر را مختل نمی کند. به طوری
که جریان فکر، تمرکز خود را از دست می دهد. دانش آموزان اضطراب پذیر هستند و به تدریج در دوره های بعدی و میانسالی اضطراب یکی از عوامل آزار دهنده ی زندگی آنها خواهد شد.

2- تحقیر:

معلمان و والدین کم تجربه این نکته را مد نظر داشته باشند که اگر دانش آموز تحقیر شود، نمی تواند بر جریان درس متمرکز شود. تحقیر کردن یعنی جلوی پرواز را گرفتن. تحقیر باعث می شود که جرأت و جسارت از کودک سلب می شود. تحقیر کردن به معنای کشتن شخصیت دانش آموز است.

همچنین والدین متوجه باشند، تشبیه کودک به حیواناتی مانند: خر، الاغ، گاو، عنتر و گوساله و میمون و سگ و غیره که در برخی از خانواده ها با عصبانیت، رواج دارد در خلق و خوی کودک اثر
می گذارد. لذا از والدین و همه ی افراد تقاضا می شود که شخصیت انسانی کودکان را لگد مال نکنند و در هنگام اشتباه با تذکر تربیتی
می توانید موفق تر باشید. تحقیر و تمسخر در روحیه ی دانش آموز اثر سوئی می گذارد و از رشد عقلی وی می کاهد. شاید چنین کودکانی در آینده، دیگران را با چنین الفاظ نامعقولی صدا کنند. چرا که
بعضی ها به آن عادت کرده اند و همه ی حرف ها و حرکات بزرگترها را مانند کامپیوتر در خود ضبط می کنند و همان را بعدا منعکس  و ارائه می دهند. این موضوع مؤید آن است که کودکان پس از پایان فیلم، از هنر پیشه ها تقلید می کنند و ادای آنها را در
می آورند.  بنابراین والدینی هم هستند که فرزند خود را آنقدر سرزنش می کنند که طفلک گیج و از خود مأیوس می شود. اما گروه دیگر آنچنان از فرزند خود تعریف و تمجید می کنند که خودخواه و مغرو بار می آیند.

3- خفقان و ترس:

ترس و خفقان عاملی برای جلوگیری از تفکر و محرومیت دانش آموز از تخیل است. بنابراین معلمان و والدین باید در موقعیت هایی که بدست می آورند دانش آموز را به دور از محیط خفقان آور، مورد آموزش و تربیت قرار دهند. چرا که این امر، فراهم آوردن نشاط و شادابی را باعث می شود.

4- تنبیه:

بعضی از معلمان و والدین، کودک را با گوش کشیدن، پس گردنی زدن و... تنبیه می کنند. باید تفهیم کرد که مراحل تربیت با حفظ شخصیت کودک صورت پذیرد.

صداقت با دانش آموز:

دانش آموزان در تشخیص بی صداقتی بسیار تیزند و به همین جهت هم حقیقت ناقص یا سفسطه را زود تشخیص می دهند. آنها خیلی دلشان می خواهد که به بزرگسالان اعتماد کنند. اما اگر یکی دو بار متوجه شوند که باید درباره ی آنها شک کنند، عقب نشینی می کنند. سعی کنید در کوچکترین چیزها هم صداقت را رعایت کنید.

دانش آموزان دوست دارند مورد اعتماد باشند:

دانش آموزان دلشان می خواهد، بزرگترها به آنها اعتماد کنند. آنها  دوست دارند که قبولشان داشته باشند. آنها دوست دارند خود را تا حد انتظار بزرگترها بالا بکشند. بدون شک آنها دوست دارند، دیگران احساس کنند وجودشان مفید است. در چنین مواردی باید مسئولیت را متناسب با سن و شخصیت او واگذار کنیم. باید کارهایی به او بدهید که در حوزه ی توانایی اوست. در این صورت دانش آموز اعتماد به نفس پیدا می کند.

اطلاعات اولیه:

برای کسب اطلاعات اولیه باید دقت کنید که این اطلاعات،
ویژگی های لازم را داشته باشد. باید به خاطر داشته باشید که اطلاعات اولیه قرار است در دانش آموز شور و رغبت ایجاد کند. اطلاعات اولیه به شکلی خوب و دوست داشتنی شوق دانش آموز را برای فراگیری بیشتر افزایش می دهد.

هر چقدر می توانید اطلاعات اولیه، سطحی و ابتدایی باشند. مثلا قبل از اینکه فرمول فیزیک را تدریس کنید به دادن اطلاعات اولیه در مورد اجزائ تشکیل دهنده ی فرمول صحبت کنید و ارتباط آنها را با یکدیگر توضیح دهید. هر چقدر اطلاعات اولیه دانش آموز در
زمینه ی یک موضوع بیشتر باشد، خود به خود تمرکز بهتری خواهد داشت. این همان ارتباط و علاقه و میل به فراگیری است. بنابراین وقتی می خواهید موضوعی را درس دهید، یکباره به سراغ فرمول مسأله نروید.

جریان حرکت ماشین:

1- چرخ ها = جلوبرنده

2- موتور ماشین = محرک

3- بدنه = اصطحکاک

4- باک = منبع سوخت (انرژی)

5- کاربراتور =  تنظیم بنزین

6- رادیاتور = خنک کننده ی موتور و...

اگر بخواهیم درباره ی فیزیک صحبت کنیم باید بگویم اصل فیزیک درباره ی اندازه گیری انرژی است. حال آنکه در فیزیک جابجایی (مسافت)، زمان، اصطحکاک، سرعت و... قابل اندازه گیری و محاسبه است.

عامل مؤثر کدام است؟

باید همیشه به خاطر داشته باشید که هدف از مطالعه جدول مندلیف این است که بدانید با افزایش عدد اتمی، شعاع اتم چه تغییری می کند.

هدف من این است که بدانم فرق بین آینه ی محدب و مقعر چیست؟

هدف من این است که بدانم فرق جلگه و آبرفت چیست؟

هدف من این است که بدانم فرق غزل و مثنوی چیست؟

هدف من این است که بدانم  موجودات زنده چگونه زندگی می کنند. همینطور وضعیت اندامی درونی آنها چگونه است؟ (زیست شناسی)

نقش اصلی درس های مختلف در فهم آنها:

فیزیک = اندازه گیری انرژی

شیمی = شناخت اسرار درون مواد (آرایش اتمی): برای فهم بیشتر لازم است به ساختار پل ها و ساختار داربست های فلزی دقت کنید.

هندسه = شناخت مفاهیم اشکال هندسی ( مربع، مستطیل، مثلث و...) و اثبات آنها

ریاضی = شناخت ترتیب منطقی حل مسأله (استدلال منطقی) و...

نقش حالت ها در تمرکز حواس:

هنگام مطالعه باید از لحاظ جسمی و ذهنی آماده باشید. باید حالت های خاصی داشته باشید که با عملکردتان هماهنگ باشد. روانشناسی
حالت ها و رفتارها را شرح می دهد.

اگر می خواهید مبارزه کنید، ابتدا باید حالت جنگیدن را به خود بگیرید. اگر می خواهید جسمی را از زمین بلند کنید، ابتدا باید وضعیت پاها و دست ها در شکل و حالت مناسبی باشند. اگر
می خواهید مطالعه کنید باید ذهن و جسمتان را آماده کنید. معلمی را به خاطر بیاورید که مطالب را به زبان خوشایند به شما انتقال می دهد

وقتی که مشغول خواندن هستید، مانند همان معلم مطالب را به شکلی زیبا برای خود بیان کنید و در خود علاقه ایجاد کنید. (حس و حالت)

پرورش دقت و حواس دانش آموزان:

معلم باید، قبل از اینکه درس را شروع کند از دانش آموزان بخواهد تا دانش آموزان نگاهی اجمالی به کتاب بیندازند تا ذهنشان را به مسیر کلمات و جمله های مهم درس جدید معطوف کنند. در این مرحله از تیترهای درشت و عکس ها و پرش های آخر کتاب غافل نشوید. توجه داشته باشید روی موضوع  2 تا 3 دقیقه تمرکز کنند.

این کار را برای کسب اطلاعات اولیه و هوشیاری ذهنی دانش آموزان در کلاس انجام دهید. اکنون در دانش آموزان آمادگی ذهنی، کنجکاوی و علاقه مندی ایجاد شده است.

یادداشت برداری در کلاس:

دانش آموزان معمولا به شیوه ی سنتی، جمله های معلم را یادداشت
می کنند. با نوشتن سخنان معلم، عملا از گوش دادن و درک جمله ی بعدی غافل خواهید شد. دانش آموزان باید به صورت اشاره ای مختصر، واژه های کلیدی را یادداشت برداری کنند. اینگونه می توان هم زمان با تدریس معلم، یادداشت برداری کنید. با این کار ذهن
دانش آموز همچنان باز و گسترده و خالی نگه داشته می شود و لحظه به لحظه نکته ای را که فرا می گیرد یادداشت برداری می کند.

دانش آموز باید یادداشت برداری را جدی بگیرد. نه اینکه به خودش بگوید من همه ی این مطالب را هم اکنون به خاطر می سپارم و نیازی نیست که یادداشت کنم و...

صدای یکنواخت:

معلمانی هستند که صدای یکنواختی دارند و موقع تدریس بی تحرکند. این حالت باعث می شود که دانش آموزان تمرکز حواسشان را از دست بدهند و ذهنشان را در مسیر و جاهای دیگر مشغول کنند.

تنفس عمیق:

با تنفس عمیق هم جسمتان سرحال و شاداب می شود و هم تمرکز حواس بیشتری پیدا می کنید.

تمرین پرورش آگاهانه ی فکر:

برای تمرکز فکر توصیه می شود، پرش آگاهانه ی فکر را انجام دهید. دانش آموز به این شکل یاد می گیرد که هر زمان روی یک موضوع خاص فکر کند و به سرعت فکر خود را به موضوع دیگری متمرکز کند.

کنترل تفکر:

گاهی اوقات به مسائلی فکر می کنید که نیازی بر تفکر روی آن
مسأله ی خاص ندارید و یا اینکه فعلا نباید به آن موضوع فکر کنید. برای اینکه بتوانید افکار خود را مهار کنید. فکر کنید بر قطاری سوار هستید و داخل یک کوپه ی قطار نشسته اید و نباید به کوپه های دیگر قطار سرک بکشید و یا اینکه فکر کنید. اگر لازم است به موضوع خاصی فکر کنید. سعی کنید زمان خاصی را برای فکر کردن روی آن موضوع در نظر بگیرید. سپس ابعاد مختلف موضوع را بررسی کنید و در آخر نتیجه گیری کنید. در آخر اگر نتوانستید راه حل مناسبی برای آن موضوع بدست بیاورید با یک فرد خبره و با تجربه در آن زمینه مشورت کنید. حتی لازم است با یک روانشناس مسأله ی خود را در میان بگذارید. در زمان های گذشته نقش روانشناس را بزرگترهای خانواده و افراد مسن تر به کمک افراد می آمدند. اما امروزه لازم است با یک روانشناس مشورت کنید. به هر حال اگر
نمی توانید به موضوع فکر نکنید به خودتان تلقین کنید که این فکر مانند کبوتری است که باید آن را پرواز دهید و از آن رها شوید. مثلا به خودتان بگویید من دیگر نباید به این موضوع فکر کنم و یا اینکه این فکر از ذهن من برو بیرون و من دیگر به تو فکر نمی کنم و
می خواهم ذهنم آزاد باشد. شاید این تجربه را بارها امتحان کرده باشید. هنگامی که کنار ساحل می روید، یک نشاط و شادابی خاصی در لحظات اول در انسان به وجود می آید. دلیل اصلی این است که
جاذبه ها و زیبایی های دریا بر همه ی افکار تسلط پیدا می کند و ذهن شما را برای چند لحظه از مسائل دیگر دور می کند. اما اگر چند روز در کنار ساحل بمانید، دیگر آن جاذبه ی لحظات اول حاصل نمی شود و به تدریج دیدن ساحل به امری عادی مبدل می شود. بنابراین هر انسانی باید سعی کند در هر روز برای خود جاذبه های مثبت پیدا کند و از آنها لذت ببرد. مثلا دیدن دوستان، تمرین موسیقی، نقاشی و ورزش، تمرین خط، دعا و عبادت، انجام کارهای مثبت و کمک به فقیران و ...

دانش زبان بدن:

شاید باور کنید، شاید هم نه. اما روانشناسان بیش از یک میلیون علامت غیرکلامی را تشخیص داده اند. البته این بدان معنی است که علم زبان بدن بسیار پیچیده و پر ازجزئیات است.

در اینجا برخی از موارد کاملا واضح و آشکار، معرفی می شود:

1- حالت چشم ها

2- تنفس

3- حرکات دست و بازوها

4- وضعیت بدن

5- بیان چهره

6- احساس اعتماد به نفس

7- نوع بیان (نوع ارتباط کلامی)

در واقع تفسیر و بیان زبان دانش آموز در یک موقعیت ویژه به عوامل دیگری بستگی دارد که آگاهی از آنها حائز اهمیت است. به عنوان مثال، زمینه ای که در آن دانش آموزان از ارتباط غیر کلامی استفاده می کنند بر پیامی که تلاش می کنند به شما منتقل کنند، اثر می گذارد.

دانش و آگاهی قبلی شما از دانش آموز نیز می تواند اطلاعات زیادی در اختیاراتان بگذارد. چرا که ایده های روشن تری از معنی برخی حالات بدنی خاص او بدست خواهید آورد. همچنین شناخت نقش خنده و گریه در شناخت رفتار دیگران اهمیت دارد. روانشناسان خنده و گریه را به ده درجه تقسیم می کنند که می توان هم نشان دهنده ی احساسات فرد باشد و هم اینکه برای فریب دادن دیگران استفاده کرد.

هر موقع که آگاهی و اطلاعات شما از زبان بدن دانش آموز با نوع خاصی از زبان بدن که با سن دانش آموز ارتباط دارد، آگاهانه تر عکس العمل نشان خواهید داد. به عبارت دیگر منحصر به فرد بودن هر دانش آموز را با روش های متفاوتی بررسی کنید. تنها از تجارب قبلی خود برای تفسیر حرکات دانش آموز استفاده نکنید. شاید تجارب قبلی شما اشتباه باشند. خوب است که همیشه به خاطر داشته باشید، تفاوت ها ی فرهنگی در بیان و تفسیر زبان بدن هر دانش آموز تفاوت دارد.

جعل زبان بدن به منظور مخفی ساختن احساسات: 

فکر می کنم، دانش آموزان به رفتار و حرکات و اشارات غیر کلامی خود توجه می کنند. باید بدانید که دانش آموز هنگام هیجان زدگی از همان شیوه استفاده می کند.

احساس عدم امنیت:

دانش آموز، هنگام مواجه با یک مبارزه احساس عدم امنیت می کند. چرا که نسبت به توانایی خود برای مقابله اطمینان ندارد.

هر قدر امر و نهی با زبان خوش باشد از موفقیت بیشتری برخوردار خواهید بود و پذیرش آن برای دانش آموز با احساس امنیت همراه است.

محبت و عشق ورزیدن:

هر دانش آموز به محبت و دوست داشتن نیاز دارد. این یک نیاز دائمی و حیاتی است. دانش آموزی که دوست داشته نشده، کامیاب نخواهد شد.

برخی والدین فکر می کنند که بهتر است علائم عاطفی در همان دوران نوپایی تحول کودک خاتمه یابند. همچنین معلمان فکر می کنند، هنگامیکه دانش آموزان به دوره ی راهنمایی می رسد، دیگرنیازی به محبت ندارند. آنها (دانش آموزان) احتمالا جلوه های بی مورد عشق و محبت را دنبال خواهند کرد. دلیل این امر آن است که دانش آموز از محبت و عاطفه لبریز نشده است.

حضور معلم:

عملکرد عمومی دانش آموزان را وقتی سر کلاس هستند، مشاهده کنید. اگر آرام به نظر می رسند و چهره و ماهیچه های صورت آنها باز و پاهایشان آرام است، معلوم می شود که روابط عاطفی معلم با آنها سالم است.

علاقه ی خودتان را به آموزش درس جدید نشان دهید و آنها را تشویق کنید درباره ی درس جدید با شما گفتگو کنند. علاقه مندی معلم در دانش آموز این احساس را به وجود می آورد که آینده ی آنها مورد توجه شماست.

واکنش مثبت:

اگر دانش آموز متوجه شود که عملکرد مثبت معلم درباره ی رفتار بد او سنجیده و حساب شده است، سعی در اصلاح رفتارش خواهد کرد. معلم باید این کار را بدون توهین و سرزنش دانش آموز انجام دهد. بنابراین مبارزه ی مستقیم با او روشی پیش روی معلم نمی باشد.

موضوع مهمی که باید به خاطر داشت این است که برخی از
دانش آموزان با ناامیدی به درس گوش می دهند. خیلی بهتر خواهد بود که به آنها بگویید: شاید هنوز چیزی باشد که با دانستن آن بتوانید به نکات اصلی درس آگاه شوید. جملاتی از این دست تمایل شما را به سهیم شدن در هیجانات او مؤثر است. با این وجود ارتباط صادقانه بین معلم و دانش آموز اهمیت دارد. لازم است به آنها بگویید: هر آنچه او را آشفته و ناراحت می کند با شما در میان بگذارد. آن وقت به محض اینکه بفهمد می تواند مشکلات و مسائل ناراحت کننده ی خود را مطرح کند، آنگاه احتمال دارد به درس علاقه مند تر شود.

دروغ گویی:

یقینا مواقعی وجود دارد که دانش آموز به طور عمدی دروغ بگوید. به هر حال به یاد داشته باشید بین دروغ گفتن بچه ها و بزرگسالان تفاوت وجود دارد. بزرگسالانی که دروغ می گویند تمامی دلالت ها و معانی اخلاقی و عملی چنین رفتاری را می دانند. در حالی که در مورد
بچه ها همیشه نمی توان چنین چیزی گفت. بنابراین وقتی دانش آموز را در حال دروغ گفتن می بینید، از خود واکنش تند نشان ندهید. قبل از تنبیه وی درباره ی اینکه چرا او سعی کرده حقیقت را پنهان کند، کمی فکر کنید.

