نکته های کلیدی برای معلمان

 

به نام خدا

نکته های کلیدی برای معلمان

نویسنده: عبدالله یزدانی

شابک                         : 70000ریال3–95–6432-600–978

شماره کتابشناسی ملی       : 4274053

عنوان و نام پدید آور         : نکته های کلیدی برای معلمان  / نویسنده، عبدالله  یزدانی.

مشخصات نشر               : ورامین: دوقلوها، 1395.

مشخصات ظاهری           : 78 ص. 5 /21 * 5/14س م .

موضوع                      : معلمان – روابط با شاگردان

موضوع                      : Teacher – student relationships

موضوع                      : معلمان – اثر بخشی

موضوع                      : teacher effectiveness

رده بندی دیویی              : 467/297

رده بندی کنگره              : 1395 7 ن  4ی 1033 LB

سر شناسه                     : یزدانی، عبدالله، 1353-

وضعیت فهرست نویسی    : فیپا

ناشر: دوقلوها

نویسنده: عبدالله یزدانی

چاپ اول: 1395

شمارگان: 1000

شابک: 3- 95- 6432- 600 - 978

قیمت : 7000 تومان

همه ی حقوق محفوظ است

مقدمه........................................................................7

تربیت دانش آموزان......................................................9

ویژگی معلم خوب........................................................9

ایده هایی که به دانش آموزان می دهیم..............................10

وظایف معلم نسبت به شاگرد..........................................10

مفهوم آموزش.............................................................14

مفهوم پرورش............................................................14

بررسی رابطه ی بین آموزش و پرورش...........................14

مفهوم تعلیم................................................................15

مفهوم تربیت..............................................................15

مقایسه ی تعلیم و تربیت بر اساس بینش انسانی....................16

نمونه هایی از رفتارهای مطلوب.....................................17

دوری از طعنه و تمسخر...............................................17

اصل ابتکار و خلاقیت..................................................18

بازی های نمایشی.......................................................18

کتابخوانی.................................................................18

بی احترامی، توهین، تحقیر...........................................19

فضایی محترمانه.......................................................19

با اشتباهات گروکشی نکنید..........................................19

اشتباه را با سرکوفت یکی نکنید....................................20

توبیخ نکنید..............................................................20

با محبت نگاه کنید.....................................................20

فعالانه به شاگرتان گوش دهید......................................21

حالات عاطفی شاگردتان را بشناسید..............................21

توهین نکنید............................................................22

عیب جویی و سرزنش کردن، ممنوع............................22

داد زدن ممنوع.......................................................23

استفاده از زور ممنوع..............................................23

احساسات خود را ابراز کنید.......................................23

احترام بگذارید........................................................24

چند ایده ی خوب برای رضایت شاگردان.......................24

دانش آموز را هر طور شده تغییر دهیم !؟......................27

به دانش آموزان انگیزه بدهید......................................28

به تفاوت های شاگردان احترام بگذارید.........................28

از مقایسه کردن شاگردان بپرهیزید..............................29

مثبت باشید............................................................29

با احترام رفتار کنید.................................................29

زمان بندی کنید......................................................29

انتقاد بی مورد نکنید................................................29

طرز بیان.............................................................30

توجه به سرشت دانش آموز.......................................31

اکنون درس فیزیک را به صورت منطق ریاضی بررسی می کنیم..............34

لطفا متوجه باشید....................................................36

مشارکت در کارها..................................................37

در حضور دانش آموزان مراقب صحبت ها و رفتارتان باشید....................37

از گفتن کلمات شخصیت شکن اجتناب کنید....................38

نحوه گفتگو با دانش آموز..........................................39

چگونه دانش آموزان را راهنمایی کنید..........................40

علاقه به مدرسه......................................................41

تهدید آری یا خیر؟...................................................42

ریشه ی بزهکاری ها کجاست؟...................................43

وسیله را جانشین هدف نکنید......................................45

استعدادهای دانش آموزان را بشناسیم............................46

نحوه ی فکر کردن دانش آموز....................................46

سخنان معلم............................................................47

