چگونه کتاب بخوانیم

 

به نام خدا

چگونه کتاب بخوانیم

نویسنده: عبدالله یزدانی

سر شناسه                     : یزدانی، عبدالله، 1353-

عنوان و نام پدید آور         : چگونه کتاب بخوانیم/ نویسنده، عبدالله یزدانی.

مشخصات نشر               : ورامین: دوقلوها، 1394.

مشخصات ظاهری           : 93 ص.: مصور؛ 5/14 * 5/21 س م.

شابک                         : 70000ریال 4–27–6432-600–978

وضعیت فهرست نویسی    : فیپا

موضوع                      : خواندن  

موضوع                      : کتاب و مواد خواندنی

موضوع                      : تند خوانی

رده بندی کنگره              : 1394 8 چ4ی/1050 LB

رده بندی دیویی              : 1023/372

شماره کتابشناسی ملی       : 4096634

ناشر: دوقلوها

نویسنده: عبدالله یزدانی

چاپ اول: 1395

شمارگان: 1000

شابک:4 – 27 – 6432 – 600 – 978

قیمت : 7000 تومان

همه ی حقوق محفوظ است

 مقدمه...........................................................................7

فن خوب خواندن را بیاموزیم..............................................9

خواندن اجمالی...............................................................13

خواننده مجرب...............................................................13

سریع خوانی..................................................................13

سریع خوانی وقت زیادی را نمی گیرد..................................14

خواندن سطحی...............................................................15

تند خوانی......................................................................15

بهتر این است که بگوییم....................................................16

حرکات چشم هنگام خواندن................................................16

چگونه می توان خواننده ای فعال بود....................................17

چگونه می توان روی کتابی احاطه پیدا کرد...........................18

بعضی از روش های گوناگون برای یاد داشت برداری..............18

ایجاد عادات خواندن.........................................................18

طبقه بندی کتاب..............................................................19

اهمیت طبقه بندی کتاب.....................................................19

قواعد خواندن تحلیلی به شرح زیر است................................19

از عنوان کتاب چه مطالبی را می توان فهمید..........................19

مقایسه ی کتاب های کاربردی و کتاب های نظری...................20

کتاب نظری سعی در نشان دادن واقعیت دارد.........................21

انواع کتاب های نظری.....................................................21

چنانچه به این مثال توجه کنید متوجه خواهید شد......................23

فهم دقیق کتاب................................................................23

طرح و نقشه..................................................................25

بیان وحدت موضوع کتاب.................................................25

تسلط بر جوانب و نظرگاه های گوناگون کتاب.........................26

هنر فهمیدن رئوس مطالب کتاب..........................................26

هنر های دو جانبه خواندن و نوشتن......................................27

کشف منظور نویسنده.......................................................27

به توافق رسیدن با نویسنده................................................28

واژه ها..........................................................................28

پیدا کردن واژه های اساسی................................................29

واژه های فنی و لغات ویژه................................................30

پیدا کردن معانی.............................................................31

تعیین پیام نویسنده............................................................32

جمله در مقایسه معنی آن...................................................33

پیدا کردن جملات مهم و اساسی..........................................33

پیدا کردن مقاصد نویسنده..................................................34

پیدا کردن استدلال ها.......................................................35

پیدا کردن راه حل ها........................................................36

نقد منصفانه ی کتاب........................................................36

خصوصیات تعلیم پذیری...................................................37

نقش علم معانی بیان.........................................................38

اهمیت قضاوت مشروط....................................................38

اهمیت احتراز از مشاجره و ستیزه جویی..............................39

راه حل مخالفت ها...........................................................39

موافق یا مخالف با نویسنده.................................................40

تعصب داوری................................................................41

قضاوت در مورد صحت فکر نویسنده...................................41

قضاوت در مورد کامل بودن با نویسنده.................................41

کمک هایی برای خواندن...................................................42

نقش تجارب مربوط به موضوع..........................................43

نقش ریاضیات در ورزش و هنر.........................................48

نقش ریاضیات در دوست پیدا کردن.....................................50

استفاده از کتاب های مختلف به عنوان کمک خارجی در خواندن........53

از تفاسیر و خلاصه ها چگونه استفاده کنیم.............................53

از کتاب های مرجع چگونه استفاده کنیم.................................55

از فرهنگ لغت چگونه استفاده کنیم......................................55

از دایرةالمعارف چگونه استفاده کنیم.....................................56

روش هایی برای انواع مختلف مطالب خواندنی.......................57

کتاب های کاربردی را چگونه بخوانیم..................................57

نقش تشویق....................................................................58

موافقت با مطالب کتاب کاربردی به چه عواملی بستگی دارد............59

آثار تخیلی را چگونه بخوانیم..............................................59

قواعد کلی برای خواندن ادبیات تخیلی...................................60

پیشنهادهایی درباره ی خواندن داستان، نمایشنامه و شعر............62

کتاب های داستان را چگونه بخوانیم.....................................62

سخنی درباره ی شعر حماسی.............................................64

نمایشنامه را چگونه بخوانیم...............................................64

اشعار تغزلی را چگونه بخوانیم...........................................65

کتاب های تاریخی را چگونه بخوانیم....................................66

تئوری تاریخ..................................................................67

کلی بودن تاریخ..............................................................68

سئوال هایی در مورد کتاب تاریخ........................................68

بیوگرافی یا اتوبیوگرافی را چگونه بخوانیم............................69

آثار مربوط به حوادث جاری را چگونه بخوانیم......................70

مطلبی درباره ی خواندن خلاصه........................................72

علوم و ریاضیات را چگونه بخوانیم.....................................72

طریقه ی مواجه شدن با ریاضیات.......................................73

مطالبی درباره ی کتاب های علمی عامه پسند.........................73

فلسفه را چگونه بخوانیم....................................................74

سئوال هایی که فیلسوفان مطرح می کنند................................74

فلسفه ی جدید و سنت های بزرگ........................................75

نکاتی درباره ی خواندن فلسفه............................................78

نکاتی درباره ی تصمیم گیری.............................................79

نکاتی درباره ی الهیات.....................................................79

کتاب های اعتقادی را چگونه بخوانیم....................................79

علوم اجتماعی را چگونه بخوانیم.........................................80

مشکل خواندن علوم اجتماعی.............................................80

خواندن متون علوم اجتماعی...............................................81

اهداف نهایی خواندن........................................................82

سطح چهارم خواندن، خواندن تلفیقی.....................................82

نقش خواندن اجمالی در خواندن تلفیقی...................................82

پنج مرحله ی خواندن تلفیقی...............................................84

مرحله اول خواندن تلفیقی: پیدا کردن عبارات مربوط به موضوع .......84

مرحله دوم خواندن تلفیقی: جلب موافقت نویسنده......................85

مرحله ی سوم خواندن تلفیقی: روشن کردن سئوالات................85

مرحله ی چهارم خواندن تلفیقی: تعیین مسائل مورد اختلاف........86

مرحله ی پنجم خواندن تلفیقی: تجزیه و تحلیل مباحث................86

ضرورت رعایت بی طرفی................................................87

روش تمرین کردن و یاد گرفتن...........................................88

رازهای فهم درس...........................................................88

روند تفکر بر متن کتاب....................................................89

انواع سئوالات: (ساده – مفهومی – ترکیبی)...........................89

روش خواندن درس.........................................................92

چگونه خلاصه برداری کنیم؟.............................................93

 مقدمه

بیشتر مردم تصور می کنند که می دانند چگونه بخوانند. در حالی که اکثراً این هنر را ندارند. باید دانست و تفهیم کرد که خواندن مهارتی است که باید آن را آموخت و تمرین کرد. اگر خواندن با روش های مختلف پیشنهادی این کتاب در مورد مطالب گوناگون انجام بگیرد. در مطالب به میزان قابل توجهی در زمانی متناسب با متن افزایش می یابد. انجام این کار ساده و نتایج آنچنان فراوان است که باعث تعجب می شود.

بیشترین امکانات آموزش، سرمایه و فعالیت صرف آموزش خواندن در دوره ی ابتدایی می شود. بعد از این دوره کمی آموزش کلاسیک به دانش آموزان داده می شود. تا آنها به مراحل بالاتر و کاملاً ممتاز خواندن برسند.

در دوره ی ابتدایی شکل مؤثر تدریس خواندن زبان مادریشان بطور مؤثر یاد گرفته می شود. امّا بعد از این دوره، خواندن به حالت یکنواختی در آمده و متوقف می شود.

تعداد زیادی از دانش آموزان دبیرستان به اندازه ی کافی برای رسیدن به اهداف علمی، خواندن را به خوبی فرا نگرفته اند. چون دریافت مفاهیم کتاب ها را ندارند، پیشرفتشان بسیار اندک است.

حتی دور از انتظار نیست که وقتی به دانشگاه راه پیدا کنند، خواننده ای ضعیف و ناپخته باشند. او داستانی ساده را می تواند دنبال کند و از آن لذت ببرد. اما اگر او را به خواندن مطالب دقیق تشریحی یا مطلبی که به بررسی تحلیلی، احتیاج دارد وادار کنیم گیج و حیران می شود. به عنوان مثال اگر دانش آموزان دوره ی متوسط دبیرستانی در درک قسمت های مهم و غیر مهم یک بحث به شکل عجیبی عاجز می مانند.

این کتاب بینشی نو در مسائل و مشکلات یادگیری چگونه خواندن، تحلیل جامع تر و منظم تری از هنر پیچیده ی خواندن و به کارگیری قواعدی به شکل انعطاف پذیر، برای انواع مختلف خواندن است. در حقیقت برای هر نوع مطالب خواندنی، کشف و تنظیم قواعد جدید خواندن و شناخت هرمی که در قاعده وسیع و در بالا باریک می گردد.

در این کتاب ارائه راه های مختلف برای دستیابی به انواع مطالب خواندنی از جمله: کتاب های کاربردی و نظری، ادبیات (شعر، داستان، نمایشنامه، تاریخ، علوم، ریاضیات، علوم اجتماعی و فلسفه و همچنین کتاب های مرجع و روزنامه نگاری متداول است. بخصوص چگونه خواندن تعدادی کتاب که با یکدیگر ارتباط دارند. به طریقی که مطالب مکمل و متضادی که این کتاب ها در مورد موضوع واحدی می گویند به سادگی درک شود.

برای خواندن کتاب باید به این مطلب توجه کرد که کتاب خوب چه کاری می تواند انجام دهد.

فن خوب خواندن را بیاموزیم

کتاب حاضر مشکلات خواندن را بررسی و راه حل های مختلف را ارائه می دهد.

تعداد زیادی از دانش آموزان توانایی دریافت مفاهیم کتاب ها را ندارند. برای همین پیشرفتشان اندک است.

هنگام خواندن مطالب مختلف، باید سرعت های گوناگون متناسب با مطلب باشد درنظر گرفته شود، نه خواندن هر مطلبی با حداکثر سرعت. اما گاهی اوقات با سرعت کمتر و زمانی با سرعت بیشتر باشد.

انگیزه ی اصلی خواندن کتاب، تحلیل جامع تر و منظم تر و کشف مطالب کتاب است.  باید توجه داشت که کتاب های خوب در سطحی بالاتر از ذهن شما قرار دارند و اگر غیر از این بود خواندن آنها ثمره ای برای شما نداشت.

هنگام خواندن ایده اصلی یک عبارت یا قسمت های مهم و غیر مهم یک بحث به بررسی و تحلیل احتیاج دارد.

تفاوتی اساسی میان خواندن برای کسب اطلاعات و خواندن برای فهمیدن است. هدف از خواندن کتاب، فهمیدن مطالب و کسب اطلاعات بیشتر است. یعنی آنچه را که انسان قبلا نمی دانسته یاد بگیرد.

هنر خواندن جریانی است که فکر با تمرکز روی مطالب نوشته شده با نیروی خویش به ادراک بیشتر می رسد. اما مطلع شدن از چیزی صرفا به معنی دانستن آن نیست. باید توجه داشت که در سطح اطلاع نباید متوقف شد. نوشته موضوعی مرکبی است که هر کس آن را به اندازه ای می فهمد.

تفاوتی میان خواندن برای کسب اطلاعات و خواندن برای فهمیدن است. چرا چنین است و روابطش با دیگر حقایق چیست؟ این روابط از یک نظر متفاوت و از یک نظر یکسانند.  یعنی به چنان آگاهی برسید که غیر از دانستن مطالب، منظور نویسنده را درک کنید.

بنابراین روند یادگیری باید از طریق خواندن و تفکر باشد. اگر قرار باشد که یادگیری صورت بگیرد، باید دانش در ذهن رشد کند.

یادگیری با کشف و کمک دیگران یا کشف و بدون کمک دیگران انجام می گیرد. زمانی با کمک معلم مطلبی را کشف می کنیم و زمانی بدون کمک دیگران با کتاب ارتباط برقرار می کنیم. یادگیری با کمک دیگران یا بدون کمک دیگران، کلیه ی راه های دستیابی به دانش است که از طریق بحث و گفتگو صورت می گیرد. طبیعتا هنگام خواندن و گوش دادن، باید فکر کنیم.

بسیاری از افراد هنگام خواندن، مطلب را حفظ می کنند. آنها هنگام بحث و گفتگو به زوایای مطلب پی نبرده و برای درک مطلب فکر نمی کنند. هر قدر خواندن آنها پویا باشد به تفکر بیشتری احتیاج دارند.

تفکر بخشی از فعالیت یادگیری است. خواننده باید حواس قوه تفکرش را به کار بیندازد.

خلاصه هنر خواندن شامل تمام فعالیت هایی می شود که برای کشف و فهمیدن، بدون کمک دیگران ضروری است

مهارت هایی چون خواندن، شامل تعمق در مطلب و درک و تحلیل است  به این شکل با درک و فهم بیشتر و دقیق ترمطلب به یادگیری مطلوب می انجامد.

تا به اینجا رسیدیم که خواندن و گوش دادن دو روش آموختن هستند.اهمیت گوش دادن، یاد گرفتن از معلم است که حضور دارد. در حالی که خواندن، یادگیری از معلمی است که حضور ندارد.

اگر سئوالی را از معلم بپرسید، احتمالا به آن پاسخ می دهد. اگر پاسخ آن را نمی فهمید، می توانید با این سئوال که منظور او چیست، خود را از زحمت فکر کردن برهانید. البته این به آن مفهوم نیست که اگر معلمی به شما پاسخ داد، دیگر کار تمام است. اما اگر خودتان کتابی را بخوانید، خودتان باید به آن پاسخ دهید و به اندازه ای که خودتان تحلیل و تفکر
می کنید به شما پاسخ داده می شود. این در مورد سئوالی که واقعیتی ساده باشد صادق است. اما اگر در مطلب توضیحی است، باید پاسخ را بفهمید و الا هیچ چیز برای شما توضیح داده نشده است. بنابراین وقتی معلم در دسترس دارید، در جهت فهم مطلب به شما کمک شده است. ولی زمانی که گفته او را به صورت کتاب پیش رو دارید، چنین کمکی در بین نیست.دانش آموزان می توانند مفاهیم نوشته ای را به نوشته دیگر منتقل کنند. این کار مانند کشف کردن و فهمیدن، بدون معلم است. تنها موقعی می توان این مرحله را با موفقیت پشت سرگذاشت که چگونگی آن را بدانیم.

دانش آموزان با کمک و راهنمایی معلمان در مدارس کتاب های مشکل را می خوانند و برای درک بهتر مطلب با معلم به بحث و گفتگو
می پردازند.

اولین سطح خواندن کوشش ما برای شناسایی کلمات موجود در جمله ها می باشد. تنها بعد از تشخیص  معانی یکایک  واژه ها است که می توانیم به منظور آن جمله پی ببریم. یعنی با پرداختن به واژه ها، معانی آنها را درک خواهیم کرد.

در این سطح از خواندن بسیاری از خوانندگان با مشکل مواجه می شوند. بیشتر این مشکلات مربوط به فن خواندن است که به آموزش قبلی آنان برمی گردد.از بین بردن این مشکلات، باعث سریعتر خواندن می شود. بنابراین بیشتر دوره های تند خوانی کار خود را در این سطح متمرکز کرده اند.

دومین سطح خواندن را خواندن اجمالی می نامیم.علامت مشخصه این سطح، تاکید زیاد روی زمان است. در این سطح، زمان معینی برای خواندن مطلب مشخصی تعیین می شود. بنابراین هدف این سطح، فهمیدن هر چه بیشتر مطالب کتاب در زمانی محدود است. همیشه این مدت زمان آنقدر کوتاه است که نمی توان تمام مطالب کتاب را درک کرد.

نام دیگر این سطح را سطح تند خوانی می گویند. در عین حال هدف از تند خوانی نوعی برداشت سرسری از کتاب نیست بلکه کسب اطلاعات کلی راجع به کتاب بر اساس قواعد معینی است.

هدفی که در سطح اول مطرح می شود عبارت است از جمله چه
می گوید. اما در سطح دوم با این سئوال که کتاب راجع به چه موضوعی است مواجه می شویم. یا اینکه کتاب شامل چه قسمت هایی است.

خواندن اجمالی هدفش دریافتن این نکته بود که آیا بطور کلی کتاب راجع به موضوع مورد نظر هست یا خیر.

اکثر افراد از ارزش خواندن اجمالی آگاه نیستند. این افراد وقتی شروع به خواندن کتابی می کنند از همان آغاز یکنواخت از اولین صفحه شروع به خواندن می کنند. حتی بدون اینکه به فهرست کتاب نگاه بکنند.

وظیفه آنان در این سطح این است که برداشتی سطحی و اجمالی از کتاب داشته باشند. در حالی که آنان می کوشند که کتاب را در همین مرحله بفهمند.

سومین مقطع خواندن را خواندن تحلیلی می نامیم. این سطح نسبت به دو سطح قبلی، فعالیتی پیچیده تر و اسلوبی منظم تر دارد و خواننده نسبت به دشواری متن، وظایفی کم و بیش سنگین تر به عهده دارد. پیشرفت
سریع در ساختن اندوخته لغوی و تبحر روز افزون در تشخیص
واژه های نا آشنا از طریق زمینه متن از خصوصیات مرحله سوم است.

باید مطلب تشریحی کاملا صریح و دور از ابهام باشند. هر مطلب قابل طرح و مربوط به موضوع حتی الامکان باید صریح و روشن بیان شود. در کتاب های تشریحی حرکت وجود دارد و آن حرکت استدلال است. یعنی حرکتی منطقی که از مشاهدات و دلایل آغاز می شود و به نتایج منتهی می شود.

سئوالی را که هنگام خواندن کتاب های تشریحی باید مطرح کرد. مثلا فهم زبان خاص نویسنده است. ممکن است نویسنده علاقه مند باشد که شما کتابش را به شکل خاص بفهمید. باید این علاقه را شناخت و هنگام خواندن هر مطلبی آن را درنظر گرفت.

همینطور در مورد کتاب های تشریحی باید گفت. تا این نوع کتاب ها را نفهمیده اید صحیح نیست که به نقد آنها دست بزنید. یا به عبارتی موافقت یا مخالفت خود را ابراز دارید.

خواندن تحلیلی خواندنی دقیق و کامل و خواندنی به بهترین وجه ممکن است. اگر خواندن اجمالی بهترین و کامل ترین نوع خواندن در زمانی محدود است. خواندن تحلیلی بهترین و کامل ترین نوع خواندن در زمانی نامحدود است.

خواندن تحلیلی همیشه کاملا فعالانه است. خواننده تحلیلی باید ضمن خواندن، سئوال های زیاد و سازمان یافته ای را در ذهنش مطرح کند و خواننده باید به عمق کتاب نفوذ کند. این کار را باید دقیق و عمیق انجام دهد. خواننده باید طوری کتاب را بخواند که دیدی تحلیلی داشته باشد.

هدف از خواندن تحلیلی، ارتقاء معلومات فقط با دانستن مهارت
امکان پذیر خواهد بود.

چهارمین یا بالاترین سطح خواندن را خواندن تلفیقی می نامیم که
پیچیده ترین و منظم ترین سطح خواندن است. در این سطح از خواندن خواننده نه تنها یک کتاب، بلکه کتاب های زیادی را خوانده و آنها را کنار هم گذاشته، روابط بین آنها را با یکدیگر و با توجه به موضوعی که در آن زمینه نوشته شده، معین می کند. اما مقایسه صرف متون نیز کافی نیست. بلکه با کمک کتاب هایی که می خواند قادر می شود که از موضوع مورد بحث تحلیلی به دست آورد که شاید آن را در هیچ کتاب دیگری نمی توان پیدا کرد. بنابراین خواندن تلفیقی فعالانه ترین و
 پر کارترین خواندن است.

خواندن اجمالی

خواندن اجمالی یکی از سطوح واقعی خواندن است.

در این سطح خواننده کم و بیش به طور یکنواخت می خواند و درک کامل تمام جمله ها و پاراگراف ها ضروری نیست. وی باید توانایی تشخیص نکته های اصلی را داشته باشد.

خواندن اجمالی به این پرسش ها پاسخ می گوید: کتاب چه نوع کتابی است؟ به طور کلی کتاب در چه موردی است؟ نویسنده برای پروراندن نظرات خود از چه ساختاری استفاده کرده است؟

خواننده مجرب

ابتدا باید بدانیم دو نوع خواندن اجمالی در نظر می گیریم. در خواندن اجمالی از تمام توانایی های خود استفاده کنید و این کار را بدون تیزبینی نمی توان به انجام رساند. باید برای دنبال کردن جریان کلی کتاب روش منظمی داشته باشید.

سریع خوانی

هدف اصلی این است که وقت محدودی برای فهمیدن کتاب داریم. سریع خوانی منظم درک ساختار کتاب را پیش بینی می کند و اطلاعاتی از کتاب به ما می دهد. آیا تصمیم بگیریم که دوباره آن را با دقت بیشتری بخوانیم. درحقیقت با این کار مطالب اصلی را جدا می کنیم و با این کار حداقل منظور نویسنده کتاب را می فهمیم.

سریع خوانی وقت زیادی را نمی گیرد؛

-ابتدا به عنوان کتاب و نویسنده نگاهی سریع بیندازید و به سرعت
عنوان های بالای صفحات و یا چگونگی دید نویسنده را متوجه شوید. با این کار آگاهی خوبی از کتاب به دست می آورید.

- همانطور که قبل از آغاز مسافرت از نقشه راه ها استفاده می کنید، فهرست مندرجات کتاب را نیز مطالعه کنید. فهرست مطالب کتاب به شما کمک می کند که بدانید چه می خواهید بخوانید.

- وقتی به واژه هایی می رسید که به نظر خیلی مهم هستند به شرحی که درباره ی بعضی از آنها نوشته شده، توجه کنید. ممکن است کلیه درک و نگرش نویسنده باشد.

- نویسندگان معمولا می کوشند که مطالب اصلی کتاب هایشان را
حتی الامکان بطور دقیق و خلاصه پشت جلد بنویسند. مسلما این گونه مطالب مسائلی را در مورد کتاب روشن می کند.

در ضمن تکمیل این چهار قدم اولیه احتمالا تشخیص خواهید داد که آیا می خواهید کتاب را با دقت بیشتری بخوانید یا خیر. در پایان این قسمت کتاب را موقتا کنار بگذارید.

- مسلما استنباط کلی و آشنایی مبهمی که از کتاب کسب کرده اید.حالا به بخش هایی که به نظر می رسند باید محور اساسی بحث باشند نگاه کنید.

- سرانجام ضمن ورق زدن کتاب، اینجا و آنجا تعمق کنید و از هر عنوان مهم یکی دو پاراگراف را بخوانید و یا گاهی اوقات چند صفحه متوالی را بخوانید و همیشه در جستجوی نشانه های اصلی و لب مطالب باشید.

اکنون کتاب را طبق اصولی منظم، تند خوانی کرده اید. پس از صرف چند دقیقه و یا حداکثر یک ساعت شما باید برداشت خوبی از کتاب داشته باشید.

خواننده کتاب مانند کارآگاهی بدنبال نشانه هایی است که او را به موضوع اصلی کتاب رهنمون می سازد.

با این کار از درک مطالب خرسند می شوید و در وقت صرفه جویی قابل ملاحظه ای خواهید کرد.

خواندن سطحی

هنگام خواندن کتاب، برای اولین دفعه آن را بخوانید. بدون اینکه برای پیدا کردن لغات یا تفکر برای فهمیدن مطلبی که در آن لحظه نمی فهمید، توقف کنید.

حواس خود را روی آنچه که می فهمید متوجه کنید و برای مطالبی که فورا درک نمی کنید توقف نکنید و به خواندن کتاب ادامه دهید. بزودی به نکاتی خواهید رسید که آنها را می فهمید. با این روش به خواندن ادامه دهید. فرصت بهتر برای فهم مطالب مشکل در دوباره خوانی کتاب پیش خواهد آمد. هنگامی که می کوشید نکات ظریف را بفهمید مطالب اصلی را از دست می دهید.

هنگام اولین دور خواندن کتاب، حتی اگر پنجاه درصد مطالب کتاب را بفهمید در دور خواندن کتاب به درک مطالب مبهم دور اول کمک
می کند. در حقیقت اگر کتاب را یک دور سطحی نخوانید، نمی توانید وقایع کتاب را دنبال کنید.

تند خوانی

قبل از هر چیز باید یاد آوری کنیم که افراد زیادی هستند که خیلی مطالبی را که باید سریع بخوانید، کند می خوانند و خیلی مطالبی را که باید کند بخوانند، سریع می خوانند. بنابراین فقط نباید سرعت خواندن را افزایش دهیم، بلکه باید هر کتابی را با سرعت مناسب بخوانیم. ما باید سرعت خواندن کتاب را بر اساس کیفیت موضوع تغییر دهیم.

درک منظور ما بسیار ساده است. بسیاری از کتاب ها باید سریع خوانده شوند و تعدادی معدودی باید آهسته خوانده شوند تا دقیقا درک شوند.

در هنگام خواندن کتاب، صرف نظر از اینکه باید بدانیم که با چه سرعتی بخوانیم. باید بدانیم که به دنبال چه چیزی هستیم. بدون شک از خواندن کتاب نتیجه ای عایدمان نمی شود.

بنابراین در رابطه با مراحل سرعت خوانده کتاب، دفعه اول با دفعات بعد فرق می کند. پس دانستن اینکه چه موقعی از چه سرعت مناسبی استفاده شود، مطلوب می باشد. البته در هر سرعت باید ضرب آهنگ مشخص و منظمی داشته باشیم. به علت اینکه وقتی دفعه اول کتاب را می خوانید و از مطالب آن سر در می آورید، برای دفعه های بعد، آشنایی شما با کتاب بیشتر می شود و در نتیجه سرعت خواندن کتاب بیشتر می شود. حتی در لابلای کتاب ها صرف نظر از درجه مشکل بودن آن، مطالبی وجود دارد که می توان آن را سریع خواند و مطالبی وجود دارد که باید آن را کندتر خواند.

سرعت خواندن برای موضوع رمانتیک با موضوع جنگی فرق می کند. در نتیجه هر مطلبی را با سرعت احساسی آن مطلب بخوانید.