بیشتر دروغ بچه ها ناشی از ترس است. این احتمال نیز وجود دارد که دانش آموز به طور عمد چنین کار اشتباهی را انجام داده باشد. اما وقتی بفهمد که اشتباهش بدون اینکه باعث خشم و یا ناراحتی شما شده، او را مطمئن می کنید از اینکه راستگو باشد، حتی اگر از آنچه
می گوید خوشتان نیاید. اما اگر وحشت از تنبیه در او خیلی زیاد باشد، به سختی تلاش خواهد کرد تا دروغ نگوید. بنابراین نسبت به
دروغ گویی دانش آموزان، چگونه واکنش نشان می دهید؟

این از وظایف معلم است که بداند در برابر دروغ گویی دانش آموز چگونه واکنش نشان دهد. اما به خاطر داشته باشید که اگر واکنش معلم افراطی باشد، در آینده از اینکه چیزی را پیش شما اقرار کند، بیشتر خواهد ترسید و تلاش خواهد کرد تا واقعیت را مخفی کند.

البته ممکن است این احساس به شما دست دهد که مجبورید به طریقی او را تنبیه کنید. البته باید به او بفهمانید که چنین رفتاری به سادگی قابل قبول نیست. اما هر چه دانش آموز بیشتر نگران شود، دروغ گفتن به عنوان یکی از روش های فوری خلاصی از مشکل بیشتر به کار برده می شود.

به دانش آموزان بگویید که قادر به فهمیدن دروغ گویی او هستید و برایش کاملا شرح دهید که هیچ کس به یک دروغگو اعتماد نمی کند. چرا که دروغ گفتن عملی ناپسند است. او را تشویق کنید سنجیده تر عمل کند. سعی کنید از ایجاد فضای رعب و ترس خودداری کنید. چرا که وحشت از معلم باعث دروغ گفتن دانش آموز خواهد شد. مثلا
می توانید به او بگویید: (همیشه از تو می خواهم حقیقت را بگویی حتی اگر این احتمال وجود داشته باشد که من از تو ناراحت شوم) لذا به کودک بفهمانید که گناه دروغ گفتن بزرگتر از اشتباه اوست.

مخفی کردن حقیقت:

هنگامیکه دانش آموز مرتبا مورد ظلم و دیگر روش های سوء استفاده قرار می گیرد، آنقدر از معلم و والدین خود می ترسد که جرأت
نمی کند ظلمی که به او رفته را فاش کند. دانش آموز به دلیل عدم شناخت عکس العمل معلم خود، احساس آسیب پذیری می کند.

نگرانی در چهره ی دانش آموز:

در تمام مدت، دانش آموز احساس افسردگی، آشفتگی و ترس می کند. آنها هیچ راهی برای خلاصی از شر همکلاسی های بدخو ندارند. اگر دانش آموز در چنین شرایطی قرار بگیرد و جرأت نکند راز خود را با معلم خود در میان بگذارد، تقصیر کیست.

اگر مشکوک به وجود یک قلدری و ظلم هستید به دانش آموز اطمینان دهید که از شما کمک گرفتن، علامت نقطه ی قوت اوست. تلاش کنید تا او را نسبت به اهمیت در میان گذاشتن موضوع با معلم و مدیر مدرسه متقاعد کنید. اگر اصرار کرد که موضوع حتما پنهان بماند، در هر صورت به او اطمینان دهید که اینگونه خواهید کرد و حتما آن را پنهان کنید. به هر صورت با مشورت با خودش راه چاره ای بیابید.

تشویق دانش آموزان به مطالعه:

دانش آموزی که به مطالعه عادت دارد و کتاب های زیادی می خواند، سطح معلومات، سواد و فکر خود را پیوسته بالاتر می برد. بنابراین باید دانش آموزان را به سمت مطالعه و کتاب خواندن تشویق کنید تا مطالعه یکی از عادت های روزانه آنها شود.

پرورش اخلاق در دانش آموز:

بزرگان دین و دانشمندان اخلاق همگی می گویند که اشخاص را باید از دوستان و معاشرین آنها شناخت. امام علی (ع) در نهج البلاغه
می فرمایند:

لا تسئل عن المرء واسئل عن قرینه

از شخصیت کسی پرسش مکن،از همنشین او سؤال کن

اُنس و همنشینی با افراد بد به طور حتم اخلاق فرد را به انحطاط
می کشاند و در کمترین آن، ذهن انسان را دچار آشفتگی می کند.

پیشوای بزرگ اسلام حضرت محد (ص) می فرمایند:

جالس الابرار فانک فعلت خیرا حمدوک و ان اخطأت لم یعنفوک

با نیکان مجالست کن که اگر خوبی کردی تو را ستایش کنند و اگر خطا کردی با تو به سختی رفتار نکنند

طبیعت جوان چون خمیر نرمی است که مستعد پذیرفتن هرگونه تأثیرات خارجی و گرفتن اخلاق و عادات اشخاصی که در اطراف او هستند می باشد. یکی از روانشناسان معروف می گوید: مردم راجع به تعلیم وتربیت بسیار حرف می زنند، اما از سرمشق و تقلید که مؤثرترین تعلیم و تربیت است غافل هستند. افکار ناپسند کوچک با گذشت زمان، به گناهان بزرگ فردی و اجتماعی تبدیل می شود.

افلاطون کودکی را که مشغول کار زشتی بود مورد ملامت و توبیخ قرار داد. آن کودک گفت: چرا برای کار کوچکی اینقدر مرا ملامت می کنی؟ افلاطون در جواب گفت: برای آنکه وقتی همین کار کوچک، ملکه و عادت تو شد به کاری بزرگتر دست خواهی زد.

تفاهم همراه با تربیت:

برخی چنین عقیده دارند که یکی از اساسی ترین شروط تربیت کودک، نحوه ی تعامل معلم با دانش آموز است تا تعلیم وتربیت کودک در پرتو آزادی منطقی انجام می گردد. استعدادهای گوناگون دانش آموزان در پرتو احترام متقابل به کمال می رسد.

عقده ها چگونه به وجود می آیند:

بدون تردید، دانش آموزی که در کلاس درس سرکوب می شود به رشد جسمی و روحی او لطمه وارد می شود. گاهی اوقات معلمان بر اساس منطق نارسا، دانش آموز خود را ارزیابی می کنند و یا ایرادهای نابجایی می گیرند. اینگونه معلمان باید بدانند که این
سخت گیری ها از نظر روحی عقده هایی در دانش آموز به وجود
می آورد. هنگامیکه دانش آموز وارد اجتماع می شود و با دنیای جدید ارتباط برقرار می کند، بزهکاری های اجتماعی آنها آشکار می شود. باید سعی کنید به وسیله ی راهنمایی های سودمند و آشنا کردن
دانش آموزان با خوبی ها و زشتی ها به تدریج آنها را با زندگی واقعی آشنا کنید. به خاطر داشته باشید که معلم نقش پیامبران را برعهده دارد. یعنی علاوه بر اینکه معلم علم را به دانش آموز می آموزد، باید به آنها نحوه و نگرش چگونه زندگی کردن را بیاموزد. معلمان باید کوشش کنند نیروی شخصیتی دانش آموزان را به کار اندازند تا مانند یک ماشین خودکار، زشتی و زیبایی را از یکدیگر تمیز دهد و به اراده ی خود از بدی ها گریزان باشد و به خوبی ها گرایش پیدا کند. البته درصد زیادی به رفتار و خلق و خوی معلم بستگی دارد. بنابراین تشریح عواقب زشتی ها و کردارهای ناپسند در سرکوب کردن تمایلات کاذب مؤثر است. بنابراین با اتخاذ روش نرمش و تشویق، رفتار پسندیده را در نظر او جلوه دهید و با تذکرات و دلایل منطقی آنها را از انجام کردار ناپسند بازدارید. این اساسی ترین راهی است که پیشوایان دینی در راهنمایی بشر انتخاب کرده اند. آنها همیشه سعی
می کردند با تذکرات و راهنمایی های سودمند، بشر را به خوبی ها و سعادت دعوت کنند. بدون اینکه آزادی فکر و منطق را از او سلب کنند.

انما انت مذکر لست علیهم بمصیطر

همانا تو راهنما هستی نه تحمیل کننده

تحریک شخصیت:

دانش آموز هر قدر به دوران بلوغ نزدیکتر می شود، تربیت او مراحل حساس تری را طی می کند. دختر و پسری که در آستانه ی بلوغ قرار گرفته اند، وجودشان همانند دریایی است که گرفتار طوفان سهمناکی شده است. رهبر کشتی، در چنین وضعی رسانیدن آن به ساحل نجات است و این کار بسیار حساسی است. برخی از معلمان و والدین در این دوران حساس، باید از سخت گیری ها و یک دندگی خودداری می کنند و سعی کنند نقش یک منجی را داشته باشند. معلم با تجربه در اثر فهم دانش آموز ونوع دوستی، علاقه ی دانش آموزان را به داشتن یک زندگی سالم برمی انگیزد. کمترین سود این کار این است که
زمینه های معاشرت زننده در خارج از محیط خانه و مدرسه خود به خود کاهش می یابد و راه سعادت هموارتر می شود.

معلم به عنوان مشاور و طبیب تربیتی، سعی می کند که در دانش آموز این تصور را به وجود آورد که افکارش نیاز به اصلاح دارد. سپس نقاط ضعف و اشتباهات (اعمالش) کاسته می شود. زیرا با تحریک شخصیت نهفته ی او، وی را به واقعیات متوجه می سازد.

به عبارت دیگر دانش آموز را طوری بار آورید که مسائل مختلف را خوب فهمیده، خودش خواستار تحول واقعی باشد. چنین دانش آموزی حس می کند که شخصا باید سرنوشت خود را بسازد.

نکته ای که نباید فراموش کنید این است که واقعیت دوران کودکی (عدم آگاهی) و نوجوانی (عدم آینده نگری) و جوانی (هیجانات کاذب) را فراموش نکنید. هنگامیکه رفتار دانش آموز با توجه به سن و
تجربه اش قضاوت و داوری شود، موفق تر خواهید بود. اما برخی معلمان بی تجربه می خواهند عوامل و محرک های دانش آموز را با توجه به نظر خود (دریچه ی جهان بینی خود) قضاوت کنند.

رسالت سنگین تعلیم و تربیت:

یکی از عوامل گمراهی جوانان جهل و نادانی (عدم آگاهی) می باشد. در نتیجه آن دقت و احتمامی که در حل مسائل زندگی باید داشته باشند، کسب نکرده اند.

جوانان بدون برخورداری از راهنمایی های سودمند، تکامل جسمی آنها با رشد روحی توأم نمی گردد. لذا به آسانی دچار گرفتاری های اخلاقی و روحی می شوند. این امر در اثر عدم درک و آگاهی بزرگترها، موجب انحطاط و سقوط جوانان می شود.

برای همین بر اثر جهل و نادانی برخی از والدین که چنین گمان
می کنند که موضوع تعلیم و تربیت با سخت گیری انجام می گیرد.

روش غیر مستقیم:

یکی از مؤثرترین روش های تربیتی، در علم آموزش و پرورش بکار بردن روش غیر مستقیم است. در این نوع تربیت بدون اینکه شخص (معلم یا والدین) در صدد تعلیم اصول اخلاقی باشند و بدون اینکه کودک و جوان متوجه باشند با بکارگیری روش های سودمند عملی تربیت صورت می گیرد.

نقش اساسی در این نوع تربیت، رفتار و عملکرد معلم و والدین ملاک داوری جوان قرار می گیرد. یعنی کودک و نوجوان با الگو قرار دادن رفتار معلم و والدین با روشی غیر مستقیم تربیت می شوند.

معلم و والدینی که با رفتار توهین آمیز، همراه با خشونت، دانسته و یا نادانسته همه ی اینها را به کودک و نوجوان آموزش می دهند، چگونه انتظار دارند که آنها رفتار معقولی در دوران جوانی از خودشان نشان دهند. اکنون نتیجه ی عملکرد سالیان گذشته ی خود را می بینید. بنابراین کودک و نوجوان چون فاقد رشد عقلانی هستند، نیروی اقتباس وتقلید در او بسیار قوی است. هر چه را که می بیند، بدون بررسی و تأمل می پذیرد و در نتیجه پس از زمانی هر آنچه را مشاهده کرده، انجام می دهد. یعنی آنچه را که عملا معلم و والدین در پیش پایش گذاشته انجام می دهد.

در خانواده های متوسط و مستمند به دلیل فقدان رشد فکر و
گرفتاری های اقتصادی و خستگی و بی حوصلگی، مجالی برای تربیت کودک و نوجوان باقی نمی ماند. آنها مانند گیاه خودرو رشد
می کنند. آنها به میل و رضای خود در اجتماع فاسد و آلوده و بی بند و بار نمی شوند. بلکه همه ی اینها نتیجه ی عملکرد چند سال معلم و والدین آنهاست. به قول معروف هر چه بکاری همان درو خواهی کرد. در چنین شرایطی ارزش تعلیم و تربیت و راهنمایی معلوم می شود.

اما امکانات تعلیم و تربیت در خانواد های ثروتمند به صورت
کامل تری وجود دارد. اقتصاد کامل، رشد فکری و آشنایی کم و بیش با اصول تربیتی. در چنین خانواده هایی فرصت هایی برای پرورش کودک و نوجوان به وجود می آید. اما متأسفانه گاهی به دلیل آنکه امکانات و پول زیاد در اختیار فرزندان قرار می گیرد، مشکلات گوناگونی به وجود می آید.

منفعت دیگران:

برای تشکیل دادن یک جامعه ی خوب در درجه ی اول باید هر فرد کار خودش را به درستی انجام دهد. بنابراین هر فردی باید
خود پرستی و سود طلبی شخصی را رها کرده، سعی کند وظیفه ای که اجتماع به او محول کرده است را به خوبی انجام دهد. اگر طبیب است سعی کند بیماران را به خاطر تنها درآمد مداوا نکند. اگر معلم و دبیر است، باید تلاش کند در رشد و ارتقاء علمی و فرهنگی فرزندان اجتماع مسامحه کاری نکند. اگر تاجر و بازرگان است. سعی کند به اموال اجتماع دست درازی نکند و نفع اجتماع را بر سود شخصی خود مقدم دارد و به طور خلاصه هر فردی به راستی و درستی وظیفه ی اجتماعی خود را انجام دهد. یکی از دانشمندان اخلاق غربی می گوید: هر قدر که می خواهی از زندگی بهره مند گردی باید در درجه ی اول به دیگران خدمت کنی.

امروزه یکی از مشکلات اجتماعی ما این است که همه به فکر خودشان هستند. به قول معروف هر کس می خواهد گلیم خودش را از آب بیرون بکشد و چیزی که اصلا به آن فکر نمی کند، اجتماع است. آیا فکر کرده اید که ما همگی سوار بر یک کشتی هستیم و اگر کشتی سوراخ شود، همه ی مان ضرر خواهیم کرد. بزرگترین زیانی که از این نوع طرز تفکر عاید می گردد، این است که اصول اخلاقی، انضباطی، بهداشتی و فرهنگی و سایر شئون زندگی رعایت نمی شود.

در روایتی از امام صادق (ع) از رسول اکرم (ص) نقل می کنند، ایشان می فرمایند:

من اصبح ولا یهتم بامورالمسلمین فلیس بمسلم

یعنی هر فردی که فکر خدمت به اجتماع را نداشته باشد، اصولا
نمی توان چنین فردی را مسلمان نامید

کودکان دشوار چگونه به وجود می آیند:

ناگفته پیداست که سهم مهمی از این نوع گمراهی، مربوط به مسامحه و سهل انگاری معلمان و والدین است. چه تربیت صحیح، به مقدار قابل توجهی برای آنها مصونیت به وجود می آورد.

یکی از روانشناسان غربی می گوید: باید به جرأت گفت که پیش از تربیت کودکان دشوار باید اولیاء آنها را تربیت کرد.

روی همین اصل است که اصولا کودکان دشوار را در مقام تعریف کودکانی می گویند که بد تربیت شده اند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که سهم زیادی از انحراف جوانان وابسته به آشنا نبودن پدر و مادر با اصول تعلیم وتربیت است.

کنترل شدید:

برخی از معلمان و والدین، عقیده دارند که باید تمام حرکات و سکنات کودک و نوجوان را بررسی کرد و در جزئی ترین کارها عقاید خود را به او تحمیل کرد. این عده تربیت کودک را بر اساس کنترل شدید می دانند. در نتیجه ی این کار آزادی فکری و عملی کودک سلب
می شود. اینگونه کودکان مانند بردگان اسیر اوامر و نواهی معلم و والدین خود می شوند. نتایج زیان باری که از این نوع تربیت عاید
می شود عبارتند از:

1- در چنین وضعیتی کودک، قیافه ی دفاعی به خود می گیرد

2- زیان دیگر، نابودی شخصیت و استقلال کودک است

3- هنگامیکه تعلیم و تربیت بر اساس زور و تهدید باشد، اثر تخریبی دارد

4- دیگر رابطه معلم و والدین با کودک و نوجوان دوستانه نیست

5- استدلال و دلایل اشتباه کودکان را به آنها گوش زد کنید

6- کودکی که محیط خانه و مدرسه را محیط خفقان و تهدید می بیند به ناچار خود را به دامان دیگران می اندازد که عواقب خطرناک آن بر همگان آشکار است

بالاخره اینکه رفتار تند وخشن بر روحیه ی کودک اثر می گذارد و عقده هایی را در آنان به وجود می آورد که پس از گذشت زمان به شکل طغیان و سرکشی ظاهر می شود.

تربیت بر اساس نوع شخصیت دانش آموز: (رفتار محترمانه)

عده ای از کودکان و نوجوانان، در اثر برخوردار نبودن از معلم و والدین دلسوز و عاقل، دچار انحراف می گردند و به فساد و تباهی
می افتند.

انتخاب رشته ی ورزشی:

 بدون تردید ورزش برای سلامت بدن و پرورش آنها مفید است. با همه ی اینها بسیاری از افراد در انتخاب رشته ی ورزشی، دچار اشتباه می شوند و پس از گذشت سالیان دراز درمی یابند. که نوع ورزشی را که برای خود برگزیده اند به حال آنها مفید نبوده، بلکه زیان هایی را هم داشته است.