دنیای گسترده ی ذهن دانش آموز.................................47

شناخت مفهوم کلمات درسی مهمتر از شناخت مفهوم جمله ها............48

وقتی عصبانی هستید، باید چکار کنید............................49

راز آرامش دانش آموز..............................................50

ایجاد عادات خوب....................................................52

نرمش و منطق درست...............................................52

انتظار احترام..........................................................53

تأثیر معلم در چگونگی تشکیل سرشت دانش آموز.............54

رفتار معلم در قبال دانش آموز......................................55

نگاه دانش آموز.........................................................55

تأثیر معلم در رشد دانش آموز.......................................56

چگونه اقتدار معلم از بین می رود..................................56

به رشد خلق و خوی دانش آموز کمک کنید.......................57

اختلاف با دانش آموز..................................................57

رفع اشکالات............................................................57

احساس عدم امنیت......................................................58

عدم اعتماد................................................................58

دشمنی و کینه توزی....................................................58

آیا دانش آموز مجرم است؟............................................59

کتک.......................................................................60

حال چه باید کرد؟.......................................................60

رسالت معلم...............................................................62

اقتدار.......................................................................64

لحن معلم...................................................................65

اذیت های دانش آموز دبستانی بد ذاتی نیست.......................65

چرا دانش آموز اذیت می کند..........................................66

ناکامی......................................................................66

چگونه با اذیت دانش آموزان مبارزه کنید؟..........................67

با دانش آموز خطاکار جدی باشید.....................................68

معلم باید این مسائل را با دانش آموز خود رعایت کند............68

موقع آموزش به دانش آموز مراقب رفتارتان باشید...............68

معلم و دانش آموز.......................................................69

بد خطی دانش آموزان..................................................69

آموزش ریتم خواندن...................................................70

توجه کردن به جزئیات مسأله........................................71

دانش آموزان را تشویق کنید و آنها را مدام مورد سرزنش قرار ندهید..............71

نکته هایی درباره ی دانش آموزان..................................71

توانایی های فردی هر دانش آموز...................................72

نقاشی کردن..............................................................73

استفاده از کامپیوتر......................................................73

خواندن.....................................................................73

راه های افزایش هوش................................................. 73

علاقه مند کردن دانش آموز به کتاب خواندن......................75

یک کلمه و مفاهیم بسیار...............................................76

الهام گرفتن از داستان های قرآن و داستان های بزرگان........76

توصیف هوش...........................................................76

اینگونه حرف ها را به دانش آموزان بگویید......................76

به نحوه ی نگارش و خواندن هر مطلب توجه کنید..............77

معلم بدون خلاقیت یعنی کلاس بی سرد و بی روح..............77

اولویت موفقیت جامعه است..........................................77

 

مقدمه

تربیت و برخورد با دانش آموز، بر خلاف آنچه گمان می رود، کار ساده ای نیست، بلکه بسیار پیچیده و حساس است و هزار نکته ی باریکتر از مو دارد. از جمله خطاهای برخورد با کم سال ها این است که آنها را دست کم می گیریم و خود را کامل می دانیم و به دلیل اینکه ما بزرگتر هستیم و دانش آموزان کوچکتر، آنها باید بی چون و چرا آنچه ما می گوییم بپذیرند. تربیت درست نیاز به راه و روش درست دارد. به قول معروف تربیت درست مستلزم جدی ترین، ساده ترین و صمیمانه ترین روش هاست. این سه خصلت باید در امر آموزش واقعی ما باشد.

هر معلم ناگزیر است که دانش آموز خود رابشناسد و راه رفتار با او را بداند. از طرفی شناخت خصوصیات روحی و جسمی دانش آموز به معلم این امکان را می دهد که درست در مواقع بحرانی به یاری آنها بشتابد و به موقع و درست آنها را راهنمایی کند و به او بیاموزد که چگونه با بحران ها روبرو شود و نیرو و انرژی خود را در مسیر درستی به کار اندازد. این مستلزم آن است که خصوصیات ذهن
دانش آموز را بشناسید و بدانید در هر دوره از مراحل سنی چگونه با کودکان و نوجوانان رفتار کنید و چگونه وسایل رشد فکری و جسمی آنان را فراهم آورید.

سعی کنید رفتارتان با دانش آموز به نحوی نباشد که احساساتش را جریحه دار، روحشان آزرده و قلبشان پرکینه شود. زیرا باید فضائل انسانی را به دانش آموز بیاموزید و صفات بد را از آنها دور کنید.