بسیاری معتقدند که چون با سرعت های مختلف می خوانند پس می دانند که چگونه بخوانند. اما بعضی از خوانندگان به جای اینکه روی
جمله های مهم  و پیچیده توقف کنند یا آنها را کند بخوانند. روی
جمله هایی  که به نظر آنها جالب است مکث می کنند.

بهتر این است که بگوییم؛

به دنبال آن باشید که هر صفحه از کتاب را با یک سرعت بخوانید و به فکر آن نباشید که هر کلمه یا هر صفحه مشکل کتاب را در اولین دفعه خواندن بفهمید. بعضی ازموضوعات شایسته تعمق و تأمل و بررسی اند. پس مشکل ترین کتاب را یک بار بخوانید تا برای دوباره خوانی آن، آماده شوید. بنابراین مسأله خواندن مسأله درک متن است.

حرکات چشم هنگام خواندن؛

چشم خواننده مبتدی هنگام خواندن یک خط در هر دفعه، حداکثر عبارات دو یا سه کلمه ای را می بیند و می خواند. اما مغز برای فهم می تواند چند جمله و یا حتی یک پاراگراف را بخواند. البته مشروط بر اینکه چشم اطلاعاتی را که مغز لازم دارد فراهم آورد. مثلا در هر جمله کلمه مهم و کلیدی وجود دارد که باید پی آن برود.

برای از بین بردن مکث زیاد چشم، هیچ طرحی مناسب تر از به کاربردی انگشت دست وجود ندارد. یعنی می توان از انگشت سبابه برای علامت استفاده کرد و آن را زیر خطوط کتاب با سرعتی بیش از سرعت چشم حرکت داد. در این حال بکوشید، حرکت انگشت را با چشم تعقیب کنید. بزودی مشاهده خواهید کرد که سرعت خواندن دو یا سه برابر شده است. گذاشتن انگشت در زیر کلمات نه تنها سرعت خواندن را زیاد می کند بلکه تمرکز حواس را نیز بیشتر می کند.

با تردید می توان گفت. اگر کسی بتواند یک صفحه از کتابی را زمان بگیرد و مثلا بگوید در چند دقیقه (مثلا 5 دقیقه) کتاب را خوانده است. در کل صفحات کتاب حساب کند که این کتاب در چند ساعت خوانده
می شود.

چگونه می توان خواننده ای فعال بود؛

هنگام مطالعه اندیشیدن به مسائل دیگر، طی ساعاتی که برای درک مطالب خاصی اختصاص  داده اید، موجب شکست هدف اصلی خواهد شد. اما هنگام خواندن، چگونه می توانید لذت ببرید و حس کنجکاوی خود را ارضاء کنید و حین فهمیدن سرگرم شوید. عده ای نمی دانند چگونه فکر خود را معطوف به کاری کنند که مشغول آن هستند.

در هر کتاب سئوال های فراوانی وجود دارند که اگر به شکل صحیح به آن پاسخ داده شود در مراحل بالاتر درک متن را سبب می شوند. بنابراین هنگام خواندن کتاب به دنبال درک متن و تحلیل کتاب باشید.

هنگام خواندن هر کتاب دو سئوال اساسی که قواعد اصلی خواندن را تشکیل می دهد ؛

- به طور کلی کتاب راجع به چه موضوعی است: باید سعی کنید موضوع اصلی کتاب را مشخص کنید و در مورد اینکه کتاب به طور کلی راجع به چیست و  تشخیص دهید که نویسنده، چگونه مطالب  آن را تنظیم کرده و با تقسیم کردن آن به موضوع های  فرعی، موضوع اصلی را پرورانده است.

- چه چیزهایی و چگونه در جزئیات مطرح شده است؟ باید بکوشید تا عقاید اصلی، نظریات و استدلال هایی که پیام ویژه نویسنده را تشکیل
می دهد کشف کنید. فقط دانستن فکر نویسنده کافی نیست. باید بدانید چه چیزی گفته شده است. سپس تصمیم بگیرید آیا درست است یا خیر.

مطلب مهمتر اینکه بدانید به این سئوال ها چگونه جواب صحیح و دقیق دهید.

چگونه می توان روی کتابی احاطه پیدا کرد؛

خواندن کتاب یعنی گفتگو بین خواننده و نویسنده کتاب.

هنگام خواندن یک مطلب، عادت کنید که در مورد آن سئوال طرح کنید و بکوشید تا به آن سئوال ها پاسخ دهید.

بعضی از روش های گوناگون برای یاداشت نویسی؛

- زیر مطالب اصلی یا عبارات مهم خط بکشید.

- ستاره یا دیگر علایم در حاشیه صفحات بگذارید و برای اینکه این
محل ها زود مشخص شوند، می توانید گوشه آن صفحات را تا بزنید.

- سئوال هایی در داخل کتاب بنویسید.

- در حاشیه صفحات کتاب، عدد بنویسید. این کار نشان دهنده ی تسلسل مطالبی که نویسنده در کدام صفحه همین مطلب را عنوان کرده است و یا نشان دادن نکاتی است که با مطالب این صفحه در ارتباط یا در تضاد است.

- زیر کلمات کلیدی کتاب خط بکشید

- در حواشی یا بالا یا پایین صفحات سئوال هایی را بنویسید که از خواندن کتاب در ذهن به وجود می آید. یاد داشت کردن و خلاصه کردن یک بحث پیچیده در خود کتاب که با مراجعه به آن روش تحلیلی نویسنده را مورد بررسی قرار دهد.

- باید توجه داشت که عنوان کتاب مربوط به ساختار کتاب است و ارتباط با اصل و ریشه کتاب دارد. همچنین مقدمه کتاب که منظور نویسنده و چگونگی تحلیل ساختار آن را به ما نشان می دهد.

ایجاد عادت خواندن

هنر یا مهارت در احاطه قدرت کسانی است که بر اساس قواعد مربوطه به انجام آنها عادت کرده باشند. برای عادت کردن به یک کار راهی جز انجام آن وجود ندارد. تفاوت میان قبل و بعد از عادت  کردن به کار، سهولت و راحتی انجام آن کار است. بدون به کار بردن قواعد نمی توان عادتی را چه صنعتی و چه ذوقی یاد گرفت. بلکه باید هنر را آموخت و آن را در اختیار گرفت.

طبقه بندی کتاب

گاهی اوقات قواعد خواندن یک کتاب، عینا برای مطالب ساده و کوتاه تر و یا تمام کتاب های دیگری که در همین زمینه هستند مناسب نیست. بنابراین کتاب علمی نباید مانند کتاب داستان خوانده شود.

اهمیت طبقه بندی کتاب

قواعد خواندن تحلیلی به شرح زیر است ؛

- قبل از شروع خواندن کتاب باید بدانیم چه نوع کتابی را می خوانیم. برای مثال باید دانست که کتاب جنبه علمی دارد و یا مانند رمان، نمایشنامه و شعر حماسی جنبه داستانی دارد.

اصولا تنها این سئوال مطرح نیست که بدانیم کدام کتاب آموزنده است. آگاهی و اطلاعی که خواننده از یک کتاب تاریخ و یا یک اثر فلسفی کسب می کند یکسان نیست. همچنین مسائل مورد بحث کتاب فیزیک با کتاب اخلاق متفاوت است. حتی روش هایی که نویسندگان برای حل این مسائل بکار می برند یکسان نیست. بنابراین اولین قاعده ی خواندن تحلیلی در مورد تمام کتاب ها قابل استفاده است.

همانطور که قبلا اشاره شد با بررسی اولیه ی کتاب، یعنی با کمک خواندن اجمالی به عناوین اصلی و عناوین فرعی کتاب نگاهی سریع بیندازید.

از عنوان کتاب چه مطالبی را می توان فهمید ؟

تعداد افرادی که به عنوان کتاب توجه می کنند بسیار کم است. معمولا بسیاری از افراد تصور می کنند عنوان کتاب را می فهمند. در صورتی که تعداد بسیار کمی هستند که عنوان کتاب را با دقت می خوانند و به مفهوم اصلی آن می اندیشند. به عبارتی با خواندن عنوان کتاب می توان اطلاعات لازم را قبل از خواندن کتاب کسب کرد.

یکی از دلایلی که خوانندگان زیادی از خواندن عنوان و مقدمه کتاب غفلت می کنند این است که تصور نمی کنند که این کار حائز اهمیت باشد.  این اولین قاعده خواندن تحلیلی است که بسیاری از آن پیروی
نمی کنند. بدیهی است اگر از این قاعده پیروی می کردند از کمک نویسنده سپاسگذار بودند. به این دلیل است که نویسنده در مقدمه کتاب نوع کتاب را تعیین می کند و عنوان کتاب و سر فصل های آن را به روشنی مشخص می سازد.

چگونه ممکن است سر فصلهایی که در فهرست کتاب آمده است به بار معنایی عنوان اصلی کتاب کمک می کند. برای انجام این کار باید مقداری از کتاب را خواند. خواننده ای که تمام این مطالب را نادیده بگیرد در جواب این که ( کتاب چه نوع کتابی است ؟) دچار تردید شده و نمی تواند به سئوال های دیگری در مورد کتاب پاسخ دهد.

با این که خواندن عناوین کتاب مهم است ولی کافی نیست. گاهی
واضح ترین عناوین با موضوع کتاب ارتباطی ندارند.اما با نگاهی دقیق به فهرست مطالب کتاب می توان موضوع اصلی آن را فهمید.

نتیجه اینکه تنها تعیین کردن نوع کتاب کافی نیست. بلکه باید دانست، کتاب چه نوع کتابی است و یا چند نوع طبقه بندی در کتاب لحاظ شده است. حالا می توانید در مورد موضوع کتاب و ارتباط فصل ها با یکدیگر به درک منطقی برسید. بنابراین از این قاعده باید هوشمندانه استفاده کنید و این کار فقط با ترسیم وجوه تمایز و خلق طبقه بندی ها، می توان فهمید مسائل کاربردی کتاب در چه زمینه ای است.

مقایسه ی کتاب های کاربردی و کتاب های نظری؛

همه ی مردم واژه های (نظری) و (کاربردی) را به کار می برند. ولی بسیاری از آنها معانی این واژه ها را نمی دانند. واژه (کاربردی) نشان دهنده ی وقوع کاری در مدت کوتاه یا طولانی است. واژه (نظری) در ارتباط با چیزهایی است که یا باید دید یا باید درک شوند. با درک تفاوت میان علوم کاربردی و علوم نظری تفاوت میان علم و تکنولوژی روشن می شود.

ما با کتاب هایی سر و کار داریم که دانش را انتقال می دهند. دانش نه تنها برای کنترل طبیعت و اختراع ماشین ها و ابزارهای مفید به کار برده می شود بلکه برای هدایت و تنظیم رفتار بشر در زمینه های گوناگون (مهارت) به کار می روند. حتی بعضی از کتاب ها به مسائلی از زندگی انسان که علم به حل آن می تواند کمک کند توجه دارد.

کتاب های نظری، شکل ظاهری مطلبی را تعلیم می دهند و کتاب های کاربردی می آموزند که چگونه کاری را که می خواهید انجام دهید یا فکر می کنید باید انجام دهید به مرحله اجرا بگذارید. پس برای عملی ساختن علم، باید آن را در قالب قواعد قابل اجرا ریخت.

هر کتابی که بگوید چه باید کرد و چگونه باید کاری را انجام داد کاربردی هستند. بنابراین تمام قواعدی که برای فنون از جمله مهندسی، طب، آشپزی و... باید فرا گرفته شود و همه متونی که در طبقه بندی اخلاق جای می گیرند، مانند: کتب اقتصادی، کتب سیاسی در زمره ی کتاب های کاربردی هستند.

افرادی که به نوشتن کتاب های کاربردی می پردازند، سعی می کنند تا شما را  ترغیب کنند که توصیه های آنها را به کار ببندید. بنابراین خواننده هنگام خواندن کتاب کاربردی اهداف پیشنهادی نویسنده را برای رسیدن به آن اهداف، به عنوان وسایلی مناسب قبول می کند. اکنون اگر پذیرفتید که تمام یا قسمتی از مطالب کتاب واقعیت دارد، باید با نتایج آن موافقت کنید. نویسندگان کتاب های علمی در پی این هستند که خواننده با آنها به توافق برسد و مطالب و مباحث مهم را تشخیص دهد.

هنگام توضیح خواندن اجمالی یادآور شدیم که بعد از خواندن مقدمه و فهرست کتاب معمولا عبارت هایی که به فهم کتاب کمک می کند و ابتدا و انتهای کتاب و قسمت های اصلی کتاب را مطالعه کرد. همینطور
طبقه بندی کتاب از روی عنوان و فهرست کتاب مشخص می شود. حتی باید به نشانه هایی که در متن اصلی کتاب پیدا می شود متکی بود. با توجه به واژه های کتاب و بدون خواندن قسمت های زیادی کتاب،
می توانید آن را طبقه بندی کنید.

کتاب نظری سعی در نشان دادن واقعیت دارد؛

قبل از مراجعه به کتاب های نظری باید توجه داشت که تعیین نظری یا کاربردی بودن کتاب به سادگی امکان پذیر نیست. ممکن است
کتاب هایی وجود داشته باشند که قسمتی از آن نظری و قسمت دیگر آن کاربردی باشد. این موضوع به برداشت خواننده بستگی دارد تا روش نویسنده را در حل مطلب مورد بحث پیدا کند.

انواع کتاب های نظری؛

تقسیم بندی کتب نظری شامل بخش های تاریخی، علمی و فلسفی،
طبقه بندی می شوند.

از عنوان کتاب های تاریخی می توان فهمید که کتاب راجع به موضوعی است که در گذشته اتفاق افتاده است. البته نه الزاما در گذشته ای دور، بلکه ممکن است که دیروز اتفاق افتاده باشد. تاریخ نویس سعی می کند این وقایع را نقل کند و غالبا ضمن نقل وقایع درباره ی آنها اظهار نظر
می کند. او سعی می کند عمق مطالب را روشن سازد.

وقایع تاریخی دارای ظرف زمان و مکان هستند. تاریخ نشان دهنده ی وقایع و کارهایی است که در زمان و مکان مشخصی اتفاق افتاده باشد. اما علم مانند تاریخ به گذشته ارتباطی ندارد. دانشمند در جستجوی قوانین و نتایج کلی است. او می خواهد بداند که حوادث چگونه رخ می دهند.

اغلب عنوان کتاب های علمی، موضوع مورد بحث کتاب هایی مانند: روانشناسی، زمین شناسی یا فیزیک و... است.

بنابراین هیچ گاه نمی توان درک کاملی از طبیعت و قوانین آن داشته باشید. اساس خواندن خوب، فعالیت است و هر چه خواندن فعالانه تر باشد بهتر است. خواندن فعالانه با یک رشته سئوال در خصوص مطالب هر کتاب طرح می شود. حال چگونه باید راجع به هر کتابی سئوال هایی مطرح کنید و چگونه باید به سئوال های کتاب های مختلف پاسخ های گوناگون داد.

  با انتخاب و تنظیم یک رشته سئوال می توانید به مقصود برسید.

- با دسته بندی پاسخ های نویسندگان به سئوالات مختلفی که به تأیید و یا رد یک موضوع مربوط می شود، موضوعات اصلی و فرعی را مشخص کنید.

- با تجزیه و تحلیل مباحث، ترتیب سئوال ها و موضوع ها باید به شکلی و بهترین وجهی مسأله را روشن کنید و موضوع هایی که عمومیت بیشتری دارند و برموضوع های دیگر مقدم هستند را طبقه بندی کنید. اکنون باید رابطه بین موضوعات به وضوح مشخص باشد. 

فلسفه هم مانند علم در جستجوی وقایع کلی است و بر خلاف تاریخ به گزارش وقایع معین در گذشته های دور یا نزدیک
نمی پردازد. همینطور نوع سئوال فیلسوفان با نوع پرسش های  دانشمندان فرق می کند. حتی روش آنها در پاسخ دادن به این سئوال ها متفاوت است.

در اینجا کاملا مشهود است که علم به تجربه و به تحقیقات قابل رؤیت دقیق وابسته است. در حالی که فلسفه نشستن و تفکر کردن است.

اما منظور ما این نیست که فیلسوف، متفکری محض و دانشمند،
بیننده ای صرف است. هر دو باید تفکر و مشاهده کنند، ولی راجع به مشاهدات گوناگون، از طریق راه های مختلف مشاهدات را اثبات
می کنند. دانشمندان با نتایج آزمایش های خاص خود و فیلسوف به وسیله تجربه هایی که در همه ی مردم مشترک است.

دانشمندان و فیلسوفان در آزمایش های خود، دقیقا یک شکل فکر
نمی کنند. آنها روش های مختلفی در استدلال دارند.

اما مطالب تاریخی با مسائل فلسفی و علمی متفاوت است. معمولا کتاب تاریخ به روال حکایت است و تاریخ نویس به شکل خاصی استدلال
می کند و وقایع را به صورت دیگری تفسیر می کند. کار تاریخ نویس هم باید بر اساس نظم باشد. یعنی برای اینکه داستان خوبی را نقل کند، باید از قواعدی پیروی کند. بنابراین چون در تعلیم دروس مختلف،
تفاوت های زیادی وجود دارد. متقابلا در امر یادگیری نیز تفاوت هایی وجود خواهد داشت. نتیجه اینکه اگر قرار باشد کتابی را درک کنیم، باید یاد بگیریم که هر نوع کتاب را با روش مناسب با آن بخوانیم.

چنانکه به این مثال توجه کنید متوجه خواهید شد

اگر به کلاس درس تاریخی که استادی در آن مشغول تدریس است بروید. بزودی خواهید فهمید که موضوع درس تاریخ علم یا فلسفه است. در روشی که استاد پیش می گیرد، نشانه هایی وجود دارد که موضوع درس را روشن می کند. نوع واژه ها، شکل استدلال ها، چگونگی مطالب پیشنهادی و نوع جواب هایی که از دانشجویان انتظار دارد تعیین می کند موضوع درس به کدام رشته تعلق دارد.

فهم دقیق کتاب

هر کتاب اسکلت و طرحی دارد که درمیان مطالبش مکتوم است. کتابی که این ویژگی ها را نداشته باشد، غیر قابل خواندن است. وظیفه ی خواننده ی تحلیلی تشخیص آن است.

کتابی که در دسترس شما قرار می گیرد و درباره ی آن هیچ گونه شناختی ندارید. اما هر کتابی که ارزش خواندن داشته باشد، دارای وحدت موضوع سازمان یافته و اجزائی است. این وحدت موضوع و اجزاء و نظم هر کتاب به یک شکل نیست.

ابتدا وحدت موضوع کتاب را در یک و یا حد اکثر چند جمله تعریف کنید. این بدان معنی است که حتی الامکان به طور خلاصه بگویید که تمام کتاب راجع به چه موضوعی است. اگر این را بفهمید متوجه
می شوید که نویسنده چه برنامه ای در سر دارد و در صدد انجام چه کاری است. اگر به این شکل تشخیص دهیم که کتاب راجع به چیست، هسته یا موضوع اصلی کتاب را کشف خواهیم کرد. بلکه وحدت موضوع کتاب را بطور دقیق درک می کنیم. تنها یک راه وجود دارد تا بدانید در فهم وحدت موضوع کتاب توفیق پیدا کرده اید یا خیر. باید بتوانید برای خود و دیگران وحدت موضوع را در چند کلمه بیان کنید. در این مرحله اجزاء اصلی کتاب را شناخته و می دانید که چگونه این اجزاء از طریق ارتباط منظم با یکدیگر و با موضوع تمامی کتاب به صورت مجموعه ای کامل و سازمان یافته در آمده اند.

تا آنجا که می دانیم هیچ یک از دست آوردهای بشر به شکل ساده نیستند. آنها وحدت های موضوعی پیچیده ای دارند. وحدت موضوع پیچیده ای را نمی توان فهمید مگر اینکه بدانید اجزاء چگونه تبدیل به یک کل
شده اند. همچنین باید سازمان بندی اجزاء را که از هم گسسته شده به طور سازمانی شناخت. اگر اجزاء موضوعی دارای ارتباط سازمانی نباشند، کل آن نیز دارای وحدت موضوع نخواهد بود.

میان توده های آجر و خانه ای که از این آجرها می توان ساخت، فرق می کند. یک خانه با مجموعه ای از چند خانه تفاوت دارد. کتاب چون خانه بزرگی است که اتاق های متعدد با ابعاد و اشکال و سطوح متفاوت دارد و هر یک از این اتاق ها چشم انداز و کاربرد گوناگونی نیز دارد. اتاق ها تا اندازه ای مستقل هستند. هر کدام از آنها ساختمان و تزئینات مخصوص به خود دارند. اما آنها کاملا مستقل و مجزا نیستند. اتاق ها به وسیله درب به یکدیگر مربوط می شوند. نقش هر کدام از آنها در استفاده از کل منزل مؤثر است. این مقایسه تقریبا دقیق است. کتاب خوب همچون خانه ای خوب، دارای اجزای مرتب و منظمی است. اجزاء اصلی آن به مقدار معینی مستقلند، اما در عین حال با اجزاء دیگر ارتباط دارند.

خواندنی ترین کتاب آن است که نویسنده در ساختار آن موفق باشد. بهترین کتاب قابل فهم ترین ساختار را نیز دارد و به علت برخورداری از نظم و وحدت با سادگی بیشتری نیز توام است. این یکی از دلایلی است که چرا بهترین کتاب ها و خواندنی ترین آنها نیز هستند.

کتاب هایی بیشتر قابل خواندن هستند که مطالب کتاب تا حدی به هم ارتباط داشته باشند. اما هر اندازه هم که وحدت موضوع آنها پیچیده باشد حتما دارای طرحی هستند که شما باید آن را پیدا کنید. این رشته اصلی تمام  موضوع ها را به یکدیگر مربوط می کند.

فرض ما بر این است که نویسنده ی کتابی که ما آن را می خوانیم از ما بیشتر می داند و این فرض در کتاب های خوب کاملاً صحیح است. علاقه ی ما بدون توجه به فعالیتی که برای فهمیدن نویسنده از خود نشان می دهیم این است که اصطلاحات و سازماندهی موضوع او را قبول کنیم.

طرح و نقشه

بیان وحدت موضوع کتاب؛

همیشه لازم نیست که شما به تنهایی وحدت موضوع کتاب را کشف کنید. بسیاری از خوانندگان، همان طور که به عنوان کتاب توجهی نمی کنند به کلمات آغازین نویسنده هم چندان اهمیت نمی دهند. گاهی اوقات عنوان کتاب بازگو کننده ی تمام مطلبی است که باید خوانده شود. گاهی اوقات نویسنده درمقدمه ی کتاب، وحدت موضوع طرح خود را بیان می کند و با نشان دادن نظم و ارتباط بین اجزای کتاب به شما کمک می کند.
کتاب های تشریحی با کتاب های قصه از این لحاط تفاوت بنیادی دارند.

برای نویسنده کتاب علمی و یا فلسفی دلیلی وجود ندارد که شما را در تردید نگه دارد. در حقیقت او هر چه شما را کمتر در شک و تردید بگذارد، احتمالا شما رغبت بیشتری برای خواندن مطالب از خود نشان می دهید.  به همین دلیل کتب تشریحی، مانند روزنامه ها، خلاصه مطالب خود را در اولین پاراگراف بیان می کنند.

از مطالبی که نویسنده عنوان می کند کمک بگیرید اما پیوسته در نظر داشته باشید، پیدا کردن وحدت موضوع کتاب با خواننده است.

تسلط بر جوانب و نظرگاه های گوناگون کتاب

هنر فهمیدن رئوس مطالب کتاب؛

هر اثر دارای وحدت موضوع و انسجام می باشد. این وحدت موضوع را باید از طریق ترتیب اجزاء ارزیابی کنیم. نوشته ای واضح است که رئوس مطالب آن روشن باشد.  اثری منسجم است که بخش های آن به شکل منظمی با یکدیگر در ارتباط باشند.

کل کتاب را نمی توان درک کرد. مگر اینکه به نحوی اجزای آن بررسی شده باشند. اما بدون درک سازمان بندی اجزای کتاب، کل آن را به خوبی نمی توان بفهمید. وقتی که وحدت موضوع  کتاب را درک کنید، احتمالا قسمت های اصلی کتاب نیز مشخص می شود. اما این قسمت های اصلی دارای ساختار جداگانه ای هستند که باید آنها را فهمید و هرکدام دارای وحدت موضوع و پیچیدگی خاص خود می باشند.

 باید بدانید که کتاب حدودی دارد و شما  باید در محدوده ی آن باشید. خلاصه اینکه لازم نیست مطالبی را که نویسنده مطرح نکرده است مطرح کنید. تعیین رئوس مطالب درباره ی همین کتاب است. شاید بتوان مبحثی را به طور نامحدود بسط داد. ولی نباید این کار را کرد. هر کتاب کم و بیش به موضوع معینی می پردازد.

وحدت موضوع کتاب را در یک یا دوجمله و یا حداکثر در یک پاراگراف کوتاه بیان کنید. اما در مورد کتابی قطور و پیچیده، نوشته ی رئوس مطالب به گونه ای دقیق و شایسته که تمام بخش ها و قسمت ها و اجزاء آنها را تا کوچکترین واحد ساختاری شامل شود و در ضمن قابل فهم نیز باشد، صفحات زیادی را اشغال خواهد کرد.

مسأله مهم این است که شما  دست به نوشتن رئوس مطالب بزنید. زیرا نویسنده به شیوه ی خود به رئوس مطالب پرداخته است. شما باید برای خوب خواندن کتاب به سلیقه خود به یافتن رئوس مطالب بپردازید. اما این بدان معنی نیست که باید از عناوین فصل ها و تقسیمات داخلی آن چشم بپوشید. هنگام خواندن باید از این نوشته ها به عنوان راهنما استفاده کنید. برای تشخیص ساختار اصلی کتاب، باید وحدت موضوع کتاب را از طریق ترتیب اجزاء ارزیابی کنید. با این کار بخش هایی که به شکل منظمی با یکدیگر در ارتباطند خواهید شناخت. حالا شاید بتوان با نگاهی سریع وحدت موضوعی را با چند جمله مناسب بیان کرد. اما واقعا آن چند جمله کافی و رسا هستند یا خیر. اگر کتاب را بهتر بخوانید حتما جملات شما کامل تر می شوند. به همین شکل ممکن است حدس درستی در مورد موضوع کتاب بزنید. اما برای اینکه ثابت شود که موضوع اصلی را بیان کرده اید، احتیاج به خواندن دارید.

هنر های دو جانبه خواندن و نوشتن؛

اگر نویسنده نتواند مطالب خود را سازمان دهد و آنها را یک دست و جزئیات مطالب را مرتب کند، امکان پیدا کردن موضوع را از خواننده می گیرد و مانع از آن می شود که خواننده ساختار کلی کتاب را برای خودش روشن کند.