نکته ی اساسی این است که هر فردی باید سعی کند، با در نظر گرفتن تناسب جسمی و روحی، ورزشی که برای او نافع است را انتخاب کند. نه اینکه این انتخاب را بر اساس هوی و هوس و ناآگاهانه باشد. مثلا بچه ای که وزن زیادی دارد را به رشته ی شنا نفرستید و یا بچه ای که قد کوتاهی دارد را به رشته ی والیبال نفرستید.

تربیت افراد مختلف:

تمام افراد دارای اشکال گوناگونی هستند. از نظر خصوصیات فردی نمی توان دو نفر را یافت که از هر جهت مانند یکدیگر باشند. این اختلاف در جنبه های روحی به مراتب متنوع است. لذا هر فردی نیازمند یک نوع تربیت خاص است. همانطور که هر مرضی دوایی خاص دارد و هر فرد بیماری دارای نسخه ی خاصی است. تعلیم و تربیت هر کس با دیگران متفاوت است.

به طور مسلم معلمان و والدین کم تجربه که در اثر اشتباهات تربیتی، کودکان و نوجوانان را به بدبختی گرفتار می کنند به اصول تعلیم و تربیت ایمان داشته، دلشان می خواسته که انسان هایی شایسته تحویل اجتماع دهند. اما اشتباه آنها در پیاده کردن آن اصول کلی بر جزئیات بوده است.

راه هایی برای بهبود آینده ی دانش آموز:

بسیاری از والدین به طور ناخودآگاه مایلند فرزندشان همان طوری باشد که آنها می خواهند. حال آنکه باید آن طوری فرزندشان را تربیت کنند که او آمادگی آن را دارد. بنابراین تعلیم و تربیت ظرافت های خاص خودش را می طلبد. چه بسیار پدر و مادرهایی که فرزندان خود را بر اساس هوا و هوس خود به کارهایی واداشته اند که فرزندان آنها کمترین علاقه و انگیزه ای بدان کار نداشته اند. مثلا در انتخاب
رشته ی تحصیلی، رشته ورزش، رشته ی دانشگاهی، انتخاب شغل و یا انتخاب همسر و...

باید گفت، بزرگترین مسئولیت معلمان و والدین این است که در
درجه ی اول، استعداد و نیروی کودک و نوجوان را بسنجند و سعی کنند آنها را مطابق ذوق و علاقه ی فرزندشان، در راهنمایی و تربیت آنها بکوشند. شاید با زور و تهدید تا مدت کوتاهی بتوانید کودک و نوجوان را به راهی وادار کنید، اما پس از مدتی آثار زیان بار آن را مشاهده خواهید کرد.

شخصیت مختلف دانش آموزان:

هر دانش آموز ظرفیت هوشی، سرعت فهم و مهارت های متفاوتی دارد. این صفات به تدریج و با تمرین افزایش می یابد. به شرطی که از منابع واقعی انرژی خود تجاوز نکنند. اگر فکر می کنید در فواصل زمانی مشخصی دانش آموزان نیازمند استراحت هستند، اجازه دهید انرژی خود را به نحوی تجدید کنند

اشخاص حساس:

1- فروتن:

الف – حساسیت شدید

ب- هوش ضعیف

پ- منفعل

2- اهل تأمل:

الف- حساسیت شدید

ب-  تیزهوش

پ- منفعل

3- افراد هیجانی:

الف- تأثیر پذیر شدید

ب- هوش ظریف

پ- فعالیت مستمر

اشخاص فعال:

1- افراد متوسط:

الف-  سرشار از انرژی و نیازمند مصرف انرژی

ب- هدف عملگرا

افراد بی احساس:

الف- هوش نیرومند

ب- تابع روند اندیشه

پ- دارای روحیه ارادی

افراد مختلط:

1- افراد حساس:

الف- حساسیت شدید

ب- روحیه ی فعال

پ- پر جنب و جوش

2- افراد بدون احساس:

الف- روحیه ی نزدیک به افراد حسابگر

ب- قهرمان منفعل

3- افراد بی احساس:

الف- ضعیف و بی ثبات

ب- گاهی شدیدا عملگرا، اما موقتی و گذرا

با در نظر گرفتن این جدول به عنوان پایه ی ارزیابی، ببینید هر
دانش آموز تا چه اندازه در یکی از این قالب ها می گنجد. سپس به تحلیل روان شناختی مفصل هر یک از آنها بپردازید.

تأثیر شباهت ها و تفاوت ها در آموختن:

طبق تحقیقات صورت گرفته، مشخص شده که هر چه شباهت ها و تفاوت های بین مطالب را کشف کنید و تأثیر هر جزء از اجزای متن را بر یکدیگر شناسایی کنید، آنوقت می توان گفت که چگونه همبستگی مطالب با یکدیگر اتفاق می افتد.

زنجیره ی اطلاعاتی:

معلمان باید به دانش آموزان بگویند: هنگامیکه در حال مطالعه و مرور درس ها هستید و مغزتان متوجه ی یادگیری و دسته بندی اطلاعات اولیه است. به تدریج دانسته ها و اطلاعات به شکل
زنجیره ای در می آیند. اینکه اطلاعات به صورت زنجیره ای پشت سر هم قرار می گیرند. در این هنگام کلید واژه ها نقش مهمی ایفا
می کنند.

دانش آموز می تواند بین زنجیره ی اطلاعات، ارتباط برقرار کند:

دانش آموز باید بتواند بین حلقه های این زنجیره ی اطلاعات ارتباط برقرار کند. به این ترتیب کلید واژه ها را به یکدیگر متصل می کند (مثل ارتباط خیابان های اصلی و فرعی با یکدیگر)

هنگامیکه دانش آموز ارتباط بین زنجیره ی اطلاعاتی را شناخت، معنایش این است که مطلب را به خوبی درک کرده است.

نگاه اجمالی و دقیق:

از روش نگاه اجمالی به مطالب استفاده کنید و به دنبال کلمات مهم (کلید واژه ها) باشید. وقتی به کلید واژه برخوردید، کمی مکث کنید
(3 تا 7 ثانیه) و از خود بپرسید: (درباره ی این موضوع چه چیزهایی می دانم؟)

راه های مهم درس:

1- استدلال کنید

2- تجزیه و تحلیل کنید (ارزیابی مسائل مهم)

3- دلیل بیاورید

4- فرض کنید

5- محاسبه کنید (راه رسیدن به جواب)

6- نظر خود را بگویید

7- مقایسه کنید (چه مواردی با یکدیگر ارتباط دارند، چگونه ارتباط دارند)

8- شناخت تفاوت ها

9- علت را توضیح دهید

10- بحث کنید

11- شرح دهید

12- نتایج را بیان کنید

13- ارزیابی کنید (پیدا کردن نکات کلیدی)

14- توضیح دهید (بیان روشن موضوع)

15- بیشتر تحقیق کنید

16- با مثال و نمودار توضیح دهید

17- تفسیرکنید (رابطه ها را پیدا کنید)

18- ماجرا را شرح دهید

19- رئوس مطالب را بیان کنید

20- خلاصه گویی کنید

21- پیش بینی نتایج احتمالی

22- از شواهد اثبات کنید

23- ارتباط بین اجزای درس را پیدا کنید

24- مفاهیم را در تقابل یا قیاس با یکدیگر قرار دهید

25- از سر نخ ها و تفکرات استفاده کنید

26- نسبت به اشارات و نکته ها آگاه باشید

27- به دقت به ساختار جمله بندی سؤال دقت کنید

28- بازنگری کنید

29- پاسخ گویی به طور شفاهی

30- خلاصه ای از هر چه می خوانید تهیه کنید

31- دقت کنید از اصل موضوع اصلی منحرف نشوید

32- سعی کنید بفهمید سئوالات از شما چه می خواهند

33- سئوالات را حدس بزنید

34- هر چند دقیقه یک بار یک فرصت کوتاه (3 تا 7 ثانیه) به خودتان بدهید

35- مرور خود را بر تمرین پاسخگویی به سئوالات متمرکز کنید

36- خودتان تعیین کننده ی معیارهای مطالب باشید

37- خود را بیازمایید

38- از همان آغاز مطالب را با یکدیگر ارزیابی کنید

39- بین مطالبی که یاد گرفتید، ارتباط برقرار کنید

40- اکنون نوبت تلفیق اطلاعات با یکدیگر است

41- نتیجه ای که هر مطلب دارد را در نظر بگیرید

42- فواید دسته بندی اطلاعات

43- زمانی را برای تفکر بر روی روابط اجزاء با یکدیگر بگذارید

44- قبل از هر چیز علل یا عوامل را در مطلب کشف کنید

45- گردآوری همه ی اطلاعات در یک ساختار درختی

46- به فواید این مطلب بیندیشید

47- احتمالات مختلف را بسنجید (واقع بین باشید)

48- فکر های مختلف را بکار بگیرید

49- فراز و نشیب های مطلب را درک کنید

50- مطالب را به قسمت های قابل کنترل تقسیم کنید

51- دستورالعمل مطلب را تنظیم کنید

52- سهم هر جزء را با یکدیگر در نظر بگیرید

53- نکات مهم و طرح اولیه مسأله را آماده کنید

54- باید بدانید دقیقا چه مطلبی را آموخته اید

55- هر مشکلی را فرصتی برای بهبود شرایط در نظر بگیرید

56- موقع خواندن خلاصه برداری کنید

57- منطقی ترین دسته بندی را انجام دهید

58- به تفسیر یافته های خود توجه کامل داشته باشید

59- نحوه ی یادگیری خود را با دیگران مقایسه کنید

60- مطالبی که می دانید نسبت به آنها ضعف دارید، دقت بیشتری کنید

61- مشتاقانه توصیه ها را جدی بگیرید

62- پاسخ گویی به سئوالات را تمرین کنید

63- در جستجوی انتقادات باشید

64- سعی کنید بفهمید سئوالات چه منافعی دارند

65- همانطور که مشغول خواندن سئوالات هستید، اصلاحاتی انجام دهید

66- پس از خواندن متن، فواید مطالب را جستجو کنید

67- اگر باز هم لازم است به مرتب کردن پاسخ ها بپردازید

68- اهداف نویسنده را شناسایی کنید

69- سیستم شناسایی مؤلف را شناسایی کنید

70- به دستورالعمل های مؤلف دقت کنید

71- به طور منظم شیوه ی ارائه ی اطلاعات موجود را مورد تجدید نظر قرار دهید

72- محرک های هر جزء را شناسایی کنید (ارتباط یک جزء با جزء دیگر)

73- چندین سؤال منطقی در نظر داشته باشید

74- برای هر مسأله دلیل منطقی پیدا کنید

75- ساختار منظم عددی برای پاسخ داشته باشید (ارتباط زنجیر وار)

76- مدیریت بر زمان و عملکرد (تنظیم وقت)

خلاصه نویسی:

خلاصه نویسی یعنی فشرده کردن یک متن کم و بیش طولانی به
کوتاه ترین مقدار ممکن. این کار مستلزم درک جوهر متن و در
درجه ی اول مستلزم درون سازی کامل موضوع آن و سپس آفرینش یک رشته فرمول های خلاصله ای است که به روشنی حاوی
اندیشه های اساسی موجود در آن باشد.

در آغاز برای خلاصه کردن باید از متن کمک بگیرید. سپس باید بکوشید تا فقط به یاری حافظه آن را خلاصه کنید. سپس به بهبود ترکیبات ذهنی (اولویت بندی) دقت کنید. عجله نکنید و محتوای درس را تا می توانید یک دست و روشن ثبت کنید.

روش تقسیم و منها و لوزی برای فهمیدن درس:

در این روش تقسیم، ابتدا مطلب مورد مطالعه را به چند قسمت مجزا تقسیم می کنیم و هر بخش را به طور مجزا مطالعه می کنیم و بعد از یادگیری هر قسمت اجزای مختلف را به ترتیب پلکانی با یکدیگر مقایسه می کنیم و عوامل ارتباط هر بخش را با بخش دیگر بررسی می کنیم. اما در روش منها، ابتدا یک جزء اصلی را منها کرده و کنار می گذاریم و اجزای دیگر را با توجه به جزء اصلی با یکدیگر مقایسه می کنیم. برای مثال اگر بخواهید نقش قلب را در بدن بشناسید. ابتدا عضو قلب را از اجزای دیگر منها می کنید و هر عضو دیگر را با توجه به کار کرد قلب مورد مطالعه قرار می دهید. یعنی قلب با هر یک از اجزاء بدن قیاس می کنیم و در پایان نتیجه گیری می کنیم.

اما در روش لوزی ابتدا شروع مطلب را شناسایی کرده و به تدریج دامنه ی اطلاعات خود را درباره ی موضوع مورد نظر پیدا کرده با یکدیگر مقایسه می کنیم. به تدریج حجم اطلاعات بیشتر می شود و هنگامیکه به انتهای یادگیری (نتیجه گیری) می رسید از حجم اطلاعات کاسته شده و نتیجه ی اصلی را بدست خواهید آورد.

عامل پرخوری و پرخوابی:

لقمان حکیم به فرزندش سفارش کرد: فرزندم! اگر معده پر گردید، تفکر به خواب می رود و حکمت لال می شود و اعضاء بدن سست می شوند و باعث ضعف ذهن و جسم می گردد. همچنین خواب بیش از حد نیز سبب اٌفت فعالیت مغز و کاهش یادگیری می شود. پرخوری آدمی را کسل، سنگین و مداومت در آن باعث فراموشی زودرس و کاهش حافظه می شود.

همنشینی و معاشرت:

انسان برای اینکه بتواند یک زندگی خوب داشته باشد، نیازمند آن است که دوستانی داشته باشد.

حضرت علی (ع) می فرمانید:

معاشرت با خردمندان بر شرافت انسان می افزاید و معاشرت با سفیهان موجب فساد اخلاق می شود.

سقراط می گوید:

مصاحبت با خردمند گنج است و معاشرت با جاهل رنج

حق همنشین این است که اگر تصمیم به گناهی گرفت او را از آن باز داری و اگر توجه نکرد از او فاصله بگیرد.

امام علی (ع) می فرمایند:

دوست آدم نادان در رنج و سختی است

سخن دیگر:

همنشین بی خرد مباش که کار زشت خود را زیبا جلوه داده، دوست دارد تو هم مانند او بشوی

معلم با تجربه:

1- معلم با تجربه می داند که هر فردی حق دارد گاهی کج خلق و ناراحت باشد، حتی دانش آموز.

2- معلم با تجربه می داند، گاهی با صدای بلند صحبت کردن دلیل بر مصمم و قاطع بودن نیست.

3- معلم با تجربه می داند، مفهوم نظم ساکت بودن تمام دانش آموزان نیست. یک قطعه موسیقی با مجموعه ای از سازها، منظم ترین حالت ممکن است. بنابراین سکوت محض عقلانی نیست.

4- معلم با تجربه می داند، در بیشتر مواقع لبخند و ابراز محبت
چاره ساز است نه اخم و عصبانیت و داد و فریاد

5- معلم با تجربه، اشتباهات دانش آموزان را بر اساس سن و
تجربه اش از زندگی قضاوت می کند.

6- معلم با تجربه می داند، علت پیشرفت تشویق است نه تنبیه.

7- معلم با تجربه با صدای دلنشین با دانش آموزان صحبت می کند.

8- معلم با تجربه کاری نمی کند تا دانش آموزان بترسند. (نشان دادن چهره ی منفی)

9- معلم با دانش آموزان بدرفتاری و بی احترامی نمی کند. (توهین و تنبیه)

10- معلم با تجربه یک مشاور حرفه ای برای دانش آموزان است.

11- معلم با تجربه با ظاهری مناسب و شاداب وارد کلاس می شود.

12- معلم با تجربه به دنبال نقطه ضعف گرفتن از دانش آموز نیست.

13- معلم با تجربه تنبیه بدنی را سرلوحه ی کار خود قرار نمی دهد.

14- معلم با تجربه مشکلات زندگی شخصی اش را سر کلاس
نمی آورد.

15- معلم با تجربه از بیشتر اشتباهات دانش آموزان بزرگوارانه
چشم پوشی می کند.

16- معلم با تجربه در تمام ابعاد (علمی، فرهنگی، هنری، ورزشی و اخلاقی) دانش آموزان را شناسایی و تشویق می کند. نه اینکه فقط شاگرد اول کلاس را مورد تشویق قرار دهد.

17- معلم با تجربه، خوش رو و خوش اخلاق است.

18- معلم با تجربه ارتباطی دوستانه با دانش آموزان دارد.

19- معلم با تجربه در کسب مهارت های زندگی به دانش آموزان کمک می کند.

20- معلم با تجربه محرم اسرار دانش آموزان است.

21- معلم با تجربه می داند خشونت تولید بی اعتباری می کند.

22- معلم با تجربه سعی می کند گفته هایش جنبه ی مثبت داشته باشد.

23- معلم با تجربه ساده و واضح صحبت می کند.

24- معلم با تجربه با دانش آموزان صمیمانه برخورد می کند.

25- معلم با تجربه به لبخند زدن عادت دارد.

26- معلم با تجربه از الفاظ و کلمات زشت استفاده نمی کند.

27 معلم با تجربه سعی می کند بهترین کارها را انجام دهد.

28- معلم با تجربه می داند کمیت کار مهم نیست، بلکه کیفیت آن اهمیت دارد.

29- معلم با تجربه می داند منظور از تفکر و اندیشه چیست.

30- در آخر هنگامیکه دانش آموز اشتباهی کرد با تدبیر آن را مدیریت می کند.

یک سؤال، آیا نقش معلم را بازی می کنید یا واقعا معلم هستید.

نهاد دانش آموز مانند یک زمین کشاورزی:

شکل گیری دانش آموز، طی سالیان دراز و با یک سری عوامل آموزشی و تربیتی امکان پذیر است. این سیر و دگرگونی ها در طبیعت به نام خاک کشاورزی و زراعی معروف است. اما هر زمینی خصوصیات ویژه ای دارد. از دید درجه ی شوری، درجه ی قلیایی، درجه ی اسیدی، رطوبت پذیری و جنس مواد متشکله ی آن نظیر: رسی، شنی، ماسه ای و غیره. اما در این خاک از ساز و کارهایی با قابلیت و ظرفیت متفاوت استفاده ی بهینه می شود. به عبارت دیگر نهادهای اجتماعی ظرفیت های متفاوتی دارند که با شناسایی در بستر مناسب، سازنده و نوآور خواهند بود.