تربیت دانش آموزان:

دانش آموزان را باید طوری تربیت کرد که مظهر تصمیم و نمونه ی اراده ی کامل باشند و استقلال روحی داشته باشند. با مغز دیگران فکر نکنند، به فکر کردن عادت کنند و دنبال کردن یک فکر را یاد بگیرند. زیرا اکثرا عادت دارند فکر خود را بدون مطالعه و مشورت رها کنند و به هرزه گردی ذهنی بپردازند. بنابراین هدف درست فکر کردن و تمام جوانب را در نظر گرفتن و سپس انجام دادن است.

دانش آموزان باید قادر باشند خود را از تخیلات درهم و مزاحم دور کنند و با زیاده روی ها نیروی خود را تحلیل ندهند.

دانش آموزان باید تلاش کنند، عاطفه و احساس را در کنار تعقل و عقل گرایی به واقعیت نزدیک کنند. هدایت سر رشته ی کلاف اندیشه،
کار ظریفی است. زندگی آنها باید طوری پر شود که هر از گاهی درباره ی خود قضاوت کنند و بر نقائص خود آگاهی یابند، خود را فریب ندهند و نسبت به خود منصف و صادق باشند و استعدادهای خود را رشد دهند.

ویژگی معلم خوب:

معلم خوب باید فردی انسان دوست باشد و رفتار منطبق با موازین انسانی داشته باشد. هیچ چیز مخرب تر از آن نیست که رفتارتان فاقد احساس و عاطفه باشد و یا با سختگیریهای بیجا و رفتار ناشایست و عاری از مهر و عطوفت او را رنج دهید. در چنین صورتی بدبینی و انزجار در اعماق قلب او ریشه می دواند و هر زمان که امکان ظهور پیدا کند به صورت ناراحتی های روحی و روانی نشان داده می شود.

چنین دانش آموزانی با روحیه ی سرکشی و قانون گریز و بی اعتقاد به همه چیز بار می آیند و سرتاسر وجودشان را عقده های روحی پر می کند و نشاط و شادابی از چشمانشان زدوده می شود. اینان افرادی منزوی، عبوس و بدخلق بار می آیند و گاهی هم شخصیتی به کلی در هم و شکسته پیدا می کنند و یا تبدیل به انسانی بی اراده و بی هدف
می شوند.

نباید با دانش آموزان طوری رفتار کنید تا نسبت به سخنان شما
بی تفاوت باشند. در این صورت آنها به همه چیز و همه کس سوء ظن پیدا می کنند و بدبینی بیمارگونه ای در روح آنها ریشه می کند.

بنابراین محبت راستین و راهنمایی های درست و مهر آمیز و دور از بغض و کینه از طرف معلم و مربی مؤثر و گرانقدر است و مانع از آن می شود که شور و هیجان و انگیزه در آنها به سردی گراید و بدخویی در آنها ریشه کند.

به دانش آموزان محبت واقعی را نشان دهید تا آنها نیز نسبت به شما صمیمانه و بی ریا محبت داشته باشند. بنابراین اراده و شادابی و روح جستجوگری دانش آموز نباید با توهین و تهدید و کتک سرکوب شود. اگر معلم راه و روش درستی داشته باشد، کم کم علاقه و اعتماد
دانش آموز جلب خواهد شد.

ایده هایی که به دانش آموزان می دهیم:

هنگامیکه صبح از خواب بیدار شدید و وقت نداشتید، برای خوردن صبحانه چه کار می کنید؟

وظایف معلم نسبت به شاگرد:

1- نخستین آداب و آئین مربوط به معلم خلوص نیت (اخلاص و پاکسازی نیت) است. باید معلم در مسیر تعلیم و تعلم در جهت الهی و انسانی گام بردارد. بر همین اساس اعمال و رفتار معلم الگو و سرمشق دانش آموز قرار می گیرد.

2- راه و رسم بزرگان و طالبان علم را به دانش آموز بیاموزد

3- با طبقه بندی کردن مطالب، موجبات استفاده از عقل و خرد را برای دانش آموز فراهم کند.

4- قبل از فهم درس، شناخت جزئیات ضروری است

5- اهمیت و ارزش هر جزء درس را به دانش آموز گوش زد کند

6- رده بندی اجزاء درس (روش نبردبانی/ پله ای) به فهم بهتر درس کمک می کند.

