حرف تا حرف

 

به نام خدا

حرف تا حرف

(تلفظ حروف الفبای فارسی)

نویسنده: عبدالله یزدانی

سر شناسه                      : یزدانی، عبدالله، 1353-

عنوان و نام پدید آور        : حرف تا حرف:(تلفظ حروف الفبای فارسی)/ نویسنده، عبدالله یزدانی.

مشخصات نشر               : ورامین: دوقلوها، 1394.

مشخصات ظاهری          : 44 ص

شابک                           : 50000ریال1–28–6432-600–978

وضعیت فهرست نویسی  : فیپا

یادداشت                        : چاپ قبلی: عبدالله یزدانی، 1380 (48 ص)

موضوع                       : فارسی - آواشناسی

موضوع                       : الفبای فارسی

رده بندی کنگره              : 1394 4ح4ی/ 2702 PIR

رده بندی دیویی              : 5/1فا4

شماره کتابشناسی ملی     : 4096636

ناشر: دوقلوها

نویسنده: عبدالله یزدانی

چاپ اول: 1395

شمارگان: 1000

شابک: 1 – 28 – 6432 – 600 – 978

قیمت : 5000 تومان

همه ی حقوق محفوظ است

 مقدمه............................................................................7

چگونه حرف تولید می شود؟...............................................9

زبان.............................................................................9

علائم نوشتاری................................................................9

گفتار..........................................................................10

آهنگ گفتار..................................................................10

عوامل مؤثر در انعطاف پذیری زبان گفتار...........................10

عوامل مؤثر در گفتار( زیر و بمی- شدت و ضعف)................11

عوامل دیگر که بر شنوده تأثیر می گذارند............................12

کلمه و جمله.................................................................12

دم و بازدم ...................................................................13

مراحل لازم برای تولید حرف...........................................13

مراحل اجرا.................................................................14

مراحل فیزیکی.............................................................14

حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود...................14

حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شوند..............15

ادغام..........................................................................15

حروف ساکن................................................................16

صداهای کوتاه: (فتحه- کسره- ضمه) .................................16

صدای فتحه..................................................................16

صدای کسره.................................................................17

صدای ضمه.................................................................17

صداهای بلند: (آ- ای- او) ...............................................18

صدای (آ) ...................................................................18

صدای (ای) ................................................................19

صدای (او) .................................................................19

کشش.........................................................................20

ترکیب اولویت کشش......................................................20

تشدید: (صدا و طرب) ...................................................21

اندام های گفتار.............................................................21

قسمت های مختلف زبان..................................................24

تلفظ حروف الفبای فارسی................................................25

الف............................................................................25

ب..............................................................................25

پ..............................................................................26

ت..............................................................................26

ث..............................................................................27

جیم.............................................................................28

 چ...............................................................................28

ح...............................................................................29

خ...............................................................................29

دال.............................................................................30

ذال.............................................................................31

ر...............................................................................31

 ز..............................................................................32

ژ...............................................................................33

سین...........................................................................34

شین...........................................................................35

صاد...........................................................................35

ضاد...........................................................................36

طا.............................................................................36

تفاوت های حرف (ط) و (ت) ..........................................36

ظا.............................................................................37

عین...........................................................................37

غین...........................................................................37

ف.............................................................................38

قاف...........................................................................38

کاف...........................................................................39

گاف...........................................................................39

لام.............................................................................40

میم.............................................................................41

نون............................................................................42

واو............................................................................43

ه...............................................................................43

ی..............................................................................44

 مقدمه

زبان ابزاری است که انسان با آن اندیشه و احساس و عاطفه و آرزو و اراده و عمل را می سازد. زبان در ژرفای اندیشه جای دارد. زبان دستگاهی است که نظم ویژه ی خود را می شناسد و ارتباطی است میان افراد یک جامعه. همچنین موسیقی زبان تجزیه پذیر است و با توجه به نشانه ها و ارتباط بین اجزاء آن با یکدیگر شناسایی می شود. همینطور نظام نشانه ای خاص خود را دارد.

هنگامیکه سخن گفتن را آغاز می کنیم، طبیعتا آهنگ صدا زیر است چون انقباض حاصل در تار آواهای گلو آنها را کشیده تر می کند و هر قدر به پایان جمله نزدیک تر شویم از انقباض گلویی کاسته می شود. در نتیجه آهنگ صدا گرایش به بم تر شدن می یابد تا سرانجام سکوت فرا می رسد. اما در جمله ی سئوالی گفته ی ما پایان نیافته است. زیرا در انتظار پاسخ هستیم. پاسخی که جمله را تکمیل می کند. در نتیجه آهنگ جملات سؤالی زیرتر از جملات عادی است.

در هنگام گفتار ویژگی های شخصی دخالت دارد. در اینجا هر توصیفی پذیرفتنی است با این شرط که یکپارچه باشد. تمام دستگاه زبان دستخوش درگیر دائمی نیروی متضاد است (تعادل بین آواها) صرف کمترین کوشش در ترکیب آواها و بیان اندیشه درونی مفاهیم که واکنشی خاص در شنونده ایجاد کند.

اندام صوتی را با سازهای مختلف یک ارکستر مقایسه می کنند که هر اندامی می تواند حرکت کند و شکل خود را دگرگون سازد و به سهم خویش به صدا هویت دهد. در اینجا هر کلمه و یا جمله دارای نظم و ترتیب مخصوص خود است که به حرکت رفتاری (فیزیکی) تحلیل
می شود. ممکن است جملات به وسیله ی آهنگ و یا مکث خاصی مشخص شوند. با تجزیه و تحلیل جمله می توان آن را توصیف کرد. اما نظم این طرح بندی کاملا قراردادی است.

چگونه حرف تولید می شود؟

صدا یک حرکت فیزیکی است و مانند هر حرکت دیگری نیاز به انرژی دارد. این انرژی را دستگاه تنفس انسان تولید می کند. اندام های گویایی صدا تولید نمی کنند بلکه ذرات هوا را طبق الگویی خاص
جا به جا می کنند. این ارتعاش ها محرکت صوت است نه خود صوت، ادراک ویژگی دستگاه شنوایی است.

برای تولید صدا باید جسمی را به ارتعاش در آوریم تا صدا به صورت موج به گوش ما برسد. صدا به وسیله ی جابجایی یا ارتعاش
مولکول های هوا ایجاد می شود. اگر جابجایی مولکول های هوا بیش از 16 مرتبه در ثانیه تکرار گردد صدا تولید می شود.

منبع تولید صدا در انسان حنجره می باشد و جریان هوای بازدم عامل اصلی تولید صدا است. ابتدا هوا از طریق شش ها وارد گلو شده و از آنجا وارد بینی و دهان می شود. صدایی که از حنجره خارج می شود یا به صورت آوا و یا به صورت حرف است.

اگر لب ها از هم جدا و زبان در مقابل دندان ها و لثه و سقف دهان و گاهی زبان کوچک حرکت داشته باشد صداهای مختلفی به گوش
می رسد که به آن آوا می گویند. تغییرات صدا بر اثر تغییر شکل لب ها (طولی – عرضی) و جابجایی فک پایین صورت می گیرد و موجب تغییر حجم فضای دهان می شود.

زبان:

زبان نوعی رفتار است و مجموعه ای از قواعد که به آن دستور گویند که مستقیما به مشاهده در می آید. افراد اجتماع به وسیله ی زبان با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. طرز صحبت هر شخص با افراد مختلف متفاوت است. با بعضی رسمی و صمیمی و با برخی دیگر
بی تعارف سخن می گوییم. از صحبت اشخاص می توان فهمید که خلق و خوی آنان چگونه می باشد. نگران یا مضطربند و متین یا بی اعتنا هستند.

علائم نوشتاری:

علائم نوشتاری به خاطر قالب های گفتاری ساخته می شود. برای اینکه همان طور بنویسیم و بخوانیم که صحبت می کنیم. آنچه روی کاغذ وجود دارد ماده ی گفتاری است نه ماده ی نوشتاری. برای شناخت هر زبان اولویت به گفتار است و همیشه گفتار روشن تر از نوشتار است. گفتار حالت باالفعل زبان است و سخن گفتن به صورت حرکات یا انقباض های ضعیف در اندام های صوتی ظاهر می شود.

گفتار:

گفتار به وسیله ی یک رشته ی پیوسته از حروف تولید می شود. یعنی هم زمان با تلفظ یک حرف بقیه ی اندام های گویایی در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد و تولید یک حرف به شکل مستقل و با فاصله از حروف مجاورش صورت می گیرد.

گروهی تصور می کنند که حرف در کلمه مجزا از حروف مجاورش ادا می شود. بدین صورت که اندام های گویایی ابتدا صدایی تولید کرده و پس از خلاصی یافتن از آن حروف دوم و سوم و ... تلفظ می شود. اما حروف در کلمه از یکدیگر تأثیر گرفته توأما تلفظ می شوند و اساسا مرزی بین حروف وجود ندارد.

اندام گفتار را به ورزشکار ژیمیناستیک تشبیه کرده اند. در همان حال که مشغول انجام حرکتی است با نظم و ترتیب خاص، خود را برای اجرای حرکت بعدی آماده می کند. از این رو حرکات موزون و هماهنگ جلوه می کند.

آهنگ گفتار:

آهنگ گفتار، تنظیم پیاپی زیر و بمی صدا است. اگر نوشتار را با زیر و بمی صدا طوری بخوانیم که اطلاعات بیشتری به ما بدهد، آن گفتار واقعی است و نوشته را می توان تفسیر کرد.