دانش آموز یک معدن غنی حیاتی است:

دانش آموز را یک معدن که بررسی زمین شناسی بر روی آن صورت نگرفته مقایسه کنید. اگر شما (منظور معلم) یک مهندس معدن توانمند باشید، مسلما پس از چندی مطالعه و بررسی به میزان و عیار مواد موجود در معدن خود پی می برید و راه های اکتشاف و بهره برداری از آن را می یابید.

مراحل شناسایی دانش آموزان:

1- شناخت ظرفیت ها و قابلیت های آنها

2- شناسایی بینش ها و نگرش ها و اعتقادات

3- شناسایی روش های مطمئن، با ظرافت ها و قابلیت های کاربردی و پویا

4- شناسایی مشکلات و معضلات سر راه با ترفندهای مدیریتی

ایجاد احساس امنیت در دانش آموزان:

دانش آموزان نسبت به میزان علاقه و عشق و مودت معلم دلگرم
می شوند و با راحتی خیال در کلاس درس حاضر می شوند. داشتن یک تصویر ذهنی مثبت از معلم، موجب احساس امنیت قلبی و ایمنی در دانش آموزان می شود.

به یاد داشته باشید، اگر به دنبال نقاط ضعف دانش آموزان باشید خطای بزرگی مرتکب شده اید. کلید رمز موفقیت در ارتباط سالم با
دانش آموز آن است که به همان اندازه خودمان را دوست داریم، آنها را دوست داشته باشیم و درکشان کنیم. این عین توانمندی است.

با اعتماد به نفس از بحران ها، فرصت های طلایی بسازید:

بسیاری از معلمان موفق، تصمیم های جدی و حیاتی خود را در نامطلوب ترین شرایط ممکنه ی آن گرفته اند. به خصوص انسان هایی که از شهرت جهانی برخوردارند. مثال در این مورد بسیار است. گاندی، نلسون ماندلا و نظایر آنها.

اما کم نیستند که در جامعه ی ما در سطوح مختلف آن، در شرایط بحرانی با اتکا و اعتماد به نفس خود وتوانمندی های بالقوه ای که در لحظات بسیار نامساعد و نامطلوب، تصمیم های جدی و کارآمدی گرفته اند.

پرهیز از قضاوت های عجولانه:

بسیار اتفاق افتاده است که بر اساس یک مشاهده ی سطحی و یا یک شنود که در راستی ودرستی آن تحقیق کافی نکرده اید، رشته های اُلفت بین خود و دانش آموزی را گسسته و سبب یأس و ناامیدی در دانش آموزی که در سال های اولیه زندگی به سر می برد شده اید. گاهی این قضاوت های عجولانه موجب بیماری های روحی و روانی (افسردگی) در دانش آموز می شود. آیا عقلانی و پسندیده نیست که کمی سنجیده تر عمل کنید.

چگونگی احاطه بر درس:

1- آگاهی از نقشه های ذهنی نویسنده (درک مطلب)

2- بررسی دقیق نظام پنداره

3- یافتن عناصر و مباحث بحث

4- تقسیم مطالب به مراحل کوچک تر و کنترل پذیر

5- ایجاد مهارت ارتباط بین مطالب

6- استفاده از کانال های تجسمی

7- تفسیر نمودن و اداره کردن مطالب

8- توجه به نقطه نظرهای گوناگون

9- شیوه های درک مسائل مختلف

10- شناسایی قصد و هدف مجموعه ی مطالب

11- ایجاد باورهای ذهنی متعادل

12- احساس و برداشت شخصی از مأموریت مطلب

13- برداشت یا پنداره ی شخصی از نظام وسیع تری از موضوع

14- پیدا کردن نقش هر جزء در ارتباط با اجزاء دیگر

15- همخوانی اجزاء مطلب در بخش های مختلف درس

16- روابط میان اجزاء مطلب در ارتباط با هدف

17- سطح منطقی مطالب در چهارچوب درس

18- هماهنگی بین نتایج و کاربردهای گوناگون مطلب

مسائل کلی درس:

1- اهداف چگونه اجزاء را درک می کنند (ادراک مرتبط)

2- روابط اجزاء در یک روند مشترک چگونه است (شیوه ها و شگردها)

3- چگونه اجزاء درس در کنار یکدیگر قرار می گیرند (معیار گروه منسجم)

4- نسبت تقابل اجزاء درس با یکدیگر

5- نسبت تضاد اجزاء با یکدیگر

روش حل مسأله: (آغاز و پایان مسأله)

1- شناسایی فضای مسأله

2- مشخص نمودن اجزاء در محدوده ی فضای مسأله

3- شناخت شرایط موجود و هدف مسأله

4- شناخت راه مناسب برای رسیدن به هدف (الزامات اصلی و فرعی)

5- شناخت روابط و عملکرد اجزاء در کنار یکدیگر (مجموعه عوامل)

6- تدوین خط مشی حل مسأله (راه حل منسجم)

7- پیدا کردن راه حل مناسب با توجه به شرایط (یافتن دستورالعمل)

8- ارزیابی نیازها در حالت مطلوب (تجزیه در برابر تلفیق)

9- چگونگی ارزیابی و داوری مسأله (ضوابط و معیارها)

10- مفهوم مأموریت سازمانی برای حل مسأله (ترکیب کردن اجزاء)

11- راه یا خط مشی رسیدن به هدف

12- شناخت ابعاد گوناگون مسأله (شناخت روش ها یا راه حل های دیگر)

13- سلسله اقداماتی که باید رعایت شود

14- متعادل ساختن روابط اجزاء با یکدیگر (دقت در محاسبه)

15- مدیریت کردن اجزاء یک مسأله (یافتن و حل مسأله)

16- شناخت علت های اصلی و سبب های ناگزیر در حل مسأله

17- یافتن نظام مناسب (شناخت فرمول خاص) برای حل مسأله

18- همسویی وهدایت اجزاء مسأله برای رسیدن به یک هدف (نتیجه گیری ها)

19- رهبری و ارتباط مؤثر بین اجزاء مسأله

20- مهارت طرز استفاده از اجزاء مطلب برای رسیدن به هدف

21- شناخت بهتر روابط اجزاء با یکدیگر

22- شناخت الگوی راه حل

23- ارزیابی و تقویت اجزاء با یکدیگر (چگونگی رابطه ی پیوند اجزاء با یکدیگر)

هر کدام از دانش آموزان با درجات متفاوتی بر درس تسلط می یابند. توانایی دانش آموز در تعامل اجزاء درس با یکدیگر تعیین کننده است. این شیوه به دانش آموز کمک می کند تا به مهارت های بنیادی
دست یابد. در اینجا یافتن مشکلات و ارائه ی راه حل ها در چهارچوب مفهومی درس اهمیت دارد.

بعد از مرور کلی مطمئن شوید که نکته های اصلی مربوط به درس را آموخته اید. به تدریج وارد جزئیات شوید. سپس توجهات منطقی مربوط به درس را مرور کنید و اهمیت تسلط بر مهارت های جدید را بفهمید و درباره ی کاربرد صحیح مهارت تفکر کنید. برای مثال در درس فیزیک فرمول مسأله ماشینی است که با سرعت 80 کیلومتر بر ساعت حرکت می کند. چه فرقی با فرمول مسأله ای که یک وزنه ی 10 کیلویی از فاصله ی 100 متری به سمت زمین رها می شود، خواهد داشت. مسلما در مسأله ی اول اصطحکاک اهمیت دارد و در مسأله ی دوم نیروی جاذبه نکته ی کلیدی است. اکنون کاربرد واقعی مسأله ی مورد نظر را در یافته اید.

مطالبی که خوانده اید با نظم وترتیب مشخصی دسته بندی کنید. باید برای انجام این کار دلیل بیاورید. نکته های اصلی درس را خلاصه کنید و نکات اصلی و فرعی را مشخص کنید. سرانجام چهارچوب کلی درس را مشخص کنید و توضیح دهید که درس چه کاربردهایی خواهد داشت. مطمئن شوید که هیچ نکته ای جا نیفتاده است.

طرح مسأله ی فیزیک:

1- کشف قوانین کلی

2- بررسی برخی از مفاهیم پیام

3- تشخیص دادن مسائل مهم ارتباطی

4- کدام دسته از محرک ها با هم هماهنگ ترند

5- کدام ترکیبات اجزاء، مفاهیم جدیدی حاصل می شود

6- تحلیل و فهم تمامی فرایند

7- ماهیت اگلو و فهم محدودیت ها

8- چگونه می توان نتایج هماهنگی بدست آورد

9- وظایف الگو (فرمول) در حل مسأله

10- شناخت ارتباط بین اجزاء مختلف

11- کنترل و درک اجزاء با یکدیگر

12- شناخت قید و شرط ها

13- هدف هر عمل ارتباطی نوعی تأثیرگذاری است

14- شناخت اجزاء نسبتا مجزا و مجرد

15- طبقه بندی کردن اجزاء تشکیل دهنده

16- شناخت هدف ها و مقاصد اجزاء

17- شناخت مفهوم کلی تأثیر اجزاء

18- چگونگی تأثیرپذیری اجزاء با یکدیگر

19- شناخت مسئولیت های عوامل ارتباط

20- مقوله ی اصلی شناخت فرایند ارتباط

21- چگونه مسائل گسسته با یکدیگر ارتباط تنگاتنگ دارند؟

22- چگونه کل مفهوم در هم ادغام می شوند؟

23- مفهوم اصلی کارائی اجزاء

24- مسائل مربوط به حل مسأله

25- کدام متغییر مجهول است

26- وظایف اجزاء در کل مسأله

27- شناسایی دقیق ارتباط اجزاء با یکدیگر

28- اهمیت ارتباط اجزاء

29- حد و مرزهای حل یک مسأله

30- موضوع اصلی اینکه متغییرها دائما در حال تعاملند

31- مفاهیمی که به مسأله اعتبار می دهند

32- ارتباط هدفمند

33- صفات بارز حل یک مسأله

34- مسأله ی اصلی تعامل روابط کل اجزاء در یک فرایند

35- شناخت ارزش های مشخص برای متغییرهای ذی نفع

36- وظایف پیش بینی کردن یک الگو

37- هر جزء  چه کار خاصی در مسأله انجام می دهد؟

38- چگونگی انطباق اجزاء مسأله با یکدیگر

39- اهمیت منبع تأثیرگذار

40- شناخت الگو (فرمول) ابعاد متنوعی از فرایند را نشان می دهد

41- چگونگی تأثیر اجزاء بر یکدیگر

42- فرایند در برگیرنده ی کلی است که پیوسته در جریان است
(اتحاد اجزاء با یکدیگر)

43- مفهوم معنای تعامل اجزاء با یکدیگر

44- شناخت ویژگی های الگوی مورد نظر

45- شناخت الگوها و روابط هماهنگ

46- تنوع پاسخ ها در حالت های مختلف

48- شناخت مسائل ضروری در ارتباط با مسأله

49- اهمیت قدرت عقلانی برای فهم عملکرد

50- شناخت نقش الگو

51- اهمیت مسائل خلاقانه در زیباشناسی مسأله

52- آگاهی از اینکه هر مسأله چندین شرط دارد

53- نحوه ی ارتباط برای ایجاد حفظ رابطه (تعادل منطقی)

54- شناخت منطق حاکم بر کل مسأله

55- شناخت ارتباط اجزاء با یک نظم و هماهنگی خاص

56- ارتباط منطقی بین اجزاء

57- جستجو و کشف نظم بین اجزاء

58- مفهوم ساختار اجزاء و روابط آنها با یکدیگر

59- شناخت ارزش های متفاوت متغییرها

60- شناخت ویژگی های عوامل در هم مرتبط

61- شناخت وابستگی تنگاتنگ اجزاء با یکدیگر

62- شناخت چگونگی وابستگی یک جزء با جزء دیگر

63- تعیین روش های کنترل اجزاء

64- تطبیق اجزاء با یکدیگر

65- جایگاه هر جزء در برابر جزء دیگر

66- نتایج حاصل از ارتباط اجزاء

67- سرانجام (نتیجه) = اطلاع از روابط

مفاهیم کلیدی فیزیک:

هنگامیکه از مفهومی در فیزیک صحبت می کنیم، معیارهایی که با آن موضوع در اشتراک هستند مد نظر قرار می گیرد. مثلا وقتی از ارتفاع صحبت می کنیم به یاد نیروی جاذبه می افتیم یا هنگامیکه از سرعت صحبت می کنیم به یاد نیرو و مصرف انرژی و... می افتیم. موارد دیگر عبارتند از:

ماشین و سرعت = مسافت، انرژی، زمان و اصطحکاک

گلوله رو به پایین = بالا رفتن سرعت به تدریج (علت جاذبه) سرعت، مسافت، زمان

ماشین سنگین تر = مصرف انرژی بیشتر، اصطحکاک بیشتر

مسافت = زمان

قدرت = مصرف انرژی

تغییر زمان = تغییر مکان (مسافت)، مصرف انرژی و…

تغییر سرعت = تغییر نیرو، مصرف انرژی

نتیجه اینکه الگو می تواند به عنوان راهنما عمل کند. از الگو (فرمول) به عنوان درک ماهیت وظیفه ی آن استفاده می شود.

شناخت مفاهیم قبل از دبستان:

برای علاقه مند کردن کودکان به ریاضیات، بهتر است ابتدا مفاهیم را از حالت انتزاعی به دنیای واقعی بکشانید. آنچه دانش ریاضی به ما یاد می دهد توانایی غربال کردن، گلچین کردن و ترکیب کردن و توالی منطقی اطلاعات است.

1- آموزش شکل های هندسی و نقاشی با کاموا

2- استفاده از قطره چکان برای درست کردن ابر (پنبه و...)

3- شناخت کارکرد اشیاء مختلف

4- شناخت صدای حیوانات

5- شناخت رد پای حیوانات

6- راه رفتن انواع حیوانات

7- ویژگی های هر یک از حیوانات

8- شناختن مشاغل

9- بریدن کاغذ با استفاده از قیچی (شکل های هندسی)

10- شناخت رنگ ها

11- شناخت طعم مواد غذایی

12- شناخت اشکال هندسی و کاربرد آنها

13- شناخت میوه ها (رنگ، طعم و...)

14- شناخت انواع درختان (شکل برگ ها)

15- پیدا کردن شکل های دایره

16- نتیجه ی یک داستان جالب

17- توصیه های یک داستان جالب

18- کاربرد خاص هر یک از وسایل نقلیه

19- استفاده از تصاویر و گفتگو درباره ی آنها

20- شناخت نوع غذای جانوران

21- شناخت انواع گل ها (طرح، رنگ، بو)

22- جورچین

23- تصاویر جانوران را از مجلات بریدن و بر روی مقوا بچسبانید

24- به وسیله ی یک جعبه ی کفش یک آپارتمان چند طبقه درست کنید

25- آموزش نقاشی

26- شناخت داخل میوه ها

27- مرتب کردن از کوچک به بزرگ و برعکس

28- تقسیم ده عدد میوه بین  پنج نفر و از این قبیل کارها

29- شناخت مفاهیم: سریع – آهسته، بلند – کوتاه، سبک – سنگین، چاق – لاغر، شب – روز، خورشید – ماه، سفید – سیاه، گریه – خنده، تفاوت اسم دختر و پسر و...

30- بازی با طبل و گزیلفون

31- نقاشی با ماسه، مدادرنگی و...

32- آشنایی با حشرات

33- وسایل و ابزارهای مشاغل مختلف

34- لمس کردن، احساس کردن، شناختن

35- با چشم بسته اشیاء را شناختن

36- شناخت حواس پنج گانه (شنوایی و...)

37- کار با کاغذ رنگی

38- شناخت انواع ورزش ها

39- شناخت صدای وسایل نقلیه

40- بازی با عروسک خیمه شب بازی

41- تأتر کودک

42- شناخت وسایل آشپزخانه ( آنهایی که خطرناک نیستند)

43- شناخت انواع ظرف ها (شناخت کاربردهای آنها)

44- تفاوت حوله و پارچه

45- شناخت نقش پرهای پرندگان

46- آشنایی با انگشتان دست و پا

47- خاصیت آهن ربا

48- ویژگی های فصل ها

49- فرق رودخانه و دریا

50- ارتعاش طبل

51- بازی تعادل (مداد روی انگشت)

52- ترازو و وزن کردن

53- بازی با ترکیب رنگ ها (گواش)

54- تفاوت گوسفند و بز

55- کدام یک تند تر می روند (دوچرخه – موتور – ماشین)

56- تفاوت شکل میوه ها (خیار – موز، سیب – پرتغال و...)

57- آشنایی با ریتم و آهنگ

58- تیله بازی

59- روی یک پا ایستادن

60- شناخت وسیله های ماشین ( چرخ ها، بوق، فرمان، چراغ ها و...) و دلیل کاربرد هر یک از آنها

61- تفاوت رنگ ماشین ها ( رنگ زرد تاکسی)

62- تفاوت هواپیما و ماشین

63- تفاوت خیابان و کوچه

64- تفاوت لباس زن و مرد

65- شناخت انواع کلاه ها

66- آموزش بازی اوریگامی (هفت تکه ی هندسی که با آن وسایل مختلف را می سازند. مثل هواپیما، خانه و...) این بازی برای تقویت حافظه، بالا بردن خلاقیت و تقویت هوش ریاضی و... مفید است.

از کودک بخواهید (زوج و فرد) اعضاء بدن را با هم مقایسه کند. مثلا دو تا دست، دو تا چشم، دو تا ابرو، یک بینی، یک دهان و...

امیداورم این کتاب مورد نقد و نظر صاحب نظران و معلمان و مربیان قرار بگیرد.

پایان

حرف تا حرف

 

به نام خدا

حرف تا حرف

(تلفظ حروف الفبای فارسی)

نویسنده: عبدالله یزدانی

سر شناسه                      : یزدانی، عبدالله، 1353-

عنوان و نام پدید آور        : حرف تا حرف:(تلفظ حروف الفبای فارسی)/ نویسنده، عبدالله یزدانی.

مشخصات نشر               : ورامین: دوقلوها، 1394.