برای همین خواننده باید سعی کند اسکلت نامرئی کتاب را برای خودش آشکار کند. اما نویسنده کتاب را از اسکلت شروع می کند و می کوشد آن را بپوشاند. اگر ضخامت گوشت کافی باشد، مفاصل قابل رؤیت
می شوند و حرکت اجزاء و چگونگی اتصال آنها با یکدیگر آشکار
می شود.

اگر فصلی از کتاب، موضوع پیچیده ای داشته باشد، برای فهم کامل آن، باید این پیچیدگی را روشن کرد. در این مورد باید گفت: بخش های
کتاب های علمی دارای استقلال بیشتری نسبت به بخش های آثار ادبی هستند. در مورد کتاب داستان وضع فرق می کند. باید موضوع کتاب داستان را در کل آن جستجو کرد و با خواندن قسمتی از آن نمی توان به موضوع آن پی برد.

کشف منظور نویسنده؛

نویسنده ممکن است با طرح یک یا چند سئوال و مطرح کردن
جواب هایی شروع کند. اگر نویسنده این سئوال ها و جواب ها را مطرح نکند. وظیفه شما به عنوان خواننده این است که حتی الامکان این
سئوال ها را با دقت تنظیم کنید. باید قادر باشید آن پرسشی که کتاب
می خواهد پاسخ دهد تعیین کنید. همچنین اگر سئوالی پیچیده است و شامل سئوال های فرعی دیگری می باشد، باید بتوانید آن سئوال ها را مشخص کنید. شما باید درک خوبی از سئوال ها داشته باشید و این پرسش ها را به طور منطقی و قابل فهم منظم کنید. یعنی باید بدانید به کدام سئوال در مرحله ی اول و به کدام سئوال در مرحله بعدی پاسخ دهید.

اگر سئوال هایی را که می توان درباره ی مطلبی مطرح کرده کشف کنید. درباره ی مسائلی که نویسنده مطرح کرده، مهارت پیدا می کنید. با این کار شما زمینه ی شناخت ساختار کتاب را فراهم کرده اید. به طور قطع، شناخت ساختار کتاب مقدمه ای برای خواندن تحلیلی کتاب است. این مطلب را به این شکل هم می توان بیان کرد. به طور کلی کتاب راجع به چیست؟ منظور از این سئوال، کشف موضوع کتاب و اینکه نویسنده چگونه آن را به شکل منظمی به موضوع های اصلی و فرعی تقسیم کرده است. به نظر می رسد این کار برای پیدا کردن وحدت موضوع و اجزاء کتاب می باشد. این کار در اغلب موارد بسیار سودمند است. بالاخره به این سئوال می رسیم که نویسنده در کتابش چه
می خواسته بگوید.

به توافق رسیدن با نویسنده؛

توافق با نویسنده در خواندن تحلیلی اولین قدم بعد از اطلاع از رئوس مطالب آن است. تبادل دانش میان خواننده و نویسنده ی کتاب، رکن اصلی انتقال دانش است.

واژه ها

فرهنگ ها دارای واژه های بسیاری هستند. واژه ها مانند علائم ریاضی قابل کنترل نیستند و به همین منظور واژه ها دارای معانی متعددی هستند. اگر هر واژه ای دارای یک معنی بود، تفسیر گفته های دیگران ضرورتی نداشت. واژه ای که دارای چندین معنی است در هر موردی با مفهوم خاصی به کار می رود. به توافق رسیدن نویسنده و خواننده کمال مطلوب است و سعی آنها باید برای رسیدن به این مرحله باشد که ابهام مانع ارتباط  آنها نشود.

اگر زبان بدون فکر و اندیشه به کار گرفته شود، ارتباط برقرار
نمی شود. در نتیجه فکر و دانش را نمی توان انتقال داد. دستور زبان و منطق به عنوان هنر از طریق اندیشه به زبان و از طریق زبان به اندیشه ارتباط پیدا می کند.

اولین قدم برای به توافق رسیدن با نویسنده، پیدا کردن واژه های مهم کتاب است. ممکن است یک واژه برای مفهوم خاصی به کار برده شود و خواننده از آن معنای دیگری را استنباط کرده باشد.

تنها زمانی دارای فکر مشترکی می شویم که برداشت ما از واژه یکسان باشد. در این صورت توافق حاصل شده است. سعی شما باید برای رسیدن به این مرحله باشد. اکنون واژه های مهم کتاب را مشخص کنید و تعیین کنید که نویسنده چگونه آنها را به کار برده است.

حالا واژه های مهم را پیدا کنید و با کمک آنها با نویسنده به توافق برسید و معنی دقیق واژه ها را به شکلی که بکار رفته اند، درک کنید. در اینجا هدف، تفسیر محتوا و پیام کتاب است. همچنین فکر و پیامی که در ماورای کتاب نهفته است. از خواننده خوب می توان انتظار داشت که به سهم خود کوشش کند تا با افکار نویسنده همسو شود.

پیدا کردن واژه های اساسی؛

اکنون وقت آن رسیده که راجع به توافق خواننده و نویسنده بحث کنیم.

تمام واژه هایی که نویسنده به کار می برد مهم نیستند. فقط واژه هایی که به شکل خاصی مورد استفاده نویسنده قرار می گیرند، برای خواننده اهمیت دارند. البته منظور ما این حقیقت است که بعضی از واژه های کتاب از واژه های دیگر آن اهمیت بیشتری دارند. نویسنده اکثر واژه ها را به همان گونه مورد استفاده قرار می دهد که در زمینه معنی مورد نظر نشان می دهد. این واقعیت به پیدا کردن واژه های مهمتر کمک
می کند. اما این نکته را باید به خاطر داشت که یک واژه در زمان و مکان متفاوت معنی یکسان و مشابهی ندارند. نویسندگان معاصر بیشتر واژه ها را به همان شکلی که امروزه مرسوم است به کار می برند و شما چون در این دوران زندگی می کنید، این واژه ها را می شناسید. اما برای خواندن کتاب هایی که در گذشته نوشته شده است، پیدا کردن معنی واژه هایی که در آن زمان و مکان مرسوم بوده و نویسنده از آنها استفاده کرده، مشکل تر خواهد بود. بنابراین مهمترین واژه ها کلماتی هستند که از نظر خواننده درک آنها مشکل باشد.

اگر پاراگرافی را می فهمید، به خاطر این است که مهمترین واژه های آن را تشخیص داده اید. اگر پاراگرافی را به طور دقیق نمی توانید بفهمید، شاید به خاطر این است که روشی را که نویسنده به شکل خاصی از آنها استفاده کرده است، پیدا نکرده اید.

واژه های فنی و لغات ویژه؛

به روش های مختلف نویسنده روی بعضی واژه ها تأکید دارد و با توجه به آن واژه ها در جاهای مختلف، معانی مختلف آن را شرح می دهد و شیوه ای را که می خواهد به کار گیرد مشخص می سازد.

هیچ کس نمی تواند هندسه اقلیدس را بخواند مگر آنکه بداند واژه هایی مانند: نقطه، خط، سطح، زاویه، متوازی و غیره اهمیت زیادی دارند. این واژه ها نهادهای هندسه را مشخصی می کنند. کتاب هایی که در زمینه های دیگر هستند لغات مخصوص به خود دارند. بنابراین هر
رشته ی علمی دارای لغات فنی مخصوص به خود را دارد.

اگر بدانید کتاب راجع به چیست و قسمت های اصلی آن کدامند این اطلاعات در تفکیک واژه های فنی به شما کمک می کنند. در اینجا عنوان کتاب، مقدمه و فهرست بخش های مفید خواهد بود.

برای اینکه یک واژه فنی به کلمات فنی دیگری منتهی می شود، چاره ای نیست جز اینکه این واژه ها را نیز به طریقی مشابه پیدا کنید. از
واژه هایی که در علم اقتصاد می توان نام برد عبارتند از: کار، سرمایه، زمین، دستمزد، سود، اجاره، کالا، بهاء، مبادله، پول و... همینطور از واژه هایی که در کتاب زیست شناسی مهم هستند. عبارتند از: تنوع، بقاء، سازش، رشد و ...

مشکل بیشتر خوانندگان این است که به کلمات دقت کافی نمی کنند. آنها بین کلماتی که کاملا نمی فهمند و کلماتی که کاملا می فهمند فرق
نمی گذارند. برای همین اکثر خوانندگان به خواندن سرسری کتاب عادت کرده اند. عیب اصلی خوانندگان بی علاقه، کم توجهی به کلمات است و نتیجه آن عدم توفیق در درک و منظور نویسنده است. هنگام خواندن کتاب باید به این نکته توجه کنید که واژه های کتاب در سطح مفاهیم
واژه های ساده یک روزنامه نیست. برای فهمیدن کتاب و برای روشن شدن فکر شما، باید کوشش کنید. اگر نویسنده بخواهد مطلب مهمی را عنوان کند، احتمالا از بعضی کلمات به شکل خاصی استفاده می کند.

چنانچه رشته های علمی دارای واژه های منسجمی باشند. پیدا کردن لغات مهمی که مربوط  به آن موضوعات هستند نسبتا ساده تر خواهد بود. بنابراین واژه های مخصوص بیان کننده ی نظرات و مفاهیم اصلی هستند. این کلمات نشان دهنده ی استدلال ها و تحلیل های نویسنده است.

پیدا کردن معانی؛

نشانه گذاری روی کلمات مهم، آغاز راه است. در اینجا قسمت هایی را که باید روی آن کار شود تعیین می کند. حالا چه باید کرد؟

دو احتمال اصلی وجود دارد. یا نویسنده، این کلمات را با یک معنی مختلف استفاده می کند و یا از معانی مختلف آنها به تناسب در جاهای مختلف استفاده می کند.

با توجه به این موارد باید سعی کنید که بفهمید واژه دارای یک معنی است یا خیر. اگر واژه دارای چند معنی است، سعی کنید رابطه ی آنها را با یکدیگر تشخیص دهید و بالاخره دقت کنید که واژه به چند معنی به کار رفته است و آیا دلیلی برای این تغییر معنی در متن آمده است یا خیر. ولی با استفاده از تمام کلمات دیگر باید سعی کنید معنی واژه ای را که نمی فهمید پیدا کنید. این همان روشی است که باید دنبال کنید. زحمت یافتن واژه های مهم، تشخیص معانی متفاوت آنها و به توافق رسیدن با نویسنده را بر خود هموار سازید تا درک و برداشت شما از کتاب به طور چشمگیری افزایش یابد.

این حقیقتی است که کتاب دارای کلماتی است که بسادگی فهمیده
نمی شوند. اگر نتوانید با کوششی که خود به عمل می آورید، واژه های مشکل را بفهمید با اعمالی که خود روی کتاب انجام می دهید پا را فراتر گذاشته از ادراک محدود به ادراک گسترده تر برسید.

برای این کار روش تجربه شده ای وجود ندارد. چنین کاری مانند روش آزمایش و خطاست. اگر در قطعه های یک پازل تصویری به کار
می رود. هرچه قطعه های بیشتری کنار هم چیده شوند، چیدن قطعه های باقی مانده، ساده تر خواهد بود. کتابی که واژه های آن در محل مناسب به کار رفته باشد، اصطلاحا خواننده و نویسنده در به کار بردن آن قطعا به توافق رسیده اند. در غیر این صورت کلمات باید در محل مناسب خود جای گیرند. این کار را با جابجا کردن کلمات می توان انجام داد. هر واژه ای که در جای شایسته خود قرار گیرد، جایگزینی بعدی را ساده تر می کند.

تعیین پیام نویسنده

مطالب کتاب نوعی اعلام نظر و بیان قضاوت نویسنده است. نویسنده ممکن است اهداف خود را در آغاز کتاب در دیباچه عنوان کند.

اصولا خواننده قبل از اینکه کتابی را بخواند باید با نویسنده به توافق برسد. معمولا خواننده با خواندن تحلیلی کتاب که مربوط به واژه ها و اصطلاحات است تا حدی از اهداف نویسنده مطلع می شود.

بنابراین انواع مختلف استدلال ها و اشکال گوناگون حمایت از مطلبی را خواهیم دید. گاهی اوقات امکان دارد بتوان درستی چیزی را ثابت کرد. ولی گاهی اوقات فقط می توان از احتمال صحت آن دفاع کرد.

باید توجه داشت که در یک پاراگراف و یا حداقل در یک مجموعه چند جمله ای باید دلیلی ارائه شود. بنابراین استدلال پیوسته دارای یک رشته عبارت است که ذهن را برای نتیجه مورد نظر آماده می کند.

در سلسله مراتب جملات، یک بعد دستوری همراه با بعد منطقی وجود دارد. این واحدها از واحد های ساده تری شروع می شوند.  از واژه ها به مطالب و سپس به استدلال ها می رسیم و به کمک واژه ها به جمله و سپس به مجموعه ای از جمله ها می رسیم.

کتاب غیر از اینکه شامل مجموعه واژه ها است و به عنوان یک واحد در نظر گرفته می شود. خواننده پویا نه تنها واژه ها بلکه به مجموعه جملات که به عنوان یک واحد قلمداد می شود توجه می کند و
پاراگراف ها را نیز مورد دقت قرار می دهد.

چنین به نظر می رسد که حرکت در این مرحله از خواندن تحلیلی، تعیین رئوس مطالب و تفسیر در مرحله استدلال با یکدیگر است. با تقسیم کتاب به اجزاء تشکیل دهنده، به معانی و استدلال ها پی می بریم و با دقت به چگونگی استدلال ها از معانی جملات به کشف و درک پاراگراف ها
می رسیم.

خلاصه اینکه واژه ها را پیدا کنید و بر سر معنی آنها با نویسنده به توافق برسید. سپس مهمترین جملات کتاب را علامت بزنید و معانی آنها را کشف کنید و در آخر استدلال های اصلی کتاب را با توجه به جملات تعیین کنید.

جمله در مقایسه معنی آن؛

جمله ها نشان دهنده ی خواسته ها و نیات ما هستند. با خواندن جمله ها از هدف نویسنده مطلع می شویم. اما نمی توان انتظار داشت که تمام جملات به تنهایی، مطلبی را عنوان کنند. بعضی وقت ها جمله شامل یک رشته از مطالبی می باشد که با یکدیگر، استدلالی را به وجود می آورند. گاهی  یک جمله ی ساده ممکن است دو یا چند مطلب را بیان کند. تشخیص مفهوم در یک جمله طویل و پیچیده بسیار مهم است. همین طور ممکن است یک مطلب به وسیله دو یا چند جمله مختلف بیان شود.

در اینجا به بحث مطالب دستوری و قواعد می پردازیم. شما باید تا حدی موضوع های نحوی را فرا گرفته باشید و از ترتیب واژه ها و رابطه ی آنها در جملات مطلع باشید. داشتن مقداری دانش دستوری برای خواندن کتاب واجب است.

بنابراین اجتماع چند عبارت که راجع به موضوع واحدی است. ولی از آثار و نویسندگان مختلفی گردآوری شده اند. به استنباط خواننده نسبت به عبارت خوانده شده عمق می بخشد.

گاهی اوقات هنگامی که عبارت کتاب واحدی به ترتیب و در رابطه با یکدیگر خوانده می شوند، هر کدام به روشن شدن دیگری کمک می کنند.

پیدا کردن جملات مهم و اساسی؛

چگونه شخص مهمترین جملات کتاب را تعیین می کند؟ چگونه این جملات را تفسیرمی کند و به معنی یا معانی آن پی می برد؟

وقتی می گوییم در یک کتاب جملات مهم نسبتا کم هستند. منظور این نیست که به دیگر جملات نباید توجهی کرد. بدیهی است که هر جمله ای را باید فهمید.

همان طور که در بحث سریع خواندن اشاره کردیم. اینگونه جملات را نسبتا با سرعت بیشتری می توان خواند. از نظر خواننده جملاتی مهم است که فهم آنها احتیاج به کوشش دارد. چون در دفعه اول کاملا قابل فهم نیستند. درک شما از این جمله ها صرفا در آن حد است که متوجه می شوید که چیزهای بیشتری برای فهمیدن در آن وجود دارد. اینها جملاتی هستند که خواننده آنها را با دقت بیشتری نسبت به جملات دیگر می خواند.

جملاتی از نظر نویسنده مهم هستند که استدلال کلی او بر اساس آنها باشد. بنابراین برای فهمیدن مطالب عمده، باید طوری به جملات اصلی نگاه کرد که گویی نسبت به جملات دیگر برجستگی خاصی دارند. البته به خوانندگانی که نمی خواهند آگاهانه بخوانند، به هیچ وجه نمی توان کمک کرد. خوانندگان بسیاری را داریم که ترجیح می دهند، بدون وقفه بخوانند تا اینکه هنگام خواندن مکث کنند و به بررسی دقیق جملات مهم بپردازند.

اگر قبلا کلمات مهم را علامت زده باشید. آنها شما را به جمله هایی  که احتیاج به تعمق دارند راهنمایی می کنند. راه رسیدن به جمله های مهم تشخیص کلمه هایی  است که آن جمله ها را تشکیل می دهند. باید با درک یک استدلال آن را تشخیص داد.

پیدا کردن مقاصد نویسنده؛

حالا جملات مهم را تعیین کنید. قدم بعدی کشف معنی یا معانی در این جملات است. با درک معانی واژه های اصلی به معنی جمله پی خواهید برد. اگر کسی نتواند برای مطلبی که فکر می کند آن را فهمیده از عبارات مترادف استفاده کند باید گفت که او نیز منظور نویسنده را درک نکرده است.

همه ی جمله ها و کلمه های همنشین را مورد بررسی قرار دهید. بعد از آنکه جمله ها را درک کردید به سوی فهم آن چیزهایی که در آغاز نسبتا غیر قابل فهم بودند خواهید رسید. معمولا جمله های پیچیده بیش از یک معنی را بیان می کنند و بررسی و تفسیر جمله های مهم زمانی کامل
می شود که بکوشید هر یک از جمله ها را به زبان خودتان بیان کنید. وقتی از شما بخواهند مقصود نویسنده ای را در جمله خاصی بیان کنید تنها کاری که می توانید انجام دهید آن است که عین واژه ها را با کمی پس و پیش کردن، تکرار کنید. دراین صورت بهتر است که در فهم مقصود نویسنده شک کنید. کمال مطلوب آن است که مقصود نویسنده را با واژه های کاملا متفاوت بیان کنید. اگر می خواهید مطمئن شوید که مقصود نویسنده را درک کرده اید بهتر است که به کمک واژه های دیگری آن را بیان کنید. اگر فکر می کنید که منظور نویسنده را
فهمیده اید ولی برای اثبات آن فقط واژه های وی را تکرار می کنید تنها کلمات را دریافت کرده اید. اگر به هیچ وجه نمی توانید منظور جمله ای را به طور واقعی توضیح دهید و یا مثالی برایش بیاورید باید شک کنید که آنچه را گفته شده فهمیده باشید. شاید برای اطمینان داشتن از اینکه مطلب علمی خاصی را فهمیده اید لازم شود آزمایش های مخصوصی را در آزمایشگاه انجام دهید حتما این کار را بکنید.

پیدا کردن استدلال ها:

درباره ی معانی کلمات به اندازه کافی صحبت کرده ایم. اکنون به تحلیلی که خواننده را ملزم به بررسی مجموعه جملات می کند می پردازیم.

بیشتر نویسندگان ترجیح می دهند که پاراگراف های کوتاهی به کار ببرند که متناسب با تند خوانی باشد. در اینجا صرفا مسئله طولانی بودن پاراگراف ها مطرح نیست.

سلسله جملاتی که باعث روشن شدن مطلب می شود استدلال می گویند. استدلال ممکن است که در یک جمله پیچیده بیان شود یا ممکن است به کمک چند جمله که قسمتی از پاراگراف را بوجود می آورند بیان شوند. گاهی ممکن است استدلال با یک پاراگراف بیان شود. حتی احتمال دارد که استدلال در چند پاراگراف بیان شود. بعضی استدلال ها به چند حقیقت معین اشاره می کنند تا نتیجه کلی را اثبات کنند. معمولا توانایی تشخیص این مطلب بسیار دارای اهمیت است.

گاهی اوقات پاراگراف های زیادی وجود دارند که به هیچ وجه استدلالی را بیان نمی کنند. این پاراگراف ها شامل مجموعه جمله هایی هستند که مدارکی را معرفی می کنند. بنابراین باید از این  پاراگراف ها به سرعت گذشت.

به دلیل مطالبی که ذکر شد پاراگراف هایی که استدلال های مهم کتاب را بیان می کنند را پیدا کنید. در غیر این صورت با انتخاب جمله ای از این یا آن پاراگراف استدلال ها را شکل دهید.

این کار را آنقدر انجام دهید تا بتوانید یک سلسله از جمله هایی که بیان کننده استدلال هستند گردآوری شود. این کار را می توان روی یک برگ کاغذ با نوشتن تمام مطالبی که با یکدیگر استدلالی را بیان می کنند انجام دهید.

اغلب باید در میان پاراگراف های یک بخش کتاب به جستجو بپردازیم تا جملاتی را پیدا کنیم که بتوانیم از آنها عبارتی که حاکی از استدلال واحدی باشد را بدست آوریم.

در کتاب های خوب معمولا استدلال هایی وجود دارند که بر اساس استدلال های دیگر درست شده باشند. برای اینکه استدلال ها به مرور تکوین می یابند و خلاصه می شوند. در خلال تجزیه تحلیل های مشکل ممکن است مطلبی را ثابت کنید تا بتوانید پس از آن مطلب دیگری را به اثبات برسانید. ممکن است این کار به ترتیب برای اثبات مطالب دیگر ادامه پیدا کند.  باید توجه داشته باشید اگر به واقعیت های یک مطلب آشنا نباشید صرفا با کلمات بازی کرده اید و به اندیشه و مضامین آنها نپرداخته اید.

برای شروع هر استدلالی دو امکان وجود دارد. اول آنکه آن مطلب آنقدر بدیهی باشد که نویسنده و خواننده مشترکا آنرا می پذیرند. دوم آنکه نویسنده برای خواننده فرضی را بیاورد و سپس نویسنده مطالبی را برای اثبات آن ارائه دهد.

پیدا کردن راه حل ها:

هنگامی که معانی کلمه ها و نظرها و استدلال های نویسنده را
دریافته اید و راه هایی را برای حل مسائلش شناختید در این صورت با نویسنده به توافق رسیده اید. حالا متوجه شده اید که نویسنده چه گفته است. اکنون توجه کامل خود را به بررسی آنچه که فهمیده اید بپردازید و به سئوال های نویسنده پاسخ دهید. خواننده ی خوب مانند نویسنده ی خوب باید بداند که مسئله حل شده است یا خیر.

نقد منصفانه ی کتاب:

تا اینجا یاد گرفتید که چگونه رئوس مطالب کتاب را تعیین کنید. اکنون پاداش زحمات خود را دریافت می کنید کتاب خواندن نوعی گفتگو است. در حقیقت نویسنده مطالب خود را ارائه می دهد و بعد نوبت خواننده است.اگر خواننده با نظم و رویه صحیح مطالب نویسنده را درک کند و برای سئوالات منطقی خود که با خواندن کتاب به دست آورده جواب صحیح را بیابد. در این صورت است که خواننده وظیفه خود را به عنوان یک خواننده ی خوب به طور کامل انجام داده است و از
فرصت های خود استفاده کرده است.

گفتگوی عادی افراد هنگام برخورد با یکدیگر زمانی سودمند است که آدابی داشته باشد. بدون این آداب به جای اینکه گفتگو مفید باشد برخورد نیز به وجود می آید. هنگام گفتگو مهم این است که آنها بتوانند با یکدیگر رفتاری صحیح داشته باشند. در غیر این صورت گفتگو نتایج خوبی
به بار نخواهد آورد. 

در شرایط خاص کتاب با خواننده صحبت می کند و خواننده به آن پاسخ می گوید. اما نویسنده باید نظم گفتگو را خوب انجام داده باشد. خواننده هم موظف است درباره ی مطالب نویسنده قضاوت کند و یا دلیلی برای مخالفت بیاورد. این کار باید با نقد و با ارزیابی تکمیل شود.

خصوصیات تعلیم پذیری:

اکنون در اینجا راجع به خصوصیات تعلیم پذیری صحبت می کنیم. تعلیم پذیری اغلب با تسلیم پذیری اشتباه می شود. اگر شخصی مطیع و تسلیم باشد انسانی کاملا پویا  نیست. در واقع کسی را می توان تعلیم پذیر خواند که بتواند آزادانه از نیروی مستقل و قضاوت خود استفاده کند.بنابراین تعلیم پذیرترین خواننده منتقد ترین آنهاست. وی خواننده ای است که سخت می کوشد راجع به مطالبی که نویسنده مطرح کرده تصمیم بگیرد و پاسخ دهد. به این دلیل لازمه  تعلیم پذیری این است که شخص ابتدا به طور کامل به معلم گوش دهد و مهمتر از آن مطالب را بفهمد و سپس آن را نقد و بررسی کند. خواننده همانطور که باید مطالب کتاب را درک کند باید بداند که آن را چگونه نقد و بررسی کند.

عده ای بر این باورند که کتاب را باید خواند تا  در آن جایی برای بحث و گفتگو به نیت تحمل و سنجیدن پیدا شود. بنابراین نباید باور داشته باشیم که کتابها در هاله ای از عصمت فرو رفته و مطالب آنها بی عیب و نقص هستند. شاید کتاب خوب بدون اشتباه وجود نداشته باشد.

اگر کتاب نوعی است که دانش را ارائه می کند هدف نویسنده آموزش است. وی می کوشد تا خواننده را نسبت به موضوعی تعلیم دهد. کوشش نویسنده آن زمانی به نتیجه می رسد که خواننده اظهار کند من متقاعد
شده ام یعنی آموختم.

نقش علم معانی بیان:

میان هنر تعلیم و تعلم رابطه دو جانبه ای وجود دارد. همیشه نویسنده ای که با مهارت خود سبب می شود خواننده کتاب را با تأمل بخواند اصول یکسان دستوری منظمی را به وجود آورده است.  اصول یکسان دستوری زیر بنای قواعد نوشتن و قواعد خوب خواندن را فراهم می کند. نویسنده در فهم مطالب خود به خواننده کمک می کند و خواننده برای درک مطالب نویسنده تلاش می کند.

از نظر خواننده و نویسنده هنر معانی بیان این است که بداند چگونه مخاطب یا خواننده را متقاعد کند. واضح است که مهارت های دستوری و منطقی در خدمت این کار قرار می گیرد و این مهارت ها وسیله ای برای رسیدن به هدف می باشند.

همه ی ما دوست داریم که گفته های ما را دیگران بفهمند و حتی به شکلی آنها را قبول کنند. به عبارت دیگر تمایل داریم آنان نسب به موضوعات نظر ما را  داشته باشند.

برای همین شنونده باید تأثیر پذیر باشد و در عین حال مسئول نیز باشد. یعنی این تأثیر پذیری به حدی باشد که گفته های دیگران را بتوان بفهمد و به هدف آن پی ببرد. در ضمن باید موضعی را برای خود اتخاذ کند که آن نظر و عقیده برای خودش باشد نه برای گوینده.