عوامل مؤثر در انعطاف پذیری زبان گفتار: فشار و آهنگ

برای تأثیرگذاری بیشتردر کلمه، روی حرف اول یا آخر و یا یک حرف به آخر فشار می آوریم. اگر فشار، روی حرف اول باشد مخرج حرف، کمی به عقب می رود و فعالیت اندام های گفتار به بالاترین حد خود می رسد. در نتیجه صدا واضح تر و بلند تر شنیده می شود. میزان فشار، بستگی به فشار هوای خارج شده از شش ها دارد.

هر جمله می تواند یک یا دو آهنگ داشته باشد. بعضی اوقات آهنگ صدا را می توان در زبان نوشتاری از راه نقطه گذاری تعیین کرد. علائم نقطه گذاری فقط به طور نارسا فشار و قالب های آهنگ صدا را در جملات نشان می دهد. با استفاده از این علائم در ترکیب ساختمانی چند کلمه و بافت های مختلف نوشتاری آهنگ گفتاری تغییر می کند.

برای خواندن کلمه یا جمله، تلفظ حرف اول بسیار مهم است. هنگام تلفظ وسعت بیشتری به دهان می دهیم و با فشار روی حرف، ریتم را زنده می کنیم و نسبت به اهمیتی که حرف در کلمه و یا جمله دارد، روی آن فشار می آوریم. حروفی که فشار روی آنها وجود ندارد یک سستی در اندام گفتار ایجاد می کند. در نتیجه فعالیت زبان و حرکت لب ها کمتر می شود.

عوامل مؤثر در گفتار: (زیر و بمی- شدت و ضعف)

پایه ی آهنگ زیر و بمی صدا در جمله است و از طریق یک نوع قالب صوتی ساخته می شود.

زیر و بمی صدا به سن و جنس افراد بستگی دارد. طول تارهای صوتی با زیر و بمی صدا نسبت معکوس دارد. هر چه طول تارهای صوتی بیشتر باشد ارتعاش تارهای صوتی کمتر می گردد. ضخامت طول تارهای صوتی در زنان و کودکان، نسبت به مردان کمتر است. همچنین طول تارهای صوتی در مردان بلند تر و ضخیم تر است.

زیر و بمی صدا به ارتعاش تارها بستگی دارد. هر چه ارتعاش تارهای صوتی بیشتر باشد صدا زیرتر می شود.

شدت صدا با زیر و بمی ارتباطی ندارد، بلکه به میزان گستردگی
شش ها، نیرو، فشار و انرژی، هنگام خارج شدن هوای کنترل شده از شش ها بستگی دارد. همچنین شدت و ضعف صدا به میزان باز و یا تنگ شدن حنجره بستگی دارد. هر چه مجرای عبور هوا تنگ تر باشد صدا با قدرت بیشتری شنیده می شود. اگر حنجره فراخ باشد صدا آرام شنیده می شود.

ممکن است صدا بم ولی بلند شنیده شود. گوینده ی رادیوی را در نظر بگیرید که صدایی بم دارد و شما اگر صدای رادیو را زیاد کنید هیچ تغییری در صدای گوینده ی رادیو صورت نمی گیرد. جز اینکه صدا بلند تر شنیده می شود.

- صدای حنجره به تنهایی ضعیف است. ولی با عبور فضای طنین انداز و فضای حلق و حجم دهان، صدا قوی تر شنیده می شود.

عوامل دیگر که بر شنوده تأثیر می گذارند:

1- ژست

2- حرکت های صورت

3- حرکت های فیزیکی و سایر عوامل صوتی که غیر زبانی است. مانند: خشوع تصنعی و...

- سایر صداهای غیر گفتاری: خنده ی جلف، خنده ی معمولی و...

کلمه و جمله:

اگر چند حرف به طور پیوسته در کنار یکدیگر قرار بگیرند و دو طرف آن فضای خالی باشد و معنای مستقلی بدهد  کلمه ساخته می شود. کلمه می تواند یک بخشی، دو بخشی و یا چند بخشی باشد.

گاهی اوقات دو کلمه در کنار یکدیگر معنای خاصی را به شنوده القاء می کند. در اینجا ریتم کلمه با  کلمه ی مجاورش مرتبط است و جدا از هم نیست. مانند: رودخانه

جمله از تعدادی کلمه تشکیل شده است و هر کلمه به تنهایی معنای مستقل دارد. اما وقتی کنار یکدیگر بیایند معنا و عمق بیشتری پیدا کرده و کامل می شوند و قسمتی از معنای خود را از کلمات مجاورش بدست می آورند.

هر شخص، هنگام خواندن نوشته در جستجوی فهم جمله ها می باشد و نسبت به موقعیت کلمه در جمله معنای خاصی را دنبال می کند. چرا که محتوای معنایی کلمات با عواطف، ترکیب شده و برداشت معنایی مختلفی را سبب می شود.

برای قرار دان کلمه در جمله و ایجاد ارتباطی بهتر باید نظم قابل توجهی را در نوشته ایجاد کنید. این تأثیر پذیری در ادبیات، صفت عدم پیش بینی کلمه در جمله گفته می شود و موجب تفکر بیشتر در خواننده می گردد. در اینجا جمله های مجاور، یکدیگر را تکمیل می کنند تا یک رابطه ی متقابل بین کل اثر ایجاد گردد. حتی می توان کلماتی را از جمله حذف کرد به شرطی که لطمه ای به معنای اصلی جمله وارد نشود. نویسنده می تواند با حداقل کلمات شناخته شده و حتی کلمات نامفهوم معنی را برساند.

همانطور که کمله کاربرد دستوری خاص دارد. جمله نیز دارای ساختمان دستوری خاصی می باشد. یعنی لغت کلیدی و مهم در جمله باید در جایی قرار بگیرد که معنا را کامل تر کند. بنابراین فقط ساختمان جمله مهم نیست.

نکته: هنگام خواندن جملات پرسشی، صدا به تدریج اوج می گیرد و در جملات تعجبی، صدا حد وسط است و در جملات منفی صدا به تدریج فرود می آید.

دم و بازدم:

هنگام تنفس، عمل دم و بازدم به طور معمول انجام می گیرد. اما وقتی صحبت می کنیم، عمل دم سریع تر و در عوض عمل بازدم کند
می شود. معمولا عمل بازدم 8 تا 9 برابر می شود. هنگام عمل بازدم هر چه تسلط بیشتری در تنفس و فشار هوای خارج شده از شش ها داشته باشید کنترل هوا از شش ها، حنجره، دهان و بینی با نظم و دقت بیشتری انجام می شود و صدایی زیبا ساخته می شود. یک خطاط ماهر را در نظر بگیرید که با تسلط بر انگشتان خود خطی زیبا می آفریند.

برای اینکه عضلات اندام گفتار آماده شوند، باید زمان تنفس خود را کنترل کنید. اگر آمادگی اندام گفتار بیشتر شود به همان اندازه آمادگی عضلات حنجره و ارتعاش تارهای صوتی نیز بیشتر شده و صدا تیزتر شنیده می شود. نظم و ترتیبی که بین اندام های گفتار به وجود می آید تا آنجا ادامه خواهد یافت که جریان هوا قطع نشده و حروف با نظم و ترتیبی خاص شنیده شود.

تمرین: حرف ( ب - ر- ل- م- ن) را تلفظ کنید.

مراحل لازم برای تولید حرف:

1- مرحله ی آمادگی: آماده شدن اندام های معینی از دستگاه گفتار و قرار گرفتن در موقعیت آن حرف.

2- مرحله ی مکث: توقف اندام ها در موقعیت خاص، برای تولید صدای مورد نظر. مدت توقف، بستگی به نوع حرف دارد.

3- مرحله ی عمل: پایان عمل تولید حرف و بیرون آمدن اندام های سازنده از آن موقعیت خاص.

مراحل اجرا:

1- مرحله ی آمادگی: حرکت لب ها به طرف یکدیگر و چسبیدن آنها به هم، تارهای صوتی در موقعیت خود قرار می گیرد. نرم کام پایین آمده و راه عبور هوا از طریق بینی باز می شود.

2- مرحله ی مکث: این اندام ها در همان حالت باقی می ماند تا شش ها تارهای صوتی را به ارتعاش در آورد و هوا از راه مجرای بینی خارج شود.

3- مرحله ی عمل: تمام شدن هوا، باز شدن لب ها و...

مراحل فیزیکی:

1- مرحله ی آمادگی: حرکت لب ها به طرف یکدیگر و چسبیدن آنها به هم؛ بالا رفتن نرم کام و مسدود شدن راه بینی.

2- مرحله ی مکث: این اندام ها در همین موقعیت باقی می ماند تا هوای شش ها در پشت گرفتگی لب ها به صورت فشرده درآید. زیرا این فشرده شدن هوا پدیده ای لازم برای تولید آوای مورد نظر است.

3- مرحله ی عمل: لب ها باز می شود و هوای فشرده شده به یکباره بیرون می جهند.

حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود:

ب- ج- د- ذ- ر- ز- ژ- ض- ط- ظ- ع- غ- گ- ل- م- ن- و- ی- ه

هنگام تلفظ این حروف، تارهای صوتی به هم نزدیک شده و هنگام عبور هوا نیروی بیشتری برای ارتعاش تارهای صوتی لازم است.

این حروف به دلیل حبس نفس، مجرای تنگ و استقرار زیاد در مخرج، واضح تر و قوی تر شنیده می شوند. فضای طنین انداز کمک می کند که ارتعاش تارهای صوتی تا پایان وجود داشته باشد.