7- برخورداری از جهت یابی صحیح در فهم درس (ارتباط اجزاء درس با یکدیگر)

8- حُسن خلق و فروتنی و کوشش در تکمیل اخلاق در دانش آموز

9- معلم نباید در هنگام پرسش از شاگرد با طعنه زدن باعث تحقیر دانش آموز شود و عجز ناتوانی شاگرد را به رُخش بکشد

10- آمادگی قبلی معلم و شاگرد برای درس الزامی است

11- رعایت نظافت و پاکیزگی و آراستگی ظاهر

12- داشتن حُسن خلق و فروتنی

13- دریغ نورزیدن از تعلیم علم

نکته: استدالال کردن= خوب دیدن + خوب شنیدن + فکر کردن

14- کوشش در بذل توجه به دانش آموزان

15- نباید میان کردار و گفتار و رفتار معلم تفاوت و دوگانگی باشد. مثلا معلم نباید درباره ی ادب و احترام صحبت کند و خودش به شاگردان توهین کند.

16- معلم بین دانش آموزان با حق و عدالت رفتار کند

17- فراهم آوردن مقامات علمی برای دانش آموز در سایه ی ایمان

18- ایجاد شوق و دلبستگی به علم و دانش در شاگردان

19- گرامی ترین فرد در پیشگاه معلم همنیشینش (دانش آموزان) است

20- عامل لطف و محبت مؤثرترین عامل تعلیم و تربیت است

برای اینکه پیامبر (ص) بجای توبیخ و درشتخویی با (عرب بادیه نشین) از در لطف و دلسوزی وارد شد و از راه محبت، این مرد صحرا گرد را متوجه ی زشتی و نادرستی رفتارش کرد.

21- فروتنی و نرمش معلم نسبت به شاگردان

خداوند در قرآن کریم به پیامبر (ص) می فرماید:

و اخفض جناحک لمن اتبعک من المؤمنین

و بال مهر و فروتنی خود را برای هر کس از مؤمنان که پیرویت کرده اند فرود آر

آیه 215 – شعرا

رسول خدا (ص) فرموده اند:

خداوند متعال به من وحی نمود که به شما اعلام کنم تا تواضع و فروتنی را پیشه ی خود سازید.

همچنین پیامبر (ص) فرموده اند:

هیچ صدقه و انفاق مالی، از مال و ثروت انسانی نمی کاهد، خداوند متعال – به خاطر عفو و گذشت افراد – بر عزت و سرفرازی آنان
می افزاید، و هر فردی که تواضع و فروتنی را پیشه ی خود سازد، در ظل مراحم پروردگار از مقام والا و شخصیتی ارجمند (مقبول) برخوردار می گردد.

در حدیثی از پیامبر (ص) آمده است که فرموده اند:

معلم و آموزگار باشید (و درس شما زمزمه ی محبت باشد) در تعلیم خود، سختگیر نباشید، زیرا معلم و آموزگار، از انسان سخت گیر بهتر و با ارزش تر است.

و نیز فرمودند:

نسبت به کسی که به وی علم می آموزید و یا از او، عمل را فرا
می گیرید نرم و ملایم باشید. علاوه بر این میان معلم و شاگرد حقوق متقابل دیگری از قبیل؛ حق مصاحبت، دوستی های راستین و عاری از هر شائبه ی کینه توزی و امثال آنها وجود نداشته باشد که این حقوق و معیارها می تواند رابطه ی معلم و شاگردانش را به طرز جالب و دلنشینی سازمان بخشد. یادتان باشد، شاگردانی که همواره در معیت معلم بسر می برند، به منزله ی فرزندان او هستند. با توجه به اینکه میان شاگرد و معلم  ملاطفت و همبستگی جالبی برقرار می شود.

نکته: صرفا با مؤذه کردن و پند و اندرز دادن، شاگرد تغییر چندانی نمی کند، بلکه رفتار معلم تأثیر اصلی را خواهد گذاشت.

(داستان حضرت عیسی (ع) و رفتار ایشان با حواریون و اقدام آن حضرت در شستشوی پای آنان و نیز اخبار دیگری را که نمایانگر روح ملاطفت و نرم خویی و تواضع بزرگان نسبت به زیر دستان است) بنابراین لازم است معلم، خلق و خوی خود را با فروتنی از آنچه بر دیگران ضروری است نسبت به شاگردانش بهبود بخشیده و به هنگام برخورد با آنها رفتار خویش را بر اساس حُسن خلق و سلوک و لطف و محبت تنظیم کند.