اگر شخص دیگری را مسئول قضاوت خود بدانید دیگر انسان آزادی نیستید و به یک برده تبدیل شده اید.

اهمیت قضاوت مشروط:

 کسب مهارت در سه هنر دستور، منطق و معانی بیان با یکدیگر در مراحل خواندن مشارکت دارند. قبل از گوش دادن کامل به مطلب و کسب اطمینان از فهم آن، شروع به پاسخگویی نکنید. تا زمانی که کاملا قانع نشده اید، در بیان نظرات خود نباید احساس آزادی کنید. وظیفه شما حکم می کند ابتدا مراحل سه گانه را دنبال کنید. سپس حق دارید که انتقاد کنید. بلکه وظیفه ی شما حکم می کند که این کار را انجام دهید.

در حقیقت این بدان معنی است که خواندن تحلیلی بعد از اتمام این مراحل در موقعیتی مناسب قرار می گیرد. حتی می توانید با تقسیم بندی کتاب،  به اجزایش پی ببرید و تمام کتاب را می توان با نظریات و استدلال هایش ترسیم کرد.

اگر مشغول خواندن کتابی هستید، قبل از اینکه بگویید (فهمیدم) باید تردید کنید. اتخاذ موضوعی تردید آمیز باید از روی بصیرت انجام شود. البته عبارت (نمی فهمم) فقط زمانی می تواند عیب ناشی از کتاب باشد که حداکثر تلاش خود را برای فهم کتاب انجام داده باشید. ناتوانی در فهمیدن کتاب خوب معمولا عیب خواننده است.

اگر مشغول خواندن یک قسمت از کتاب هستید. مسلما اطمینان پیدا کردن از فهم کتاب کار مشکل تری است.

اهمیت احتراز از مشاجره و ستیزه جویی؛

وقتی مخالفت می کنید. این کار را با منطق انجام دهید و از ستیزه جویی و مشاجره احتراز کنید. پیروز شدن و حرف خود را به کرسی نشاندن در حالی که مطمئن هستید که در اشتباه هستید، در واقع پیروزی به شمار نمی آید. خوانندگانی که به وضوح نمی دانند نویسنده چه می گوید، هیچ شایستگی برای انتقاد ندارند. آنها نه تنها با آنچه نمی دانند مخالفت
می کنند بلکه اغلب با عقیده ای از نویسنده که نمی توانند آن را با عبارت خود قابل فهم کنند مخالفت می کنند. وقتی مطلبی فهمیده نشود تأیید یا  تکذیب آن به یک اندازه بی معنی است.

 انگیزه موافقت و مخالفت، همان توجه به حقایق و واقعیات مطلب مورد بحث است. خواننده باید بفهمد پیروزی فقط در کسب دانش است نه در بی اعتبار کردن دیگران. در نتیجه خواننده نباید با نویسنده مخالفت کند و یا نباید برای نشان دادن اشتباه وی تلاش کند.

راه حل مخالفت ها:

تمام افراد خردمند می توانند با هم به توافق برسند. دقت کنید.
نمی گوییم که تمام افراد خردمند حتما به توافق می رسند. مطلب اساسی این است که مخالفت کار بیهوده ای است مگر به امید حل مسأله، مطرح شده باشد.

همیشه این احتمال را در نظر داشته باشید که مطلبی را اشتباه فهمیده اید و یا در مورد آن آگاهی ندارید. فردی که به مخالفت می پردازد. دست کم باید این امید را داشته باشد که در پایان به توافق برسد. پس به همان اندازه که در پی تغییر دیگران هستید باید آماده تغییر عقیده ی خود نیز باشید. بیشتر مخالفت ها از روی سوء تفاهم و یا جهل می باشتد.

البته نوعی مخالفت دیگر نیز وجود دارد که صرفا به خاطر نابرابری دانش افراد پدید می آید. طبقه ی بی سواد اغلب بر سر موضوعاتی که فراتر از درک آنها است با تحصیل کرده ها به مخالفت می پردازند. اما افرادی که تحصیلات بیشتری دارند، استحقاق نقد اشتباهات طبقه ی عوام را دارند.

خواننده وظیفه ای بالاتر از عمل موافقت یا مخالفت کردن دارد. وی باید برای آنها دلیل بیاورد. اگر موافق باشید می گوییم که علم شامل عقایدی است که قابل دفاع باشد. یعنی عقایدی که به نوعی دلایل و شواهدی
پشت سر دارند.

موافق یا مخالف با نویسنده:

اولین مطلبی که خواننده می تواند بگوید این است که وی فهمیده است یا خیر. اگر نفهمیده، باید سکوت اختیار کند و به کار روی کتاب ادامه دهد.

اگر اشکال از کتاب است و نه از خواننده، او باید جاهایی را که تولید اشکال کرده است تعیین کند. وی باید بتواند اثبات کند که کتاب ساختار منسجمی ندارد، اجزای آن از هم گسیخته است.

اکنون فرض کنید مشغول خواندن کتاب خوبی هستید و به طور کلی با آنچه نویسنده گفته، موافق باشید، سرانجام می توانید بگویید (فهمیدم) کار به نتیجه رسیده است.

به همان اندازه که نویسنده با خواننده ی خود بحث می کند، خواننده ی خوب باید با اصول بحث آشنا باشد. او باید بتواند به مناظره ای مؤدبانه و در عین حال قابل فهم دست یابد.

باید توجه داشت خواننده فقط با دنبال کردن عقاید نویسنده راه به جایی نمی برد، بلکه می تواند با نویسنده به توافق برسد و با بحث ها و استدلال های نویسنده جدی و با تعمق اندیشه کند. خواننده ای که با نویسنده به توافق می رسد و عقاید و دلایل وی را قبول می کند در افکار نویسنده سهمیم می شود. فهمیدن کتاب را می توان به شکل نوعی موافقت بین نویسنده و خواننده تعریف کرد.

تعصب داوری:

هر یک از طرفین باید کوشش کنند نظرات شخص مقابل را درک کنند. در غیر این صورت ممکن است به جای آنکه به دلایل تکیه کنید، به احساسات فرصت بروز داده اید.

در یک بحث خوب نباید جایی برای مشاجره وجود داشته باشد و خواننده برای آنچه که اظهار می کند باید دلیل داشته باشد و باید مطالب خود را اثبات کند.

با این همه معتقدیم که بحث و خواندن تحلیلی را می توان تحت قواعد منظم در آورد. امید است که خواننده در بیان احساسات و تعصب، شدت کمتری به خرج دهد.

نمی توان تصور کرد که نویسنده درباره ی کلیه ی مطالب شناخت ندارد و یا شناخت او درباره ی مطالب اشتباه است.

قضاوت در مورد صحت فکر نویسنده:

اگر نویسنده روی مطلبی شناخت ندارد به آن معنی است که وی از یک مقدار اطلاعات در مورد مسأله ای که سعی در حل آن دارد محروم است. برای تأیید حرف خود، باید بتوانید اطلاعاتی را که نویسنده فاقد آن است بیان کنید و رابطه ی آن اطلاعات را با موضوع نشان دهید و ثابت کنید که این اطلاعات در نتیجه گیری تغییر به وجود می آورد.

گفتن این مطلب که نویسنده ای اشتباه فهمیده است. به این معنی است که اشتباه او ممکن است ناشی از عدم شناخت باشد.

برای تأیید این مطلب، باید حقیقت و یا آن چیزی را که به احتمال زیاد صحیح است و مخالف نظریه نویسنده است، بتوان اثبات کرد. اما تصور اشتباه به نتایج غلط و راه حل های غیر قابل وصول منجر می شود. بنابراین فقدان اطلاعات ممکن است سبب اظهارات نادرست شود. علاوه بر این هرگاه شخصی در مورد موضوعی آگاهی نادرستی داشته باشد شناختی نیز درباره ی آن ندارد.

قضاوت در مورد کامل بودن نویسنده؛

اینکه گفته شود کتاب کامل نیست. کافی نخواهد بود. مگر خواننده بتواند به عنوان فردی آگاه و با کمک کتاب های دیگر نارسائی مطلب را به دقت مشخص کند.

اگر منظور از خواندن کتاب کسب دانش باشد. بدیهی است آن کتابی بهتر است که حقایق بیشتری را بیان کند. می توان کتابی را که در زمینه ی واحدی هستند را با هم مقایسه ی انتقادی کرد.

ممکن است نویسنده ای قدرت استدلالش در یک زمینه واحد، از نویسنده دیگر کمتر باشد. اما عمیق ترین مقایسه با توجه به میزان پختگی تحلیل های ارائه شده به عمل می آید. میزان این کامل بودن و پختگی در تحلیل های ارائه شده می باشد. میزان این کامل بودن را باید در تعداد نکات متمایز با ارزش و مهمی جستجو کرد که در هر یک از تحلیل های مورد مقایسه یافت می شود.  آخرین قدم تعیین رئوس مطالب، دانستن مسائلی است که نویسنده می خواهد آنها را حل کند. قدم آخر اینکه آیا نویسنده مسائل را به حد کافی بیان کرده است یا خیر و تا آنجا به شرح و تفسیر می پردازد که ببیند حل مسائل تا چه اندازه قانع کننده بوده است.

بزرگترین نویسندگان همیشه بزرگترین خوانندگان بوده اند. اما منظور این نیست که آنها تمام کتبی را که در زمان حیاتشان به چاپ رسیده، همه را خوانده باشند. آنها کتاب های کمتری از آنچه که اکنون در بسیاری از دانشکده ها باید بخوانند خوانده اند. اما آنچه را خوانده اند به خوبی خوانده اند.

برای اینکه به تمام معنی، خواننده ی خوبی باشید، باید یاد بگیرید روش خواندن هر کتاب را بر اساس همان کتاب کشف کنید.

کمک هایی برای خواندن:

وظیفه خواننده آن است که کتاب را به تنهایی و با نیروی فکر خویش بخواند. اما خواننده می تواند از مطالب دیگر خارج از کتاب کمک بگیرد. در واقع تنها به اتکای تجربه خویش نمی توان به فهم و نقد کتاب پرداخت. حتی شاید از تجربیات زندگی خودمان به گونه ای صحیح و منظم نتوانیم استفاده کنیم.

وقتی اشتباه می کنیم که نظرات و نتیجه گیری های یک نویسنده را با تجربیات خود می سنجیم و با تصمیمات احساسی و غرض ورزی به بیراهه می رویم. بنابراین هیچ کتابی را نمی توان بدون کمک کتاب های دیگر بطور دقیق خواند.

نقش تجارب مربوط به موضوع:

تجارب معمولا به خواندن کتاب کمک می کنند. برای فهم و قضاوت استدلال ها در کتاب ها، باید بتوان دلایلی را که دانشمندان بازگو می کنند دنبال کرد. گاهی اوقات نویسنده تجربه ای را چنان واضح و روشن تشریح می کند که مشکلی به وجود نمی آید، گاهی اوقات مثال ها و نمودارها به آگاهی شما در پدیده ها ی تشریح شده کمک می کند.

برای کمک به درک کتاب ها، دو نوع تجربه وجود دارد. حال باید در مورد تجارب عام و تجارب خاص صحبت کنیم. تجربه های عمومی برای کلیه مردم امکان پذیر است. اما برای کسب تجارب خاص باید فعالیت کرد.

بنابراین در آزمایشگاه تجاربی کسب می شود که برای عموم مردم
امکان پذیر نیست. مثلا درباره ی درس علوم صحبت می کنیم. چرا در آموزش درس علوم درباره ی آب و هوا صحبت می کنیم. این تجارب عام هستند و همه ی مردم بخار شدن آب را دیده اند و یا می دانند در زمین گیاه رشد می کند و یا دمای هوا در طول روز به علت گرمای اشعه خورشید گرمتر از شب است و یا همه ی موجودات برای زنده ماندن به آب نیاز دارند و... اما وقتی در مورد مولکول یا کلروفیل صحبت می کنیم، اینها تجارب خاصی هستند که در آزمایشگاه به دست آمده است. پس همان طور که برای آموزش الفباء، اول حرف و بعد کلمه و بعد جمله و سپس نقش هر کلمه را در جمله می شناسیم. همینطور در درس علوم هم ابتدا از تجربه های عمومی که برای همه ی مردم آشنا است صحبت می شود تا به بحث در مورد خاص می رسیم و آنها را اثبات می کنیم.

در درس هندسه ابتدا باید اصولی را که برای عموم مردم قابل مفهوم است را بشناسیم و سپس به بحث در مورد مسائل پیچید تر که خاص هستند و نیاز به اثبات دارند بپردازیم. مثلا با نگاه به یک مثلت مشاهده می کنیم که سه نقطه ای که به وسیله سه پاره خط به هم متصل شده اند و از برخورد این خط ها به هم زاویه به وجود می آید و مثلث شکل
می گیرد. نتیجه این مطالب اینکه هندسه از نقطه، خط،  زاویه، موازی
و... که اثبات راحتی دارند و اثبات آنها برای عموم راحت است شروع
می شود و سپس به مسائل پیچیده تری که نیاز به اثبات دارند
می پردازیم.

با کمی دقت به اطراف، اشکال هندسی (مربع، مستطیل، دایره، مثلث، لوزی، بیضی و...) را می تواینم در انواع و اقسام مختلف مصنوعات دست بشر و یا همه ی موجودات زنده ببینیم.

همینطور در درس شیمی که ابتدا 5 عنصر اصلی که در هوا وجود دارد آشنا می شویم و سپس با ترکیب این عناصر گازهای  جدید به وجود
می آید و در شیمی عالی به ما نشان داده می شود که عنصر کربن
مایه ی پیوند اصلی بین عناصر است و برای ترکیب عناصر و ایجاد مواد جدید، کربن نقش اصلی را به عهده دارد.

برای ساختن یک ساختمان باید اسکلت بندی مناسبی را برای آن ایجاد کرد. همچنین بدن انسان دارای اسکلت بندی مناسبی است که گوشت و عضلات بدن روی این استخوان بندی در جاهای مناسب خود قرار
می گیرند. با توجه به این مثال ها متوجه خواهید شد که عنصر کربن نقش اسکلت بندی مناسب را برای ایجاد مواد جدید ایفا می کند.

در خواندن کتاب های تاریخ، تجارب خصوصی هم مؤثرند. علت این است که تاریخ دارای خصوصیات داستانی و خصوصیات علمی است. از طرفی تاریخی که به شکل داستان روایت می شود مانند یک داستانی است که دارای شخصیت، حوادث مهم، حوادث ضمنی، پیچیدگی عمل و نقطه اوج است. اما تاریخ نیز به موضوعات علمی نیز شباهت دارد. از این نظر که بعضی تجاربی که تاریخ نویس بر اساس آنها  کارش را انجام می دهد، تجاربی بسیار ویژه است. وی ممکن است که سند یا اسناد زیادی را خوانده باشد و بر اساس آنها طرح داستانش را ریخته باشد.

همینطور در درس ریاضی، ابتدا با نگاه کردن به اطراف، ریاضیات را کشف می کنیم. مثلا وقتی به صنایع دستی کشورمان (فرش) نگاهی دقیق بیندازیم. با کمی دقت متوجه می شویم که طرح و نقشی  که در وسط فرش است به صورت قرینه قرار دارد یعنی اگر در وسط این طرح خطی بکشیم طرف راست طرح با طرف چپ طرح برابر است. همینطور گل هایی به صورت تکرا ر و در فاصله های یکنواخت قرار دارد که این کار با دقت و نظم هوشمندانه ای به کار رفته است و
رنگ هایی که در این اثر هنری به کار رفته نشان دهنده ی تفکر ریاضی است. برای اینکه بعضی گل ها مثلا با رنگ قرمز و بعضی با رنگ زرد رنگ آمیزی شده اند. شما هم با کمی دقت بیشتر به فرش مسائل ریاضی منطقی و منظمی را در  فرش مشاهد خواهید کرد. در اینجا از بازگو کردن آنها به دلیل طولانی شدن اجتناب می کنم.

اگر شما شب ها با دقت به آسمان نگاه کنید، خواهید دید که هرشب ماه کمی کامل تر می شود و ماه در ابتدا که به شکل داس بود به تدریج به شکل نیم دایره و بعد از مدتی به شکل قرص کامل (دایره) در آسمان مشاهده می شود و دوباره کوچک می شود تا اینکه آنقد کوچک می شود که دیگر در آسمان دیده نمی شود. اگر از روزی که ماه در آسمان نیست تا وقتی که ماه کامل می شود و دوباره ماه در آسمان ناپدید می شود را حساب کنید، سی روز محاسبه می شود که یک ماه سال شمسی است. بزرگ شدن ماه به تدریج و با نظمی خاص انجام می شود. با آگاهی از حساب کردن همین روزها، دوازه ماه سال محاسبه می شود. چون وقتی که طبیعت با نظمی که خالق جهان در آن قرار داده، در فصل بهار که سه ماه است، درختان جوانه می زنند، اشعه خورشید که مایلتر بود در فصل بهار کمی عمودتر می تابد و دمای هوا گرمتر می شود و در فصل تابستان دمای هوا به اوج گرما می رسد و میوه های رسیده روی شاخه درختان آماده چیدن می شوند و در فصل پاییز برگ درختان زرد شده و دمای هوا پایین می آید و در زمستان آنقدر هوا سرد می شود که اکثر گیاهان و درختان به خواب می روند. اگر دقت بیشتری به این فصل ها، ماه ها و روزهای سال بیندازید نظم ریاضی را در آنها مشاهده خواهید کرد.

در بدن انسان نیز ریاضیات لحاظ شده است. مثلا دست راست و چپ و دو طرف صورت انسان قرینه یکدیگر هستند و در هر دست پنج انگشت وجود دارد و همه ی انسان ها دو چشم، دوگوش ، دو سوراخ بینی، 
دو دست  و دو پا دارند و یا بعضی استخوان ها کوچک وظریف و بعضی بزرگ و ضخیم هستند. خداوند متعال با نظمی دقیق و برای کاربردهای مختلف بدن ما را به وجود آورده است.

اگر شما به یک لباس دقت کنید، نظم ریاضی را در آن می بینید. مثلا آستین ها و سر آستین ها به یک شکل و اندازه اند و یقه ی سمت چپ با
یقه ی سمت راست به یک اندازه است و اگر لباس شما دارای خطوط و یا طرح های رنگی باشد. این خطوط و رنگ ها با نظمی خاص که زیبایی خاصی ایجاد کرده است مشاهده می کنید. به دکمه های لباس خوب دقت کنید دکمه های پیراهن شما با فاصله های مساوی بر روی لباس شما دوخته شده است و  این خود یک نظم ریاضیات است.

اگر شما به نرده های یک ساختمان نگاه کنید یک نظم ریاضی در آن دیده می شود. اگر فاصله ی لوله های نرده که در کنار هم قرار
گرفته اند، با فاصله های مساوی و با قطر لوله های یکسان قرار نگرفته باشند، پس دیگر هیچ نظم ریاضی و منطقی در آن دیده نمی شود. این مثال را می توان برای یک نبردبان هم زد.

فرق یک موسیقی با یک سر و صدای نابهنجار در چیست. در موسیقی ریتمی وجود دارد که دائم تکرار می شود و در این ریتم سنج ها
ضرب ها  و ... با یک نظم منسجم تکرار می شوند و ملودی آن که از کشش های مختلف و سکوت های کم و زیاد درست شده به گوش
می رسد. همچنین در کل موسیقی سازهای مختلف بر حسب ضرورت و خصلت ساز که صدای بم یا صدای زیر دارند با نت های مختلف و فیگورها و حس ها و حالت های مختلف با نظمی خاص در جای خودش شنیده می شود. این هماهنگی و نظم نوعی ریاضیات است.

آیا می دانید که چرا کاغذ( 4- آ)  طول 25 سانتی متر و عرض  5/17 سانتی متر دارد. طول و عرض یک کاغذ استاندار صد در هفتاد است. اگر این کاغذ را از وسط نصف کنید. به دو قسمت  مساوی پنجاه در هفتاد تقسیم می شود و اگر کاغذ پنجاه در هفتاد را از وسط نصف کنید به دو قسمت سی و پنج در پنجاه تقسیم می شود. حالا اگر کاغذ سی و پنج در پنجاه را از وسط نصف کنید به دو قسمت سی و پنج در بیست و پنج تقسیم می شود. همینطور اگرکاغذ را از وسط نصف کنیم به کاغذ استاندارد (4- آ) می رسیم. حالا شما محاسبه کنید از هر کاغذ استاندارد، چند کاغذ (4- آ) بدست می آید.  

اگر به یک کوزه سفالی دقت کنید.  این کوزه با شکل منظم و منطقی و با دقت درست شده است. حالا فکر کنید با چسباندن چند تکه گِل بر روی این کوزه شکل ریاضی و هندسی آن خراب شده و دیگر چشم نواز نیست. حالا به این نتیجه رسیدید که ریاضیات یعنی نظم و دقت و هماهنگی که با اندیشه و  با راه و روش صحیح می توان آن را کشف کرد.  

همینطور در درس فیزیک مباحثی وجود دارد. مانند: سرعت، شتاب، وزن و... که عناصر تشکیل دهنده فیزیک هستند و بعد از شناخت
تجربه های عمومی به تجربه های خاص می رسیم که نیاز به اثبات دارد.

با مثالی جالب ریاضیات را بهتر بشناسیم:

وقتی شما به آشپزخانه بروید، مشاهده می کنید که قاشق و چنگال در ظرف مخصوص خودش قرار دارد. با کمی دقت، می بینید که هر چیز در سر جای خودش است. باید سریع متوجه شوید که این یک نظم ریاضی است. به نظر شما اگر بشقاب ها و قاشق و چنگال را داخل یخچال بگذاریم کار درستی کرده ایم؟ قطعا این طور نیست. هرچیزی را باید سر جایش گذاشت. هر کاری که در زندگی انجام می دهیم باید یک منطق درست داشته باشد. مثلا اگر همه ی افراد خانواده نماز
می خوانند، بهتر است بعد از استفاده از کنترل تلوزیون آن را سر جای خودش بگذارند تا دیگران سردرگم نشوند و برای پیدا کردن کنترل تلوزیون به مشقت و سختی نیفتند. 

وقتی می خواهیم که از کوه بالا برویم نیاز به وسایل مخصوص کوه نوردی داریم و همیشه برای فتح کوه از پایین کوه به طرف بالای کوه می رویم و هر چقدر از کوه بالا می رویم و شیب کوه زیاد می شود به تبحر و تجربه بیشتری نیازمندیم، این منطق ریاضی در تمام مراحل زندگی باید وجود داشته باشد و ما با کمی دقت می توانیم آن را کشف کنیم. پس در هر کاری باید پله به پله و با نظمی خاص و با یک شیوه و روش درست اقدام به انجام آن کار بکنیم. به عقیده ی من برای اینکه ریاضیات را بهتر کشف کنیم، هنگام شب به آسمان خوب نگاه کنید و به نظم این همه ستاره و سیاره و کهکشان هایی که خدا آنها را با نظم خاص به وجود آورده دقت کنید که چگونه با نظمی خاص در کنار هم قرار گرفته اند.

به همه ی دانش آموزان عزیز توصیه ای دارم. اگر می خواهید در درس خواندن فکری پویا و قوی داشته باشید، از همین امروز شروع به خواندن معنی قرآن کنید. با نام خداوند بزرگ و متعال از ابتدای قرآن تا آخر با همین نظمی که در قرآن است شروع به خواندن معنی فارسی قرآن کنید و درآخر به تمام آنچه که خدا از شما خواسته فکر کنید و آنچه را که از انجام آن نهی کرده انجام ندهید. نظمی منطقی و زیبا در آن می بینید. این کار فکر شما را در مراحل زندگی بسیار قوی می کند. با این کار شما متوجه خیلی چیزهایی می شوید که شاید تا به حال به همه ی آنها نرسیده باشید. توصیه می کنم این کار را با دقت انجام دهید. 

درپایان این قسمت متذکر می شوم یک دانش آموز خوب وقتی که نظم ریاضی را یاد گرفت.  متوجه می شود که وقتی از مدرسه به خانه آمد. کیف مدرسه اش را سر جای خودش بگذارد و لباس مدرسه و
جوراب هایش را در جای مخصوص خودش می گذارد. در ساعات مخصوصی درس می خواند و در ساعت مشخصی استراحت می کند و در ساعت مشخصی به رختخواب می رود و می خوابد. همه ی اینها یعنی شناختن ریاضیات و شناختن ریاضیات یعنی نظم، یعنی همه چیز باید به موقع و سر وقت خودش انجام شود.

نقش ریاضیات در ورزش و هنر؛

بدن انسان به شکل خاصی درست شده است. هر ورزش تکنیک و حرکات و روش های خاص خود را دارد. بنابراین وقتی ورزش خاصی را انتخاب می کنید یک سری حرکاتی دارد که یا برای دفاع و یا
برای حمله کاربرد دارد. اما این حرکات چگونه درست
شده اند؟ مثلا د ر ورزش های رزمی، بیشتر حرکات از طبیعت و از جانوران اقتباص  شده است. شخصی که این حرکات را ابداع کرده با توجه به شکل بدن انسان و شکل دست ها و پاها (استوانه) و شکل سر (دایره) و شکل تنه ( مستطیل) و حرکاتی که مفاصلی که بین دو استخوان توسط ماهیچه ها امکان مانور دارند و محدودیت هایی که در آنها است. حرکاتی را برای حمله و دفاع درست کرده اند و با آن به مبارزه می کند.

ورزش های رزمی به این دلیل به وجود نیامده اند که ما با انجام حرکات مخصوص آن رشته خاص و مهارت در آن به دیگران زور بگوییم و قدرت نمایی کنیم. فلسفه ورزش آن است که در حین اینکه قدرت فکر و بدن خود را بالا می بریم، هیچ گاه از این مهارت برای ظلم
و زورگویی استفاده نکنیم. بلکه برای تعالی جسم و روح خود ورزش
می کنیم.

در این نوع از ورزش ها، وقتی دو نفر با هم مبارزه می کنند و ضرباتی را به هم وارد می کنند. هیچ گاه به یکدیگر خشم نمی گیرند و اگر
یکی از آنها به دیگری ضربه ای وارد کند و حتی اگر صدمه هم ببیند (البته خارج از قانون و مقررات ورزش نباشد) به حریف مقابل خشم نمی گیرد. بلکه به خاطر اینکه، تکنیک شخصی که با او مبارزه
می کند از او کامل تر بوده و از مبارزه درس هایی گرفته و چیزهایی آموخته است با احترام و با پایین آوردن سر احترام می گذارد و تشکر می کند و با این فکر که در مبارزه ضعیف تر بوده تلاش خود را بیشتر کرده تا پله های کمال و ترقی را طی کند.

یک مبارزه گر با ایمان هیچ گاه به فکر برد و باخت نیست، بلکه این آرمان ورزش است که او را به پیش می برد. یعنی ورزش می کنیم تا به تعالی روحی و فکری برسیم. یعنی انسان خوبی باشیم و فقط  برای پیروز شدن دست به کارهای ناشایست و غیر اخلاقی نزنیم و همیشه درستکار و پرهیزگار باشیم.