گاهی در تلفظ کمله لرزش های در ناحیه ی حلق و دهان ایجاد می شود. این لرزش ها وجه اشتراکی با ارتعاش تارهای صوتی ندارد و فقط صدا را واضح تر و تلفظ حرف را روان تر می کند. در این صورت، هنگام عبور هوا از دهان و حلق موج هایی ایجاد می شود و خروج هوا با نفس همراه است و صدا ضخیم تر شنیده می شود.

- بعضی از این حروف، سست تلفظ می شوند و گرایش به از دست دادن ارتعاش تارهای صوتی دارند. اگر این حروف در پایان کلمه قرار بگیرند، گاهی یا کلا ارتعاش تارهای صوتی از بین می رود.

- بعضی از این حروف صفت شدت دارند و تمایل به از دست دادن ارتعاش تارهای صوتی در آنها زیاد است. به ویژه اگر ساکن باشند. برای اینکه ارتعاش تارهای صوتی در آنها کاملا شنیده شود به این حروف صدایی شبیه کسره می دهیم.

حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شوند:

پ- ت- ث- چ- ح- خ- س- ش- ص- ف- ق- ک- ه

هنگام تلفظ این حروف، هوا در حلق و دهان لرزش هایی ایجاد می کند. به دلیل ضعف اعتماد در مخرج و عدم استقرار هوا در مجرا صدا از دهان خفیف خارج شده و روان شنیده می شود.

در تولید این حروف به دلیل عدم ارتعاش تارهای صوتی، نقش فشار هوا بیشتر است و تمام انرژی، صرف تولید صدا می شود. گرایش به از دست دادن ارتعاش تارهای صوتی در آنها زیاد است و حبس نفس ندارد. همچنین راه تنفس هوا در مجرای آنها باز و آزاد است.

ادغام:

وقتی حرف در کلمه قرار می گیرد از حروف مجاورش تأثیر گرفته، با آن ادغام می شود. یا اولین حرف روی دومین حرف تأثیر می گذارد و یا بالعکس. این کار برای نزدیک شدن صفت و مخرج یک حرف به حرف دیگر انجام می گیرد.

حرف ساکن با حرف مجاورش راحت تر ادغام می شود و می توان حرف ساکن را با حرف مجاورش ادغام کرد.

- اگر یک حرف با ارتعاش تارهای صوتی و حرف دیگر بدون ارتعاش تارهای صوتی باشد یکی از حروف، تغییر صفت داده تا هر دو حرف یا با ارتعاش تارهای صوتی و یا بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ شود.

- اگر کلمه از دو حرف تشکیل شده باشد هر حرف در محل مخرج خودش تلفظ می شود و ادغام صورت نمی پذیرد.

- آواهای لبی از محل مخرج خود منتقل نمی شوند. اما انتقال مخرج آواهایی که با زبان ادا می شوند زیاد صورت می گیرد.

حروف ساکن:

حروف ساکن مستقلند و سعی می شود جای تلفظ آنها تغییر نکند تا کلام زیبا شود. هنگام تلفظ حروف ساکن، هوا برای لحظه ای کاملا حبس می شود و اجازه ی عبور نمی یابد. با باز شدن ناگهانی دو اندام، صدایی شدید شنیده می شود. حروف ساکن (ل- م- ن) واضح تر شنیده می شوند. هنگام تولید این حروف هوا به مانعی برخورد نمی کند. این حروف استقلال بیشتری در ساکن از خود نشان می دهند.

نکته: اگر در یک کلمه دو ساکن پشت سر هم قرار بگیرد، کشش حرف متحرک کم می شود. مانند: رفت.

صداهای کوتاه: (فتحه- کسره- ضمه)

در  زبان فارسی حجم دهان برای تولید صدای (فتحه) از صدای (کسره و ضمه) بیشتر است. اما سقوط و سنگینی صدای (کسره و ضمه) از صدای (فتحه) بیشتر است. همچنین صدای (فتحه) طولانی تر از صداهای (کسره و ضمه) است.

صدای فتحه: تولید صدای (فتحه) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است و محل تولید آن حفره ی دهان است.

هنگام تلفظ، برجستگی زبان کم و به صورت یک انقباض ملایم از جلو به عقب زبان ظاهر می شود. فاصله ی جلوی زبان تا سقف دهان، حدود دو برابر فاصله ای است که برای تولید (کسره) لازم است. همچنین کناره های زبان با دیواره ی داخلی دندان های پایین تماس پیدا می کند و فاصله ی بین دندان های بالا و پایین در قسمت جلو حدود 2 سانتی متر است. لب ها به شکل گسترده باز است. یعنی لب بالا
دندان های بالا را می پوشاند و لب پایین کشیده می شود. در نتیجه نوک دندان های پایین نمایان شده و گوشه های لب ها اندکی به طرف عقب کشیده می شود. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود
می شود. این صدا در بیشتر مواقع، کوتاه تلفظ می شود.

- اگر در کلمه دو فتحه پشت سر هم بیاید، فتحه ی اول کشیده و فتحه ی دوم قوی تر تلفظ می شود. مانند: حسن

کشش آن تحت تأثیر موقعیتی که در کلمه دارد کم یا زیاد می شود:

1- بسیار کشیده: محل وقوع، قبل از حرف (ه). مانند: بهار

2- با کشش اضافی: محل وقوع، قبل از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود. مانند: تمبر

3- با کشش طبیعی: محل وقوع در میان کلمه. مانند: کشور

4- نیمه مرتعش: محل وقوع، بعد از حرف (پ). مانند: پرچم

صدای کسره: تولید صدای کسره با ارتعاش تارهای صوتی همراه است و محل تولید آن جلوی دهان و سقف دهان است.

هنگام تلفظ، نوک زبان پشت دندان های پایین قرار می گیرد. فاصله ی جلوی زبان با سقف دهان، حدود دو برابر فاصله ای است که برای تولید صدای (ای) لازم است. فاصله ی دندان های بالا و پایین، حدود 1 سانتی متر است. کناره های زبان از دندان های کناری بالا فاصله دارد. گوشه ی چپ و راست لب ها اندکی به طرف عقب کشیده شده و
فاصله ی بین لب ها حدود 1 سانتی متر است. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. صدای (فتحه) در مقایسه با صدای (ای) کوتاه تر است.

کشش آن تحت تأثیر موقعیتی که در کلمه دارد کم یا زیاد می شود:

1- بسیار کشیده: محل وقوع، در پایان کلمه قبل از حرف (ه). مانند: کوچه

2- با کشش اضافی: محل وقوع، قبل از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: ری

3- با کشش طبیعی: محل وقوع، در میان کلمه. مانند: آسمان

4- نیمه مرتعش: محل وقوع، بعد از حروف (پ- ت) مانند: پزشک- تهران

صدای ضمه: تولید صدای (ضمه) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است و محل تولید آن حفره ی دهان است.

هنگام تلفظ، عقب زبان به طرف نرم کام بالا می رود. فاصله ی آن حدود دو برابر فاصله ای است که برای تولید صدای (او) لازم است. جلوی زبان اندکی به طرف عقب کشیده می شود. فاصله ی دندان های بالا و پایین حدود 5 میلی متر است. شکل لب ها گرد و جلو آمدگی کمتری نسبت به (او) دارد. اما دایره ی لب ها وسیع تر است (حدود دو برابر). در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود
می شود. این صدا در بیشتر مواقع کشیده تلفظ می شود.

کشش آن تحت تأثیر موقعیت که در کلمه دارد کم یا زیاد می شود:

1- بسیار کشیده: محل وقوع، در پایان کلمه قبل از حرف (ه). مانند: نه

2- با کشش اضافی: محل وقوع، قبل از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود. مانند: بز

3- با کشش طبیعی: محل وقوع، میان کلمه. مانند: ناخن

4- نیمه مرتعش: محل وقوع، بعد از حرف (پ). مانند: پل

صداهای بلند: (آ- ای- او)

صدای (آ): صدای (آ) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است و محل تولید آن حفره ی دهان است.

هنگام تلفظ، در عقب زبان یک برآمدگی جزئی ایجاد می شود.
فاصله ی بین عقب زبان و نرم کام حدود دو برابر فاصله ای است که برای تولید صدای (ضمه) لازم است. کناره های زبان روی دیواره ی داخلی دندان های پایین قرار می گیرد و جلوی زبان آزاد است.
فاصله ی بین زبان و سقف دهان بیشترین فضا را پیدا می کند و زبان در پایین ترین نقطه ی کف دهان قرار می گیرد. فاصله ی بین
دندان های بالا و پایین حدود 2 سانتی متر است. لب ها اندکی به جلو آمده و به شکل بیضی در می آید. حداکثر فاصله ی لب ها از یکدیگر حدود 2 سانتی متر است. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود.

- اگر بعد از این صدا همزه بیاید جمع ناقص انجام می شود. در اینجا از همزه صرف نظر کرده (الف) را کشیده تر تلفظ می کنیم. در نتیجه فضای زبان با سقف دهان تنگ تر می شود.

کشش آن تحت تأثیر موقعیتی که در کلمه دارد کم یا زیاد می شود:

1- بسیار کشیده: محل وقوع، قبل از حرف آخر در کلمه. مانند: تلاش

2- با کشش اضافی: محل وقوع، قبل از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود و در پایان کلمه می آید. مانند: گاو

3- با کشش طبیعی: محل وقوع، قبل از حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود و در پایان کلمه می آید. همچنین در پایان کلمه. مانند: پاک- دانا

4- کوتاه: محل وقوع، قبل از حرف (ن) پایان کلمه. مانند: ایمان

5- نیمه مرتعش: محل وقوع، بعد از حرف (پ). مانند: پاداش

صدای (ای): تولید صدی (ای) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است و محل تولید آن حفره ی دهان است.