مشخصات ظاهری          : 44 ص

شابک                           : 50000ریال1–28–6432-600–978

وضعیت فهرست نویسی  : فیپا

یادداشت                        : چاپ قبلی: عبدالله یزدانی، 1380 (48 ص)

موضوع                       : فارسی - آواشناسی

موضوع                       : الفبای فارسی

رده بندی کنگره              : 1394 4ح4ی/ 2702 PIR

رده بندی دیویی              : 5/1فا4

شماره کتابشناسی ملی     : 4096636

ناشر: دوقلوها

نویسنده: عبدالله یزدانی

چاپ اول: 1395

شمارگان: 1000

شابک: 1 – 28 – 6432 – 600 – 978

قیمت : 5000 تومان

همه ی حقوق محفوظ است

 مقدمه............................................................................7

چگونه حرف تولید می شود؟...............................................9

زبان.............................................................................9

علائم نوشتاری................................................................9

گفتار..........................................................................10

آهنگ گفتار..................................................................10

عوامل مؤثر در انعطاف پذیری زبان گفتار...........................10

عوامل مؤثر در گفتار( زیر و بمی- شدت و ضعف)................11

عوامل دیگر که بر شنوده تأثیر می گذارند............................12

کلمه و جمله.................................................................12

دم و بازدم ...................................................................13

مراحل لازم برای تولید حرف...........................................13

مراحل اجرا.................................................................14

مراحل فیزیکی.............................................................14

حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود...................14

حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شوند..............15

ادغام..........................................................................15

حروف ساکن................................................................16

صداهای کوتاه: (فتحه- کسره- ضمه) .................................16

صدای فتحه..................................................................16

صدای کسره.................................................................17

صدای ضمه.................................................................17

صداهای بلند: (آ- ای- او) ...............................................18

صدای (آ) ...................................................................18

صدای (ای) ................................................................19

صدای (او) .................................................................19

کشش.........................................................................20

ترکیب اولویت کشش......................................................20

تشدید: (صدا و طرب) ...................................................21

اندام های گفتار.............................................................21

قسمت های مختلف زبان..................................................24

تلفظ حروف الفبای فارسی................................................25

الف............................................................................25

ب..............................................................................25

پ..............................................................................26

ت..............................................................................26

ث..............................................................................27

جیم.............................................................................28

 چ...............................................................................28

ح...............................................................................29

خ...............................................................................29

دال.............................................................................30

ذال.............................................................................31

ر...............................................................................31

 ز..............................................................................32

ژ...............................................................................33

سین...........................................................................34

شین...........................................................................35

صاد...........................................................................35

ضاد...........................................................................36

طا.............................................................................36

تفاوت های حرف (ط) و (ت) ..........................................36

ظا.............................................................................37

عین...........................................................................37

غین...........................................................................37

ف.............................................................................38

قاف...........................................................................38

کاف...........................................................................39

گاف...........................................................................39

لام.............................................................................40

میم.............................................................................41

نون............................................................................42

واو............................................................................43

ه...............................................................................43

ی..............................................................................44

 مقدمه

زبان ابزاری است که انسان با آن اندیشه و احساس و عاطفه و آرزو و اراده و عمل را می سازد. زبان در ژرفای اندیشه جای دارد. زبان دستگاهی است که نظم ویژه ی خود را می شناسد و ارتباطی است میان افراد یک جامعه. همچنین موسیقی زبان تجزیه پذیر است و با توجه به نشانه ها و ارتباط بین اجزاء آن با یکدیگر شناسایی می شود. همینطور نظام نشانه ای خاص خود را دارد.

هنگامیکه سخن گفتن را آغاز می کنیم، طبیعتا آهنگ صدا زیر است چون انقباض حاصل در تار آواهای گلو آنها را کشیده تر می کند و هر قدر به پایان جمله نزدیک تر شویم از انقباض گلویی کاسته می شود. در نتیجه آهنگ صدا گرایش به بم تر شدن می یابد تا سرانجام سکوت فرا می رسد. اما در جمله ی سئوالی گفته ی ما پایان نیافته است. زیرا در انتظار پاسخ هستیم. پاسخی که جمله را تکمیل می کند. در نتیجه آهنگ جملات سؤالی زیرتر از جملات عادی است.

در هنگام گفتار ویژگی های شخصی دخالت دارد. در اینجا هر توصیفی پذیرفتنی است با این شرط که یکپارچه باشد. تمام دستگاه زبان دستخوش درگیر دائمی نیروی متضاد است (تعادل بین آواها) صرف کمترین کوشش در ترکیب آواها و بیان اندیشه درونی مفاهیم که واکنشی خاص در شنونده ایجاد کند.

اندام صوتی را با سازهای مختلف یک ارکستر مقایسه می کنند که هر اندامی می تواند حرکت کند و شکل خود را دگرگون سازد و به سهم خویش به صدا هویت دهد. در اینجا هر کلمه و یا جمله دارای نظم و ترتیب مخصوص خود است که به حرکت رفتاری (فیزیکی) تحلیل
می شود. ممکن است جملات به وسیله ی آهنگ و یا مکث خاصی مشخص شوند. با تجزیه و تحلیل جمله می توان آن را توصیف کرد. اما نظم این طرح بندی کاملا قراردادی است.

چگونه حرف تولید می شود؟

صدا یک حرکت فیزیکی است و مانند هر حرکت دیگری نیاز به انرژی دارد. این انرژی را دستگاه تنفس انسان تولید می کند. اندام های گویایی صدا تولید نمی کنند بلکه ذرات هوا را طبق الگویی خاص
جا به جا می کنند. این ارتعاش ها محرکت صوت است نه خود صوت، ادراک ویژگی دستگاه شنوایی است.

برای تولید صدا باید جسمی را به ارتعاش در آوریم تا صدا به صورت موج به گوش ما برسد. صدا به وسیله ی جابجایی یا ارتعاش
مولکول های هوا ایجاد می شود. اگر جابجایی مولکول های هوا بیش از 16 مرتبه در ثانیه تکرار گردد صدا تولید می شود.

منبع تولید صدا در انسان حنجره می باشد و جریان هوای بازدم عامل اصلی تولید صدا است. ابتدا هوا از طریق شش ها وارد گلو شده و از آنجا وارد بینی و دهان می شود. صدایی که از حنجره خارج می شود یا به صورت آوا و یا به صورت حرف است.

اگر لب ها از هم جدا و زبان در مقابل دندان ها و لثه و سقف دهان و گاهی زبان کوچک حرکت داشته باشد صداهای مختلفی به گوش
می رسد که به آن آوا می گویند. تغییرات صدا بر اثر تغییر شکل لب ها (طولی – عرضی) و جابجایی فک پایین صورت می گیرد و موجب تغییر حجم فضای دهان می شود.

زبان:

زبان نوعی رفتار است و مجموعه ای از قواعد که به آن دستور گویند که مستقیما به مشاهده در می آید. افراد اجتماع به وسیله ی زبان با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. طرز صحبت هر شخص با افراد مختلف متفاوت است. با بعضی رسمی و صمیمی و با برخی دیگر
بی تعارف سخن می گوییم. از صحبت اشخاص می توان فهمید که خلق و خوی آنان چگونه می باشد. نگران یا مضطربند و متین یا بی اعتنا هستند.

علائم نوشتاری:

علائم نوشتاری به خاطر قالب های گفتاری ساخته می شود. برای اینکه همان طور بنویسیم و بخوانیم که صحبت می کنیم. آنچه روی کاغذ وجود دارد ماده ی گفتاری است نه ماده ی نوشتاری. برای شناخت هر زبان اولویت به گفتار است و همیشه گفتار روشن تر از نوشتار است. گفتار حالت باالفعل زبان است و سخن گفتن به صورت حرکات یا انقباض های ضعیف در اندام های صوتی ظاهر می شود.

گفتار:

گفتار به وسیله ی یک رشته ی پیوسته از حروف تولید می شود. یعنی هم زمان با تلفظ یک حرف بقیه ی اندام های گویایی در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد و تولید یک حرف به شکل مستقل و با فاصله از حروف مجاورش صورت می گیرد.

گروهی تصور می کنند که حرف در کلمه مجزا از حروف مجاورش ادا می شود. بدین صورت که اندام های گویایی ابتدا صدایی تولید کرده و پس از خلاصی یافتن از آن حروف دوم و سوم و ... تلفظ می شود. اما حروف در کلمه از یکدیگر تأثیر گرفته توأما تلفظ می شوند و اساسا مرزی بین حروف وجود ندارد.

اندام گفتار را به ورزشکار ژیمیناستیک تشبیه کرده اند. در همان حال که مشغول انجام حرکتی است با نظم و ترتیب خاص، خود را برای اجرای حرکت بعدی آماده می کند. از این رو حرکات موزون و هماهنگ جلوه می کند.

آهنگ گفتار:

آهنگ گفتار، تنظیم پیاپی زیر و بمی صدا است. اگر نوشتار را با زیر و بمی صدا طوری بخوانیم که اطلاعات بیشتری به ما بدهد، آن گفتار واقعی است و نوشته را می توان تفسیر کرد.

عوامل مؤثر در انعطاف پذیری زبان گفتار: فشار و آهنگ

برای تأثیرگذاری بیشتردر کلمه، روی حرف اول یا آخر و یا یک حرف به آخر فشار می آوریم. اگر فشار، روی حرف اول باشد مخرج حرف، کمی به عقب می رود و فعالیت اندام های گفتار به بالاترین حد خود می رسد. در نتیجه صدا واضح تر و بلند تر شنیده می شود. میزان فشار، بستگی به فشار هوای خارج شده از شش ها دارد.

هر جمله می تواند یک یا دو آهنگ داشته باشد. بعضی اوقات آهنگ صدا را می توان در زبان نوشتاری از راه نقطه گذاری تعیین کرد. علائم نقطه گذاری فقط به طور نارسا فشار و قالب های آهنگ صدا را در جملات نشان می دهد. با استفاده از این علائم در ترکیب ساختمانی چند کلمه و بافت های مختلف نوشتاری آهنگ گفتاری تغییر می کند.

برای خواندن کلمه یا جمله، تلفظ حرف اول بسیار مهم است. هنگام تلفظ وسعت بیشتری به دهان می دهیم و با فشار روی حرف، ریتم را زنده می کنیم و نسبت به اهمیتی که حرف در کلمه و یا جمله دارد، روی آن فشار می آوریم. حروفی که فشار روی آنها وجود ندارد یک سستی در اندام گفتار ایجاد می کند. در نتیجه فعالیت زبان و حرکت لب ها کمتر می شود.

عوامل مؤثر در گفتار: (زیر و بمی- شدت و ضعف)

پایه ی آهنگ زیر و بمی صدا در جمله است و از طریق یک نوع قالب صوتی ساخته می شود.

زیر و بمی صدا به سن و جنس افراد بستگی دارد. طول تارهای صوتی با زیر و بمی صدا نسبت معکوس دارد. هر چه طول تارهای صوتی بیشتر باشد ارتعاش تارهای صوتی کمتر می گردد. ضخامت طول تارهای صوتی در زنان و کودکان، نسبت به مردان کمتر است. همچنین طول تارهای صوتی در مردان بلند تر و ضخیم تر است.

زیر و بمی صدا به ارتعاش تارها بستگی دارد. هر چه ارتعاش تارهای صوتی بیشتر باشد صدا زیرتر می شود.

شدت صدا با زیر و بمی ارتباطی ندارد، بلکه به میزان گستردگی
شش ها، نیرو، فشار و انرژی، هنگام خارج شدن هوای کنترل شده از شش ها بستگی دارد. همچنین شدت و ضعف صدا به میزان باز و یا تنگ شدن حنجره بستگی دارد. هر چه مجرای عبور هوا تنگ تر باشد صدا با قدرت بیشتری شنیده می شود. اگر حنجره فراخ باشد صدا آرام شنیده می شود.

ممکن است صدا بم ولی بلند شنیده شود. گوینده ی رادیوی را در نظر بگیرید که صدایی بم دارد و شما اگر صدای رادیو را زیاد کنید هیچ تغییری در صدای گوینده ی رادیو صورت نمی گیرد. جز اینکه صدا بلند تر شنیده می شود.

- صدای حنجره به تنهایی ضعیف است. ولی با عبور فضای طنین انداز و فضای حلق و حجم دهان، صدا قوی تر شنیده می شود.

عوامل دیگر که بر شنوده تأثیر می گذارند:

1- ژست

2- حرکت های صورت

3- حرکت های فیزیکی و سایر عوامل صوتی که غیر زبانی است. مانند: خشوع تصنعی و...

- سایر صداهای غیر گفتاری: خنده ی جلف، خنده ی معمولی و...

کلمه و جمله:

اگر چند حرف به طور پیوسته در کنار یکدیگر قرار بگیرند و دو طرف آن فضای خالی باشد و معنای مستقلی بدهد  کلمه ساخته می شود. کلمه می تواند یک بخشی، دو بخشی و یا چند بخشی باشد.

گاهی اوقات دو کلمه در کنار یکدیگر معنای خاصی را به شنوده القاء می کند. در اینجا ریتم کلمه با  کلمه ی مجاورش مرتبط است و جدا از هم نیست. مانند: رودخانه

جمله از تعدادی کلمه تشکیل شده است و هر کلمه به تنهایی معنای مستقل دارد. اما وقتی کنار یکدیگر بیایند معنا و عمق بیشتری پیدا کرده و کامل می شوند و قسمتی از معنای خود را از کلمات مجاورش بدست می آورند.

هر شخص، هنگام خواندن نوشته در جستجوی فهم جمله ها می باشد و نسبت به موقعیت کلمه در جمله معنای خاصی را دنبال می کند. چرا که محتوای معنایی کلمات با عواطف، ترکیب شده و برداشت معنایی مختلفی را سبب می شود.

برای قرار دان کلمه در جمله و ایجاد ارتباطی بهتر باید نظم قابل توجهی را در نوشته ایجاد کنید. این تأثیر پذیری در ادبیات، صفت عدم پیش بینی کلمه در جمله گفته می شود و موجب تفکر بیشتر در خواننده می گردد. در اینجا جمله های مجاور، یکدیگر را تکمیل می کنند تا یک رابطه ی متقابل بین کل اثر ایجاد گردد. حتی می توان کلماتی را از جمله حذف کرد به شرطی که لطمه ای به معنای اصلی جمله وارد نشود. نویسنده می تواند با حداقل کلمات شناخته شده و حتی کلمات نامفهوم معنی را برساند.

همانطور که کمله کاربرد دستوری خاص دارد. جمله نیز دارای ساختمان دستوری خاصی می باشد. یعنی لغت کلیدی و مهم در جمله باید در جایی قرار بگیرد که معنا را کامل تر کند. بنابراین فقط ساختمان جمله مهم نیست.

نکته: هنگام خواندن جملات پرسشی، صدا به تدریج اوج می گیرد و در جملات تعجبی، صدا حد وسط است و در جملات منفی صدا به تدریج فرود می آید.

دم و بازدم:

هنگام تنفس، عمل دم و بازدم به طور معمول انجام می گیرد. اما وقتی صحبت می کنیم، عمل دم سریع تر و در عوض عمل بازدم کند
می شود. معمولا عمل بازدم 8 تا 9 برابر می شود. هنگام عمل بازدم هر چه تسلط بیشتری در تنفس و فشار هوای خارج شده از شش ها داشته باشید کنترل هوا از شش ها، حنجره، دهان و بینی با نظم و دقت بیشتری انجام می شود و صدایی زیبا ساخته می شود. یک خطاط ماهر را در نظر بگیرید که با تسلط بر انگشتان خود خطی زیبا می آفریند.

برای اینکه عضلات اندام گفتار آماده شوند، باید زمان تنفس خود را کنترل کنید. اگر آمادگی اندام گفتار بیشتر شود به همان اندازه آمادگی عضلات حنجره و ارتعاش تارهای صوتی نیز بیشتر شده و صدا تیزتر شنیده می شود. نظم و ترتیبی که بین اندام های گفتار به وجود می آید تا آنجا ادامه خواهد یافت که جریان هوا قطع نشده و حروف با نظم و ترتیبی خاص شنیده شود.

تمرین: حرف ( ب - ر- ل- م- ن) را تلفظ کنید.

مراحل لازم برای تولید حرف:

1- مرحله ی آمادگی: آماده شدن اندام های معینی از دستگاه گفتار و قرار گرفتن در موقعیت آن حرف.

2- مرحله ی مکث: توقف اندام ها در موقعیت خاص، برای تولید صدای مورد نظر. مدت توقف، بستگی به نوع حرف دارد.

3- مرحله ی عمل: پایان عمل تولید حرف و بیرون آمدن اندام های سازنده از آن موقعیت خاص.

مراحل اجرا:

1- مرحله ی آمادگی: حرکت لب ها به طرف یکدیگر و چسبیدن آنها به هم، تارهای صوتی در موقعیت خود قرار می گیرد. نرم کام پایین آمده و راه عبور هوا از طریق بینی باز می شود.

2- مرحله ی مکث: این اندام ها در همان حالت باقی می ماند تا شش ها تارهای صوتی را به ارتعاش در آورد و هوا از راه مجرای بینی خارج شود.

3- مرحله ی عمل: تمام شدن هوا، باز شدن لب ها و...

مراحل فیزیکی:

1- مرحله ی آمادگی: حرکت لب ها به طرف یکدیگر و چسبیدن آنها به هم؛ بالا رفتن نرم کام و مسدود شدن راه بینی.

2- مرحله ی مکث: این اندام ها در همین موقعیت باقی می ماند تا هوای شش ها در پشت گرفتگی لب ها به صورت فشرده درآید. زیرا این فشرده شدن هوا پدیده ای لازم برای تولید آوای مورد نظر است.

3- مرحله ی عمل: لب ها باز می شود و هوای فشرده شده به یکباره بیرون می جهند.

حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود:

ب- ج- د- ذ- ر- ز- ژ- ض- ط- ظ- ع- غ- گ- ل- م- ن- و- ی- ه

هنگام تلفظ این حروف، تارهای صوتی به هم نزدیک شده و هنگام عبور هوا نیروی بیشتری برای ارتعاش تارهای صوتی لازم است.

این حروف به دلیل حبس نفس، مجرای تنگ و استقرار زیاد در مخرج، واضح تر و قوی تر شنیده می شوند. فضای طنین انداز کمک می کند که ارتعاش تارهای صوتی تا پایان وجود داشته باشد.