شایسته و به جا است که تمام شاگردان را با نام و فامیلی و روی هم رفته با محبوب ترین نام ها و القاب، مورد خطاب قرار دهد و به
گونه ای از آنها یاد کند که حرکت شخصیت و وقاتر و ارزش مقام و منزلت آنان از گزند تحقیر و توهین ایمن باشد.

بدیهی است که رعایت احترام و بزرگداشت شخصیت دیگران – از طریق خطاب به نام های محبوب آنان – لازم و ضروری است. لذا معلم در این اصل نسبت به شاگرد از پیامبر(ص) و انبیاء و اولیاء خدا سرمشق بگیرد.

22- احوال پرسی با دانش آموزان:

برای مثال اگر دانش آموزی در کلاس درس به هر دلیلی حضور نیافت و غیب او غیر عادی به نظر می رسید، باید از احوال او و علت غیبت او پرس و جو کند. اگر از پرس و جوی خود، نتیجه ای نگرفت و نتوانست راجع به او خبری بدست آورد باید کسی را برای اطلاع از احوال وی به خانه و محل سکونت او بفرستد و یا شخصا به منزل او برود که البته این کار دارای فضیلت بیشتری است. چنانچه رسول اکرم (ص) با اصحاب و یاران خود همینگونه عمل می کرد. بنابراین معلم باید به وظیفه ی اخلاقی خود عمل کند.

23- اطلاع از نام و مشخصات شاگرد

24- پرسش و پاسخ باید در خور استعداد شاگرد باشد

25- کوشش در تفهیم مطالب و رعایت استعداد شاگرد

26- بیان مسأله به صورت واضح و روشن (بررسی جزئیات و تعلقات)

27- یادآوری فرمول و قاعده ی کلی فهم درس

28- ایجاد انگیزه (کنکاشگری) به دانش آموزان برای بررسی درس جدید

29- طرح سئوالات مختلف نسبت به درس جدید (نگاه کردن از زوایای مختلف نسبت به درس)

30- احترام به شخصیت دانش آموز

31- رعایت مساوات در توجه و محبت به شاگردان (حتی در نگاه کردن)

32- توجه بیشتر به دانش آموزان ضعیف تر*

33- رعایت استعداد و تفاوت های هوشی شاگردان

34- تعاون و همکاری بین معلم و شاگرد

35- آزمایش هوش دانش آموزان به شیوه های مختلف

36- آموزش آمیخته با نزاکت و ادب

37- توجه معلم به شاگردان، هنگام ورود در کلاس

38- صحبت کوتاه نسبت به درس جدید (قصد و هدف مبحث جدید)

39- متانت و وقار معلم با لبخند (حفظ وقار و شأن معلم / و جدی بودن)

40- طرز نگاه معلم به دانش آموزان (شیوه ی انبیاء و صالحان)

41- احترام به شاگردان و توجه به خصلت های نیکو

42- استفاده از بهترین روش تدریس و تفهیم به شاگردان

43- رعایت ترتیب منطقی بین مفاهیم و اجزاء درس

44- رعایت اعتدال در تدریس

45- اعتدال در صدای معلم در هنگام تدریس (رسا و زیبا)

46- احتیاط در حفظ نظم جلسه

47- ایجاد حس مسئولیت در شاگردان

48- رفق و مدارابا شاگرد و اهتمام به پرسش های او

49- اعتراف به عجز و ناتوانی در مسائلی که به آنها احاطه ندارد

50- تذکر یا چشم پوشی نسبت به لغزش های کوچک و راهنمایی شاگرد

51- اصل عاطفه و محبت در بین دانش آموزان فراموش نشود

مفهوم آموزش:

آموزش در اصل به تمامی اموری گفته می شود که مقدمات و زمینه های لازم را برای انتقال مفاهیم آورد. از همین جاست که بازگو کردن ابهامات در کنار مفاهیم روشن و کاربرد آنها در کنار یکدیگر و رسیدن به مفاهیم مبهم با توجه به ابهامات موجود در مسأله می باشد.

مفهوم پرورش:

پرورش به نتایج حاصله از کلیه ی موضوعات وابسته به یک مسأله که موجب عملکرد نظام یافته ای می شود.

بررسی رابطه ی بین آموزش و پرورش:

با تعاریف فوق، امور آموزشی و پرورشی دو رو از کی مفهوم و دو دلیل (علت و معلول) از کی فعالیت می باشند. یعنی یافتن معانی جداگانه ای (افقی/عمودی) که در کنار یکدیگر هستند و لازم و ملزوم یکدیگر می باشند.