هنر یعنی ایجاد هماهنگی و نظم با انسجام و وحدت خاص. در اینجا به هنر خطاطی اشاره می کنیم. وقتی می خواهیم خطاط ماهری شویم باید شیوه ای درست را انتخاب کنیم. یعنی سرمشق و استادی ماهر را انتخاب کرده و به کار خطاطی می پردازیم. وقتی می توان به اوج این هنر رسید که بتوانیم با شیوه و سر مشقی درست هر کدام از حروف الفباء را که انتخاب کردیم بتوانیم از همان حرف ده بار بنوسیم و همه به یک شکل باشد. اگر توانستید که یک بیت را دو بار به یک شکل بنویسید به طوری که به سختی بتوان بین آنها تفاوتی قائل شد، در اینجا شما خطاط ماهری شده اید.

فکر کنید که خطاط ماهری شده اید و یک نفر یکی از غزل های حافظ را به شما سفارش می دهد تا با خط نستعلیق بنویسید. شما باید تمام سعی خود را بکنید که تمام قافیه ها و ردیف ها به یک شکل و اندازه نوشته شود به طوری که انگار از آنها کپی گرفته شده و زیر هم قرار
گرفته اند. شما زمانی می توانید به این تسلط برسید که در مرحله اول استاد خوبی داشته باشید که کاملا شیوه صحیح خطاطی را به شما آموزش داده باشد و سپس شما بعد از کامل کردن مراحل خطاطی از آن سرمشق صحیح و زیبا و تا حد زیادی بدون نقص بتوانید خط بنویسید تا در مرحله بعد بتوانید همان را با همان شیوه و روش تکرار کنید.  شما باید مانند قالی بافی که دو قالی یک اندازه و با یک طرح و نقش بافته و فرقی بین بافت آنها نیست. این کار مانند ساختن دو مناره مسجد است که معمار ماهر آن را به یک شکل ساخته است. ارزش سی و سه پل اصفهان در این است که معمار ماهر آن سی و سه پل به یک شکل ساخته است که همه به یک شکل هستند و انسان را شگفت زده می کند. در معماری ایران و جهان فراوان دیده می  شود و خداوند دوقلوهای یکسان را چه زیبا و یک شکل آفریده است.

نقش ریاضیات در دوست پیدا کردن؛

آیا تا کنون به این مسئله فکر کرده اید که ریاضیات در پیدا کردن دوست نقش دارد. همه ی ما اولین روز مدرسه را به یاد می آوریم. وقتی
دانش آموزان برای نشستن پشت نیمکت ها هجوم می آورند. عده ای با عجله خود را به نیمکتهای جلو می رسانند و عده ای خود را به
نیمکت های عقب کلاس می رسانند. می دانید چرا؟ آنان فکر می کنند جایشان اشغال می شود.در صورتی که عده ای نیمکهای جلو را انتخاب می کنند و عده ای نیمکت های عقب کلاس را انتخاب می کنند. با کمی دقت متوجه می شوید که هیچ کس جای شخص دیگری را اشغال
نمی کند.

اصولا افرادی که درسشان ضعیف تر است و یا دانش آموزان شلوغ و پر جنجالی هستند نیمکت های عقب را انتخاب می کنند و دانش آموزان درس خوان و منضبط روی نیمکت های جلو می نشینند. اگر کمی بیشتر دقت کنید متوجه می شوید که بیشتر دانش آموزانی که  ( به غیر از قد بلندها) که انتهای کلاس را انتخاب می کنند از لحاظ طبقات اجتماعی و فرهنگی جامعه در طبقات پایین اجتماع هستند و احتمالا به خاطر این فقر فرهنگی و اجتماعی تا اندازه ای بی نظم و مبادی آداب هستند. حالا چه شده است که این دانش آموزان کنار هم قرار گرفته اند. همه می توانند در مدرسه ای ثبت نام کنند و درس بخوانند. و از روی خوش اقبالی یا بد اقبالی کنار هم قرار گرفته و به نوعی مجبور هستند یک سال تحصیلی را با هم طی کنند (توفیق اجباری). حال باید با این همه دانش آموز با فرهنگ های مختلف چه کنیم.

هر کسی نسبت به موقعیت شغلی، فکری و خانوادگی خود برای خود دوستی انتخاب می کند. دانش آموزانی که با هم در سر یک کلاس درس می خوانند احتمالا یا با هم نشینی کنار یکدیگر و یا گرفتن یک پاک کن و یا شوت کردن یک توپ فوتبال در زنگ ورزش با هم دوست
شده اند. مطمئنا این دوستی از لحاظ تفکر ریاضی منطقی و قابل قبول نیست. برای پیدا کردن دوست ابتدا باید دورادور حرکات او را تحت نظر داشته باشید تا او را بیشتر بشناسید. سپس نوع موقعیت خانوادگی، دیالوگ ها و تمایلات و احساسات او را بشناسید. بهترین فاکتور برای پیدا کردن یک دوست خوب ادب و نزاکت و آداب سخن گفتن و از همه مهمتر راستگو بودن فرد است. اگر بعد از کمی تحقیق و بررسی شغل  پدر، تعداد فرزندان و بچه چندم خانواده بودن دارای اهمیت است. مثلا اگر فرزند اول خانواده است اعتماد به نفس بالاتری دارد و احتمال دارد کمی مغرور باشد. ولی اگر فرزند اول خانواده است و خواهری بزرگتر از خود دارد و شاید کمی از خواهرش الگو گرفته باشد شاید کمی بچه ای احساساتی و رمانتیک است. اگر بچه ی وسط خانواده باشد بچه ای محافظه کار و میانه رو است و باید بتواند با برادر و خواهر کوچک تر از خودش ارتباط منطقی پیدا کند. اگر هم بچه آخر خانواده باشد ممکن است لوس و ننر و از خود راضی باشد.

یکی دیگر از روش هایی که می توان برای انتخاب دوست از آن استفاده کرد، نوع پوشش و لباسی است که شخص برای خود انتخاب
می کند. با نگاه کردن به نوع پوشش و لباس شخص می توانید تا حدی به تفکرات و تمایلات و احساسات شخص پی ببریم. مثلا اگر لباس شیکی می پوشد و درآمد پایینی دارد باید احتیاط کنید و به او پول قرض ندهید. چرا که احتمالا پولتان را پس نخواهد داد. برای اینکه بیشتر از درآمدش خرج می کند.  حتی نظافت شخصی و تکه کلام هایی که استفاده می کند برای شناسایی او بسیار مهم است. شاید حرف هایی که می زند که خودش به آن عمل نمی کند که در قرآن به این افراد منافق می گویند.

خداوند در قرآن به پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) سفارش می کند. از کینه و دشمنی و ابراز بی پرده کینه و دشمنی  نسبت به دیگران (کفار)  خویشتن دار باش و آرامش خودت را حفظ کن و در عین حال از آنها فاصله بگیر ولی این فاصله گرفتن نباید به قطع کامل منجر بشود که منجر به کینه و دشمنی و ابراز کارشکنی  وکینه های درونی  قطع کامل باشد  و ابراز بی پرده کینه و دشمنی شود. بلکه این فاصله گرفتن و ترک کردن زیبا  باید با مدیریت وحساب گری موزونی باشد که در عین حفظ احترام و معامله با آنها  فاصه  هم حفظ شود و اذیت های آنها به حداقل برسد و تبلیغ و ارائه اسلام با بهترین وجه صورت بگیرد.

حالا همین دانش آموزان به کلاس بالاتر می روند و مرحله ی دبستان و راهنمایی و دبیرستان را طی می کنند. اصولا دانش آموزان درس خوان و منضبط تر به رشته های تجربی و ریاضی می روند و دانش آموزانی که کمی در تحصیل کوتاهی کرده اند رشته های انسانی و  فنی حرفه ای و ... را می خوانند. هیچ کدام از این رشته ها به دیگری برتری ندارد ولی به علت در آمد بیشتر بعضی از رشته های درسی بسیاری از
دانش آموزان درس خوان تمایل دارند در آن رشته های مورد نظر تحصیل کنند.

وقتی همین دانش آموزان دیپلم می گیرند و در کنکور شرکت می کنند. حالا مشخص می شود که کدام یک از این افراد در حین تحصیل منظبط و منظم و کوشا بوده اند. پس اصولا این افراد در دانشگاه رشته های پزشکی و مهندسی و... را انتخاب می کنند. مسلما دانش آموزانی که تلاش بیشتری کرده اند به رأس هرم نزدیک تر شده و موفق تر هستند.

اصولا علم و دانش با میزان درک و شعور افراد بستگی دارد. البته این بدان معنی نیست که افرادی که کمتر درس خوانده اند یا درس نخوانده اند اینگونه نیستند. ولی درصد بیشتری از افراد تحصیل کرده در زندگی شخصی و اجتماعی خود موفق تر هستند.   

همه ی این توصیه هایی را که کردیم برای شناخت معلم های دلسوزتر و فعال می تواند انجام شود. همه ی معلمان در هر رشته ای از معلم شیمی گرفته تا معلم ورزش و معلم دینی و قرآن همه خوب هستند. ولی اگر کمی دقت بکنید متوجه می شوید، معلمی که قبلا در پشت همین میزها درس خوانده است و در بیشتر موارد (البته استثناء هم وجود دارد) با ارزیابی رفتار و کردار و گفتارشان می توان به خصوصیات فکری، اخلاقی و حتی علمی آنان پی برد و از بهترینشان الگو برداری کرد.

انسان هایی که علم را ترویج می دهند دو دسته هستند. عده ای
می خواهند علم شان را به رخ دیگران بکشند و یا اینکه می خواهند (علم برای علم) دانش خود را به دیگران بیاموزند تا دیگران هم در راهی درست از آن استفاده کنند. مثلا بعضی از آموزگاران در پای تخته
می خواهند علمشان را به رخ دانش آموزان بکشند که مثلا شما این مطلب را نمی دانید و عده ای با مهربانی و با عطوفت که شیوه انبیاء است با رویی خوش و ادیبانه علم را ترویج می دهند تا هم کارگشای موفقیت تحصیلی دانش آموز باشد و هم در زندگی آینده خود بتواند آنها را به کار گیرد. البته معلمان از نوع دسته اول بسیار اندک هستند و امید است که تمام معلمان سر زمینمان از بهترین های مردم روزگارشان باشند. چرا که گل های باغ این مملکت را پرورش می دهند.

توصیه من به شما دانش آموزان این است که برای انتخاب دوست از پدر و مادر خود کمک بگیرید و در کارهای جانبی مدرسه فعال باشید تا هم از لحاظ علمی و هم از لحاظ اجتماعی رشد خوبی داشته باشید.

استفاده از کتاب های مختلف به عنوان کمک خارجی در خواندن؛

فعلا می خواهیم درباره ی فایده های خوانده کتاب های دیگر به عنوان کمک خارجی در خواندن کتاب های خاص صحبت کنیم. کتاب های مربوط به هم زمینه مساعد تری برای کمک به فهم کتاب مورد نظر ایجاد می کنند.

خواندن تلفیقی عبارت است از خوانده چندین کتاب راجع به یک موضوع خاص است. بسیاری از مردم نمی دانند که کتاب را چگونه بخوانند آنها تصور می کنند که باید بتوانند اولین کتابی را که برای خواندن انتخاب می کنند، بدون آنکه قبلا سایر کتب مربوط به آن را خوانده باشند را بفهمند.

کتاب هایی که راجع به یک موضوع هستند نه تنها با یکدیگر ارتباط دارند، بلکه به ترتیب خاصی نوشته شده اند. خواندن کتاب هایی که با یکدیگر ارتباط دارند به شکلی که کتاب قبلی کتاب بعدی را قابل فهم
می کند باید به ترتیب خوانده شوند. 

از تفاسیر و خلاصه ها چگونه استفاده کنیم؛

قبل از خواندن کتاب، پیشگفتار و مقدمه کتاب را به دقت و با احتیاط بخوانید. اما صرفا خواندن تفسیر، فهم شما را از کتاب محدود می کند. یعنی ممکن است که بتوانید نکات مهمی را در کتاب پیدا کنید. اما به جای اینکه فقط تفسیر شخص دیگری را بخوانید بهتر است کتاب را بخوانید و بعد به خواندن تفسیر دیگران اقدام کنید. این کار در مورد تفسیر های انتقادی و تحقیقی که دیگران بر کتابی می نویسند، مصداق دارد. زمانی می توانید از این تفسیر ها استفاده کنید که خودتان کتاب را خوانده باشید. اگر ابتدا تفاسیر را بخوانید ممکن است خواندن شما از شکل طبیعی خود منحرف شود و توجه شما صرفا به آنچه منتقدان گفته اند معطوف شود و به مطالب مهم دیگر اهمیت ندهید.

اگر مقدمه را قبل از خواندن کتاب بخوانید. خودتان را تحت تأثیر مقدمه قرار داده اید. رعایت این قاعده که باید تفاسیر کتاب را بعد از خواندن کتاب خواند نه قبل از آن، بسیار مهم است. اما اگر به طور کلی به آنها متکی باشید و کتاب اصلی را هرگز نخوانید، احتمالا دچار مشکلات فراوانی خواهید شد.

شاید بتوانید کتاب خاصی را با کمک تفسیری که در مورد آن نوشته شده است بفهمید. اما بطور کلی خواننده خوبی محسوب نخواهید شد.

خواندن کتاب شامل خلاصه هایی است که خودتان نوشته اید. این
خلاصه ها بسیار مهم هستند. اولا اگر قبلا کتاب را خوانده باشید، آنها ذهن را در به یادآوری مطالب کتاب کمک می کنند. کمال مطلوب آن است که شما خودتان با خواندن تحلیلی کتاب خلاصه ای از آن تهیه کنید. چنین خلاصه ای کمک بزرگی محسوب خواهد شد.

مطلب دیگر اینکه تنها خواندن خلاصه، هرگز نمی تواند جای خواندن کتاب را بگیرد.

از کتاب های مرجع چگونه استفاده کنیم؛

قبل از اینکه بتوان از کتاب های مرجع استفاده کرد، دانش نسبتا زیادی لازم است. این کتاب ها نمی توانند مجهولات شما را به طور کلی از بین ببرند. آنها نمی توانند به جای شما فکر کنند. برای استفاده از کتاب های مرجع، باید درباره ی آنچه که می خواهید پیدا کنید، اطلاعاتی هر چند مبهم داشته باشید. وقتی می خوهید دنبال کتابی در مرجع بگردید باید آن سئوال واضح باشد و قبل از آنکه بتوانید استفاده ی مفیدی از کتاب مرجع کنید باید شناختی درست و کلی از تمام انواع کتاب های مرجع مهم داشته باشید.

این نکته را باید بدانید، کتاب مرجعی که به تمام سئوال ها پاسخ دهد وجود ندارد. باید نوع سئوال را بدانید و مرجعی که به این سئوال جواب می دهد بشناسید. اگر ندانید مرجع خاصی را چگونه مورد استفاده قرار دهید، سودمند نخواهد بود. باید دانست یک مرجع خاص چگونه تدوین شده است. بنابراین برای خواندن کتاب های مرجع، تبحر لازم است.

برای نوشتن کتاب های مرجع مؤلف باید این نکته را بداند که خواننده در جستجوی چه نوع اطلاعاتی است. تا کتابش را بر اساس احتیاجات وی تدوین کند. بنابراین قبل از خواندن کتاب مرجع سعی کنید، چگونگی استفاده آن را مطلع شوید. البته کتاب های مرجع نمی توانند  جواب تمام سئوال ها را بدهند. کتاب های مرجع زمانی مفید هستند که بدانید به چه سئوال هایی می توانند پاسخ دهند.

از فرهنگ لغت چگونه استفاده کنیم؛

اولین قاعده خواندن کتاب، دانستن نوع آن است. یعنی هدف نویسنده چیست و چه مطالبی را انتظار دارید در نوشته های او پیدا کنید. اگر فقط برای املاء کلمات یا برای اطلاع از چگونگی تلفظ آنها به فرهنگ لغات رجوع کنید، احتمالا به تناسب کاربردش استفاده کرده اید، اما باید گفت که استفاده خوبی نکرده اید. اگر این نکته را درک کنید نه فقط به معانی گوناگونی که در زیر هر کلمه آمده است توجه خواهید کرد. بلکه به ترتیب و ارتباط آنها نیز نظر خواهید انداخت. مهمتر از همه اینکه از فرهنگ لغات بر طبق هدف اصلی اش استفاده کرده اید.

وقتی برای اولین بار کتاب را می خوانید، برای پیدا کردن کلمه تخصصی و یا واژه ای کاملا جدید به فرهنگ لغات مراجعه کنید. این کار برای فهم مقصود اصلی نویسنده اهمیت دارد. اگر ناچار باشید که در شروع کار، لغات زیادی را در فرهنگ لغت استفاده کنید. مطمئنا وحدت موضوع و سازمان بندی کتاب را از دست خواهید داد.

قاعده دیگر آنکه در استفاده از فرهنگ لغت حریص نباشید. سعی نکنید با از بر کردن لغاتی که با تجارت واقعی در ارتباطند. گنجینه ی لغات خود را گسترش دهید.

واژه ها کلماتی قابل نوشته و اسواتی قابل گفتن هستند که بخشی از گفتارند. هر واژه واحد نقشی دستوری در ساختمان پیچیده جمله دارد. واژه ها نه فقط یک معنی که معانی مختلف دارند.

گاهی اوقات واژه ها معانی نزدیک به هم و گاهی نیز دارای دو یا چند معنی کاملا متفاوت دارند. بالاخره اینکه واژه ها قراردادی هستند. علائمی اند که توسط انسان ساخته شده اند. بنابراین برای استفاده از فرهنگ لغت باید بدانیم که کدام معنی واژه در ارتباط با معنی جمله مورد نظر به کار می رود.

از دایرة المعارف چگونه استفاده کنیم ؛

دایرة المعارف خوب، به سئوالات شما در مورد واقعیات پاسخ
می دهد. بعضی از دایرة المعارف ها فقط برای پیدا کردن تاریخ وقوع حوادث و مکان ها و دیگر وقایع ساده استفاده می شوند. اما این نوع استفاده ناقص و اشتباه است. این نوع خواندن کار عبثی است. بنابراین نباید فقط به پیدا کردن واقعیت های مجرد بسنده کرد.

می توان  گفت که دایرة المعارف بهترین مرجع ادراک یک موضوع نیست. برای درک یک موضوع به مطالب فراوانی احتیاج است که آن را در دایرةالمعارف نمی توان پیدا کرد. خصوصا اینکه  در دایرةالمعارف استدلال وجود ندارد. مگر جایی که بخواهد یک رشته از استدلال هایی را که اکنون بطور گسترده ای پذیرفته شده اند و یا از نظر تاریخی شایان توجه هستند بیان کند. بنابراین دایرةالمعارف ها فاقد رکن اساسی آثار تشریحی هستند. درنتیجه دایرةالمعارف  وسیله ای نسبتا ناقص برای فهم یک موضوع است.

روش هایی برای انواع مختلف مطالب خواندنی

کتاب های کاربری را  چگونه بخوانیم؛

ویژگی رشته های علمی این است که تعداد قواعد بسیار اندک است. ضمنا هر چه این قواعد کلی تر باشند قابل فهم تر نیز هستند. یعنی
می توان آنها را به کمک خودشان شناخت.

مهمترین مطلبی که در مورد کتاب های علمی کاربردی باید به خاطر داشت این است که هیچ چیز به جز فعالیت علمی نمی تواند مسائل علمی را حل کند. علم در جهان خارج وقوع می یابد نه در کتاب.  به عبارت دیگر برای اینکه کتاب درعمل قابل استفاده باشد، باید خواننده خود چیز هایی به آن بیفزاید. وی باید شناخت خودش را از آن موقعیت خاص داشته باشد و قضاوتش را در زمینه چگونگی کاربرد ( قاعده ) به آن بیفزاید.

هر کتابی را که حاوی قواعد، دستورات، اصول و یا هر نوع دستورالعمل کلی باشد بسادگی می توان جزء کتاب های کاربردی محسوب کرد. اما کتاب ممکن است در بیان اصولی که زمینه ساز قواعد است بکوشد تا آنها را قابل فهم سازد.

به هنگام خواندن کتاب. قواعد،بیشتر با جملات امری بیان می شوند تا جملات خبری. البته تأکید بر شکل امری آن کمی بیشتر است. بدون اینکه الزاما قابلیت یادآوری بیشتری داشته باشد. قاعده خواه به شکل خبری و خواه به شکل امری بیان شود. به این دلیل که چیزی را توصیه می کند که از آن نتیجه ی معینی حاصل شود، قابل تشخیص است.

استدلال هایی که در یک کتاب کابردی مطرح می شود، دقیق بودن قواعد کاربردی را به شما نشان می دهد. نویسنده ممکن است برای متقاعد ساختن شما مجبور باشد به یک رشته اصول متوسل شود و یا آنکه با نشان دادن چگونگی کاربرد آنها، دقیق بودن آنان را به اثبات برساند. روی آوردن به مثال هایی که پیرامون کاربرد آنها زده می شود، روش بسیار پسندیده ای است.

در این نوع کتاب ها عمدتا به اصولی که زمینه ساز قواعد می باشند پرداخته می شود و استدلال ها می کوشند که آنها را اثبات کنند. خواننده باید بفهمد که قواعد باید چگونه عمل شوند.

اگر کتاب کاربردی را طبق قواعد مربوط نخوانید. در واقع آن را به صورت ناقص خوانده اید. چون آن را نفهمیده اید مطمئنا به هیچ وجه نخواهید توانست آن را به شایستگی نقد کنید. بنابراین در مورد
کتاب های نظری، ملاک موافق یا مخالف به صحت آنچه گفته شده بستگی دارد. اما حقایق عملی با حقایق نظری متفاوت است. قاعده ی عملی موقعی درست است که دارای دو شرط باشد. یکی اینکه قابل اجرا باشد و دیگر اینکه عمل آن شما را به نتیجه صحیح برساند.

نقش تشویق؛

 هنگام خواندن انواع کتاب های کاربردی، دو سئوال مهمی که باید از خود پرسید.

سئوال اول اینکه اهداف نویسنده چیست؟ و دومین سئوال اینکه برای رسیدن به این اهداف، نویسنده چه وسایلی را پیشنهاد می کند؟ برای نقد کتب کاربردی پاسخ دادن به این دو سئوال ضروری است.

در تمام کتاب های کاربردی ترکیبی ازسخنوری یا تبلیغات به چشم
می خورد. مع هذا رساله های اخلاقی می کوشند که خواننده را در مورد (زندگی خوب) متقاعد سازند. برای این کار نویسنده باید به شکلی بحث کند که نظر مساعد  شما را به خود جلب کند. بنابراین نویسنده ی کتاب های کاربردی، باید ویژگی یک سخنران یا مبلغ را داشته باشد.

به همین منظور شناخت و شخصیت نویسندگان کتب کاربردی در مقایسه با نویسندگان کتب نظری از اهمیت بیشتری برخوردار است. اما شناخت و شخصیت نویسنده ی مقالات ریاضی ضرورتی ندارد. اما برای فهمیدن و سنجش رسالات اخلاقی، مقالات سیاسی و یا بحث های اقتصادی، باید چیزهایی در مورد شخصیت و زندگی نویسنده و اینکه در چه دوره ای زندگی می کرده ضرورت دارد.

طبیعت کارهای عملی همین است که انسان ترغیب شود تا فکر و عملی را به شکل خاصی انجام دهد. کسی که کتاب کاربردی را آگاهانه
می خواند و اصطلاحات و استدلال های اصلی آن را می فهمد و جملات و واژه های مهم را پیدا می کند. لایق خواندن کتاب های کاربردی است.

موافقت با مطالب کتاب کاربردی به چه عواملی بستگی دارد؛ 

اولین سئوال این است که کتاب راجع به چیست؟ برای پاسخ دادن به این سئوال از آنجا که کتاب کاربردی کتاب تشریحی است. باید رئوس مطالب ساختار کتاب را تعیین کنید. بنابراین باید بکوشید تا اهداف نویسنده را درک کنید. به بیان دیگر باید بدانید که وی می خواهد چه مسائلی را حل کند باید بدانید که وی از شما چه کاری را انتظار دارد.

برای اینکه بتوانید سئوال هایی را  که در مورد معنی و مفهوم کتاب
می شود، جواب دهید. باید به آرا و استدلال های نویسنده پی ببرید و مسائلی را که نویسنده، برای درک گفته هایش توصیه می کند، پیدا کنید.

وقتی نویسنده توضیحات و توصیفات خود را از آنچه در جهان هست برای شما بیان کرد. شما هم با برداشت ها و شناخت خود آنها را مقایسه کنید. اگر مطالب کتاب با برداشت ها و شناخت شما مطابقت دارند، بنابراین باید صحت آنها را حداقل تا اندازه ای بپذیرید. ولی مطب این است که آیا اهداف نویسنده و نتیجه ای که او می خواهد به آنها برسد و وسایلی را که برای رسیدن به آن نتیجه پیشنهاد می کند، با تصویر ذهنی شما و بهترین راه برای رسیدن به آن مطابقت دارد یا خیر.

موافقت با مطالب یک کتاب کاربردی، شما را متقاعد می کند که اهداف مورد نظر ارزشمند است. همین که متقاعد شدید، امتناع از انجام کار مورد نظر نویسنده مشکل خواهد بود.

آثار تخیلی را چگونه بخوانیم؛ 

روش خواندن آثار تخیلی  در مقایسه با آثار تشریحی، اساسا خیلی
مشکل تر است. کتاب های تشریحی می کوشند شناختی را ارائه  دهند. تجاربی که خواننده دارد و یا می تواند داشته باشد. آثار تخیلی
می کوشند که تجربه ای را انتقال دهند که خواننده فقط با خواندن
می تواند آن را لمس کند یا در آن سهیم شود. اگر این ارتباط موفقیت آمیز باشد، خواننده به احساسی می رسد که سبب لذت وی می شود. برای شناخت هر چیز باید نیروی سنجش و استدلال خود را به کار اندازید.

تفاوت اصلی بین آثار تشریحی و تخیلی به تفاوت دیگری منتهی
می شود. نویسندگان آثار تخیلی می کوشند حتی الامکان از مبهم ترین واژه ها استفاده کنند. تا از توان و تأثیر ذاتی معانی متعدد آنها سود ببرند. اما نویسندگان کتاب های تشریحی می کوشند از کلماتی استفاده کنند که دارای معنی معینی باشند. اما نویسندگان آثار ادبی نیز استعاره را واحد کار خود قرار می دهند.