گاهی در تلفظ کمله لرزش های در ناحیه ی حلق و دهان ایجاد می شود. این لرزش ها وجه اشتراکی با ارتعاش تارهای صوتی ندارد و فقط صدا را واضح تر و تلفظ حرف را روان تر می کند. در این صورت، هنگام عبور هوا از دهان و حلق موج هایی ایجاد می شود و خروج هوا با نفس همراه است و صدا ضخیم تر شنیده می شود.

- بعضی از این حروف، سست تلفظ می شوند و گرایش به از دست دادن ارتعاش تارهای صوتی دارند. اگر این حروف در پایان کلمه قرار بگیرند، گاهی یا کلا ارتعاش تارهای صوتی از بین می رود.

- بعضی از این حروف صفت شدت دارند و تمایل به از دست دادن ارتعاش تارهای صوتی در آنها زیاد است. به ویژه اگر ساکن باشند. برای اینکه ارتعاش تارهای صوتی در آنها کاملا شنیده شود به این حروف صدایی شبیه کسره می دهیم.

حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شوند:

پ- ت- ث- چ- ح- خ- س- ش- ص- ف- ق- ک- ه

هنگام تلفظ این حروف، هوا در حلق و دهان لرزش هایی ایجاد می کند. به دلیل ضعف اعتماد در مخرج و عدم استقرار هوا در مجرا صدا از دهان خفیف خارج شده و روان شنیده می شود.

در تولید این حروف به دلیل عدم ارتعاش تارهای صوتی، نقش فشار هوا بیشتر است و تمام انرژی، صرف تولید صدا می شود. گرایش به از دست دادن ارتعاش تارهای صوتی در آنها زیاد است و حبس نفس ندارد. همچنین راه تنفس هوا در مجرای آنها باز و آزاد است.

ادغام:

وقتی حرف در کلمه قرار می گیرد از حروف مجاورش تأثیر گرفته، با آن ادغام می شود. یا اولین حرف روی دومین حرف تأثیر می گذارد و یا بالعکس. این کار برای نزدیک شدن صفت و مخرج یک حرف به حرف دیگر انجام می گیرد.

حرف ساکن با حرف مجاورش راحت تر ادغام می شود و می توان حرف ساکن را با حرف مجاورش ادغام کرد.

- اگر یک حرف با ارتعاش تارهای صوتی و حرف دیگر بدون ارتعاش تارهای صوتی باشد یکی از حروف، تغییر صفت داده تا هر دو حرف یا با ارتعاش تارهای صوتی و یا بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ شود.

- اگر کلمه از دو حرف تشکیل شده باشد هر حرف در محل مخرج خودش تلفظ می شود و ادغام صورت نمی پذیرد.

- آواهای لبی از محل مخرج خود منتقل نمی شوند. اما انتقال مخرج آواهایی که با زبان ادا می شوند زیاد صورت می گیرد.

حروف ساکن:

حروف ساکن مستقلند و سعی می شود جای تلفظ آنها تغییر نکند تا کلام زیبا شود. هنگام تلفظ حروف ساکن، هوا برای لحظه ای کاملا حبس می شود و اجازه ی عبور نمی یابد. با باز شدن ناگهانی دو اندام، صدایی شدید شنیده می شود. حروف ساکن (ل- م- ن) واضح تر شنیده می شوند. هنگام تولید این حروف هوا به مانعی برخورد نمی کند. این حروف استقلال بیشتری در ساکن از خود نشان می دهند.

نکته: اگر در یک کلمه دو ساکن پشت سر هم قرار بگیرد، کشش حرف متحرک کم می شود. مانند: رفت.

صداهای کوتاه: (فتحه- کسره- ضمه)

در  زبان فارسی حجم دهان برای تولید صدای (فتحه) از صدای (کسره و ضمه) بیشتر است. اما سقوط و سنگینی صدای (کسره و ضمه) از صدای (فتحه) بیشتر است. همچنین صدای (فتحه) طولانی تر از صداهای (کسره و ضمه) است.

صدای فتحه: تولید صدای (فتحه) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است و محل تولید آن حفره ی دهان است.

هنگام تلفظ، برجستگی زبان کم و به صورت یک انقباض ملایم از جلو به عقب زبان ظاهر می شود. فاصله ی جلوی زبان تا سقف دهان، حدود دو برابر فاصله ای است که برای تولید (کسره) لازم است. همچنین کناره های زبان با دیواره ی داخلی دندان های پایین تماس پیدا می کند و فاصله ی بین دندان های بالا و پایین در قسمت جلو حدود 2 سانتی متر است. لب ها به شکل گسترده باز است. یعنی لب بالا
دندان های بالا را می پوشاند و لب پایین کشیده می شود. در نتیجه نوک دندان های پایین نمایان شده و گوشه های لب ها اندکی به طرف عقب کشیده می شود. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود
می شود. این صدا در بیشتر مواقع، کوتاه تلفظ می شود.

- اگر در کلمه دو فتحه پشت سر هم بیاید، فتحه ی اول کشیده و فتحه ی دوم قوی تر تلفظ می شود. مانند: حسن

کشش آن تحت تأثیر موقعیتی که در کلمه دارد کم یا زیاد می شود:

1- بسیار کشیده: محل وقوع، قبل از حرف (ه). مانند: بهار

2- با کشش اضافی: محل وقوع، قبل از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود. مانند: تمبر

3- با کشش طبیعی: محل وقوع در میان کلمه. مانند: کشور

4- نیمه مرتعش: محل وقوع، بعد از حرف (پ). مانند: پرچم

صدای کسره: تولید صدای کسره با ارتعاش تارهای صوتی همراه است و محل تولید آن جلوی دهان و سقف دهان است.

هنگام تلفظ، نوک زبان پشت دندان های پایین قرار می گیرد. فاصله ی جلوی زبان با سقف دهان، حدود دو برابر فاصله ای است که برای تولید صدای (ای) لازم است. فاصله ی دندان های بالا و پایین، حدود 1 سانتی متر است. کناره های زبان از دندان های کناری بالا فاصله دارد. گوشه ی چپ و راست لب ها اندکی به طرف عقب کشیده شده و
فاصله ی بین لب ها حدود 1 سانتی متر است. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. صدای (فتحه) در مقایسه با صدای (ای) کوتاه تر است.

کشش آن تحت تأثیر موقعیتی که در کلمه دارد کم یا زیاد می شود:

1- بسیار کشیده: محل وقوع، در پایان کلمه قبل از حرف (ه). مانند: کوچه

2- با کشش اضافی: محل وقوع، قبل از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: ری

3- با کشش طبیعی: محل وقوع، در میان کلمه. مانند: آسمان

4- نیمه مرتعش: محل وقوع، بعد از حروف (پ- ت) مانند: پزشک- تهران

صدای ضمه: تولید صدای (ضمه) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است و محل تولید آن حفره ی دهان است.

هنگام تلفظ، عقب زبان به طرف نرم کام بالا می رود. فاصله ی آن حدود دو برابر فاصله ای است که برای تولید صدای (او) لازم است. جلوی زبان اندکی به طرف عقب کشیده می شود. فاصله ی دندان های بالا و پایین حدود 5 میلی متر است. شکل لب ها گرد و جلو آمدگی کمتری نسبت به (او) دارد. اما دایره ی لب ها وسیع تر است (حدود دو برابر). در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود
می شود. این صدا در بیشتر مواقع کشیده تلفظ می شود.

کشش آن تحت تأثیر موقعیت که در کلمه دارد کم یا زیاد می شود:

1- بسیار کشیده: محل وقوع، در پایان کلمه قبل از حرف (ه). مانند: نه

2- با کشش اضافی: محل وقوع، قبل از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود. مانند: بز

3- با کشش طبیعی: محل وقوع، میان کلمه. مانند: ناخن

4- نیمه مرتعش: محل وقوع، بعد از حرف (پ). مانند: پل

صداهای بلند: (آ- ای- او)

صدای (آ): صدای (آ) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است و محل تولید آن حفره ی دهان است.

هنگام تلفظ، در عقب زبان یک برآمدگی جزئی ایجاد می شود.
فاصله ی بین عقب زبان و نرم کام حدود دو برابر فاصله ای است که برای تولید صدای (ضمه) لازم است. کناره های زبان روی دیواره ی داخلی دندان های پایین قرار می گیرد و جلوی زبان آزاد است.
فاصله ی بین زبان و سقف دهان بیشترین فضا را پیدا می کند و زبان در پایین ترین نقطه ی کف دهان قرار می گیرد. فاصله ی بین
دندان های بالا و پایین حدود 2 سانتی متر است. لب ها اندکی به جلو آمده و به شکل بیضی در می آید. حداکثر فاصله ی لب ها از یکدیگر حدود 2 سانتی متر است. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود.

- اگر بعد از این صدا همزه بیاید جمع ناقص انجام می شود. در اینجا از همزه صرف نظر کرده (الف) را کشیده تر تلفظ می کنیم. در نتیجه فضای زبان با سقف دهان تنگ تر می شود.

کشش آن تحت تأثیر موقعیتی که در کلمه دارد کم یا زیاد می شود:

1- بسیار کشیده: محل وقوع، قبل از حرف آخر در کلمه. مانند: تلاش

2- با کشش اضافی: محل وقوع، قبل از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود و در پایان کلمه می آید. مانند: گاو

3- با کشش طبیعی: محل وقوع، قبل از حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود و در پایان کلمه می آید. همچنین در پایان کلمه. مانند: پاک- دانا

4- کوتاه: محل وقوع، قبل از حرف (ن) پایان کلمه. مانند: ایمان

5- نیمه مرتعش: محل وقوع، بعد از حرف (پ). مانند: پاداش

صدای (ای): تولید صدی (ای) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است و محل تولید آن حفره ی دهان است.

هنگام تلفظ عقب زبان به طرف بالا رفته و جلوی زبان به طرف کف دهان فرود می آید. زبان در حد وسط دهان قرار می گیرد و فاصله ی بین سطح زبان و سقف دهان بسیار اندک است. بخش میانی حاشیه های زبان به طرف سقف دهان، روی دیواره ی داخلی دندان های بالا قرار می گیرد. حجم حفره های دهان به دلیل فاصله ی نزدیک دندان های بالا و پایین بسیار اندک است. لب ها به شکل گسترده در می آید و گوشه های چپ و راست لب ها کمی به طرف عقب کشیده می شود. جدار داخلی لب ها به دیواره ی خارجی دندان های جلو می چسبد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود.

کشش آن تحت تأثیر موقعیت که در کلمه دارد کم یا زیاد می شود:

1- بسیار کشیده: محل وقوع، قبل از حرف آخر در کلمه مانند: کیش

2- با کشش اضافی: محل وقوع، قبل از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود و در پایان کلمه می آید. مانند: زمین

3- با کشش طبیعی: محل وقوع، قبل از حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود و در پایان کلمه می آید. همچنین در پایان کلمه. مانند: کیف- سی

4- کوتاه: محل وقوع، بعد از حرف (پ) در کلمه. مانند: پیروز

5- نیمه مرتعش: محل وقوع، قبل از حرف (پ) در کلمه. مانند: پیروز

صدای (او): تولید صدای (او) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است و محل تولید آن حفره ی دهان است.

هنگام تلفظ عقب زبان به طرف نرم کام بالا و پایین می رود. زبان در حدود وسط دهان قرار می گیرد. به دلیل بالا رفتن عقب زبان، جلوی زبان نیز به طرف عقب کشیده می شود و بخش میانی حاشیه ی زبان به لبه ی دندان های آسیایی بالا می چسبد. در اینجا فاصله ی دندان های بالا و پایین بسیار اندک و نوک زبان آزاد است و لب ها به شکل گرد در می آید. همچنین در بیشتر مواقع بلند تلفظ می شود.

هنگام تلفظ حرف (ی) فضای زبان با سقف دهان، تنگ تر از تلفظ صدای (ای) است. در این صورت، دهان کمی بسته تر می شود.

کشش آن تحت تأثیر موقعیتی که در کلمه دارد کم یا زیاد می شود:

1- بسیار کشیده: محل وقوع، قبل از حرف آخر در کلمه. مانند: نور

2- با کشش اضافی: محل وقوع، قبل از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود و در پایان کلمه می آید. مانند: روز

3- با کشش طبیعی: محل وقوع، قبل از حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود و در پایان کلمه می آید. همچنین در پایان کلمه. مانند: کوچ- پتو

4- نیمه مرتعش: محل وقوع، بعد از حرف (پ) مانند: پوست

کشش:

مدت زمانی که برای تولید یک حرف صرف می شود به دلخواه
می تواند کم یا زیاد شود. هر چه صدا بم تر باشد کشش بیشتر است و سرعت تلفظ کلمات کمتر می شود. کشش روی حرف، نشان دهنده ی تأکید روی حرف مورد نظر است. هنگام تلفظ کلمه برخی حروف کشیده و برخی کوتاه ادا می شود. تفاوت حروف کشیده در زبان فارسی به کیفیت آنها بستگی دارد. یعنی برای اینکه به یک حرف کشش دهیم آن را امتداد نداده، بلکه حجم حنجره و دهان را تغییر می دهیم.

مثال: وقتی کلمه ی بهار را بخش می کنیم از دو قسمت (ب + هار) تشکیل می شود. در بخش عروض (ب) را کوتاه و (هار) را بلند
می گویند. برای خواندن قسمت بلند این کلمه باید آن را کشیده بخوانیم. یعنی حجم حفره ی دهان را بیشتر کنیم.

ترکیب اولویت کشش:

1- صدای بلند (آ، ای، او)

2- صداهای کوتاه (فتح، کسره، ضمه)

3- حرف (ن- م) ساکن، کشیده تر تلفظ می شود

4- حروفی که سست تلفظ می شوند

5- حروفی که با شدت تلفظ می شوند. کشش این حروف بسیار کم است.

نکته: حرف (ی) مشدد، کشیده تر از حروف مشدد دیگر تلفظ می شود

تشدید: (صدا و طرب)

در خط فارسی، نشانه ی تشدید ( ّ) در بالای حرف مورد نظر قرار
می گیرد. هنگام خواندن تشدید، اندام های گفتار، سر جای خود
می مانند و حرف ساکن، قوی تر از حرف متحرک ادا می شود.

اولین حرف کشیدگی بیشتری نسبت به حرف دوم دارد. هماهنگی بین کشیدگی ها در موقعیت های متفاوت مختلف است. تشدید به روانی گفتار کمک کرده و کلمات ایستاتر شده و کشش موسیقی زیبایی ایجاد می کند.

مثال: هنگام تلفظ کلمه محمّد به جای 2 مرتبه باز و بسته شدن لب ها هنگام تشدید، در عمل، یک مرتبه این کار صورت می پذیرد و مدت توقف لب ها هنگام بسته بودن بیش از مدتی است که برای تلفظ هر یک لازم است.

اندام های گفتار:

1- شش ها: دو اندام اسفنجی شکل درون قفسه ی سینه قرار دارد و به وسیله ی دو نایچه به نای مربوط می شود. نایچه به لوله های
کوچک تر تقسیم شده و در شش ها پراکنده می شود. شش ها نقش بسیار مهمی در تلفظ حروف ایفا می کنند. چرا که بدون شش ها تنفس صورت
نمی گیرد وبدون تنفس، گفتاری هم در کار نمی باشد.

2- پرده ی دیافراگم: یک پرده ی ماهیچه ای که قفسه ی سینه را از شکم جدا می کند. در هنگام انبساط دیافراگم، قسمت بیرونی آن گنبدی شکل می شود. در نتیجه با کم شدن حجم قفسه ی سینه بر جدار خارجی شش ها فشار وارد می شود. در این صورت شش ها فشرده شده  و هوای داخل شش ها بیش از فشار هوای خارج است. این عمل را بازدم می گویند.

هنگام انقباض، دیافراگم پایین آمده و بر حجم قفسه ی سینه افزوده
می شود. در نتیجه دیگر فشاری بر جدار شش ها وارد نمی آید. با نبودن فشار و خاصیت اسفنجی، شش ها به حالت اولیه باز می گردند. در این حالت فشار هوای درون شش ها کمتر از فشار هوای بیرون است و هوای خارج به درون شش ها مکیده می شود. این عمل را دم می گویند.

3- نای: لوله ای غضروفی که یک سمت به شش ها و از سمت دیگر به گلو متصل است. هوا از نای به حنجره می رسد. اگر صدا بم باشد نای مانند فضای طنین انداز عمل می کند و بر میزان زیر و بمی صدا تأثیر می گذارد.

4- حنجره: آخرین حلقه ی فوقانی نای که دارای دو تار صوتی است و از حلقه های دیگر سخت تر و سنگین تر است و یک حلقه ی کامل را تشکیل می دهد. طول آن از حلقه های دیگر بیشتر و پایه و قاعده ی حنجره است.

5- تارهای صوتی: داخل حنجره تارهایی قرار دارد که به هم نزدیک و یا از یکدیگر دور می شود. یک سر تارهای صوتی به تیروئید و دو سر دیگر آن، هر یک به دو غضروف متصل می گردد. این دو غضروف مثلثی شکل به وسیله ی ماهیچه هایی که به آنها ارتباط دارد حرکت داشته و لبه ی داخلی تارهای صوتی را به هم نزدیک و یا از هم دور می کند. وقتی تارهای صوتی به هم نزدیک می شود با عبور هوا از میان تارهای صوتی ارتعاش منظمی پدید می آید. برای درک بهتر، انگشتان خود را روی حنجره گذاشته و صدای (ز....ز) را تلفظ کنید. متوجه خواهید شد ارتعاشی در آن ناحیه ایجاد می شود. سپس بدون وقفه صدای (س....س) را تلفظ کنید، ارتعاش تارهای صوتی قطع می شود. هر اندازه مقدار فشار هوا هنگام عبور از فاصله ی میانی دو تار صوتی بیشتر باشد صدا بلندتر شنیده می شود.

- اگر دو تار صوتی در تمام طول خود محکم به هم چسبیده و راه عبور هوا را کاملا ببندد با باز شدن ناگهانی دو تار صوتی، هوای فشرده به یکباره بیرون می جهد و یک نوع انفجار پدید می آورد.

1- اگر لبه های دو تار صوتی طوری به هم نزدیک شود که یک شکاف باریک، بین آنها ایجاد گردد. هنگام عبور هوا از این مجرای تنگ، سایش تولید می شود. این حالت در هنگام نجوا آهسته ایجاد
می شود.

6- گلو: محفظه ای به شکل استوانه است که از حنجره به طرف بالا تا حفره ی بینی را شامل می شود.