هنگام تلفظ عقب زبان به طرف بالا رفته و جلوی زبان به طرف کف دهان فرود می آید. زبان در حد وسط دهان قرار می گیرد و فاصله ی بین سطح زبان و سقف دهان بسیار اندک است. بخش میانی حاشیه های زبان به طرف سقف دهان، روی دیواره ی داخلی دندان های بالا قرار می گیرد. حجم حفره های دهان به دلیل فاصله ی نزدیک دندان های بالا و پایین بسیار اندک است. لب ها به شکل گسترده در می آید و گوشه های چپ و راست لب ها کمی به طرف عقب کشیده می شود. جدار داخلی لب ها به دیواره ی خارجی دندان های جلو می چسبد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود.

کشش آن تحت تأثیر موقعیت که در کلمه دارد کم یا زیاد می شود:

1- بسیار کشیده: محل وقوع، قبل از حرف آخر در کلمه مانند: کیش

2- با کشش اضافی: محل وقوع، قبل از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود و در پایان کلمه می آید. مانند: زمین

3- با کشش طبیعی: محل وقوع، قبل از حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود و در پایان کلمه می آید. همچنین در پایان کلمه. مانند: کیف- سی

4- کوتاه: محل وقوع، بعد از حرف (پ) در کلمه. مانند: پیروز

5- نیمه مرتعش: محل وقوع، قبل از حرف (پ) در کلمه. مانند: پیروز

صدای (او): تولید صدای (او) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است و محل تولید آن حفره ی دهان است.

هنگام تلفظ عقب زبان به طرف نرم کام بالا و پایین می رود. زبان در حدود وسط دهان قرار می گیرد. به دلیل بالا رفتن عقب زبان، جلوی زبان نیز به طرف عقب کشیده می شود و بخش میانی حاشیه ی زبان به لبه ی دندان های آسیایی بالا می چسبد. در اینجا فاصله ی دندان های بالا و پایین بسیار اندک و نوک زبان آزاد است و لب ها به شکل گرد در می آید. همچنین در بیشتر مواقع بلند تلفظ می شود.

هنگام تلفظ حرف (ی) فضای زبان با سقف دهان، تنگ تر از تلفظ صدای (ای) است. در این صورت، دهان کمی بسته تر می شود.

کشش آن تحت تأثیر موقعیتی که در کلمه دارد کم یا زیاد می شود:

1- بسیار کشیده: محل وقوع، قبل از حرف آخر در کلمه. مانند: نور

2- با کشش اضافی: محل وقوع، قبل از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود و در پایان کلمه می آید. مانند: روز

3- با کشش طبیعی: محل وقوع، قبل از حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود و در پایان کلمه می آید. همچنین در پایان کلمه. مانند: کوچ- پتو

4- نیمه مرتعش: محل وقوع، بعد از حرف (پ) مانند: پوست

کشش:

مدت زمانی که برای تولید یک حرف صرف می شود به دلخواه
می تواند کم یا زیاد شود. هر چه صدا بم تر باشد کشش بیشتر است و سرعت تلفظ کلمات کمتر می شود. کشش روی حرف، نشان دهنده ی تأکید روی حرف مورد نظر است. هنگام تلفظ کلمه برخی حروف کشیده و برخی کوتاه ادا می شود. تفاوت حروف کشیده در زبان فارسی به کیفیت آنها بستگی دارد. یعنی برای اینکه به یک حرف کشش دهیم آن را امتداد نداده، بلکه حجم حنجره و دهان را تغییر می دهیم.

مثال: وقتی کلمه ی بهار را بخش می کنیم از دو قسمت (ب + هار) تشکیل می شود. در بخش عروض (ب) را کوتاه و (هار) را بلند
می گویند. برای خواندن قسمت بلند این کلمه باید آن را کشیده بخوانیم. یعنی حجم حفره ی دهان را بیشتر کنیم.

ترکیب اولویت کشش:

1- صدای بلند (آ، ای، او)

2- صداهای کوتاه (فتح، کسره، ضمه)

3- حرف (ن- م) ساکن، کشیده تر تلفظ می شود

4- حروفی که سست تلفظ می شوند

5- حروفی که با شدت تلفظ می شوند. کشش این حروف بسیار کم است.

نکته: حرف (ی) مشدد، کشیده تر از حروف مشدد دیگر تلفظ می شود

تشدید: (صدا و طرب)

در خط فارسی، نشانه ی تشدید ( ّ) در بالای حرف مورد نظر قرار
می گیرد. هنگام خواندن تشدید، اندام های گفتار، سر جای خود
می مانند و حرف ساکن، قوی تر از حرف متحرک ادا می شود.

اولین حرف کشیدگی بیشتری نسبت به حرف دوم دارد. هماهنگی بین کشیدگی ها در موقعیت های متفاوت مختلف است. تشدید به روانی گفتار کمک کرده و کلمات ایستاتر شده و کشش موسیقی زیبایی ایجاد می کند.

مثال: هنگام تلفظ کلمه محمّد به جای 2 مرتبه باز و بسته شدن لب ها هنگام تشدید، در عمل، یک مرتبه این کار صورت می پذیرد و مدت توقف لب ها هنگام بسته بودن بیش از مدتی است که برای تلفظ هر یک لازم است.

اندام های گفتار:

1- شش ها: دو اندام اسفنجی شکل درون قفسه ی سینه قرار دارد و به وسیله ی دو نایچه به نای مربوط می شود. نایچه به لوله های
کوچک تر تقسیم شده و در شش ها پراکنده می شود. شش ها نقش بسیار مهمی در تلفظ حروف ایفا می کنند. چرا که بدون شش ها تنفس صورت
نمی گیرد وبدون تنفس، گفتاری هم در کار نمی باشد.

2- پرده ی دیافراگم: یک پرده ی ماهیچه ای که قفسه ی سینه را از شکم جدا می کند. در هنگام انبساط دیافراگم، قسمت بیرونی آن گنبدی شکل می شود. در نتیجه با کم شدن حجم قفسه ی سینه بر جدار خارجی شش ها فشار وارد می شود. در این صورت شش ها فشرده شده  و هوای داخل شش ها بیش از فشار هوای خارج است. این عمل را بازدم می گویند.

هنگام انقباض، دیافراگم پایین آمده و بر حجم قفسه ی سینه افزوده
می شود. در نتیجه دیگر فشاری بر جدار شش ها وارد نمی آید. با نبودن فشار و خاصیت اسفنجی، شش ها به حالت اولیه باز می گردند. در این حالت فشار هوای درون شش ها کمتر از فشار هوای بیرون است و هوای خارج به درون شش ها مکیده می شود. این عمل را دم می گویند.

3- نای: لوله ای غضروفی که یک سمت به شش ها و از سمت دیگر به گلو متصل است. هوا از نای به حنجره می رسد. اگر صدا بم باشد نای مانند فضای طنین انداز عمل می کند و بر میزان زیر و بمی صدا تأثیر می گذارد.

4- حنجره: آخرین حلقه ی فوقانی نای که دارای دو تار صوتی است و از حلقه های دیگر سخت تر و سنگین تر است و یک حلقه ی کامل را تشکیل می دهد. طول آن از حلقه های دیگر بیشتر و پایه و قاعده ی حنجره است.

5- تارهای صوتی: داخل حنجره تارهایی قرار دارد که به هم نزدیک و یا از یکدیگر دور می شود. یک سر تارهای صوتی به تیروئید و دو سر دیگر آن، هر یک به دو غضروف متصل می گردد. این دو غضروف مثلثی شکل به وسیله ی ماهیچه هایی که به آنها ارتباط دارد حرکت داشته و لبه ی داخلی تارهای صوتی را به هم نزدیک و یا از هم دور می کند. وقتی تارهای صوتی به هم نزدیک می شود با عبور هوا از میان تارهای صوتی ارتعاش منظمی پدید می آید. برای درک بهتر، انگشتان خود را روی حنجره گذاشته و صدای (ز....ز) را تلفظ کنید. متوجه خواهید شد ارتعاشی در آن ناحیه ایجاد می شود. سپس بدون وقفه صدای (س....س) را تلفظ کنید، ارتعاش تارهای صوتی قطع می شود. هر اندازه مقدار فشار هوا هنگام عبور از فاصله ی میانی دو تار صوتی بیشتر باشد صدا بلندتر شنیده می شود.

- اگر دو تار صوتی در تمام طول خود محکم به هم چسبیده و راه عبور هوا را کاملا ببندد با باز شدن ناگهانی دو تار صوتی، هوای فشرده به یکباره بیرون می جهد و یک نوع انفجار پدید می آورد.

1- اگر لبه های دو تار صوتی طوری به هم نزدیک شود که یک شکاف باریک، بین آنها ایجاد گردد. هنگام عبور هوا از این مجرای تنگ، سایش تولید می شود. این حالت در هنگام نجوا آهسته ایجاد
می شود.

6- گلو: محفظه ای به شکل استوانه است که از حنجره به طرف بالا تا حفره ی بینی را شامل می شود.