همه ی ما از تجارب روزمره خویش نکاتی می آموزیم. آثار تخیلی همچون شعر و داستان و خصوصا نمایشنامه می توانیم تعلیم بگیریم.  ما از تجارب هنرمندانه ای که یک داستان در تخیل ما به وجود می آورد،
می توانیم زندگی را بیاموزیم. با توجه به این مطلب شعر و داستان هم به ما آموزش می دهند و هم لذت می بخشند. این آثار تجاربی را در ما خلق می کنند که می توانیم از آنها یاد بگیریم. به منظور یادگیری از
کتاب های تخیلی باید ذهن خود را در مورد تجارب مطرح شده به کار اندازیم. اما برای یادگیری از کتب علمی و فلسفی لازم است که سعی کنیم تفکرات مطرح شده را درک کنیم.

هنگام خواندن کتاب تاریخ در جتسجوی حقیقت هستیم. هنگام خواندن داستان هم علاقه داریم که آن داستان واقعیت داشته باشد.

قواعد کلی برای خواندن ادبیات تخیلی؛

ابتدا باید به درک  وحدت موضوع و ساختار کلی و جزئی کتاب بپردازید و بعد به تعیین و تفسیر واژه ها و نظرات و استدلال های تشکیل دهنده ی کتاب بپردازیم و در آخر نقد عقاید نویسنده است. به طوری که با نظرات نویسنده به گونه ای آگاهانه موافقت کنیم.

باید وحدت موضوع کل اثر را درک کنید. برای اینکه بدانید وحدت موضوع کتاب را درک کرده اید. آن را در یک یا دو جمله بیان کنید. زمانی تمام داستان را فهمیده اید که بتوانید طرح آن را در یک عبارت کوتاه خلاصه کنید. وحدت موضوع کتاب تشریحی در مورد مسأله ای  است که کتاب می خواهد حل کند.

اجزای کتاب داستان به منزله ی گام های گوناگونی هستند که نویسنده برای گسترش طرح کلی و جزئیات و توصیف شخصیت ها اقدام
می کند. ترتیب اجزاء در هر نوع کتابی می تواند متفاوت باشد. این ترتیب در علوم و فلسفه منطقی است. اجزاء یک داستان باید به طریقی متناسب با یک ترتیب منظم باشد. داستان باید از جایی شروع شود و بعد از طی مراحلی به پایان برسد. برای شناختن ساختار داستان باید بدانید که داستان از کجا شروع می شود که البته این شروع الزاما صفحه اول کتاب نیست – بعد در چه مسیری حرکت می کند و به کجا می انجامد. باید نکات مختلفی را که به اوج داستان منتهی می شود بشناسید و بعد از آن، چه مسائلی پیش می آید.

از این مطالب می توان نتیجه گرفت. اجزاء یا بخش های کتاب تشریحی را در مقایسه با اجزای کتاب داستان با استقلال بیشتری می توان خواند. این موضوع در مورد هر کتاب تشریحی که دارای سازمان بندی خوبی باشد کم و بیش صحیح است.

نویسنده ی آثار تخیلی دنیایی را خلق می کند که شخصیت ها در آن زندگی می کنند تحرک دارند و خود را باور دارند. شما با دنیای خیالی نویسنده عجین شوید. با شخصیت های داستان آشنا شده و به دنیای خیالی که آنها در آن زندگی می کنند آشنا شوید. قوانین اجتماع آنها را تجزیه و تحلیل کرده  در هوای آن جامعه تنفس کنید. با غذاهایی که می خورند و معابری که از آن عبور می کنند آشنا شوید. اکنون باید آن را با ماجراهایشان دنبال کنید. موقعیت اجتماعی، داستان های فرعی، وقایع و شخصیت ها و افکار و صحبت ها و احساسات و اعمال هر کدام عناصر داستان هستند که نویسنده با آنها داستان را خلق می کند. باز کردن طرح کلی  (مباحث و استدلال ها) رابطه پویای عناصر داستان است. برای اینکه داستانی را خوب بخوانید باید روی نبض آن انگشت بگذارید. حتی کوتاه ترین داستان دارای بخش ابتدایی، میانی و انتهایی است.

بالاخره اینکه به نقد آثار تخیلی نپردازید. مگر آنچه  نویسنده سعی کرده شما را به تجربه آن وا دارد. به طور کامل درک کرده باشید. باید موضوع مورد بحث نویسنده را بی چون و چرا پذیرفت و چرا
می پذیریم و به نقد چگونگی به کارگیری آنها می پردازیم.

نقد آثار ادبی همان طور که از خود کلمه احساس می شود، زیبایی آنها را مورد بررسی قرار می دهد. زیبایی تمام آثار ادبی مربوط به لذتی است که بعد از خوب فهمیدن آنها احساس می شود.

پیشنهادهایی درباره ی خواندن داستان، نمایشنامه و شعر

قواعد خواندن کتاب های تشریحی برای تمام غزلیات کاربرد دارد.

کتاب های داستان را چگونه بخوانیم؛

جوهر داستان طرح کلی آن است، نه چگونگی موضوع های آن. ممکن است عبارتی از چندین راه و یا از راه های بسیار گوناگون با موضوع ارتباط داشته باشد. بنابراین وظیفه ی خواننده است که دقیقاً بفهمد چه
رابطه ای بین موضوع و عبارتی که می خواند وجود دارد.

داستان را سریع بخوانید و خود را در آن غرق کنید. باید تلاش کنید مدتی را که صرف خواندن یک داستان خوب می کنید، حتی المقدور کوتاه باشد. در غیر اینصورت وقایع داستان را فراموش می کنید، وحدت موضوع طرح داستان را از یاد می برید و سر در گم می شوید. تا جایی که ممکن است سعی کنید بفهمید چرا شخصیتی کاری را انجام می دهد. حتی در دنیای زندگی او رسوخ کنید. در غیر این صورت جزئیات کتاب را نخواهید فهمید مگر آنکه آن را به طور جدی بخوانید.

همچنان که دیدیم اصطلاحات داستان، شخصیت ها، حوادث آن هستند. باید با آنها آشنا شوید و آنها را دسته بندی کنید. نباید انتظار داشته باشید که تمام شخصیت های داستان را به خاطر داشته باشید. بسیاری از آنها فقط شخصیت های زمینه ی داستان هستند که دلیل وجود آنها به جلوه در آوردن اعمال شخصیت های اصلی است. به هرحال موقعی که داستان را به پایان رساندید، متوجه می شوید که چه کسی مهم است و او را فراموش نمی کنید.

یکی از دلایلی که داستان برای بشر ضروری است، این است که روی ضمیر ناخودآگآه نیز تأثیر می گذارد. در شرایط معمولی بدون اینکه دلیلش را بدانیم، از بعضی افراد خوشمان می آید. مثلا وقتی شخصیت داستان ثروتی به دست می آورد خوشحال می شویم. البته این موضوع در مورد شخصیتی است که نسبت به آنها احساس خوبی داشته باشیم.

بسیاری از رمان ها در زمینه ی عشق است. شاید همه ی ما
دوست داشته باشیم عمیق عشق بورزیم. از اینکه ما خود را به جای شخصیت های عاشق بگذاریم لذت می بریم.

بعلاوه تقریبا در وجود تمام افراد بشر سادیسم و مازوخیسم آگاهانه ای وجود دارد. هنگام خواندن رمان، وقتی که با غالب و یا مغلوب و یا حتی هر دو، احساس همدردی می کنیم. این حالت در ما اقناع می شود. به هر صورت بدون اینکه دلیلش را بدانیم تمایل داریم فقط بگوییم این کتاب را دوست دارم.

در داستان ها و نمایشنامه ها معمولا عدل و انصاف وجود دارد. مردم به آنچه استحقاقش را دارند می رسند. نویسنده که خالق شخصیت هاست مراقبت می کند تا آنها را متناسب با خصلت های واقعی شان پاداش یا مجازات ببینند. معمولا وجود عدل و انصاف در داستان حداقل انتظاری است که خواننده از یک داستان خوب یعنی داستانی که انسان را راضی می کند دارد. اگر یکی از شخصیت های کتاب بدون علت پاداش یا مجازات شوند، باعث خشم خواننده می شود. داستان نویسان ما را متقاعد می کنند که جانب عدل و انصاف رعایت شده است.

حتی در تراژدی برای شخصیت های خوب مشکلات عظیم به وجود
می آید. اما علی رغم اینکه قهرمان داستان اصلا مستحق سرنوشتی که با آن روبرو می شود نیست. حداقل به درک آن نایل می شود. ما عمیقا آرزو می کنیم که دردرک وی شریک می بودیم. اگر فقط دلیلش را
می دانستیم آنچه را که سرنوشت برای ما در نظر گرفته است
می توانستیم تحمل کنیم.

بنابراین میان کتاب هایی که نیازهای ناخودآگاه ما را سیراب می کنند، سبب می شود بگوییم این کتاب را دوست دارم. ما نمی توانیم مطمئن باشیم که دنیای واقعی، خوب است یا خیر. اما دنیای داستان ها واقعا خوب خوبند که حتی الامکان دوست داریم در دنیای آنها زندگی کنیم.

خوب خواندن تراژدی های بزرگ به این دلیل حائز اهمیت است که این آثار دارای عمیق ترین و غنی ترین بینش هایی هستند که انسان توانسته است در قالب کلمات بیان کند.

قهرمانان تراژدی جایز الخطا هستند و شاید مخصوصا اغفال می شوند و تصمیم های آنها اشتباه است. برای ما ساده است که تشخیص دهیم چه کاری لازم بوده انجام شود. اما آیا در همان زمان نیز می توانستیم به این تشخیص برسیم.

جوهر تراژدی کمبود زمان است. در تراژدی اگر وقت کافی وجود داشته باشد هیچ مسأله ای لاینحل باقی نمی ماند. اما وقت کافی وجود ندارد. تصمیم ها در یک لحظه انجام می گیرد و زمانی برای فکر کردن و بررسی مسائل وجود ندارد.

تراژدی به این دلیل حائز اهمیت است که نه تنها درباره ی دنیایی صحبت می کند که ما در آن زندگی می کنیم، بلکه دارای معیارادبی است. مع هذا این نمایشنامه ها دارای چنان اقتداری هستند که بر تمام مشکلات غلبه پیدا می کنند.

سخنی درباره ی شعر حماسی؛

شاید بزرگترین و کم خواننده ترین آثار بزرگ در دنیای ادبیات شعر حماسی باشد. ظاهرا سرودن اشعار بلند حماسی از دشوارترین کارهایی است که انسان می تواند انجام دهد. اما خواندن اینگونه آثار ساده نیست.

دشواری اشعار حماسی به دلیل منظوم بودنشان نیست. به نظر می رسد که این دشواری بیشتر به دلیل مقام رفیع و شیوه ی برخورد آنها با موضوع است. خواندن اشعار حماسی نیاز به ترجمه، احاطه و تخیل خواننده دارد. خواندن آنها مستلزم کوشش بسیارزیادی است. امیدواریم که در خواندن اشعار حماسی کوشش کنید و در خواندن دقیق آنها کامیاب شوید و از خواندن آنها احساس رضایت بیشتری کنید.

نمایشنامه ها را چگونه بخوانیم؛

 نمایشنامه تا آنجایی که ویژگی داستان را در خود داشته باشد، باید مثل داستان خوانده شود. در نمایشنامه به اندازه ی رمان توصیف وجود ندارد. احتمالا خواننده در خلق زمینه ها و دنیای شخصیت های نمایشنامه باید فعال تر باشد.

با این حال یک اختلاف مهم وجود دارد. وقتی نمایشنامه ای را
می خوانید، در واقع اثری کامل را نمی خوانید. نمایشنامه کامل یعنی آن چیزی که نویسنده می خواهد شما درک کنید، تنها زمانی استنباط
می شود که روی صحنه به نمایش در آید. حالا تجسم کنید که نمایش به صحنه در آمده است. اکنون پس از آنکه فهمیدید که تمام نمایشنامه و جزئیات آن راجع به چیست و پس از پاسخگویی به سئوال های دیگری که باید در مورد هر داستانی مطرح کرد، کوشش کنید که نمایشنامه را کارگردانی کنید. تصور کنید که چند هنرپیشه خوب منتظر انجام
فرمان های شما هستند. به آنها بگویید که این عبارت را چگونه بگویند و آن صحنه را چگونه بازی کنند. برای آنها توضیح دهیدکه اهمیت آن گفتار چیست و چگونه آن عمل نقطه اوج نمایشنامه محسوب می شود.

اشعار تغزلی را چگونه بخوانیم؛

ساده ترین تعریفی که از شعر می توان ارائه داد این است که آنچه شاعر می نویسد، نوایی موزون که به شکل احساس بیان می شود. اما  شعر
در برگیرنده ی واژه هایی است که کم و بیش به شکلی منظم و مرتب شده اند و یا اینکه قافیه هم داشته باشد.

مردم فکر می کنند اشعار تغزلی، اغلب مشکل و مبهم و پیچیده هستند و خواندن آنها مستلزم وقت و دقت زیادی است که به زحمتش نمی ارزد. اما نباید فراموش کرد که خواندن شعر ارزش تحمل هر گونه زحمتی را دارد. به دلیل اینکه یافتن چیزهای نو، لذت و شادی های نو و پیدا کردن عقاید تازه در مورد خویش و دنیا هرگز در شعر به پایان نمی رسد.

برای خواندن غزل باید به طور کامل و بدون توقف بخوانید. بدون اینکه فکر کنید، آن را می فهمید یا خیر. این همان روشی است که برای خواندن بسیاری از انواع کتاب های مختلف پیشنهاد کردیم.

در حقیقت به نظر می رسد که بسیاری از خوانندگان با خواندن اولین بیت یا بند تغییر حالت می دهند، آنها فکر می کنند که باید بیت را فورا و به تمامی بفهمند. آنها خود را با واژه ها گیج می کنند و می کوشند که از چگونگی ترکیب آنها سر در بیاورند.

هر غزل خوب دارای وحدت موضوع است، ما نمی توانیم وحدت موضوع شعر تغزلی را درک کنیم مگر آنکه، تمام آن را یکبار بخوانیم. در غیر اینصورت احساس یا تجربه ای را که در شعر نهفته است
نمی توان فهمید. بخصوص که نمی توان از روی اولین بیت یا حتی اولین بند یک شعر به مقصود آن پی برد. جوهر شعر را نمی توان در اجزاء شعر یافت، بلکه آن را فقط در کل شعر باید جستجو کرد.

شعر را باید دوباره و با صدای بلند بخوانید. هنگام بلند خواندن شعر متوجه می شوید که این کار به شما در فهم بهتر واژه ها کمک می کند. هنگامی که شعر را بلند می خوانید، گوش تکیه های نابجا را که ممکن است چشم از آنها بی توجه بگذرد تشخیص می دهد. با کمک وزن و قافیه ی شعر، البته در صورت موجود بودن آن، می توان جای مناسب تکیه کلام را پیدا کرد و همین امر در فهم شعر مؤثر خواهد بود.

در خواندن شعر موفق نمی شوید، مگر آنکه واژه های مهم را پیدا کنید. این کار را باید از طریق درک مربوط به معانی انجام داد. چرا واژه های مشخصی در شعر جلوه گر می شوند؟ آیا به این دلیل است که وزن یا قافیه شعر سبب جلوه ی آن واژه ها می شود؟ آیا چند بند شعر راجع به یک عقیده است؟ پیدا کردن چنین پاسخ هایی در فهم شعر به شما کمک
می کند.

در بیشتر غزلیات خوب نوعی تعارض وجود دارد. گاهی اوقات این تعارض ممکن است در عقیده باشد و سپس تضاد بین آنها توصیف
می شود.

برای فهمیدن شعر باید آن را بارها و بارها خواند. خواندن غزلی زیبا کاری است که باید آن را در تمام عمر انجام داد. البته منظور این نیست که آن را مدام در سراسر عمر بخوانید. بلکه نظر ما این است که شعر خوب ارزش آن را دارد که به دفعات مورد بازبینی قرار گیرد. شعر خوب نه تنها در زمان و مکان خودش، بلکه در تمام زمان ها و مکان ها حقیقت دارد. شعر خوب برای تمام انسان ها معنی و اعتبار دارد.

اما دانستن مطالب زیاد، راجع به زمینه ی شعر، ضمانتی برای درک خود شعر نیست. ممکن است هنگام فراغت، چیزهایی بیش از زمانی که فکر می کنیم، در مورد شعر یاد بگیریم.

کتاب های تاریخی را چگونه بخوانیم

قبل از هر مطلبی باید گفت که میان تاریخ به عنوان واقعیت و تاریخ به عنوان ثبت واقعیت ها تفاوتی وجود دارد. وقتی تاریخ نویس سعی
می کند که مجموعه ای از اسناد را بر اساس نظمی «معنی دار» مرتب کند. این کار بیان کننده ی داستانی است. اما این داستان چه دارای ترتیبی باشد و چه نباشد، دلیل محدودیت آن این است که می خواهیم خود را در چهارچوب گزارشاتی، راجع به دوره ی حادثه و یک رشته از وقایعی که به طور عادی بیان می کند محدود کنیم.

وقایع تاریخی گمراه کننده هستند. ممکن است شما به عنوان یکی از اعضای هیأت منصفه به اظهارات شهود در مورد واقعه ای ساده
« تصادف اتومبیل» گوش بدهید. شاید عضو هیأت منصفه دادگاهی باشید که باید تصمیم بگیرد که آیا شخصی قاتل است یا خیر. اگر هر یک از این کارها را انجام داده باشید، می دانید که بازسازی حوادث گذشته از روی مشاهدات افرادی که عملا آن را دیده اند چقدر مشکل است.

اصولا دادگاه به وقایعی رسیدگی می کند که تقریبا بتازگی اتفاق افتاده باشد و از اظهارات شهود زنده نیز کمک می گیرد. به علاوه قوانین سختی در مورد شهادت وجود دارد. شهود نمی توانند راجع به وقایع از حدس و قرض و گمان خویش استفاده کنند و البته از آنها انتظار می رود که دروغ نگویند. اما با تمام دقتی که وجود دارد و بازجویی های مکرری که از شهود به عمل می آید، آیا شما به عنوان عضوی از اعضای هیأت منصفه کاملا اطمینان دارید که حادثه واقعا چگونه رخ داده است؟

از نظر قانون قرض بر این است که شما به طور مطلق اطمینان نخواهید داشت، فرض بر این است که همیشه در اذهان هیأت منصفه قدری تردید وجود دارد. به عبارت دیگر تردید باید به اندازه ای باشد که وجدان شما را ناراحت کند.

مسلما تاریخ نویس با وقایعی سروکار دارد که بیشتر آنها سال ها پیش به وقوع پیوسته اند. معمولا تمام شهود آن وقایع مرده اند. شهادت آنها در دادگاه انجام نمی شود. چنین شهادت هایی اغلب بر اساس حدس، فرض و خیال و گمان قرار دارد. پس ضمانتی هم وجود ندارد که آنچه را
گفته اند در واقع خود می دانسته اند. البته در مورد بعضی از وقایع تاریخی می توان تا حدی مطمئن بود.

تئوری تاریخ؛

اگر قرار باشد کتاب های تاریخی را جزء کتاب های داستان یا کتاب های علمی قرار دهیم. غالبا این کتاب ها، سرگذشت دوران پیشین را روایت می کنند، جزء کتاب های داستان قلمداد می کنیم. معمولا پذیرفته می شود که تاریخ به داستان نزدیک تر است. چون تاریخ نویس مانند
داستان نویس واقعیات را خود به وجود می آورد. البته تاریخ نویس خوب، گذشته را ایجاد نمی کند. او به گونه ای مسئولانه خود را در محدوده تصورات کلی و ملاک های سنجش واقعیت مقید می بیند. تاریخ نویس برای حوادث یک طرح کلی پیدا می کند و یا باید تصور کند که وی دلیل اعمالی را که شخصیت ها انجام داده اند و در عوض اصرا کند که فقط حوادث واقعی را گزارش می دهد. اما در این مورد مجبور است که دلایل و انگیزه های اعمال را تعیین کند.

کلی بودن تاریخ؛

همه ی ما تاریخ را می خوانیم تا عملکرد انسان ها را در تمام زمان ها و مکان ها بخصوص در زمان حال آشنا  شویم. تاریخ داستان چیزهایی است که پیامدهایش به زمان حال کشیده شده است. برای درک وقایع مورد نظر، یعنی دانستن آنچه واقعا اتفاق افتاده و تا حدودی اتفاقات بعدی را مشخص کرده است. یاد بگیریم  آن خطاها را تکرار نکنیم و از آن خطاها درس بگیریم.  شاید عجیب به نظر برسد که آیندگان چنین خطاهایی را تکرار کنند. بدون شک ما این تاریخ را می خوانیم تا متوجه شویم، اکنون چه حوادثی روی می دهد.

سئوال هایی در مورد کتاب تاریخ ؛

علی رغم این واقعیت که بیشتر کتاب های تاریخ به داستان نزدیکتر است و باید آنها را مانند آثار تشریحی خواند. پس باید همان سئوالی که در مورد کتاب های تشریحی مطرح کردیم اینجا نیز طرح کنیم. به علت ماهیت خاصی که تاریخ دارد موضوع محدوده ی خاصی است. جای تعجب است که اغلب خوانندگان زحمت فهم این مطلب را به خود
نمی دهند. بخصوص چنین خوانندگانی توجه ندارند که نویسنده چه محدودیت هایی برای خود قائل است. پس اگر قرار باشد تاریخی را به خوبی بخوانیم باید دقیقا بدانیم که آن تاریخ به چه موضوعاتی
نمی پردازد.

تاریخ نویس داستانی را بیان می کند که آن داستان در زمانی اتفاق افتاده است. بنابراین طرح کلی آن مشخص است. اما برای گفته داستان،
راه هایی وجود دارد. باید بدانیم که تاریخ نویس چه راهی را برای گفتن داستان انتخاب کرده است. آیا تقسیم بندی فصول کتاب با توجه به سال، دهه و دوره انجام گرفته است؟ یا اینکه نویسنده اثر خود را به سلیقه ی  خودش، فصل ها را تقسیم کرده است؟ آیا او در یک فصل راجع به تاریخ اقتصادی دوره ای بحث می کند و در مورد فصل های دیگر به نزاع ها و جنبش ها ی مذهبی می پردازد؟ اگر این را بفهمیم و بتوانیم بگوییم که کدام جنبه داستان برای او اهمیت بیشتری دارد، کتاب را بهتر می توانیم درک کنیم. مع هذا می توانیم  مطالبی را یاد بگیریم.

سئوال آخر اینکه، اصولا فایده ی تاریخ چیست؟ احتمالا هیچ نوع اثری مانند تاریخ روی اعمال انسان تأثیر نداشته است. تاریخ سرگذشت پیشینیان را بازگو می کند. اغلب موجب می شود که در رفتار خود تغییردهیم و سعی کنیم زندگی مان را بهبود بخشیم. تاریخ راجع به موضوعاتی صحبت می کند که احتمال وقوع آنها وجود دارد و قبلا نیز اتفاق افتاده است. اگر هم چنین حوادثی قبلا رخ داده است، شاید هم قابل جلوگیری باشد.

بنابراین پاسخ اصلی این سئوال « اصولا فایده تاریخ چیست؟ » در مسیر عملکرد سیاسی و عملی نهفته است. به این دلیل خوب خواندن حائز اهمیت است، عملکرد زمامداران اغلب بر اساس مقدار شناختی بوده است که آنها از تاریخ داشته اند.

بیوگرافی یا اتوبیوگرافی را چگونه بخوانیم؛

بیوگرافی گزارشی روایت گونه از تاریخ زندگی زن یا مرد و یا گروهی از مردم است. همچنین بیوگرافی دارای بسیاری از مسائل تاریخ است.

بیوگرافی های گوناگونی وجود دارد. بیوگرافی کامل و دقیق، اثری نهایی جامع و ادیبانه در مورد زندگی شخصی است که اهمیت آن را دارد که زندگی اش به رشته تحریر در آورده شود. اینگونه بیوگرافی ها
نمی توانند در مورد اشخاص زنده نوشته شوند.

بیوگرافی کامل قسمتی از تاریخ است. یعنی سرگذشت فرد و تاریخ عصر او از دیدگاه خودش.

بیوگرافی مجاز کاملا به شکل دیگری است. معمولا این آثار به وسیله ی وراث یا دوستان یک شخص مهم نوشته می شود و آنقدر دقیق هستند که اشتباهاتی که وی مرتکب شده و یا موفقیت هایی که او کسب کرده است را در خود جای می دهد. خواننده باید توجه داشته باشد که ممکن است در مطالب آن اعمال غرض ورزی شده باشد، یعنی طوری نوشته شده باشد که خواننده را به سوی استنباطی خاص سوق دهد و یا ممکن است که دوستان و آشنایان شخص مزبور آن سان که خود می خواسته اند به معرفی وی پرداخته باشند.

بیوگرافی مجاز هم نوعی تاریخ است ولی با آن تفاوت دارد. ممکن است اشخاص ذینفع چه چیزهایی از زندگی خصوصی یک فرد را میل دارند مردم بدانند. ولی هرگز نباید انتظار داشته باشیم که زندگی خصوصی یک فرد را آن طور که واقعا بوده بشناسیم.

بعضی از بیوگرافی ها آموزنده اند، آنها هدفی اخلاقی را دنبال می کنند. سرگذشت مردان نامی به این منظور نوشته می شود تا به معاصران خویش کمک کند که آنان نیز همچون این مردان نامی نام آور بزرگ باشند و درعین حال از خطاها و اشتباهاتی که اغلب آنان کرده اند
بر حذر باشند.

اتوبیوگرافی ها دارای مسائل مختلف و جالبی هستند. قبل از هر چیز این سئوال مطرح است که آیا کسی تا به حال اتوبیوگرای درستی نوشته است؟

اگر شناخت زندگی دیگران مشکل است. شناخت زندگی خویش دشوارتر است. هر کسی اسراری دارد که نمی خواهد آنها را فاش کند. در هر حال گرچه نمی توان اتوبیوگرافی های نوشت که سراسر حقیقت باشد، در عین حال اتوبیوگرافی هایی نیز می توان نوشت که در آن حقیقت وجود داشته باشد. هر اتوبیوگرافی دارای اطلاعاتی از نویسنده آن در اختیار ما می گذارد و حتی اگر نویسنده سعی کرده باشد مطلبی را پنهان کند.

آثار مربوط به حوادث جاری را چگونه بخوانیم؛

تصور کلی ما از اخباری که در مورد وقایع جاری هستند، از جهاتی همان تصویری است که ما از اخبار داریم. چگونه خبر را دریافت
می کنیم و چگونه حقیقت آنچه را که دریافت کرده ایم می فهمیم؟ به زودی متوجه می شوید که نمی توان مطمئن بود، آنچه را اکنون به وقوع پیوسته از آنچه در گذشته اتفاق افتاده است بهتر می فهمیم. با وجود این حتی الامکان باید کوشش خود را بکنیم. اگر می توانستیم بی درنگ در همه جا حضور داشته باشیم و به تمام صحبت های روی زمین گوش دهیم و اسرار تمام مردم را بدانیم، شاید می توانستیم به حقیقت وقایع جاری پی ببریم. ولی با محدویت هایی که افراد بشر دارند باید به خدمات خبرنگاران متکی باشیم.