گلو از سه قسمت تشکیل شده است:

1- گلو: جدار عقبی آن به ستون فقرات و دیواره ی جلویی گلو به
وسیله ی دریچه ی نای به ریشه ی زبان وصل می گردد. طول تقریبی این بخش از گلو حدود 5 سانتی متر است. حرکات زبان، موجب حرکاتی در جداره ی گلو می شود.

2- حلق: دیواره ی جلوی حلق را ریشه ی زبان تشکیل می دهد. طول این قسمت حدود 4 سانتی متر است و از جلو به حفره ی بینی می رسد. ابعاد حلق با جلو و عقب رفتن زبان به طور قابل ملاحظه ای تغییر
می کند.

3- حلق فوقانی: از محل زبان کوچک به طرف بالا تا حفره ی بینی را شامل می شود. طول این قسمت در حدود 4 سانتی متر است. با بالا و پایین امدن حلق فوقانی، طول آن به طور قابل ملاحظه ای کم و یا زیاد می شود.

- حلق بین حنجره و دهان قرار دارد و فضایی طنین انداز است. بعضی صداها را بم و کلفت می کند.

- ارتعاش تارهای صوتی موجب ارتعاش هوا در گلوگاه می شود. این موضوع به طور چشمگیری بر شدت صوت می افزاید و بر کیفیت صدا تأثیر می گذارد.

7- حفره ی بینی: در بالای گلوگاه قرار دارد و نرم کام به منزله ی دریچه های حفره ی بینی است.

8- دهان: حفره ی دهان از جلو به لب ها و از عقب به حلق فوقانی و از پایین به فک زیرین و در طرفین به جداره ی داخلی گونه ها محدود می شود. ابعاد این حفره به علت حرکات فک پایین، نرم کام، لب ها، جداره ی گونه ها و زبان تا حد بسیار زیادی قابل تغییر است. حجم و شکل دهان به وسیله ی حرکت عمودی فک زیرین و تغییر وضعیت زبان و لب ها کم و یا زیاد می شود.

9- سقف دهان: از پشت لثه ی دندان های بالا تا زبان کوچک امتداد دارد. با تماس زبان به قسمت های مختلف آن، بسیاری از حروف ایجاد می شود. بخش جلویی آن که استخوانی و بدون حرکت است، سختکام نام دارد و در قسمتی از سقف دهان که به عقب دهان نزدیک تر
می باشد نرم کام نام دارد. این قسمت بالا و پایین می رود. اگر چه احساس آن مشکل است اما آزادانه حرکت می کند.

حرکت نرم کام به بالا موجب بسته شدن راه عبور هوا از طریق
حفره های بینی می شود و هوا فقط از راه دهان خارج می شود. اگر نرم کام پایین باشد حفره های بینی و دهان و گلوگاه به هم مربوط
می شود و هوا از طریق بینی و دهان خارج می شود.

10- زبان: اندامی نرم که هنگام گفتار، دارای قابلیت انعطاف و تحرک فراوان است. در اثر تماس با لثه، دندان ها و سقف دهان، زبان در حالت های مختلف قرار می گیرد و به صداها کیفیت می بخشد.

قسمت های مختلف زبان:

1- نوک زبان: پشت دندان های پایین یا بالا قرار می گیرد

2- تیغه ی زبان: منطقه ی کوچکی بعد از نوک زبان که زیر ناحیه ی لثه ی بالا قرار می گیرد.

3- جلوی زبان: زیر سقف دهان (سختکام) قرار می گیرد. (وسط زبان)

4- عقب زبان: بخش پایانی عقب زبان که مقابل زبان کوچک و نرم کام قرار می گیرد. همچنین کناره های زبان می تواند به کناره های سقف دهان چسبیده و راه عبور هوا را از طریق دهان مسدود کند.

11- زبان کوچک: آویزه ی کوچکی که در انتهای نرم کام قرار دارد.

12- دندان ها: دو ردیف دندان های بالایی و پایینی از اندام های گویایی هستند که دندان های بالایی ثابت اما دندان های پایینی به علت متحرک بودن فک پایین قابل تغییر می باشد. با حرکت فک پایین، حجم حفره ی دهان، تغییر کرده و موجب کیفیت صداهای مختلف می شود.

13- لب ها: لب بالا و پایین به علت ساختمان ماهیچه ای پیچیده
می تواند در تمام جهت ها حرکت کرده و به حالت های کشیده، بازگرد، بسته گرد و خنثی درآید. با تغییر شکل لب ها حجم حفره ی دهان تغییر می کند و با جلو و عقب رفتن لب ها اختلاف قابل ملاحظه ای در داخل دهان ایجاد شده که موجب کیفیت های مختلف صدایی می شود.

هنگامی که لب ها به شکل گرد در می آید درازای حفره ی دهان بیشتر شده و در همان حال گونه ها به جلو کشیده می شود و جدار داخلی
لب ها به دندان ها می چسبد. این حالت لب ها از عرض حفره ی دهان می کاهد.

تلفظ حروف الفبای فارسی:

الف: صورت نوشتاری همزه است و همزه علامت گفتاری آن است.

در تلفظ حرف (ء) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید این حرف چاکنای است. ابتدا هوا اجازه ی عبور به حلق را ندارد و چاکنای کاملا بسته است. سپس با باز شدن ناگهانی چاکنای هوای فشرده شده به یکباره بیرون می جهد و صدایی خفیف شنیده می شود. این عمل به فعالیت عضلانی زیادی نیاز دارد. همزه تنها حرف فارسی است که ضعف شدت دارد.

اگر همزه بین یک کلمه بیاید می تواند تبدیل به (الف) شود. در این صورت مخرج (الف) به مخرج (ه) می رود. مثال: مأمور

اگر در آخر کلمه بیاید می تواند تبدیل به (ی) شود. مانند: برنامه ی

- همزه گاهی (الف- واو- یا) نوشته می شود و گاهی هیچ علامتی ندارد. مانند: تألیف- مؤمن- آئین

ب: تلفظ حرف (ب) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن لب بالا و پایین است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. با بسته شدن کامل لب ها نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. در نتیجه هوا در دهان حبس می شود. با باز شدن ناگهانی لب ها، هوای فشرده شده به یکباره بیرون می جهد و صدایی نرم شنیده می شود. زبان در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: مبارک

اگر این حرف در ابتدا یا پایان کلمه قبل از صداها بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: باران- سیب

اگر این حرف در پایان کلمه یا در مجاورت حروفی که ارتعاش تارهای صوتی در آنها نقش ندارد بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: کتاب- تبریک

اگر این حرف بعد از حرف (پ- م) در کلمه بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: توپ بازی- کمبود

پ: در تلفظ حرف (پ) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن لب بالا و پایین است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت در آید هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. قسمت جلوی زبان به سمت بالا رفته و در فاصله ای از سقف دهان قرار می گیرد تا جریان هوا بتواند بدون برخورد به مانعی عبور کند. نوک زبان به دیواره ی داخلی دندان های پایین، حدود 2 تا 3 سانتی متر است. هم زمان با حرکت لب ها به طرف یکدیگر و فشرده شدن هوا در پشت
لب ها و شش ها، لب ها به شکل گسترده در می آیند و داخل دهان گود می شود. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود
می شود. هم زمان با باز شدن ناگهانی لب ها هوای فشرده شده به یکباره بیرون می جهد و مقداری از هوای شش ها نیز خارج می شود. زبان در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ با خارج شدن هوا از شش ها ادا می شود. مانند: پرستو

اگر این حرف بعد از حروف (ب- پ- م) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، بدون آمادگی ادا می شود. مانند: شب پره- چپ پا- پمپ

- تلفظ حرف (پ) مثل این است که دست ها را طوری به یکدیگر بکوبیم به طوری که کف دست ها به یکدیگر برخورد نکند.

ت: در تلفظ حرف (ت) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن نوک زبان و دندان های بالا است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت در آید هوا از مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. نوک زبان محکم پشت لثه و دندان های بالا می چسبد و زبان به سقف دهان نزدیک است. کناره های زبان به دو طرف سقف دهان، روی دندان های کناری بالا متصل می گردد تا امکان فرار هوا از دو طرف زبان وجود نداشته باشد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود.

با جدا شدن ناگهانی دو عضو، هوای فشرده شده ی پشت مانع به یکباره بیرون می جهد و مقداری از هوای شش ها خارج گشته، صدایی سخت و شدید شنیده می شود.

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ با خارج شدن هوا از شش ها ادا می شود. مانند: تقویم

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، مقدار کمی از هوای شش ها خارج می شود. مانند: ستاره

اگر این حرف بعد از حروف (ت- د) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، بدون آمادگی ادا می شود. مانند: راحت تر- پادتن

اگر این حرف بعد از حروف (ل- ن) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، نوک زبان با لثه ی بالا تماس پیدا می کند. مانند: التهاب- انتظار

اگر این حرف قبل از صدای (اُ- او) در کلمه بیاید، هنگام تلفظ، لب ها گرد می شود. مانند: تنبک- توپ

- تلفظ حرف (ت) مثل این است که با انگشتان یک دست محکم به کف دست دیگر بکوبیم.

ث: در تلفظ حرف (ث) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن نوک و تیغه ی زبان و پایه ی دندان های جلویی بالا است. ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت درآید، هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. نوک زبان به دندان های پایین متصل می گردد. وسط زبان بالا رفته و پشت دندان های بالا با
فاصله ی کمی قرار می گیرد. دو تار صوتی در تمام طول خود محکم به یکدیگر می چسبد و راه عبور هوا را مسدود می کند. مجرای تنگی بین تیغه ی زبان و دندان های بالا ایجاد می شود. بخش حاشیه ی زبان روبروی دیواره ی داخلی دندان های بالا قرار می گیرد. هوا از مجرای تنگ با فشار عبور می کند. فشار هوا کمتر از تلفظ حرف (س) از مجرای تنگ عبور می کند و صدایی نرم و سست و ضعیف تر از حرف (س)  شنیده می شود. بقیه ی اندام ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد. مخرج حرف (ث) و (ذ) تقریبا یکی است و تفاوت آنها در ارتعاش تارهای صوتی است.

جیم: تلفظ حرف (ج) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن تیغه ی زبان و قسمت ابتدای جلوی زبان، بخش انتهایی لثه و ابتدای سقف دهان است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. تیغه ی زبان بر قسمت ابتدای جلوی زبان در برابر بخش انتهایی لثه و ابتدای سقف دهان قرار می گیرد و اطراف زبان با سقف دهان تماس پیدا می کند. این دو اندام مجرای عبور هوا را می بندد. وسط زبان کمی گود می شود. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. هم زمان دو عضو از هم جدا شده و هوای فشرده شده با فشار کمتری بیرون می جهد. با اینکه لب ها کشیده است اما جایگاه اصلی لب ها به حرف بعدی بستگی دارد. اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا
می شود. مانند: شجاع

اگر این حرف در ابتدای کلمه یا در مجاورت حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: جشن- مرجان

اگر این حرف در پایان کلمه در مجاورت حروفی که ارتعاش تارهای صوتی در آنها نقشی ندارد بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود و هوای فشرده شده با فشار بیشتری از مجرای تنگ عبور می کند. مانند: حج

اگر این حرف بعد از حروف (ت- چ- د) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: سخت جان- هیچ جور- سودجو

چ: در تلفظ حرف (چ) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن
تیغه ی زبان و قسمت ابتدایی جلوی زبان، بخشی انتهایی لثه با ابتدای سقف دهان است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت در آیند، هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. تیغه ی زبان و قسمت ابتدای جلوی زبان در برابر بخش انتهایی لثه و ابتدای سقف دهان قرار گرفته و گذرگاه تنگی ایجاد می شود. اطراف زبان با سقف دهان تماس پیدا کرده و این دو اندام مجرای عبور هوا را می بندد.
لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

هوای فشرده شده طبق دو مرحله از گذرگاه تنگ می گذرد:

ابتدا نوک زبان به آرامی از بخش انتهای لثه جدا شده و مقداری از هوای فشرده به صورت فشار ملایم بیرون می جهد. سپس بلافاصله بقیه ی هوا به تدریج با فشار کمتری از مجرای تنگ می گذرد.

نکته: حرف (چ) از حرف (ج) کشیده تر ادا می شود و بیشتر از حرف بعد از خودش تأثیر می گیرد.

اگر این حرف در ابتدا یا پایان کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ به سختی ادا می شود. مانند: چرم- پیچ

اگر این حرف بعد از حروف (ت- چ- د) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: دست چین- هیچ چیز- نخودچی

ح: در تولید حرف (ح) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن وسط حلق است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت در آید هوا از حلق می گذرد و هنگام عبور هوا از دهان یک سستی در تلفظ احساس می شود.

مخرج حروف (ح) و (ع) تقریبا یکی است و تفاوت آنها در ارتعاش تارهای صوتی است.

خ: در تلفظ (خ) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن عقب زبان و قسمت انتهای نرم کام است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت در آید، هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به نزدیک ترین مکان حلق به دهان می رسد. انتهای زبان که روبروی زبان کوچک قرار دارد کمی بالا رفته در مقابل نرم کام با فاصله ی کمی قرار می گیرد و مجرای تنگی برای عبور هوا به وجود می آید. هنگام عبور هوا از این مجرای تنگ، فشار ضعیف و سستی احساس می شود.

گاهی شدّت فشار هوا موجب لرزش زبان کوچک می شود. این لرزش به شکل چسبیدن زبان کوچک به عقب زبان و رها شدن آن به طور متوالی و سریع است. بقیه ی قسمت های زبان و لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ سخت ادا می شود. مانند: خمیر

اگر این حرف در پایان کلمه بیاید، هنگام تلفظ کشیده تر ادا می شود. مانند: میخ

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ کشیده ادا
می شود. مانند: بخار

اگر این حرف در کلام مؤکّد بیاید، هنگام تلفظ با لرزش ادا می شود. مانند: خاطره

اگر این حرف قبل از صداهای (اُ- او) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، لب ها گرد می شود. مانند: خراسان- خوزستان

دال: تلفظ حرف (د) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن نوک زبان و دندان های جلویی بالا است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خد از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. تیغه ی زبان به پایه ی دندان های بالا می چسبد و دو طرف زبان روی پایه ی دندان های بالا متصل می گردد. در این صورت راه عبور هوا از طریق دهان مسدود می شود. هم زمان فک، کمی پایین آمده و
فاصله ی بین دندان های بالا و پایین بیشتر می شود.

اگر تارهای صوتی در تولید حرف (د) نقشی نداشته باشد باز هم به راحتی قابل تشخیص از حرف (ت) است. زیرا:

1- هنگام تلفظ حرف (ت) هوا با فشار بیشتری از مجرای تنگ عبور می کند و زبان محکم تر به دندان ها متصل می گردد.

2- هنگام تلفظ حرف (ت) مقداری هوا از شش ها خارج می شود.

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: دف

اگر این حرف در پایان کلمه یا در مجاورت حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: مداد- حدس

اگر این حرف قبل از صدای (اُ- او) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ
لب ها گرد می شود. مانند: دو- دوست

اگر این حرف بعد از حرف (ر) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: مرداد

ذال: تلفظ حرف (ذ) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن تیغه ی زبان و پایه ی دندان های جلویی بالا است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. نوک زبان به دندان های پایین متصل می گردد و مجرای تنگی بین تیغه ی زبان و دندان های بالا به وجود می آید. سپس تیغه ی زبان به طرف بالا رفته و پشت دندان های بالا با فاصله ی کمی قرار
می گیرد. کناره های زبان به دیواره ی کناری دندان های بالا متصل می گردد تا امکان فرار هوا از دو طرف زبان وجود نداشته باشد. عقب زبان کمی بالا رفته و مجرای تنگی ایجاد می شود. هنگام عبور هوا از مجرای تنگ، لرزش نوک زبان احساس می شود

فاصله ی بین دندان های بالا و پایین هنگام تلفظ حرف (ذ) بیشتر از حرف (ز) می باشد. اما لب ها هنگام تلفظ حرف (ز) وسیع تر است.

مخرج حروف (ذ) و (ث) تقریبا یکی است و تفاوت آنها در ارتعاش تارهای صوتی است.

ر: تلفظ حرف (ر) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن نوک زبان و لثه ی بالا است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. نوک زبان بر لثه ی بالا مماس شده، تماس ملایم پیدا می کند و با اندک فشاری نوک زبان از لثه جدا می گردد. عقب زبان اندکی بالا آمده، طوری که فرورفتگی مختصری در وسط زبان ایجاد می شود. دو طرف زبان به دیواره ی دندان های آسیاب بالا مماس اند.

وقتی عقب زبان مماس با کناره های دندان های بالا است معمولا در وسط زبان شیاری ایجاد می شود که هوا به آسانی و بدون برخورد با مانعی از این شیار می گذرد. در این حالت نرمکام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. هوا در خلال لرزش های نوک زبان با لثه ی بالا (2 یا 3 بار لرزش) عبور کرده و صدایی نرم و متوسط – نه قوی نه ضعیف- شنیده می شود لب ها و بقیه ی زبان در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد. مهمترین صفت حرف (ر) لرزش زبان است.

اگر این حرف در ابتدای کلمه مؤکد بیاید، هنگام تلفظ، با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: رایانه

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از صداها بیاید، هنگام تلفظ، بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: بهار

اگر این حرف بین دو صدا به غیر از صدای (ای) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، زنشی ادا می شود. مانند: عروس

اگر این حرف در پایان کلمه، بعد از صداها بیاید، هنگام تلفظ، سایشی ادا می شود. مانند: شکر

اگر این حرف قبل از صداهای (اُ- او) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، لب ها گرد می شود. مانند: روشن- رودخانه

اگر این حرف بعد از حرف (ر) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، بدون آمادگی ادا می شود. مانند: هر روز

حرف (ر) لاغر و درشت تلفظ می شود؛

اگر بعد از حرف (ر) صدای (فتحه) بیاید، درشت تلفظ می شود. مانند: درخت

اگر بعد از حرف (ر) صدای (کسره) بیاید، لاغر تلفظ می شود. مانند: رضا

اگر حرف (ر) ساکن داشته باشد درشت تلفظ می شود. مانند: مرتضی

اگر حرف (ر) ساکن داشته باشد و حرف قبل از آن صدای (کسره) بیاید، لاغر تلفظ می شود. مانند: فردوس

ز: تلفظ حرف (ز) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن نوک و تیغه ی زبان و لثه ی بالا است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آیند. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. تیغه ی زبان به طرف بالا رفته و در فاصله ی کمی از لثه ی بالا قرار می گیرد. در وسط زبان، شیاری ایجاد می شود و کناره های زبان به دیواره ی کناری دندان های بالا متصل می گردد. بین زبان و دندان های جلویی بالا یک مجرای تنگ ایجاد می شود. فاصله ی بین دو فک بسیار اندک است و دندان های بالا و پایین بسیار به یکدیگر نزدیکند.