گلو از سه قسمت تشکیل شده است:

1- گلو: جدار عقبی آن به ستون فقرات و دیواره ی جلویی گلو به
وسیله ی دریچه ی نای به ریشه ی زبان وصل می گردد. طول تقریبی این بخش از گلو حدود 5 سانتی متر است. حرکات زبان، موجب حرکاتی در جداره ی گلو می شود.

2- حلق: دیواره ی جلوی حلق را ریشه ی زبان تشکیل می دهد. طول این قسمت حدود 4 سانتی متر است و از جلو به حفره ی بینی می رسد. ابعاد حلق با جلو و عقب رفتن زبان به طور قابل ملاحظه ای تغییر
می کند.

3- حلق فوقانی: از محل زبان کوچک به طرف بالا تا حفره ی بینی را شامل می شود. طول این قسمت در حدود 4 سانتی متر است. با بالا و پایین امدن حلق فوقانی، طول آن به طور قابل ملاحظه ای کم و یا زیاد می شود.

- حلق بین حنجره و دهان قرار دارد و فضایی طنین انداز است. بعضی صداها را بم و کلفت می کند.

- ارتعاش تارهای صوتی موجب ارتعاش هوا در گلوگاه می شود. این موضوع به طور چشمگیری بر شدت صوت می افزاید و بر کیفیت صدا تأثیر می گذارد.

7- حفره ی بینی: در بالای گلوگاه قرار دارد و نرم کام به منزله ی دریچه های حفره ی بینی است.

8- دهان: حفره ی دهان از جلو به لب ها و از عقب به حلق فوقانی و از پایین به فک زیرین و در طرفین به جداره ی داخلی گونه ها محدود می شود. ابعاد این حفره به علت حرکات فک پایین، نرم کام، لب ها، جداره ی گونه ها و زبان تا حد بسیار زیادی قابل تغییر است. حجم و شکل دهان به وسیله ی حرکت عمودی فک زیرین و تغییر وضعیت زبان و لب ها کم و یا زیاد می شود.

9- سقف دهان: از پشت لثه ی دندان های بالا تا زبان کوچک امتداد دارد. با تماس زبان به قسمت های مختلف آن، بسیاری از حروف ایجاد می شود. بخش جلویی آن که استخوانی و بدون حرکت است، سختکام نام دارد و در قسمتی از سقف دهان که به عقب دهان نزدیک تر
می باشد نرم کام نام دارد. این قسمت بالا و پایین می رود. اگر چه احساس آن مشکل است اما آزادانه حرکت می کند.

حرکت نرم کام به بالا موجب بسته شدن راه عبور هوا از طریق
حفره های بینی می شود و هوا فقط از راه دهان خارج می شود. اگر نرم کام پایین باشد حفره های بینی و دهان و گلوگاه به هم مربوط
می شود و هوا از طریق بینی و دهان خارج می شود.

10- زبان: اندامی نرم که هنگام گفتار، دارای قابلیت انعطاف و تحرک فراوان است. در اثر تماس با لثه، دندان ها و سقف دهان، زبان در حالت های مختلف قرار می گیرد و به صداها کیفیت می بخشد.

قسمت های مختلف زبان:

1- نوک زبان: پشت دندان های پایین یا بالا قرار می گیرد

2- تیغه ی زبان: منطقه ی کوچکی بعد از نوک زبان که زیر ناحیه ی لثه ی بالا قرار می گیرد.

3- جلوی زبان: زیر سقف دهان (سختکام) قرار می گیرد. (وسط زبان)

4- عقب زبان: بخش پایانی عقب زبان که مقابل زبان کوچک و نرم کام قرار می گیرد. همچنین کناره های زبان می تواند به کناره های سقف دهان چسبیده و راه عبور هوا را از طریق دهان مسدود کند.

11- زبان کوچک: آویزه ی کوچکی که در انتهای نرم کام قرار دارد.

12- دندان ها: دو ردیف دندان های بالایی و پایینی از اندام های گویایی هستند که دندان های بالایی ثابت اما دندان های پایینی به علت متحرک بودن فک پایین قابل تغییر می باشد. با حرکت فک پایین، حجم حفره ی دهان، تغییر کرده و موجب کیفیت صداهای مختلف می شود.

13- لب ها: لب بالا و پایین به علت ساختمان ماهیچه ای پیچیده
می تواند در تمام جهت ها حرکت کرده و به حالت های کشیده، بازگرد، بسته گرد و خنثی درآید. با تغییر شکل لب ها حجم حفره ی دهان تغییر می کند و با جلو و عقب رفتن لب ها اختلاف قابل ملاحظه ای در داخل دهان ایجاد شده که موجب کیفیت های مختلف صدایی می شود.

هنگامی که لب ها به شکل گرد در می آید درازای حفره ی دهان بیشتر شده و در همان حال گونه ها به جلو کشیده می شود و جدار داخلی
لب ها به دندان ها می چسبد. این حالت لب ها از عرض حفره ی دهان می کاهد.

تلفظ حروف الفبای فارسی:

الف: صورت نوشتاری همزه است و همزه علامت گفتاری آن است.

در تلفظ حرف (ء) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید این حرف چاکنای است. ابتدا هوا اجازه ی عبور به حلق را ندارد و چاکنای کاملا بسته است. سپس با باز شدن ناگهانی چاکنای هوای فشرده شده به یکباره بیرون می جهد و صدایی خفیف شنیده می شود. این عمل به فعالیت عضلانی زیادی نیاز دارد. همزه تنها حرف فارسی است که ضعف شدت دارد.

اگر همزه بین یک کلمه بیاید می تواند تبدیل به (الف) شود. در این صورت مخرج (الف) به مخرج (ه) می رود. مثال: مأمور

اگر در آخر کلمه بیاید می تواند تبدیل به (ی) شود. مانند: برنامه ی

- همزه گاهی (الف- واو- یا) نوشته می شود و گاهی هیچ علامتی ندارد. مانند: تألیف- مؤمن- آئین

ب: تلفظ حرف (ب) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن لب بالا و پایین است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. با بسته شدن کامل لب ها نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. در نتیجه هوا در دهان حبس می شود. با باز شدن ناگهانی لب ها، هوای فشرده شده به یکباره بیرون می جهد و صدایی نرم شنیده می شود. زبان در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: مبارک

اگر این حرف در ابتدا یا پایان کلمه قبل از صداها بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: باران- سیب

اگر این حرف در پایان کلمه یا در مجاورت حروفی که ارتعاش تارهای صوتی در آنها نقش ندارد بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: کتاب- تبریک

اگر این حرف بعد از حرف (پ- م) در کلمه بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: توپ بازی- کمبود

پ: در تلفظ حرف (پ) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن لب بالا و پایین است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت در آید هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. قسمت جلوی زبان به سمت بالا رفته و در فاصله ای از سقف دهان قرار می گیرد تا جریان هوا بتواند بدون برخورد به مانعی عبور کند. نوک زبان به دیواره ی داخلی دندان های پایین، حدود 2 تا 3 سانتی متر است. هم زمان با حرکت لب ها به طرف یکدیگر و فشرده شدن هوا در پشت
لب ها و شش ها، لب ها به شکل گسترده در می آیند و داخل دهان گود می شود. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود
می شود. هم زمان با باز شدن ناگهانی لب ها هوای فشرده شده به یکباره بیرون می جهد و مقداری از هوای شش ها نیز خارج می شود. زبان در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ با خارج شدن هوا از شش ها ادا می شود. مانند: پرستو

اگر این حرف بعد از حروف (ب- پ- م) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، بدون آمادگی ادا می شود. مانند: شب پره- چپ پا- پمپ

- تلفظ حرف (پ) مثل این است که دست ها را طوری به یکدیگر بکوبیم به طوری که کف دست ها به یکدیگر برخورد نکند.

ت: در تلفظ حرف (ت) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن نوک زبان و دندان های بالا است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت در آید هوا از مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. نوک زبان محکم پشت لثه و دندان های بالا می چسبد و زبان به سقف دهان نزدیک است. کناره های زبان به دو طرف سقف دهان، روی دندان های کناری بالا متصل می گردد تا امکان فرار هوا از دو طرف زبان وجود نداشته باشد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود.

با جدا شدن ناگهانی دو عضو، هوای فشرده شده ی پشت مانع به یکباره بیرون می جهد و مقداری از هوای شش ها خارج گشته، صدایی سخت و شدید شنیده می شود.

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ با خارج شدن هوا از شش ها ادا می شود. مانند: تقویم

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، مقدار کمی از هوای شش ها خارج می شود. مانند: ستاره

اگر این حرف بعد از حروف (ت- د) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، بدون آمادگی ادا می شود. مانند: راحت تر- پادتن

اگر این حرف بعد از حروف (ل- ن) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، نوک زبان با لثه ی بالا تماس پیدا می کند. مانند: التهاب- انتظار

اگر این حرف قبل از صدای (اُ- او) در کلمه بیاید، هنگام تلفظ، لب ها گرد می شود. مانند: تنبک- توپ

- تلفظ حرف (ت) مثل این است که با انگشتان یک دست محکم به کف دست دیگر بکوبیم.