خبرنگاران افرادی هستند که از وقایع جاری در حوزه ی محدودی اطلاع دارند. آنها این حوادث را در روزنامه، مجله و کتاب به اطلاع مردم می رسانند. آنچه را که ما می توانیم دریافت کنیم به آنها بستگی دارد.

مطلوب آن است که هر خبرنگار واقعیات را منعکس کند. اما فکر بشر هنگامی که واقعیات به مغز وی می رسند خوب، عمل نمی کند. فکر آنچه را که می پندارد نادرست است کنار می گذارد. البته این کار پسندیده است و خبرنگار نباید مطالبی را که فکر می کند اشتباه است گزارش دهد، اما او ممکن است اشتباه کند. حال آنکه در بیشتر مواقع بهتر است  فرض کنیم که نویسنده چه اطلاعاتی را می خواهد ثابت کند و نویسنده چه کسی را می خواهد قانع کند.

سپس باید ببیند که نویسنده انتظار دارد که شما چه چیزی را باور کنید. او در ادامه می کوشد وقایعی را که واقعیت پنداشته شده اند را برای شما اثبات کند. بنابراین وظیفه ی ما این است که بکوشیم نه تنها از میان صافی فکر نویسنده و خبرنگار بنگریم. بلکه باید از میان صافی فکر خود به قضایا بنگریم.

بالاخره باید به این نکته توجه داشته باشیم که آیا فکر و تصمیمات نویسنده یا خبرنگار در مورد مطالب نوشته شده، منصفانه و عادلانه بوده، آیا او تمام مطالبی را که می دانسته گفته است. به عبارت دیگر باید بگوییم، نظر یک جانبه ی نویسنده یا خبرنگار تنها نکته ای نیست  که باید مورد توجه قرار بگیرد. اگر خبرنگاری دارای بیشترین حسن نیت باشد و اشتیاق فراوانی برای آگاه کردن ما از حقایق داشته باشد باز با توجه به بعضی اعمال و رفتار پشت پرده و مسائلی از این قبیل ممکن است، اصل وقایع نباشد.

شاید بهتر باشد این مطلب را با یک هشدار خلاصه کنیم. هشدار این است: « خواننده ی هوشیار باش»

مطلبی درباره ی خواندن خلاصه؛

پایه و اساس تمام مطالبی که در مورد خواندن گفتیم، عبارت است از: فرق بین خواندنی که هدفش کسب اطلاعات است و خواندنی که به منظور فهم و ادراک انجام می شود. خواندن ما بدان منظور انجام
می شود که می خواهیم از چگونگی درک و برداشت دیگران از واقعیات اطلاع حاصل کنیم.

اکثر روزنامه ها، مجلات و حتی آگهی ها را برای اطلاعاتی که دارند می خوانیم. این مطالب آنقدر زیاد است که هیچ کس وقت نمی کند به غیر از قسمت اندکی از آن را بخواند.

مهارت اساسی در خواندن هر مطلبی ساده نویسی است. اما افراد معدودی، مهارت انجام آن را دارند. این افراد در آخرین تحلیل که انجام می دهند. آن مطالب را به کوتاه ترین شکل ممکن و قابل فهم در
می آورند. معلوم است هر چه مطلب فشرده تر باشد. قسمت های بیشتری از آن حذف می شود و اهمیت شناخت فردی که آن را خلاصه کرده است بیشتر می شود. شاید با خواندن خلاصه ی استادانه به طریقی از خلاصه، پی به مطالب حذف شده نسخه اصلی آن ببرید. بنابراین گاهی اوقات خواندن این گونه خلاصه ها مفید است. 

علوم و ریاضیات را چگونه بخوانیم

منظور از کتاب علمی، نتایجی است که از طریق مطالعات تجربی در آزمایشگاه و یا از طریق مشاهده طبیعت، کسب شده است. کتاب های علمی همواره سعی دارند پدیده ها را با دقت فراوان توضیح دهد و روابط بین انواع مختلف پدیده ها را دنبال کند. دانشمندان همواره
می کوشند تا بگویید که عموماً پدیده ها چگونه هستند و چگونه عمل
می کنند.

احتمالاً دو مشکل اصلی برای خواندن کتاب های علمی وجود دارد. اول اینکه اصولا علوم قیاسی هستند. یعنی استدلال های آنها بر اساس مورد خاصی که با آزمایش ثابت شده قرار دارد. بعد از طی این مراحل است که نظر کلی ارائه می شود. استدلال دیگری وجود دارد که مطلبی را با کمک مطالب دیگری که قبلا به شکلی اثبات شده اند ثابت می کنند.

برای درک علوم استدلال قیاسی صفت مشخصه علوم است. برای فهم استدلال قیاسی باید بتوان شواهد و مدارکی را که ارائه می شود پیگیری کرد. اگر اتکای ما صرفا به کتابی که می خوانیم باشد، متأسفانه این کار همیشه ممکن نیست. اگر کتاب به تنهایی نتواند خواننده را روشن کند، وی باید تجارب لازم و مخصوص را خودش مستقیما کسب کند. او ممکن است مجبور شود، برای اثبات موضوعی به آزمایشگاه برود یا ناچار شود به بازدید و بررسی آنچه که در کتاب به آنها اشاره شده است بپردازد.

کسانی که می خواهند به مطالعه علوم بپردازند، نه تنها باید متون کلاسیک آن را بخوانند، بلکه باید از طریق برخورد مستقیم با تاریخ علوم آشنا شوند. کسانی که خودشان همان روندی را که یک دانشمند بزرگ برای کشف مطلبی طی کرده است دنبال می کنند، بهتر می توانند کتاب های علمی را بفهمند.

طریقه ی مواجه شدن با ریاضیات؛

اساساً چون ریاضیات دارای دقت، صراحت و محدویت است. بنابراین اغلب نویسندگان کتاب های علمی، آنها را در کتاب هایشان به کار
می برند.

مطالبی درباره ی کتاب های علمی عامه پسند؛

شرایطی که برای خواندن فعالانه لازم است. ابتدا موضوع را بشناسید و رابطه بین کل و اجزاء را پیدا کنید. معنی واژه ها را بفهمید و اظهارات و استدال ها را تعیین کنید. کوشش کنید تا آن را بفهمید، سپس آن را نقد و ارزش را معین کنید.

ریاضیات یکی از مسائل اصلی دنیا جدید است. شاید هم در رأس آنها قرار داشته باشد. اگر بخواهیم چیزهایی به طور کلی راجع به عصر خود بدانیم، باید بدانیم که ریاضیات چیست و ریاضیدانان چگونه عمل و فکر می کنند. خواندن ریاضیات این امکان را می دهد که شخص افق دیدش را از افکار و تجارب محدود فعلی فراتر ببرد.

فلسفه را چگونه بخوانیم؛

حقیقت تا آنجا که امکان داشته باشد. نتیجه ی بحثی منظم است.

در دوره ی حد فاصل زمانی که انسان به مهد کودک می رود و زمانی که قدم به دانشگاه می گذارد، چه اتفاقی می افتد که موجب می شود
پرسش ها تغییر مسیر یابند. ذهنی که سئوال های مناسب و خوب آن را برنینگیزد. حتی نمی تواند ارزش بهترین پاسخ ها را درک کند. یادگیری پاسخ ها به قدر کافی ساده است. اما مهم این است که ذهن را با
پرسش های واقعی و عمیق، فعال و کنجکاو بار آوریم.

از دوره ی مهد کودک تا دوره ی دانشگاه، بزرگ سالان به شکلی در حفظ عمق ذاتی این کنجکاوی کوتاهی می کنند. شاید آموزش های یکنواخت و تکراری از عوامل کُند ذهنی کودکان باشد. شاید اعظم تقصیر برگردن والدین است. اغلب حتی موقعی که پاسخی برای سئوال بچه ها داریم به آنها می گوئیم که این سئوال جواب ندارد و یا از آنها
می خواهیم که اینقدر سئوال نکنند.

هنگام برخورد با سئوال ظاهرا مشکل و بی پاسخ  به سختی می توانیم اضطراب خود را مخفی کنیم. تمام اینها سبب دلسردی کودک می شود. ممکن است نتیجه بگیرید که کنجکاوی زیاد نشانه بی تربیتی است. کنجکاوی انسان هرگز از بین نمی رود ولی کیفیت آن به سرعت تنزل پیدا می کند و شبیه به پرسش هایی می شود که بیشتر دانشجویان مثل بزرگسالان فقط برای کسب اطلاعات مطرح می کنند.

سئوال هایی که فیلسوفان مطرح می کنند؛

این سئوال های «ساده کودکانه» که فیلسوفان مطرح می کنند چیست؟ وقتی آنها را می نویسیم به نظرمشکل می رسند. چون پاسخ دادن به آنها بسیار مشکل است. مع هذا با توجه به اینکه این سئوال ها اصلی و بنیادی هستند، اساسا ساده می باشند.

برای مثال سئوال زیر را در نظر بگیرید. وجه مشترک تمام موجودات و خصوصیات آنها چیست؟ بیان و فهم این سئوال مشکل نیست. ولی پاسخ دادن به آن بسیار دشوار است. درحقیقت پاسخ به این سئوال ها آنقدر مشکل است که بخصوص فیلسوفان هستند که معتقدند پاسخ قانع کننده ای به آنها نمی توان داد.

یک رشته سئوال های فلسفی دیگر وجود دارند که بیشتر به دگرگونی و شدن مربوط می شود تا به بودن. ما آنچه را که تجربه کرده ایم به همان ترتیب می توانیم دستخوش تغییر نیز بدانیم. آنها به وجود می آیند و سپس از میان می روند. بیشتر آنها تغییرات کمی و کیفی پیدا می کنند،
بزرگ تر و کوچک تر می شوند. سبک و سنگین می شوند و یا مانند سیب رسیده و گوشت مانده تغییر رنگ می دهند.

چه چیزهایی در این دگرگونی ها دخیل است؟ در جریان هر تغییر همان طور که بعضی از جنبه ها ی یک چیز دستخوش تغییر می شوند. آیا چیزی نیز وجود دارد که بی تغییر باقی بماند؟ وقتی چیزی را که قبلا نمی دانسته اید فرا بگیرید بطور قطع با توجه به دانشی که کسب
کرده اید، تغییر یافته اید.

اکنون خیر و شر را در نظر بگیرید، کودکان به تفاوت میان خیر و شر بسیار علاقه مندند. اگر آنها در تشخیص خیر و شر اشتباه کنند. اولیاء آنها نارحت می شوند. ولی کنجکاوی ما در مورد خیر و شر در سنین بزرگ سالی نیز متوقف نمی شود. آیا تفاوتی معتبر میان خیر و شر وجود دارد؟ آیا چیزهایی وجود دارد که پیوسته در هر شرایطی خیر یا شر باشند. این سئوال ها نه تنها در مورد خیر و شر، درست و غلط، نظم و مقررات و ترتیب با بی نظمی قابل مقایسه است. همینطور وظایف و مقررات، فضایل و مفاسد، شادی وغم، هدف یا مقصود در زندگی و
بی مبالاتی در زندگی، عدل و حق در حوزه ی روابط انسانی و بی عدلی و تأثیرات متقابل اجتماعی و همچنین پیرامون دوست و ارتباط آن با افراد، جامعه خوب و طرز صحیح حکومت، اقتصاد عادلانه و صلح
می توان مورد بررسی قرار داد. 

فلسفه ی جدید و سنت های بزرگ؛

فرض کنید که شما می خواهید به سئوالی در مورد خصوصیت هر چیزی که وجود دارد پاسخ دهید. اگر سئوال علمی بود. برای رسیدن به پاسخ آن یا باید چند نوع آزمایش انجام دهید و یا به یک رشته مشاهدات گسترده ی پدیده ها دست بزنید. اگر سئوال تاریخی باشد، می دانید که در این مورد نیز باید تحقیق می کردید. شما می توانید با اسناد و شواهدی که در دسترس هستند، آنها را مورد مطالعه قرار داده و کمک بگیرید. اولین کاری که می توانید انجام دهید فکر کردن در مورد سئوال است. البته شما در خلأ مطلق فکر نمی کنید. فلسفه زمانی خوب است که تنها اندیشه در آن «صرف» نباشد. یعنی جدا از تجربه نباشد.

آزمون های دقیق و مرتبی برای سنجش، پاسخ های سئوال های فلسفی وجود دارند. اما این آزمون ها بر اساس تجربه های معمولی و مفاهیمی که به گونه ای مرتب و بی قاعده کنار هم در مقام یک انسان عادی صورت می پذیرد.

تنها چیزی که باعث اعتبار پاسخ های سئوال ها می شود چه می تواند باشد؟ فیلسوف ها راجع به دگرگونی ها دقیقا به تفکر می پردازند. آنها مهمترین سئوال هایی را که بتوان درباره ی آن مطرح کرد دسته بندی
می کنند و با تحقیق و کوشش، علاوه بر اینکه از تجارب دیگران استفاده می کنند، ژرف تر و دقیق تر از دیگران در خصوص این تجربیات به تفکر می پردازند. علاوه بر اینکه فیلسوف می کوشد سئوال هایی را طرح کند و به آنها پاسخ دهد. اما گاهی غفلت یا اشتباه آنها ممکن است خواننده ای را که قدرت درک موضوع را ندارد دچار اشکال کند.

اگر فیلسوفی تشخیص ندهد که پاسخ این سئوال ها را با تحقیقات علمی به دست آورد به بیراهه رفته است. نمی خواهیم چنین برداشت شود که فقط فیلسوف ها مرتکب این نوع اشتباهات می شوند. دانشمندی را تصور کنید که با نوعی آزمایش و تحقیق هم نمی تواند به درستی جواب سئوالش را پیدا کند. 

1- در خصوص سبک های فلسفی؛

فیلسوف های بزرگ جهان غرب حداقل از پنج سبک برای بیان مسائل فلسفی استفاده می کنند.

- سئوال و جواب های فلسفی: اولین سبک بیان فلسفی از لحاظ کارآیی سبک مکالمه ای یا حتی محاوره ای است. اغلب کمی به این در و آن در زدن به طرح سئوال ها و نظراتی مبادرت می کنند که باعث روشن شدن مسأله شود. این سبک به اشخاص اجازه می داد که در راه حقیقت خودش مسائل را کشف کند.

- افرادی کوشیده اند که از این سبک استفاده کنند ولی موفقیت چندانی نداشته اند. گفت و شنود های آنها یکنواخت، خسته کننده و تقریبا غیر قابل خواندن است. گفت و شنود های آنها از نظر فکری، زیبایی و عمق نتوانسته توفیق یافته باشد.

2- مقاله یا رساله های فلسفی؛

برخی آثار فلسفی که اساسا به صورت مقاله یا رساله باقی مانده است. این مقاله ها و رساله ها در مورد شماری از موضوعات مختلف است. اینگونه یاد داشت ها، مقدماتی برای سخنرانی یا نوشتن کتاب می باشد.

ابتدا مسأله ی اصلی را بیان می کند و سپس به شکلی کامل و منظم به موضوع مورد نظر می پردازد و مسائل خاص را در ضمن یا در آخر کار بررسی می کند. شاید وضوح نظریات به این علت است که آنان به گونه ای منظم به موضوع می پرداختند. بالاخره  در مباحث آنها سه مرحله ی آغازین، میانی و پایانی را می شناسیم.  همچنین این آثار شرحی از آراء و نظریات مخالف دیگران نیز آورده شده است و نظر فلسفی از طریق برخورد آراء و مواضع مختلف استفاده شده است.

3- برخورد عقاید؛

سادگی و نظم این سبک برای افراد عادی جالب است. درک درست عقاید مختلف شرح نظریات مختلف و کوشش برای فهم ایرادهای مختلف از دیگر خصوصیات این روش است. این عقیده که از برخورد افکار و بحث می توان به شکلی به حقیقت دست یافت. از روش های معمول محسوب می شود. اینان عقایدشان را در جاهایی که تعدادی از شاگردان جمع می شدند به بحث می گذاشتند و از آنها دفاع می کردند. نظریه ای به عنوان حقیقت پذیرفته نمی شد، مگر اینکه در بحثی عمومی آن را محک زنند. فیلسوف  متفکری گوشه نشین نیست.  بلکه نظریه هایش را در مجامعی که مخالفان وی حضور دارند عرضه می کند.

این سبک اختلاطی از طرح سئوال و برخورد عقاید است که به سه قسمت تقسیم می شود. 1- رساله -2- سئوال-3- مقاله.

شکل تمام مقاله ها یکی است، سئوال مطرح می شود، پاسخ مخالف (اشتباه) به آن داده می شود و استدلال هایی بر علیه آن پاسخ اشتباه اظهار می شود. این استدلال ها با استناد به معنی معتبر ( کتاب مقدس ) رد می شود. سرانجام جواب یا راه حل به استدلال هایی که برعلیه پاسخ اشتباه آورده یک به یک جواب می دهد.

4- سیستماتیک کردن فلسفه؛

در قرن هفدهم دو تن از فلاسفه مشهور « دکارت، اسپینوزا » شدیداَ تحت تأثیر موفقیت های علم ریاضیات در تنظیم شناخت بشر از طبیعت قرار گرفتند. اینان تلاش کردند تا فلسفه را به شکلی مانند ریاضیات سازمان بدهند و به تن فلسفه لباس ریاضی بپوشانند. یعنی ساختی رسمی و معین به فلسفه بدهند. حقیقت این است که این دو دانشمند تا حدی در به وجود آوردن آن ارتباطی که در نظر داشتند ناموفق بودند.

5- سبک خلاصه نویسی؛

امتیاز بزرگ سبک خلاصه نویسی در فلسفه این است که سبکی اکتشافی است. خواننده خود سهمی عمده از اندیشیدن را برعهده می گیرد. یعنی می کوشد میان مطالب مختلف رابطه برقرار کند و برای نظرات و مواضع فکری استدلال بیابد.

در عین حال همین خصوصیت نقطه ضعف بزرگ این سبک می باشد. زیرا که اصلا تفسیری نیست.

اگر چه این سبک جالبی است ولی برای آنهایی که می خواهند زنجیره فکری نویسنده را دنبال و نقد کنند از آن دل خوشی ندارد.

نکاتی درباره ی خواندن فلسفه؛

همانطور که در مورد کتاب های علمی، خواننده باید دقیقاَ توجهش را به استدلال ها معطوف کند در مورد فلسفه نیز باید به اصولی که فلاسفه اظهار می دارند کاملاَ توجه داشته باشد. این اصول ممکن است چیزهایی باشد که او آنها را فرض می گیرد و می خواهد که شما نیز با او هم عقیده باشید و یا چیزهایی هستند که وی آنها را بدیهی و مسلم می پندارد. حتی اگر پیش فرض هایی مخالف دارید، صبر کنید تا ببینید چه نتیجه ای حاصل می شود.

هرچقدر که یقین شما در مورد پیش فرض هایتان بیشتر باشد، به همان نسبت، احتمال قضاوت نادرست در مورد پیش فرض های دیگران برایتان کمتر می شود. باید به خاطر داشته باشید برای فهم و بررسی اصول زیربنایی یک فیلسوف به مشاهدات روزمره از دنیایی که در آن زندگی می کنید شباهت دارد. یعنی روشی که طبقه آن باید آثار فلسفی خوانده شود. مانند روشی که طبق آنها نوشته شده اند.

نکاتی درباره ی تصمیم گیری؛

موقعی می توانید  به قضاوت کتابی فلسفی بنشینید که آن را خوب خوانده باشید. برای مثال آثار فلسفی دیگران را نیز در آن زمینه مطالعه کرده باشید و بهتر است که قبل از داوری در مورد نظرات هر یک از آنها، به دقت به مباحث آنان گوش فرا دهید. خوب است بدانیم که مسائل مرموز ناشناخته کدامند. از روی مباحث و گفت و شنودهای مفصلی که در آثار فلاسفه وجود دارد، باید قضاوت کنید. مسئولیت شما این است که خودتان به قضاوت بنشینید.

در حقیقت مشخص ترین نشانه ی سئوال های فلسفی این است که هر کسی باید خود به آنها پاسخ دهد. اما پاسخ های شما باید بر اساس دلایل محکم باشد. همینطور با استفاده ازعقاید دیگران می توان آن سئوال ها را باز کرد.

نکاتی درباره ی الهیات؛

همانطور که می دانید خواننده ی مذهبی که پایبند ایمان خویش است. هنگام خواندن کتب الهیات، اصول اولیه آن را به عنوان حقیقت می پذیرد و سپس آن را با تمام دقتی که لازمه خواندن کتاب تشریحی است
می خواند.

وقتی فردی مذهبی با همان شکلی که با ریاضی برخورد می کند به بررسی اندیشه های کتب الهیات می پردازد و آنها را به خوبی
می خواند. باید پیوسته این نکته را بخاطر بسپارد که عقاید دینی چیزی نیست که مؤمن آنها را فرض کرده باشد عقیده ی دینی برای مؤمن
عقیده ای زود گذر نیست، بلکه قاطع ترین شکل شناخت است.

امروزه برای بعضی از خوانندگان فهم این مطالب مشکل به نظر
می رسد. این خوانندگان هنگام خواندن کتب الهیات این اشتباه را مرتکب می شوند. اولین اشتباه آنها این است که نمی توانند عقاید دینی را به عنوان اصول اولیه تغییر ناپذیر بپذیرند. در نتیجه به بحث و ستیز با اصول اولیه می پردازند و هرگز به خود کتاب توجه کامل نمی کنند.

کتاب های اعتقادی را چگونه بخوانیم؛

مسأله ی خواندن کتاب مقدس، چنانچه معتقد هستیم که کلام خداوند است. مشکل ترین مسأله در زمینه ی خواندن است. کتاب هایی که در مورد چگونگی خواندن کتاب مقدس نوشته شده، خیلی بیشتر از تمام
کتاب هایی است که به رشته ی تحریر در آمده است. بدیهی است که کلام خداوند مشکل ترین نوشتاری است که انسان می تواند بخواند و تنها باید به یک شکل صحیح خوانده شود.

علوم اجتماعی را چگونه بخوانیم؛

علوم اجتماعی چیست؟

علوم اجتماعی روی دانش سیستماتیک جوامع بشری متمرکز است. کار آنها عبارت است از تحقیقاتی در روش های آماری، جمعیت شناسی، خط و مشی تصمیم گیری، به کار گماردن و رفتار با کارکنان، مدیریت عمومی و بوم شناسی انسانی و... حتی درک جوانب گوناگون این
کوشش ها به دقت و تبحرنسبتاً زیادی محتاج است.

دانشمندان علوم اجتماعی تعصب خاصی به روانشناسی دارند. آنها تمایل دارند که روانشناسی را به این دلیل که به بررسی ویژگی های افراد
می پردازد از حوزه کار خود دور کنند و حال آنکه علوم اجتماعی دقیقاً کار خود را روی عوامل فرهنگی، نهادی و محیطی متمرکز می کند. در عین حال چون فرد را از محیط اجتماعی نمی توان تفکیک کرد. روانشناسی هنجاری و غیر هنجاری هم باید در زمره ی علوم اجتماعی قرار گیرد.

در مورد علوم رفتاری چه نظری وجود دارد؟ منظور از رفتار، رفتاری که قابل مشاهده و قابل بررسی و سنجش و قابل اثبات باشد.

بدین سان با توجه به اهدافی که در نظر گرفته شد، رشته هایی مانند مردم شناسی، علم سیاست و جامعه شناسی به نوعی هسته ی مرکزی علوم اجتماعی را تشکیل می دهند.

علاوه بر این بیشتر دانشمندان علوم اجتماعی معتقدند که حقوق، تعلیم و تربیت و مدیریت عمومی، بازرگانی و خدمات اجتماعی در محدوده ی علوم اجتماعی قرار می گیرد.

مشکل خواندن علوم اجتماعی؛

تصریح در کاربرد اصطلاحات در علوم اجتماعی دشوارتر از علوم دیگر می باشد. تعریف دایرة المعارف  یا مثلث متساوی الساقین یک چیز است. ولی تعریف سلامت روان چیز دیگری است. اگر دانشمند علوم اجتماعی بکوشد که چنین اصطلاحاتی را تعریف کند. در نتیجه خوانندگان تمایل دارند که دانشمندان علوم اجتماعی در سراسر کتاب با این اصطلاحات کار کند.

دانشمندان علوم تشریحی برای ساده تر کردن فهم مطالب و کاربرد آنها در مباحث به شما می گویند که اصطلاحاتی ضروری هستند و خودش چگونه آنها را به کار برده است. معمولاً چنین توضیحاتی در آغاز کتاب به شکل تعریف، امر مسلم و اصل بدیهی و ضروری می باشد. توضیح کاربرد اصطلاحات مانند تعیین مقررات یک بازی است.

مشکل اصلی خواندن کتب علوم اجتماعی نسبت به علوم خاص از این حقیقت سرچشمه  می گیرد که این رشته آثار تشریحی، آمیزه ای از علوم مختلف هستند. این وضع درعلوم اجتماعی اختلاطی از علم، فلسفه و تاریخ است. شکل اختلاط در کتب مختلف فرق می کند. خواننده با این وظیفه روبرو است که رشته های گوناگونی را که مطلب از ترکیب آنها به وجود می آید تشخیص دهد و در یک کتاب واحد نیز احتمالاً تفاوت می کنند. تشخیص آنها کار ساده ای نیست.

اولین گامی که خواننده ی انتقادی باید بردارد، پاسخ به این سئوال است که کتابی را که می خواند چه نوع کتابی است؟

اگر بتوانید بگویید کتابی را که می خوانید از کدام یک از رشته ها به وجود آمده است، راه خوبی را برای فهمیدن آن برگزیده است.

تعیین رئوس مطالب اثری که در زمینه ی علوم اجتماعی است چندان مشکل نیست. اما همانطور که قبلاً گفتیم به توافق رسیدن با نویسنده در تصریح کاربرد اصطلاحات و مفاهیم دشوار است. اما آخرین سئوال یعنی اصلاً فایده ی کتاب در چیست؟

خواندن متون علوم اجتماعی؛

در علوم اجتماعی رسم بر این است که به جای آنکه یک کتاب در یک زمینه بخوانند، چندین کتاب راجع به یک موضوع می خوانند، یکی از نشانه های این امر آن است که خود نویسندگان علوم اجتماعی برای اینکه با زمان پیش بروند. باید بطور مرتب چاپ های جدید و تجدید نظر
شده ی آثارشان را ارائه کنند و چاپ های جدید جانشین آثار پیشین
می شوند.

اگر می خواهید حقایق وقایع گذشته را کشف کنید، بهتر است راجع به یک موضوع به جای خواندن یک کتاب چند کتاب بخوانید. اما در این موارد احتمال اینکه بتوان کتابی جامع و معتبر پیدا کنید خیلی بیشتر است. اما در مورد علوم اجتماعی چنین کاری معمول نیست. بنابراین ضرورت خواندن چند کتاب به جای یک کتاب بیشتر محسوس است.

چنین موقعیت مشابهی در مورد فلسفه نیز وجود دارد. برای درک فیلسوف باید کوشش کرد که مطالب فیلسوفان دیگر را که او نیز خوانده است و روی وی تأثیر گذاشته است خواند.