هنگامی که هوا از مجرای تنگ می گذرد تارهای صوتی، زبان کوچک و نوک زبان به لرزش در می آید و صدایی بلند و سست شنیده می شود.

تفاوت حروف (س) و (ز) در ارتعاش تارهای صوتی است.

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: هزار

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: زنبور

اگر این حرف در پایان کلمه بیاید کشیده تر و اگر در مجاورت حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ، بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. هرمز- لرزش

ژ: تلفظ حرف (ژ) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن تیغه ی زبان با بخشی از جلوی زبان که در برابر عقب لثه و ابتدای سقف دهان قرار می گیرد.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. تیغه ی زبان با بخشی از جلوی زبان در برابر عقب لثه و ابتدای سقف دهان قرار می گیرد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. کناره های زبان روی دیواره ی دندان های بالا متصل می گردد. شیاری که بین زبان ایجاد می شود، گذرگاه تنگی برای عبور هوا به وجود می آورد. هنگامی که هوا از این مجرای تنگ می گذرد صدایی بلند، نرم و سست شنیده می شود و سایش آن کمتر از حرف (ش) است.

اگر ارتعاش تارهای صوتی در حرف (ژ) از بین برود تفاوت بین حرف (ش) و (ژ) فقط نرمی تلفظ در حرف (ژ) است. چرا که سطح فوقانی مجرای حرف (ژ) عریض تر است و هوا به سطح وسیع تری پاشیده می شود.

اگر این حرف در ابتدای کلمه یا بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: ژولیده- مژه

اگر این حرف در پایان کلمه یا در مجاورت حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: ماساژ- ژاژ خوایی

سین: در تلفظ حرف (س) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن تیغه ی زبان و لثه ی بالا است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت در آید، هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. تیغه ی زبان به طرف بالا رفته در فاصله ی کمی از لثه ی بالا قرار می گیرد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. کناره های زبان به دیواره ی کناری  دندان های بالا متصل می گردد تا امکان فرار هوا از دو طرف زبان وجود نداشته باشد. فاصله ی بین دو فک از یکدیگر بسیار اندک است و بین دندان های جلویی بالا و زبان مجرای بسیار تنگی ایجاد می شود. هنگام عبور هوا از مجرای تنگ صدایی بلند و سست شنیده می شود. لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

کشش حرف (س) از حرف (ز) بیشتر است و علت آن ارتعاش تارهای صوتی در حرف (ز) است.

اگر این حرف در ابتدا یا بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، غیر کشیده ادا می شود. مانند: سالم- رسول

اگر این حرف در ابتدای کلمه قبل از صدای (ای) بیاید، هنگام تلفظ، سخت و کشیده ادا می شود. مانند: سیب

اگر این حرف در پایان کلمه بیاید، هنگام تلفظ کشیده تر ادا می شود. مانند: یاس

اگر این حرف قبل از صداهای (اُ- او) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ
لب ها گرد می شود. مانند: سوگند- سوژه

اگر این حرف بعد از حرف (ز) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: گازسوز

شین: در تلفظ حرف (ش) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن تیغه ی زبان یا بخشی از جلوی زبان که بر روی هم عریض تر است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت درآید، هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. تیغه ی زبان با بخشی از جلوی زبان در برابر سقف دهان قرار می گیرد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. کناره های زبان روی دیواره ی دندان های بالا متصل می گردد و تمام زبان به طرف بالا می رود. فاصله ی دو فک بسیار اندک است و دندان های بالا و پایین بسیار به هم نزدیک است. این نزدیکی کمتر از حرف (س) است.

هنگامی که هوا با فشار ضعیف از گذرگاه تنگ می گذرد، صدایی نرم و سست شنیده می شود. هر چه فشار بیشتر باشد صدا بلندتر شنیده
می شود.

اگر حرف در ابتدای کمله قبل از صدای (ای) بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. اما بخش ابتدایی آن کمی ارتعاش خود را از دست می دهد. مانند: شیراز

اگر این حرف در جایگاه تکیه بیاید، بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: همشهری

اگر این حرف بین دو صدا به غیر از صدای (ای) در کلمه بیاید، هنگام تلفظ غیر کشیده ادا می شود. مانند: کاشف

اگر این حرف بعد از حرف (ش) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: خوش شانس

- صدای این حرف شبیه شیر آبی است که آب از آن جریان دارد. هر چه آب با فشار بیشتری جریان داشته باشد، صدا قوی تر شنیده می شود.

صاد: در تلفظ حرف (ص) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن تیغه ی زبان و نوک دندان های جلویی بالایی است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت درآید هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به نزدیک ترین مکان حلق به دهان می رسد. تیغه ی زبان به نوک دندان های جلویی بالا نزدیک شده و مجرای تنگی به وجود می آید. وسط زبان گود و زبان اندکی به طرف عقب
برمی گردد. فاصله ی بین دو فک نسبت به حرف (س) کمی بیشتر است و مجرای بین زبان و سقف دهان عریض تر از حرف (س) است. هنگامی که هوا از این مجرا عبور می کند صدایی ضعیف و سست شنیده می شود.

ضاد: تلفظ حرف (ض) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن کناره های زبان و دندان های آسیاب است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت درمی آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. هنگام تلفظ، ابتدا صدا شنیده می شود. سپس دو اندام به کندی از هم جدا می شود. هنگامی که هوا با فشار از حلق عبور می کند زبان کوچک و نوک زبان به لرزش درمی آید. فاصله ی دو فک نسبت به حرف (ز) کمی بیشتر است. لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

طا: تلفظ حرف (طا) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن نوک و تیغه ی زبان و لثه ی بالا است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق ودهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. نوک و تیغه ی زبان روی لثه ی بالا قرار می گیرد. وسط زبان کمی گود می شود. کناره های زبان به دو طرف سقف دهان می چسبد تا امکان فرار هوا از دو طرف زبان وجود داشته باشد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. با جدا شدن دو اندام هوای فشرده شده به یکباره بیرون می جهد. فاصله ی بین دو فک نسبت به حرف (ت) بیشتر است.

تفاوت های حرف (ط) و (ت):

1- در تلفظ حرف (ت) تارهای صوتی نقشی ندارد. اما تلفظ حرف (ط) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است.

2- در تلفظ حرف (ت) مقداری از هوای شش ها خارج می شود. اما تلفظ حرف (ط) اینچنین نیست.

3- در تلفظ حرف (ت) نوک زبان، محکم به پشت لثه و دندان های بالا می چسبد و زبان به سقف دهان نزدیک است. اما در تلفظ حرف (ط) نوک و تیغه ی زبان روی لثه ی بالا قرار می گیرد.

- تلفظ حرف (ط) مثل این است که دست ها را طوری به یکدیگر بکوبیم که برآمدگی بین کف دست و انگشتان یک دست به کف دست دیگر محکم برخورد کند.

ظا: تلفظ حرف (ظ) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن تیغه و نوک زبان و سقف دهان است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. زبان اندکی به عقب رفته وسط زبان گود می شود. دو
کناره ی زبان روی دیواره ی کناری دندان های بالا قرار می گیرد. هوا از مجرا با فشار عبور می کند. این فشار نسبت به حرف (ذ) کمتر است. ولی فاصله ی دو فک کمی بیشتر است. هنگام تلفظ بیشترین سستی را دارد.

تفاوت حرف (ذ) و (ظ) در طرز قرار گرفتن زبان است.

عین: تلفظ حرف (ع) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن وسط حلق است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. هنگامی که هوا به وسط حلق می رسد بدون برخورد با مانعی از مجرای تنگ عبور می کند. عبور هوا از دهان سبب سستی در تلفظ
می شود. اما این سستی کمتر از تلفظ حرف (غ) است. زیرا تنگی مجرای حرف (ع) کمتر از حرف (غ) است.

مخرج حرف (ع) و حرف (غ) تقریبا یکی است.

غین: تلفظ حرف (غ) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن نزدیک ترین مکان حلق به دهان و انتهای سقف دهان است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا وارد مجرای حلق شده و به نزدیک ترین قسمت حلق به دهان
می رسد. نزدیک ترین قسمت حلق به دهان و انتهای سقف دهان محکم به یکدیگر می چسبد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. هنگامی که هوای پشت مانع به بیرون رانده می شود یک انقباض و انبساط عضلانی در ناحیه ی حلق احساس و صدایی سست شنیده می شود.

مخرج حرف (غ)، بین مخرج حروف (ق) و (ک) است.

ف: در تلفظ حرف (ف) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن لب پایین و دندان های بالا است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت در می آید هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. لب پایین و دندان های جلویی بالا به نرمی با یکدیگر تماس پیدا کرده و هوا به راحتی از میان آنها عبور می کند. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود.

طرز قرار گرفتن دندان ها روی لب پایین در کیفیت صدا تأثیر بسزایی دارد. اگر لب به شکل گرد درآید، عرض مجرای تولید صدا تنگ تر می شود و هوا با فشار بیشتری از مجرای تنگ می گذرد. اما اگر
لب ها به شکل گسترده درآیند عرض مجرای تولید صدا تنگ تر شده و هوا به صورت پاشیده عبور می کند. در این صورت مقدار کشش این حرف بیشتر شده و یک سستی در تلفظ احساس می شود. زبان در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

هنگامی که هوا از گذرگاه تنگ عبور می کند به علت انقباض عضلات در حنجره به تدریج بر فشار هوا افزوده می شود.

اگر این حرف در ابتدا یا پایان کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، عبور هوا از مجرای تنگ، حتی نسبت به پایان کلمه با فشار بیشتری صورت
می گیرد. مانند: فارس- برف- سفال

اگر این حرف قبل از حروف (ب- پ- ت- د) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، کشیده ادا می شود. مانند: کف بین- کف پوش- هفته- هفده

قاف: تلفظ حرف (ق) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن عقب زبان و قسمت انتهای نرم کام است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا وارد مجرای حلق شده تا به نزدیک ترین قسمت حلق به دهان برسد. آخرین قسمت عقب زبان که روبروی زبان کوچک قرار دارد به سمت بالا کشیده می شود و به قسمت انتهای نرم کام می چسبد. بقیه ی زبان آزاد است. همینطور راه عبور هوا از طریق دهان و مسیر راه بینی مسدود است. با پایین آمدن عقب زبان، هوا فشرده شده به نرمی بیرون می جهد. لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: عقل

اگر این حرف در ابتدای کلمه یا در مجاورت حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: قانون- منقار

کاف: در تلفظ حرف (ک) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن وسط زبان و بین سقف دهان است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت درآید، هوا در مجرای خود از حلق می گذرد تا به مخرج خود می رسد. مرکز زبان بالا رفته و به وسط سقف دهان می چسبد. از مرکز زبان به طرف جلو آزاد است. نوک زبان معمولا نزدیک به دندان های پایین یا پشت آن قرار
می گیرد. کناره های زبان از مرکز به طرف عقب به دو طرف سقف دهان و کناره های دندان های عقبی بالا رفته می چسبد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. با پایین آمدن زبان، هوای فشرده شده به سختی و یکباره بیرون می جهد. در این هنگام مقداری از هوای شش ها خارج می شود. لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ با خارج شدن هوا از شش ها ادا می شود. مانند: کتاب

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، مقدار کمتری هوا از شش ها خارج می شود. مانند: شکر

اگر این حرف بعد از حروف (ک- گ) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، بدون آمادگی ادا می شود. مانند: پاک کن- رنگ کار

گاف: تلفظ حرف (گ) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن وسط نرم کام است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آیند. سپس هوا در مجرای خود از حلق می گذرد تا به مخرج خود می رسد. عقب زبان بالا آمده، با چسبیدن به مرکز، نرم کام مانع خروج هوا از دهان می شود. در این حالت، نرم کم بالا رفته مسیر راه بینی مسدود است. دو کناره ی عقب زبان به دندان های آسیاب بالا متصل می گردد. معمولا نوک زبان نزدیک به دندان های پایین یا پشت آنها قرار
می گیرد و از مرکز زبان به سمت جلو آزاد است. با پایین آمدن عقب زبان هوای فشرده شده به نرمی رها می شود.

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تاهای صوتی ادا می شود. مانند: شاگرد

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: گندم

اگر این حرف در پایان کلمه ای بیاید به شرطی که قبل از آن حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: سگ

لام: تلفظ حرف (ل) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن نوک زبان و لثه ی بالا است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آیند. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. نوک زبان، وسط برآمدگی دندان های بالا قرار می گیرد. دو طرف تیغه ی زبان به دیواره ی دندان های جلویی بالا متصل
می گردد. طوری که یک گرفتگی در قسمت جلوی زبان ایجاد
می شود. این گرفتگی مانع خروج هوا نمی گردد. زیرا بقیه ی
حاشیه های زبان تا اطراف سقف دهان، فاصله ی قابل ملاحظه ای دارد و هوا به راحتی از دو طرف دهان بدون برخورد به مانعی عبور
می کند. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود
می شود.

هنگام تلفظ هوایی که از مجرا به بیرون رانده می شود زبان کوچک را به لرزه در می آورد و هوا با فشار و به کندی از کناره های زبان خارج می شود. هوایی که به بیرون رانده می شود سایشی نیست. لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

حرف (ل) لاغر یا درشت تلفظ می شود. فرق بین حرف (ل) لاغر و درشت در شکل قرار گرفتن زبان هنگام تلفظ است. وسط زبان در لام درشت به صورت گود در می آید.

اگر این حرف در ابتدای کلمه یا بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: لک لک- تلاش

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: کامل

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: فلفل

اگر این حرف بعد از حرف (د) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: صندلی

میم: تلفظ حرف (م) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن دهان و بینی است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آیند. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. لب بالا و پایین کاملا به یکدیگر می چسبد و راه عبور هوا از طریق دهان مسدود می شود. هنگام پایین آمدن نرم کام هوا بدون برخورد به مانعی از راه مجرای بینی خارج و صدایی متوسط (نه قوی نه ضعیف) شنیده می شود. پس از عبور هوا از حنجره و لرزش تارهای صوتی و زبان کوچک، هوای داخل فضای دهان نیز به ارتعاش در می آید و وارد فضای بینی می شود. به سبب متحرک بودن فک پایین می توان حجم دهان را کم یا زیاد کرد که تأثیر مستقیم بر کیفیت آن دارد. پس از تلفظ کامل لب ها باز می شود. زبان در
مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

اگر این حرف در ابتدا و میان کلمه و یا در پایان کلمه بعد از صداها بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: مداد- چمدان- شبنم

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: رزم

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: قشم

اگر این حرف قبل از حرف (و) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ لب و دندانی ادا می شود. مانند: امواج

اگر این حرف بعد از حرف (ب) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، بدون آمادگی ادا می شود. مانند: آب میوه

نون: تلفظ حرف (ن) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن دهان و بینی است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آیند. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. تیغه و نوک زبان به قسمت ابتدای لثه ی بالا می چسبد و دو طرف زبان به حاشیه های سقف دهان روی دندان های بالا متصل
می گردد. در این هنگام راه عبور هوا از طریق دهان بسته می شود. با پایین آمدن نرم کام، لبه ی دو اندام (تار آواها) به یکدیگر نزدیک شده و چاکنای به صورت یک شکاف در می آید. هم زمان با عبور هوا از مجرای تنگ، مقدار اندکی هوا از راه بینی خارج گشته ونوعی سایش ایجاد می شود که قابل شنیدن نیست. لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

حرف (ن) در بعضی از کلمات تبدیل به (الف) می شود. مانند: حتما- فورا- کاملا

اگر بعد از حرف (ن)، حرف (الف) بیاید، کشش حرف (الف) کم و ضعیف تر تلفظ می شود. مانند: ناهید

اگر این حرف در ابتدای کلمه یا پایان کلمه بعد از صداها بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: نماز- نان

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: وزن

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ، بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: جشن

اگر این حرف بعد از حروف (ل- ن) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: فالنامه- جهان نما

واو: تلفظ حرف (و) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن لب پایین و دندان های بالا است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آیند. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. هنگام تلفظ، لب پایین و دندان های بالا به نرمی با هم تماس پیدا می کند و هوا به راحتی از میان آنها می گذرد. مخرج این حرف کمی بازتر از مخرج حرف (ف) است و هوا از این مجرا با سستی و فشار کمتری عبور کرده و روان تلفظ می شود.

اگر این حرف در ابتدای کلمه یا بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: وطن- هوا

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: احوال

ه: در تلفظ حرف (ه) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن
انتهایی ترین ناحیه ی حلق است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت درآیند، هوا بدون برخورد به مانعی از حنجره عبور کرده وارد مجرای خود در حلق می شود. هم زمان با انقباض ماهیچه های حلق نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. سپس هوا از مجرای تنگ با فشار عبور می کند و مقدار زیادی هوا از شش ها خارج می شود. این فشار نسبت به حرف (ح) بیشتر است.

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ سخت ادا می شود. مانند: همسر

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از صداها بیاید، هنگام تلفظ ملایم ادا می شود. مانند: آه

اگر این حرف قبل از صداهای (اُ- او) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ
لب ها گرد می شود. مانند: هوشیار- هوش

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: بهار

ی: تلفظ حرف (ی) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن زبان و سقف دهان است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آیند. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. وسط زبان به طرف سقف دهان بالا می رود و در فاصله ای از آن قرار می گیرد. سپس نوک زبان در پشت دندان های پایین قرار گرفته و کناره های زبان از دندان های کناری بالا فاصله دارد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. لب ها به شکل نیمه گسترده در می آیند و گوشه ی چپ و راست لب ها اندکی به سمت عقب کشیده می شوند.

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: یاس

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: وحی