ث: در تلفظ حرف (ث) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن نوک و تیغه ی زبان و پایه ی دندان های جلویی بالا است. ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت درآید، هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. نوک زبان به دندان های پایین متصل می گردد. وسط زبان بالا رفته و پشت دندان های بالا با
فاصله ی کمی قرار می گیرد. دو تار صوتی در تمام طول خود محکم به یکدیگر می چسبد و راه عبور هوا را مسدود می کند. مجرای تنگی بین تیغه ی زبان و دندان های بالا ایجاد می شود. بخش حاشیه ی زبان روبروی دیواره ی داخلی دندان های بالا قرار می گیرد. هوا از مجرای تنگ با فشار عبور می کند. فشار هوا کمتر از تلفظ حرف (س) از مجرای تنگ عبور می کند و صدایی نرم و سست و ضعیف تر از حرف (س)  شنیده می شود. بقیه ی اندام ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد. مخرج حرف (ث) و (ذ) تقریبا یکی است و تفاوت آنها در ارتعاش تارهای صوتی است.

جیم: تلفظ حرف (ج) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن تیغه ی زبان و قسمت ابتدای جلوی زبان، بخش انتهایی لثه و ابتدای سقف دهان است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. تیغه ی زبان بر قسمت ابتدای جلوی زبان در برابر بخش انتهایی لثه و ابتدای سقف دهان قرار می گیرد و اطراف زبان با سقف دهان تماس پیدا می کند. این دو اندام مجرای عبور هوا را می بندد. وسط زبان کمی گود می شود. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. هم زمان دو عضو از هم جدا شده و هوای فشرده شده با فشار کمتری بیرون می جهد. با اینکه لب ها کشیده است اما جایگاه اصلی لب ها به حرف بعدی بستگی دارد. اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا
می شود. مانند: شجاع

اگر این حرف در ابتدای کلمه یا در مجاورت حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: جشن- مرجان

اگر این حرف در پایان کلمه در مجاورت حروفی که ارتعاش تارهای صوتی در آنها نقشی ندارد بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود و هوای فشرده شده با فشار بیشتری از مجرای تنگ عبور می کند. مانند: حج

اگر این حرف بعد از حروف (ت- چ- د) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: سخت جان- هیچ جور- سودجو

چ: در تلفظ حرف (چ) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن
تیغه ی زبان و قسمت ابتدایی جلوی زبان، بخشی انتهایی لثه با ابتدای سقف دهان است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت در آیند، هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. تیغه ی زبان و قسمت ابتدای جلوی زبان در برابر بخش انتهایی لثه و ابتدای سقف دهان قرار گرفته و گذرگاه تنگی ایجاد می شود. اطراف زبان با سقف دهان تماس پیدا کرده و این دو اندام مجرای عبور هوا را می بندد.
لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

هوای فشرده شده طبق دو مرحله از گذرگاه تنگ می گذرد:

ابتدا نوک زبان به آرامی از بخش انتهای لثه جدا شده و مقداری از هوای فشرده به صورت فشار ملایم بیرون می جهد. سپس بلافاصله بقیه ی هوا به تدریج با فشار کمتری از مجرای تنگ می گذرد.

نکته: حرف (چ) از حرف (ج) کشیده تر ادا می شود و بیشتر از حرف بعد از خودش تأثیر می گیرد.

اگر این حرف در ابتدا یا پایان کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ به سختی ادا می شود. مانند: چرم- پیچ

اگر این حرف بعد از حروف (ت- چ- د) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: دست چین- هیچ چیز- نخودچی

ح: در تولید حرف (ح) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن وسط حلق است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت در آید هوا از حلق می گذرد و هنگام عبور هوا از دهان یک سستی در تلفظ احساس می شود.

مخرج حروف (ح) و (ع) تقریبا یکی است و تفاوت آنها در ارتعاش تارهای صوتی است.

خ: در تلفظ (خ) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن عقب زبان و قسمت انتهای نرم کام است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت در آید، هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به نزدیک ترین مکان حلق به دهان می رسد. انتهای زبان که روبروی زبان کوچک قرار دارد کمی بالا رفته در مقابل نرم کام با فاصله ی کمی قرار می گیرد و مجرای تنگی برای عبور هوا به وجود می آید. هنگام عبور هوا از این مجرای تنگ، فشار ضعیف و سستی احساس می شود.

گاهی شدّت فشار هوا موجب لرزش زبان کوچک می شود. این لرزش به شکل چسبیدن زبان کوچک به عقب زبان و رها شدن آن به طور متوالی و سریع است. بقیه ی قسمت های زبان و لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ سخت ادا می شود. مانند: خمیر

اگر این حرف در پایان کلمه بیاید، هنگام تلفظ کشیده تر ادا می شود. مانند: میخ

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ کشیده ادا
می شود. مانند: بخار

اگر این حرف در کلام مؤکّد بیاید، هنگام تلفظ با لرزش ادا می شود. مانند: خاطره

اگر این حرف قبل از صداهای (اُ- او) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، لب ها گرد می شود. مانند: خراسان- خوزستان

دال: تلفظ حرف (د) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن نوک زبان و دندان های جلویی بالا است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خد از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. تیغه ی زبان به پایه ی دندان های بالا می چسبد و دو طرف زبان روی پایه ی دندان های بالا متصل می گردد. در این صورت راه عبور هوا از طریق دهان مسدود می شود. هم زمان فک، کمی پایین آمده و
فاصله ی بین دندان های بالا و پایین بیشتر می شود.

اگر تارهای صوتی در تولید حرف (د) نقشی نداشته باشد باز هم به راحتی قابل تشخیص از حرف (ت) است. زیرا:

1- هنگام تلفظ حرف (ت) هوا با فشار بیشتری از مجرای تنگ عبور می کند و زبان محکم تر به دندان ها متصل می گردد.

2- هنگام تلفظ حرف (ت) مقداری هوا از شش ها خارج می شود.

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: دف

اگر این حرف در پایان کلمه یا در مجاورت حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: مداد- حدس

اگر این حرف قبل از صدای (اُ- او) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ
لب ها گرد می شود. مانند: دو- دوست

اگر این حرف بعد از حرف (ر) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: مرداد

ذال: تلفظ حرف (ذ) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن تیغه ی زبان و پایه ی دندان های جلویی بالا است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. نوک زبان به دندان های پایین متصل می گردد و مجرای تنگی بین تیغه ی زبان و دندان های بالا به وجود می آید. سپس تیغه ی زبان به طرف بالا رفته و پشت دندان های بالا با فاصله ی کمی قرار
می گیرد. کناره های زبان به دیواره ی کناری دندان های بالا متصل می گردد تا امکان فرار هوا از دو طرف زبان وجود نداشته باشد. عقب زبان کمی بالا رفته و مجرای تنگی ایجاد می شود. هنگام عبور هوا از مجرای تنگ، لرزش نوک زبان احساس می شود

فاصله ی بین دندان های بالا و پایین هنگام تلفظ حرف (ذ) بیشتر از حرف (ز) می باشد. اما لب ها هنگام تلفظ حرف (ز) وسیع تر است.

مخرج حروف (ذ) و (ث) تقریبا یکی است و تفاوت آنها در ارتعاش تارهای صوتی است.

ر: تلفظ حرف (ر) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن نوک زبان و لثه ی بالا است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. نوک زبان بر لثه ی بالا مماس شده، تماس ملایم پیدا می کند و با اندک فشاری نوک زبان از لثه جدا می گردد. عقب زبان اندکی بالا آمده، طوری که فرورفتگی مختصری در وسط زبان ایجاد می شود. دو طرف زبان به دیواره ی دندان های آسیاب بالا مماس اند.

وقتی عقب زبان مماس با کناره های دندان های بالا است معمولا در وسط زبان شیاری ایجاد می شود که هوا به آسانی و بدون برخورد با مانعی از این شیار می گذرد. در این حالت نرمکام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. هوا در خلال لرزش های نوک زبان با لثه ی بالا (2 یا 3 بار لرزش) عبور کرده و صدایی نرم و متوسط – نه قوی نه ضعیف- شنیده می شود لب ها و بقیه ی زبان در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد. مهمترین صفت حرف (ر) لرزش زبان است.

اگر این حرف در ابتدای کلمه مؤکد بیاید، هنگام تلفظ، با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: رایانه

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از صداها بیاید، هنگام تلفظ، بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: بهار

اگر این حرف بین دو صدا به غیر از صدای (ای) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، زنشی ادا می شود. مانند: عروس

اگر این حرف در پایان کلمه، بعد از صداها بیاید، هنگام تلفظ، سایشی ادا می شود. مانند: شکر

اگر این حرف قبل از صداهای (اُ- او) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، لب ها گرد می شود. مانند: روشن- رودخانه

اگر این حرف بعد از حرف (ر) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، بدون آمادگی ادا می شود. مانند: هر روز

حرف (ر) لاغر و درشت تلفظ می شود؛

اگر بعد از حرف (ر) صدای (فتحه) بیاید، درشت تلفظ می شود. مانند: درخت

اگر بعد از حرف (ر) صدای (کسره) بیاید، لاغر تلفظ می شود. مانند: رضا

اگر حرف (ر) ساکن داشته باشد درشت تلفظ می شود. مانند: مرتضی

اگر حرف (ر) ساکن داشته باشد و حرف قبل از آن صدای (کسره) بیاید، لاغر تلفظ می شود. مانند: فردوس

ز: تلفظ حرف (ز) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن نوک و تیغه ی زبان و لثه ی بالا است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آیند. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. تیغه ی زبان به طرف بالا رفته و در فاصله ی کمی از لثه ی بالا قرار می گیرد. در وسط زبان، شیاری ایجاد می شود و کناره های زبان به دیواره ی کناری دندان های بالا متصل می گردد. بین زبان و دندان های جلویی بالا یک مجرای تنگ ایجاد می شود. فاصله ی بین دو فک بسیار اندک است و دندان های بالا و پایین بسیار به یکدیگر نزدیکند.