اهداف نهایی خواندن؛

سطح چهارم خواندن، خواندن تلفیقی

ابتدا باید بدانیم بیش از یک کتاب راجع به موضوع خاصی وجود دارد و کدام کتاب ها باید به شکل کلی خوانده شوند. در هر پروژه ی خواندن تلفیقی تناقضات عجیبی وجود دارد. در این مرحله  قبل از شروع به خواندن دو یا چند کتاب موضوع خاصی را تعیین کنید. خواننده در صورت توافق با آنچه که خوانده و قبول کرده، خود را به شکل خاصی ملزم برای عمل به آنها می بیند.

نقش خواندن اجمالی در خواندن تلفیقی؛ 

به خاطر می آورید که هنگام خواندن اجمالی یعنی مرحله سریع خوانی به شما کمک می کند که برای خواندن تحلیلی آماده شوید. مرحله ای که در طی آن موضوع کتاب را تشخیص می دهید و نوع کتاب و رئوس مطالب و ساختار آن را تعیین می کنید. اگر به آنچه کتاب می گوید گوش ندهید از فهم آن عاجز می شوید. در عین حال نویسنده ی کتاب های علمی همیشه کوشش می کند که فرضیات و آنچه می خواهد ثابت کند توضیح دهد و ضمناً سعی می کند فهم اصطلاحات و مفاهیمی که به کار می برد برای خواننده ساده باشد. چون به توافق رسیدن با نویسنده و پیدا کردن نظرات او بخش اصلی خواندن است.  مرحله ی بعد که طی آن باید مندرجات کتاب را با توجه به توافق کردن با نویسنده و تعیین اظهارات و دنبال کردن استدلال های نویسنده دنبال کنید.

خواندن اجمالی و هم  خواندن تحلیلی سبب آمادگی خواننده برای خواندن تلفیقی می شود. حال فرض کنید، حدود صد عنوان کتاب که ظاهراً راجع به موضوع عشق است در اختیار دارید. اگر بخواهید همه ی آنها را به شکل تحلیلی بخوانید، نه تنها خواهید توانست ایده ای نسبتاً روشن راجع به موضوع مورد تحقیق پیدا کنید. اما خواندن صد کتاب به شکل تحلیلی ممکن است ده سال وقت بگیرد. در روبرو شدن با این وضعیت راه میانبری وجود دارد و آن خواندن تلفیقی است.

اولین کار بعد از جمع آوری فهرست کتب این است که تمام آنها را به طور اجمالی بخوانید. قبل از اینکه تمام آنها را اجمالاً بخوانید، نباید هیچ کدام را به شکل تحلیلی بخوانید. خواندن اجمالی شما را با تمام
پیچیدگی های موضوع یا با تمام بینش هایی که نویسنده می خواهد مطرح کند آشنا نمی کند. ولی وظیفه ی مهم را انجام می دهد.

اول اینکه ایده ای نسبتاً روشن از موضوع به دست می دهد. بطوری که بعداً که به خواندن تحلیلی برخی از کتاب های این فهرست می پردازید. این نوع خواندن برایتان مفید واقع خواهد شد. دوم اینکه این امر سبب
می شود که انبوهی از کتاب هایی که فهرست کرده اید به تعدادی منطقی تقلیل پیدا کند. خواننده ای که در خواندن اجمالی تبحر دارد، کاری بیش از طبقه بندی کتاب در ذهنش انجام می دهد و آن کسب توفیق در فهم سطحی محتویات کتاب است. همچنین در مدت کوتاهی که کتاب را مرور می کنید، متوجه خواهید شد که آیا کتاب مطلب مهمی در رابطه با موضوع مورد نظر دارد یا خیر.

حالا یاد می گیرید که آیا به منظور فهم بیشتر باید دوباره به کتاب رجوع کنید یا آنکه نیازی به دوباره خواندن کتاب نیست. پس از آنکه با کمک خواندن اجمالی فهمیدید که چه کتاب هایی مربوط به موضوع هستند.یا آنکه نیازی به دوباره خواندن کتاب نیست.

 پس از اینکه  یاد گرفتید که با خواندن اجمالی چه کتاب هایی مربوط به موضوع هستند. اکنون می توانید به خواندن تلفیقی آنها اقدام کنید. اما فراموش نکنید که هنر خواندن تحلیلی هنگامی در مورد خواندن یک کتاب واحد قابل استفاده است که هدف و مورد نظر درک آن کتاب باشد.

پنج مرحله ی خواندن تلفیقی؛

اکنون با خواندن اجمالی تعدادی کتاب به این نتیجه رسیدید که چند تا از آنها کاملاً به موضوعی مربوط می شوند که تصمیم دارید راجع به آن تحقیق کنید. حالا چه باید کرد؟

برای خواندن تلفیقی پنج مرحله وجود دارد. هر گاه یکی از این مراحل طی نشود خواندن تلفیقی بسیار مشکل خواهد شد.

مرحله ی اول خواندن تلفیقی: پیدا کردن عبارات مربوط به موضوع

اولین مرحله در این سطح از خواندن، مروری بر تمام آثاری است که مربوط به موضوع باشد. هدف شما این است که در کتاب ها عباراتی را پیدا کنید که بیشترین رابطه را با موضوع مورد نظر داشته باشند. باید تمام آن قسمت های کتابی را که انتخاب کرده اید به سرعت بخوانید. بسیاری همه ی مطالب را با یک سرعت می خوانند، در حالی که ممکن است این سرعت برای بعضی از مطالب بسیار تند و برای بعضی بسیار کند باشد. در ضمن همیشه این واقعیت را در نظر بگیرید که کتاب را به این دلیل می خوانید تا به روشن شدن موضوع مورد نظرتان کمک کند.

به خاطر داشته باشید، اولین هدف دوره ی خواندن اجمالی استفاده از این مرحله در خواندن مرحله ی تلفیقی است. همانطور که گفتیم درک درست مسأله ممکن نیست مگر اینکه بسیاری از کتبی را که در فهرست اصلی وجود دارد را مرور کرده باشید.

مهمتر از همه اینکه لازم نیست درک وسیعی از کتاب خاصی داشته باشید، همین قدر که بدانید کتاب چگونه می تواند در زمینه ی خاص که مورد نظر شما است به شما کمک کند مفید خواهد بود. با این کار نویسنده در حل مسائل به شما کمک می کند.

باید به این نکته دقت کنید. کتاب هایی که می خوانید در خدمت شما هستند نه آنکه شما در خدمت آنها باشید. برای همین خواندن تلفیقی فعالانه ترین شکل خواندن است. بنابراین وقتی کتابی را به شکل تحلیلی می خوانید، از یک نظر خود را مانند شاگردی در اختیار استاد قرار
می دهید. در صورتی که هنگام خواندن تلفیقی این شما هستید که باید بر کتاب مسلط باشید. برای این منظور باید به شکلی با نویسنده به توافق برسید  که تا حدی با دفعات قبل فرق کند.

مرحله ی دوم خواندن تلفیقی: جلب موافقت نویسنده

هنگام خواندن تشریحی شما ملزم بودید که با نوسینده به توافق برسید. یعنی واژه های اساسی او را پیدا کنید و بفهمید که وی آنها را چگونه به کار برده است. اما در اینجا شما با چندین نویسنده روبرو هستید و احتمال کمی دارد که آنها از واژه ها و حتی اصطلاحات یکسانی استفاده کرده باشند. آنها ممکن است اصطلاحات مناسبی برای پرداختن به آن خلق نکرده باشند.

نظرات نویسنده از اصطلاحات به وجود می آید و مطمئناً شما باید عین همین کار را روی آثاری که می خوانید انجام دهید. بهتر این است که در این مرحله دقت بیشتری بکنیم.

مرحله ی سوم خواندن تلفیقی: روشن کردن سئوالات

در این مرحله از خواندن ما ملزم هستیم که جملات کلیدی  نویسنده را پیدا کنیم و با کمک آنها نظرات او را درک کنیم. روشن ساختن این سئوال ها و برداشت و حدس ما از اولین سئوالی که مطرح می شود و پاسخ های گوناگونی که نویسندگان مختلف به آن می دهند بسیار مهم است.

بهترین راه برای این کار طرح یک رشته سئوال است که هر یک از نویسندگان به آنها پاسخ می دهند و سبب روشن شدن موضوع مورد نظر می شود. سئوال ها باید به شکلی طرح شوند که در حل مسأله ما مفید باشد و درعین حال آنچنان باشند که همه و یا اکثر نویسندگان ما بتوانند به آنها پاسخ گویند. مشکل اینجاست که سئوال هایی را که می خواهیم پاسخ داده شوند، ممکن است از نظر نویسندگان به عنوان سئوال قلمداد نشوند. سئوال ها باید به شکلی منظم شود که بر اساس موضوع کتاب باشند.

در واقع این واقعیت را باید پذیرفت که نویسنده به یک یا چند سئوال ما هیچ پاسخ نمی دهد. اگر نویسنده به سئوال ما توجه کرده بود،
می توانستیم نتیجه بگیریم که بعداً به طریقی به آن پاسخ خواهد داد. اما به طور کامل هم نمی توان به بیانات نویسنده هم متکی بود.

مرحله ی چهارم خواندن تلفیقی: تعیین مسائل مورد اختلاف

اگر سئوالی روشن باشد. اما نویسندگان مختلف به اشکال گوناگون – شاید موافق یا مخالف – به آن پاسخ می دهند که در آن صورت مسأله تعیین شده است.

وقتی نویسندگان مورد بررسی فقط دو پاسخ ارائه دهند، موضوع نسبتاً ساده است. در غیر این صورت، پاسخ های مخالف باید نسبت به یکدیگر تنظیم شوند.

وقتی درک نویسنده از سئوالی یکسان باشد، ولی پاسخ های آنها مخالف یا متضاد باشد. در واقع موضوع مورد نظر آنها به هم پیوسته است. معمولاً اختلاف پاسخ ها را باید به برداشت های مختلفی که سئوال
می شود نسبت داد که نسبت به موضوع وجود دارد. ممکن است موضوع ها ی زیادی در مورد مسأله ای که به آن می پردازیم وجود داشته باشد. اما باید این موضوع ها را دسته بندی کرد. مثلاً سئوال هایی که راجع به موضوع تحت بررسی هستند، ممکن است باعث طرح موضوعات دیگری در آن رابطه شود.

این موضوع ها که رابطه ی  بسیار نزدیکی با تعدادی از سئوال ها دارند می توان تحت عنوان موارد بحث انگیز یاد کرد. وظیفه ی خواننده ی تلفیقی آن است که آنها را به شکلی منظم و روشن دسته بندی و مرتب کند. این دسته بندی و ترتیب موارد بحث و همچنین تعیین موضوع های اصلی ما را به آخرین مرحله خواندن تلفیقی می رساند.

مرحله ی پنجم خواندن تلفیقی: تجزیه و تحلیل مباحث

تا این مرحله توانستید که از کتاب های مورد نظر عبارات مناسب را پیدا کنید ویک رشته از سئوالات را طرح و تنظیم کنید و موضوع هایی را که از پاسخ های مختلف به سئوال ها به وجود می آمد را تعیین و
طبقه بندی کنید. حالا چه کاری باقی می ماند؟

پاسخ دادن به این سئوال ها یعنی: کتاب چه مطلبی را عرضه می کند؟ و چگونه آن را عرضه می کند؟

با توجه به موضوع مورد بحث می توان پاسخ گفت. در مورد خواندن تحلیلی دوسئوال دیگر مطرح می شود. اصولاً فایده این مطلب چیست؟

باید متوجه بود که وظیفه ی ما به عنوان خواننده ی تلفیقی فقط پاسخ دادن به سئوال های خودمان که با دقت فراوان طرح و تنظیم شده تا هم مباحث و هم موضوع را روشن کند نیست. بعضی مواقع جواب را باید در برخورد پاسخ های متضاد پیدا کرد. اگر نگوییم تمام آنها و یا حداقل، بسیاری از آنها دارای دلایل و شواهد محکمی هستند.

این سئوال ها را باید به ترتیب خاصی مطرح کرد و باید بتوان از این ترتیب دفاع کرد. باید به این سئوال ها دلیل قانع کننده و طبقه بندی شده ارائه کرد. تنها بعد از انجام این کارها است که می توان تجزیه و تحلیل مناسب نسبت به موضوع انجام داد. بنابراین برای رسیدن به حقیقت ممکن نیست مگر از نتیجه ی بحثی منظم است. 

ضرورت رعایت بی طرفی؛

توافق انسان ها درباره ی  ماهیت چیزها در عرصه ی پژوهش،
زمینه ای برای حقانیت عقاید مشترک میان آنها فراهم می کند. اما عدم توافق آنان به این پیش داوری می انجامد که هیچ یک از عقاید مورد اختلاف، چه مشترک و چه غیرآن – نمی تواند بطور کامل حقانیت داشته باشد. البته در میان این عقاید، ممکن است یکی از بقیه کامل تر باشد. اما این امکان نیز وجود دارد که هر کدام از آنها قسمتی از حقیقتی کلی باشد. حتی امکان دارد تمام عقاید مورد اختلاف اشتباه باشند.

هدف خواندن تلفیقی می تواند آن باشد که به گونه ای متفاوت به درک قضیه کمک کند. این همکاری در تمام مراحل باید با بی طرفی کامل انجام گیرد. بطور خلاصه خواننده ی تلفیقی می کوشد که همه ی جوانب را در نظر بگیرد و از هیچ و از هیچ طرف جانبداری نکنید. در این مورد تمام جوانب موضوعی را به طور دقیق نمی توان مورد ملاحظه قرار داد. بنابراین مشکل همچنان باقی می ماند. خواننده ی تلفیقی باید دچار وسوسه خاصی نشود و نسبت به افکار خودآگاهی داشته باشد.

به منظور اجتناب از طریق خودداری از قضاوت صریح، راجع به صحت عقاید مورد بحث، خواننده ی تلفیقی باید پیوسته به متن اصلی نویسندگان مراجعه کند و پاسخ های گوناگون به سئوالات اساسی را بارها بخواند تا بتواند برای خود قضاوت کند که برداشت نویسنده صحیح است یا خیر. دقت کنید بی طرفی یا بی نظری در کلیه این مراحل مد نظر گرفته شود.

دست یافتن به خواندن ایده آل نیاز به کوشش های حساب شده ای در زمینه ی سنجش سئوالات با یکدیگر و عدم پیش داوری در مورد آنها دارد.

روش تمرین کردن و یاد گرفتن:

1- به روند حل مسأله دقت کنید.

2- سیستم حفظ کردن و به یاد آوردن را تمرین کنید.

3- تست رابطه ها را تمرین کنید.

4- شناخت علت و معلول و رعایت نظم در حل مسأله.

5- دلایل اصلی و فرعی را بشناسید.

6- تمام علل ممکن را شناسایی کنید.

7- مشکلات احتمالی را پیش بینی کنید.

8- بهبود یادگیری و کنترل زمان.

9- استفاده از پرسش ها برای حل مسأله.

10- دائما با شادی و سرگرمی مطالعه کنید.

رازهای فهم درس:

1- چیدمان و ترتیب نکات اصلی و فرعی درس. چنانچه سئوالات انتهایی درس به دانش آموز قدرت تحلیل می دهد.

2- باید بتواند در هر موضوع بدعت ایجاد کند. از این طریق باعث تغییر و تحول در نوع نگرش نسبت به موضوع بدست می آورد. در اینجا استفاده از تعابیر و تعاریف خاص اهمیت دارد.

3- دید ترکیبی نسبت به موضوع مورد بحث ((تجسم رودخانه و
آب راه های فرعی و اصلی))

4- فهم عمیق موضوع درس با استفاده از یک سلسله سئوالات پشت سر هم به صورت داستان گونه و سریالی.

5- پیدا کردن نگرش مفید نسبت به حل مسأله (حل معما گونه)

6- پیدا کردن نمودار و جدول نسبت به روند حل مسأله

7- استفاده ازراهکارهای خلاقانه و ایده آل نسبت به موضوع درس

8- چینش منطقی و هوشمندانه

روند تفکر بر متن کتاب:

1- فهم متن کتاب

2- به دنبال دیدی علمی، مفهومی، ترکیبی

3- پیدا کردن عبارات کلیدی

4- وجود استثناء در متن

5- پیدا کردن اصطلاحات و تعابیر خاص

6- فهم سئوالات ترکیبی و مفهومی

7- ترکیب کردن چندین تیپ سئوال و داشتن ایده ای جدید

8- شناخت نحوه ی نگرش طراح درس

9- تیپ بندی (دسته بندی) مباحث بر اساس سئوالات

10- برداشت و استنباط شما از درس

11- بیان کردن نکات شکل (تصویر کتاب) در قالب متن و توجه به نکته ای خاص

12- تغییر در ادبیات و نوع بازگو کردن درس

13- شناخت اجزاء متن و نوع ارتباط آنها با یکدیگر

14- فهم ترکیب اجزاء درس با یکدیگر

15- اکنون باید بدانید که درس جدید را چگونه و با چه دیدی بخوانید

16- پیدا کردن روش های میانبر و منطقی

17- طبقه بندی کردن سئوالات در تیپ های مختلف

دانش آموز فعال و نکته سنج با شناخت تقسیم انرژی در سئوالات مختلف نکات اصلی و فرعی را از متن کتاب غربال می کند. دانش آموز باید در برخورد با مفاهیم کتاب درسی و کشل های آن نکته سنج و دقیق باشد.

انواع سئوالات: (ساده – مفهومی – ترکیبی)

1- سئوالات عبارت محور

2- سئوالات چند موردی

3- سئوالات مقایسه ای

4- سئوالات همانند، برخلاف

5- سئوالات با جواب بزرگ

6- سئوالات با جواب کوچک

7- سئوالات استنباطی

8- سئوالات مفهومی

9- سئوالات برجسته و مهم

10- سئوالات انحرافی

11- سئوالات خاص و موردی

12- سئوالات تعبیری

13- سئوالات تصویر محور

14- برخی شرایط در جمله سبب فهم بیشتر متن می شود. مانند استفاده از قید (در تعدادی از موارد)، (اغلب)، (اکثرا)، (فقط)، (معمولا)، (تقریبا)، (به جز)، (بسیاری). بنابراین در مورد هر متن قیدها سبب می شوند تا متن را بهتر بفهمیم و درک کنیم

15- کنار هم قرار دادن نکته ها، مفاهیم و وقایع در کنار یکدیگر

16- سعی کنید مثل دانشمندان خودتان مطالب را در کنار هم بگذارید و آنها را کشف کنید. این ترفند به شما کمک می کند تا نکات را کشف کنید و بهتر به ذهن بسپارید. اما باز هم دقت به استثناها خیلی کمک می کند. در آخر خودتان جمع بندی کنید.

17- مفاهیم را در کنار هم و به صورت موشکافانه بررسی کنید.

18- دقت به روند مطلب؛ یعنی بدانید هنگامیکه اتفاقی رخ می دهد، چه اتفاق دیگری بعد از آن به وقوع می پیوندد. با در کنار هم قرار دادن به صورت علل عرضی و طولی به نتیجه ی اصلی می رسید.

19- بگذارید ذهنتان چندین جنبه از یک موضوع را در شرایط متفاوت بررسی کند.

20- مخلوط کردن مطالب درسی با یکدیگر

21- بازگو کردن درس با جملات عامیانه

22- پیدا کردن سرانجام و سرنوشت مطلب درس

23- هرگز از تحلیل و موشکافی مطالب و مقام مقایسه ی اطلاعات آن با یکدیگر کم کاری نکنید.

24- در هنگام مطالعه نگرش ادبیات محور داشته باشید و با بررسی افعال خاص یک یا چند حالت خاص را در نظر بگیرید. فعل هایی مثل (می تواند)، (نمی تواند)، (ممکن است)، (ممکن نیست)، (می توان گفت)، (نمی توان گفت) و... این عبارات  در جمله می توانند باعث تغییر در کلیت جمله شوند. در این حالت شما باید بر همه ی جنبه ها و شرایطی که مطلب مورد نظر در پی آن است، اشراف پیدا کنید تا بتوانید در زمانی اندک آن شرایط را در نظر بگیرید. نکته ی قابل تأمل این است که وقتی چنین فعل هایی در جمله استفاده می شوند، یعنی در آن حالت خاص امکان وقوع آن وجود دارد یا خیر.

25- گاهی اوقات تفاوت ها و شباهت ها بین موضوع ها مطرح می شود.

26- استفاده از تعابیر عامیانه درباره ی مطالبی که خوانده اید.

27- تقسیم بنی مطالب و اولویت بندی آنها.

28- کمک گرفتن از تصاویر کتاب.

29- تصاویر مرتبط را در کنار هم قرار دهید.

30- به تصاویر کتاب بیشتر دقتی کنید. بدانید که کدام نقطه ی شکل به چه چیزی اشاره دارد.

31- جایگاه هر قسمت را در تصویر مشخص کنید.

32- اکنون باید هم زمان دیدی ترکیبی و جزء نگر در مورد تصاویر و مطالب داشته باشید و جایگاه هر مطلب را به طور دقیق بدانید و اجزاء هر مطلب را به ترتیب پیوستگی در نظر بگیرید.

33- بگذارید رازی را برایتان بگویم. دید مفهوم گرا (مقایسه ای) به موضوعات درس داشته باشید. در واقع سعی کنید همه ی چیزهای مرتبط با یکدیگر را در نظر بگیرید و از طرف دیگر نسبت به این موارد دید مقایسه ای داشته باشید.

34- گاهی چندین مفهوم با یکدیگر ترکیب شده اند. مفاهیمی که شاید در نگاه اول با یکدیگر ارتباط چندانی ندارند.

35- جایگاه و عملکرد هر جزء از مطلب را کشف کنید. بنابراین به مفاهیم و عمق هر موضوع توجه کنید و جایگاه هر کدام را به درستی شناسایی کنید.

36- تسلط بر پیوستگی مطالب و مفاهیم آن در شکل و قالب خاص و ترکیب کردن آنها با یکدیگر اهمیت دارد.

37- سعی کنید همه ی مطالب مرتبط را به ترتیب در ذهن مرور کنید.

38- جمع آوری همه ی نکات و موضوعات مرتبط در کنار یکدیگر.

39- تقسیم بندی کتاب به موضوعات مختلف

40- کنار هم قرار دادن مطالب به صورتی که قابل فهم باشد.

روش خواندن درس:

تقریبا اکثر دانش آموزان نحوی مطالعه ی درس را نمی دانند. از طرف دیگر در بسیاری از موارد، شیوه ی مطالعه ی دانش آموزان شبیه به هم است و یا حداقل اصول کلی شیوه ی مطالعه و مرور درس یکسان است.

در مقام یک مشاور می گویم که شیوه ی مطالعه ی سنتی اگر چه
می تواند مفید باشد، ولی وقت گیر و شاید نتوانید نتیجه ی مورد نظر را کسب کنید. باید شیوه ای بسیار خاص و البته قابلیت انطباق با درک مطلب داشته باشد.

هنگامیکه برای اولین بار می خواهید یک فصل از کتابی را مطالعه کنید، بهتر است:

1- برای کی بار کل فصل را روزنامه وار نگاه کنید. در این مرحله فهمیدن مطالب چندان اهمیت ندارد. همین که بفهمید موضوع در مورد چی است و یک دسته بندی اولیه در ذهنتان ایجاد کنید، کافی است.

در این حالت تیترهای مختلف آن فصل را خوب بررسی و در ذهنتان اسکن کنید که متن زیر این تیتر چه چیزی می گوید و در مورد چه چیزی توضیح داده است. همچنین تصاویری که در زیر آن تیترها قرار دارند را در ذهنتان کنار هم قرار دهید. فایده ی این کار این است که بعدا اگر سئوالی از آن صفحه مطرح شود، سریعا تصاویر موضوع در ذهن شما نقش می بندد و احتمالا ذهن شما زیاد خسته نمی شود.

2- در این مرحله آن فصل را مجددا مطالعه کنید و با یک مداد و یا ماژیک های لایت زیر موارد خاص و نکات مهم خط بکشید. به همین ترتیب جملات با درجه ی اهمیت متوسط و یا کم اهمیت تر را با رنگ دیگری نشان دهید. سعی کنید تصاویری که در کنار متن ها است را بیشتر بفهمید.

3- در نوبت سوم که آن فصل را می خوانید، باید به موارد قبلی که مشخص کرده اید، توجه بیشتری کنید. در این مرحله سعی کنید مطالب همان فصل را در یک دفتر مخصوص دسته بندی کنید. می توانید نمودارد درختی از مطالب تهیه کنید.

4- در این مرحله مطالب موجود در آن فصل را با هم ترکیب کنید. ممکن است برخی نکات فقط از شکل ها استنباط گردند.

5- در این مرحله تمام مطالب را به صورت پیوسته و البته با دیدی ترکیبی (مفهوم گرا) بررسی کنید.

6- در این مرحله فقط با نگاه کردن به کلمات کلیدی، مطالب را یادآوری کنید. هر موضوعی که با هم ارتباط دارد در کنار هم قرار دهید. حالا می توانید مطالب را دسته بندی و خلاصه نویسی کنید.

نکته: اصلا نگران نباشید و دید وسواس گونه به درس نداشته باشید. در هر مرحله از خواندن مطلب واضح تر و روشن تر می شود. به یک نقاش دقت کنید که ابتدا با خطوط کم رنگ و نازک، طرح خود را
می کشد و بعد از آن در مرحله ی بعد روی خطط را پر رنگ می کند و در مرحله ی بعد رنگ های مختلف را بکار می گیرد و سر جای خودش قرار می دهد و در مرحله ی بعد سایه ها را می گذارد و در مرحله ی بعد خطوط و سایه های ظریف را اجرا می کند و در نهایت تابلوی کاملی را ارائه می دهد.

چگونه خلاصه برداری کنیم؟

خلاصه برداری به دانش آموز کمک می کند که نکات اصلی و اساسی را تشخیص دهد و در موقع خواندن مطالب درسی علاوه بر تسلط بر اندیشه ی اصلی به عبارت بهتر (مفهوم مطلب) بر بسیاری از جزئیات نیز احاطه پیدا کند.

هنگامیکه خلاصه برداری می کنید به تدریج مطالب مطالعه شده را
دسته بندی و سازماندهی می کنید. این کار در بهتر فهمیدن مطلب به شما کمک می کند. اما ابتدا باید بدانید که چه چیزی را می خواهید دسته بندی و خلاصه کنید. به عبارت دیگر مفهوم اصلی و جان کلام را از متن به دست آورید و سپس به تدریج مطالب فرعی را به آن اضافه کنید. با این روش حتی می توانید بر اساس یک طرح شخصی به مطالب کتاب نظم جدیدی بدهید. توجه کنید که مطالب مثل یک داستان، راحت تر به خاطر سپرده می شود و سریع تر به یاد می آیند.

در نظر داشته باشید که یکی از اهداف اصلی خلاصه برداری، کوتاه شدن زمان اختصاص داده شده، برای مرور مطالب درسی است.