هنگامی که هوا از مجرای تنگ می گذرد تارهای صوتی، زبان کوچک و نوک زبان به لرزش در می آید و صدایی بلند و سست شنیده می شود.

تفاوت حروف (س) و (ز) در ارتعاش تارهای صوتی است.

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: هزار

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: زنبور

اگر این حرف در پایان کلمه بیاید کشیده تر و اگر در مجاورت حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ، بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. هرمز- لرزش

ژ: تلفظ حرف (ژ) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن تیغه ی زبان با بخشی از جلوی زبان که در برابر عقب لثه و ابتدای سقف دهان قرار می گیرد.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. تیغه ی زبان با بخشی از جلوی زبان در برابر عقب لثه و ابتدای سقف دهان قرار می گیرد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. کناره های زبان روی دیواره ی دندان های بالا متصل می گردد. شیاری که بین زبان ایجاد می شود، گذرگاه تنگی برای عبور هوا به وجود می آورد. هنگامی که هوا از این مجرای تنگ می گذرد صدایی بلند، نرم و سست شنیده می شود و سایش آن کمتر از حرف (ش) است.

اگر ارتعاش تارهای صوتی در حرف (ژ) از بین برود تفاوت بین حرف (ش) و (ژ) فقط نرمی تلفظ در حرف (ژ) است. چرا که سطح فوقانی مجرای حرف (ژ) عریض تر است و هوا به سطح وسیع تری پاشیده می شود.

اگر این حرف در ابتدای کلمه یا بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: ژولیده- مژه

اگر این حرف در پایان کلمه یا در مجاورت حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: ماساژ- ژاژ خوایی

سین: در تلفظ حرف (س) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن تیغه ی زبان و لثه ی بالا است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت در آید، هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. تیغه ی زبان به طرف بالا رفته در فاصله ی کمی از لثه ی بالا قرار می گیرد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. کناره های زبان به دیواره ی کناری  دندان های بالا متصل می گردد تا امکان فرار هوا از دو طرف زبان وجود نداشته باشد. فاصله ی بین دو فک از یکدیگر بسیار اندک است و بین دندان های جلویی بالا و زبان مجرای بسیار تنگی ایجاد می شود. هنگام عبور هوا از مجرای تنگ صدایی بلند و سست شنیده می شود. لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

کشش حرف (س) از حرف (ز) بیشتر است و علت آن ارتعاش تارهای صوتی در حرف (ز) است.

اگر این حرف در ابتدا یا بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، غیر کشیده ادا می شود. مانند: سالم- رسول

اگر این حرف در ابتدای کلمه قبل از صدای (ای) بیاید، هنگام تلفظ، سخت و کشیده ادا می شود. مانند: سیب

اگر این حرف در پایان کلمه بیاید، هنگام تلفظ کشیده تر ادا می شود. مانند: یاس

اگر این حرف قبل از صداهای (اُ- او) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ
لب ها گرد می شود. مانند: سوگند- سوژه

اگر این حرف بعد از حرف (ز) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: گازسوز

شین: در تلفظ حرف (ش) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن تیغه ی زبان یا بخشی از جلوی زبان که بر روی هم عریض تر است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت درآید، هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. تیغه ی زبان با بخشی از جلوی زبان در برابر سقف دهان قرار می گیرد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. کناره های زبان روی دیواره ی دندان های بالا متصل می گردد و تمام زبان به طرف بالا می رود. فاصله ی دو فک بسیار اندک است و دندان های بالا و پایین بسیار به هم نزدیک است. این نزدیکی کمتر از حرف (س) است.

هنگامی که هوا با فشار ضعیف از گذرگاه تنگ می گذرد، صدایی نرم و سست شنیده می شود. هر چه فشار بیشتر باشد صدا بلندتر شنیده
می شود.

اگر حرف در ابتدای کمله قبل از صدای (ای) بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. اما بخش ابتدایی آن کمی ارتعاش خود را از دست می دهد. مانند: شیراز

اگر این حرف در جایگاه تکیه بیاید، بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: همشهری

اگر این حرف بین دو صدا به غیر از صدای (ای) در کلمه بیاید، هنگام تلفظ غیر کشیده ادا می شود. مانند: کاشف

اگر این حرف بعد از حرف (ش) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: خوش شانس

- صدای این حرف شبیه شیر آبی است که آب از آن جریان دارد. هر چه آب با فشار بیشتری جریان داشته باشد، صدا قوی تر شنیده می شود.

صاد: در تلفظ حرف (ص) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن تیغه ی زبان و نوک دندان های جلویی بالایی است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت درآید هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به نزدیک ترین مکان حلق به دهان می رسد. تیغه ی زبان به نوک دندان های جلویی بالا نزدیک شده و مجرای تنگی به وجود می آید. وسط زبان گود و زبان اندکی به طرف عقب
برمی گردد. فاصله ی بین دو فک نسبت به حرف (س) کمی بیشتر است و مجرای بین زبان و سقف دهان عریض تر از حرف (س) است. هنگامی که هوا از این مجرا عبور می کند صدایی ضعیف و سست شنیده می شود.

ضاد: تلفظ حرف (ض) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن کناره های زبان و دندان های آسیاب است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت درمی آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. هنگام تلفظ، ابتدا صدا شنیده می شود. سپس دو اندام به کندی از هم جدا می شود. هنگامی که هوا با فشار از حلق عبور می کند زبان کوچک و نوک زبان به لرزش درمی آید. فاصله ی دو فک نسبت به حرف (ز) کمی بیشتر است. لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

طا: تلفظ حرف (طا) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن نوک و تیغه ی زبان و لثه ی بالا است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق ودهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. نوک و تیغه ی زبان روی لثه ی بالا قرار می گیرد. وسط زبان کمی گود می شود. کناره های زبان به دو طرف سقف دهان می چسبد تا امکان فرار هوا از دو طرف زبان وجود داشته باشد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. با جدا شدن دو اندام هوای فشرده شده به یکباره بیرون می جهد. فاصله ی بین دو فک نسبت به حرف (ت) بیشتر است.

تفاوت های حرف (ط) و (ت):

1- در تلفظ حرف (ت) تارهای صوتی نقشی ندارد. اما تلفظ حرف (ط) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است.

2- در تلفظ حرف (ت) مقداری از هوای شش ها خارج می شود. اما تلفظ حرف (ط) اینچنین نیست.

3- در تلفظ حرف (ت) نوک زبان، محکم به پشت لثه و دندان های بالا می چسبد و زبان به سقف دهان نزدیک است. اما در تلفظ حرف (ط) نوک و تیغه ی زبان روی لثه ی بالا قرار می گیرد.

- تلفظ حرف (ط) مثل این است که دست ها را طوری به یکدیگر بکوبیم که برآمدگی بین کف دست و انگشتان یک دست به کف دست دیگر محکم برخورد کند.

ظا: تلفظ حرف (ظ) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن تیغه و نوک زبان و سقف دهان است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. زبان اندکی به عقب رفته وسط زبان گود می شود. دو
کناره ی زبان روی دیواره ی کناری دندان های بالا قرار می گیرد. هوا از مجرا با فشار عبور می کند. این فشار نسبت به حرف (ذ) کمتر است. ولی فاصله ی دو فک کمی بیشتر است. هنگام تلفظ بیشترین سستی را دارد.

تفاوت حرف (ذ) و (ظ) در طرز قرار گرفتن زبان است.

عین: تلفظ حرف (ع) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن وسط حلق است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. هنگامی که هوا به وسط حلق می رسد بدون برخورد با مانعی از مجرای تنگ عبور می کند. عبور هوا از دهان سبب سستی در تلفظ
می شود. اما این سستی کمتر از تلفظ حرف (غ) است. زیرا تنگی مجرای حرف (ع) کمتر از حرف (غ) است.

مخرج حرف (ع) و حرف (غ) تقریبا یکی است.

غین: تلفظ حرف (غ) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن نزدیک ترین مکان حلق به دهان و انتهای سقف دهان است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا وارد مجرای حلق شده و به نزدیک ترین قسمت حلق به دهان
می رسد. نزدیک ترین قسمت حلق به دهان و انتهای سقف دهان محکم به یکدیگر می چسبد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. هنگامی که هوای پشت مانع به بیرون رانده می شود یک انقباض و انبساط عضلانی در ناحیه ی حلق احساس و صدایی سست شنیده می شود.

مخرج حرف (غ)، بین مخرج حروف (ق) و (ک) است.

ف: در تلفظ حرف (ف) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن لب پایین و دندان های بالا است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت در می آید هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود می رسد. لب پایین و دندان های جلویی بالا به نرمی با یکدیگر تماس پیدا کرده و هوا به راحتی از میان آنها عبور می کند. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود.

طرز قرار گرفتن دندان ها روی لب پایین در کیفیت صدا تأثیر بسزایی دارد. اگر لب به شکل گرد درآید، عرض مجرای تولید صدا تنگ تر می شود و هوا با فشار بیشتری از مجرای تنگ می گذرد. اما اگر
لب ها به شکل گسترده درآیند عرض مجرای تولید صدا تنگ تر شده و هوا به صورت پاشیده عبور می کند. در این صورت مقدار کشش این حرف بیشتر شده و یک سستی در تلفظ احساس می شود. زبان در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

هنگامی که هوا از گذرگاه تنگ عبور می کند به علت انقباض عضلات در حنجره به تدریج بر فشار هوا افزوده می شود.

اگر این حرف در ابتدا یا پایان کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، عبور هوا از مجرای تنگ، حتی نسبت به پایان کلمه با فشار بیشتری صورت
می گیرد. مانند: فارس- برف- سفال

اگر این حرف قبل از حروف (ب- پ- ت- د) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، کشیده ادا می شود. مانند: کف بین- کف پوش- هفته- هفده

قاف: تلفظ حرف (ق) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن عقب زبان و قسمت انتهای نرم کام است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آید. سپس هوا وارد مجرای حلق شده تا به نزدیک ترین قسمت حلق به دهان برسد. آخرین قسمت عقب زبان که روبروی زبان کوچک قرار دارد به سمت بالا کشیده می شود و به قسمت انتهای نرم کام می چسبد. بقیه ی زبان آزاد است. همینطور راه عبور هوا از طریق دهان و مسیر راه بینی مسدود است. با پایین آمدن عقب زبان، هوا فشرده شده به نرمی بیرون می جهد. لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: عقل

اگر این حرف در ابتدای کلمه یا در مجاورت حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: قانون- منقار

کاف: در تلفظ حرف (ک) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن وسط زبان و بین سقف دهان است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت درآید، هوا در مجرای خود از حلق می گذرد تا به مخرج خود می رسد. مرکز زبان بالا رفته و به وسط سقف دهان می چسبد. از مرکز زبان به طرف جلو آزاد است. نوک زبان معمولا نزدیک به دندان های پایین یا پشت آن قرار
می گیرد. کناره های زبان از مرکز به طرف عقب به دو طرف سقف دهان و کناره های دندان های عقبی بالا رفته می چسبد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. با پایین آمدن زبان، هوای فشرده شده به سختی و یکباره بیرون می جهد. در این هنگام مقداری از هوای شش ها خارج می شود. لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ با خارج شدن هوا از شش ها ادا می شود. مانند: کتاب

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، مقدار کمتری هوا از شش ها خارج می شود. مانند: شکر

اگر این حرف بعد از حروف (ک- گ) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، بدون آمادگی ادا می شود. مانند: پاک کن- رنگ کار

گاف: تلفظ حرف (گ) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن وسط نرم کام است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آیند. سپس هوا در مجرای خود از حلق می گذرد تا به مخرج خود می رسد. عقب زبان بالا آمده، با چسبیدن به مرکز، نرم کام مانع خروج هوا از دهان می شود. در این حالت، نرم کم بالا رفته مسیر راه بینی مسدود است. دو کناره ی عقب زبان به دندان های آسیاب بالا متصل می گردد. معمولا نوک زبان نزدیک به دندان های پایین یا پشت آنها قرار
می گیرد و از مرکز زبان به سمت جلو آزاد است. با پایین آمدن عقب زبان هوای فشرده شده به نرمی رها می شود.

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تاهای صوتی ادا می شود. مانند: شاگرد

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: گندم

اگر این حرف در پایان کلمه ای بیاید به شرطی که قبل از آن حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: سگ

لام: تلفظ حرف (ل) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن نوک زبان و لثه ی بالا است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آیند. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. نوک زبان، وسط برآمدگی دندان های بالا قرار می گیرد. دو طرف تیغه ی زبان به دیواره ی دندان های جلویی بالا متصل
می گردد. طوری که یک گرفتگی در قسمت جلوی زبان ایجاد
می شود. این گرفتگی مانع خروج هوا نمی گردد. زیرا بقیه ی
حاشیه های زبان تا اطراف سقف دهان، فاصله ی قابل ملاحظه ای دارد و هوا به راحتی از دو طرف دهان بدون برخورد به مانعی عبور
می کند. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود
می شود.

هنگام تلفظ هوایی که از مجرا به بیرون رانده می شود زبان کوچک را به لرزه در می آورد و هوا با فشار و به کندی از کناره های زبان خارج می شود. هوایی که به بیرون رانده می شود سایشی نیست. لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

حرف (ل) لاغر یا درشت تلفظ می شود. فرق بین حرف (ل) لاغر و درشت در شکل قرار گرفتن زبان هنگام تلفظ است. وسط زبان در لام درشت به صورت گود در می آید.

اگر این حرف در ابتدای کلمه یا بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: لک لک- تلاش

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: کامل

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: فلفل

اگر این حرف بعد از حرف (د) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: صندلی

میم: تلفظ حرف (م) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن دهان و بینی است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آیند. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. لب بالا و پایین کاملا به یکدیگر می چسبد و راه عبور هوا از طریق دهان مسدود می شود. هنگام پایین آمدن نرم کام هوا بدون برخورد به مانعی از راه مجرای بینی خارج و صدایی متوسط (نه قوی نه ضعیف) شنیده می شود. پس از عبور هوا از حنجره و لرزش تارهای صوتی و زبان کوچک، هوای داخل فضای دهان نیز به ارتعاش در می آید و وارد فضای بینی می شود. به سبب متحرک بودن فک پایین می توان حجم دهان را کم یا زیاد کرد که تأثیر مستقیم بر کیفیت آن دارد. پس از تلفظ کامل لب ها باز می شود. زبان در
مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

اگر این حرف در ابتدا و میان کلمه و یا در پایان کلمه بعد از صداها بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: مداد- چمدان- شبنم

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: رزم

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: قشم

اگر این حرف قبل از حرف (و) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ لب و دندانی ادا می شود. مانند: امواج

اگر این حرف بعد از حرف (ب) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ، بدون آمادگی ادا می شود. مانند: آب میوه

نون: تلفظ حرف (ن) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن دهان و بینی است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آیند. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. تیغه و نوک زبان به قسمت ابتدای لثه ی بالا می چسبد و دو طرف زبان به حاشیه های سقف دهان روی دندان های بالا متصل
می گردد. در این هنگام راه عبور هوا از طریق دهان بسته می شود. با پایین آمدن نرم کام، لبه ی دو اندام (تار آواها) به یکدیگر نزدیک شده و چاکنای به صورت یک شکاف در می آید. هم زمان با عبور هوا از مجرای تنگ، مقدار اندکی هوا از راه بینی خارج گشته ونوعی سایش ایجاد می شود که قابل شنیدن نیست. لب ها در مرحله ی آمادگی برای ادای حرف بعدی قرار می گیرد.

حرف (ن) در بعضی از کلمات تبدیل به (الف) می شود. مانند: حتما- فورا- کاملا

اگر بعد از حرف (ن)، حرف (الف) بیاید، کشش حرف (الف) کم و ضعیف تر تلفظ می شود. مانند: ناهید

اگر این حرف در ابتدای کلمه یا پایان کلمه بعد از صداها بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: نماز- نان

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: وزن

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ، بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: جشن

اگر این حرف بعد از حروف (ل- ن) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ بدون آمادگی ادا می شود. مانند: فالنامه- جهان نما

واو: تلفظ حرف (و) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن لب پایین و دندان های بالا است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آیند. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. هنگام تلفظ، لب پایین و دندان های بالا به نرمی با هم تماس پیدا می کند و هوا به راحتی از میان آنها می گذرد. مخرج این حرف کمی بازتر از مخرج حرف (ف) است و هوا از این مجرا با سستی و فشار کمتری عبور کرده و روان تلفظ می شود.

اگر این حرف در ابتدای کلمه یا بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: وطن- هوا

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که با ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ بدون ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: احوال

ه: در تلفظ حرف (ه) تارهای صوتی نقشی ندارد. محل تولید آن
انتهایی ترین ناحیه ی حلق است.

ابتدا بدون اینکه تارهای صوتی به حرکت درآیند، هوا بدون برخورد به مانعی از حنجره عبور کرده وارد مجرای خود در حلق می شود. هم زمان با انقباض ماهیچه های حلق نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. سپس هوا از مجرای تنگ با فشار عبور می کند و مقدار زیادی هوا از شش ها خارج می شود. این فشار نسبت به حرف (ح) بیشتر است.

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ سخت ادا می شود. مانند: همسر

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از صداها بیاید، هنگام تلفظ ملایم ادا می شود. مانند: آه

اگر این حرف قبل از صداهای (اُ- او) در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ
لب ها گرد می شود. مانند: هوشیار- هوش

اگر این حرف بین دو صدا در کلمه ای بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: بهار

ی: تلفظ حرف (ی) با ارتعاش تارهای صوتی همراه است. محل تولید آن زبان و سقف دهان است.

ابتدا با عبور هوا از حنجره تارهای صوتی به حرکت در می آیند. سپس هوا در مجرای خود از حلق و دهان می گذرد تا به مخرج خود
می رسد. وسط زبان به طرف سقف دهان بالا می رود و در فاصله ای از آن قرار می گیرد. سپس نوک زبان در پشت دندان های پایین قرار گرفته و کناره های زبان از دندان های کناری بالا فاصله دارد. در این حالت نرم کام بالا رفته و مسیر راه بینی مسدود می شود. لب ها به شکل نیمه گسترده در می آیند و گوشه ی چپ و راست لب ها اندکی به سمت عقب کشیده می شوند.

اگر این حرف در ابتدای کلمه بیاید، هنگام تلفظ با ارتعاش تارهای صوتی ادا می شود. مانند: یاس

اگر این حرف در پایان کلمه بعد از حروفی که بدون ارتعاش تارهای صوتی تلفظ می شود بیاید، هنگام تلفظ از ارتعاش تارهای صوتی کمی کاسته می شود. مانند: وحی