تنها تفاوتی که مفهوم پرورش با مفهوم آموزش دارد، این است که مفهوم آموزش متوجه ی تجربه کردن (مقدمات و شناخت اجزاء) است. در حالی که مفهوم پرورش متوجه ی نتیجه ی رسیدن به نتایج کلی (تکامل تدریجی موضوع) و شناخت مفاهیم خلاقانه در روند تکامل مسأله است. به هر حال مفهوم آموزش و پرورش، مجزا از یکدیگر نیتسند.

با تمام این توضیحات کشف درون مسأله در قالب یک نظام هدفمند و معنادار در جهت تحقق عینی و علمی با اهداف مربوطه (رسیدن به نتیجه و هدف) کمک زیادی می کند. یعنی اجزاء یک مسأله به یکدیگر کمک می کنند تا به نتیجه ی خاصی دست یابند. اما همین اجزاء به تناسب موقعیت خاص در کنار یکدیگر قرار می گیرند.

شناخت ترتیب اجزاء و تفاوت آنها در امور مربوط با خط سیر مشخصی پیش می رود و به تدریج با یکدیگر طوری آمیخته می شوند (شناخت توانایی های هر جزء از مسأله) که نتیجه ی نهایی را بدست آورد.

در واقع مسیر و سیر تکامل هر مسأله با مفهوم ترتیب و ترکیب در کنار یکدیگر قرار می گیرند و هدف خاصی را دنبال می کنند.

نکته: واژه ی آموزش و پرورش علت آمیختگی عجیب و عمیق آنها با یکدیگر، جهت خاصی را دنبال می کند که منجر به اهداف منطقی
می شود.

مفهوم تعلیم:

تعلیم یعنی رساندن شاگرد به مرحله ای که حقیقت موضوع مورد نظر را طوری درک کند که بتواند مفهوم مورد نظر را در ذهن خویش تصورکند

مفهوم تربیت:

تربیت به معنای رشد نمو دادن، پرورش دادن و به اتمام رساندن (نتیجه گیری کردن)، برانگیختن، شکوفا کردن و شناختن عوامل مؤثر و لازم (با توجه به ارتباط اجزاء مسأله) می باشد.

به عبارت دیگر، تربیت به ساختمانی می ماند که تعلیم، آجرها و مصالح (اجزاء) آن را تشکیل می دهد و به ترتیب به فهم چگونگی ساخته شدن این بنا (ترتیب اصولی اجزاء) می باشد.

ترتیب به معنای خط سیری است که نقاط آن را تعلیم تشکیل می دهد و سرانجام مجموعه ای را به وجود می آورد که جریان تربیت است.

مقایسه ی تعلیم و تربیت بر اساس بینش انسانی

تعلیم: به روشنایی رساندن است	تربیت: کشف کردن است
تعلیم: به حکمت رساندن است	تربیت: دانشمند بارآوردن است
تعلیم: عالم کردن است	تربیت: رویه ی پژوهشی و تحقیق درباره ی مسائل
تعلیم: به ادراک رساندن است	تربیت: صاحب تشخیص شدن است
تعلیم: به شعور رساندن است	تربیت: عاقلانه رفتار کردن است
تعلیم: به فهم رساندن یا تفهیم کردن است	تربیت: با فکر بارآمدن است
تعلیم: به مشاهده و شهود رساندن است	تربیت: فهم خوب دیدن است
تعلیم: به فکر واداشتن است	تربیت: بررسی بر اساس جهات مختلف
تعلیم: به معرفت رساندن است	تربیت: کشف و شهود کردن است
تعلیم: به قضاوت درست رساندن است	تربیت: عدالت داشتن است
تعلیم: به استقلال آشنا کردن است	تربیت: مستقل بارآوردن است
تعلیم: تحریک قوه ی ابتکار است	تربیت: مخترع ساختن است
تعلیم: به حقیقت رساندن است	تربیت: عدالت خواه بارآمدن است
تعلیم: به تشخیص رساندن است	تربیت: قدرت تشخیص داشتن است
تعلیم: کشف مطلب است	تربیت: جستجوگر بارآوردن است
تعلیم: به تعمق و تفکر واداشتن است	تربیت: عمیق فکر کردن است
تعلیم: به تعقل و اندیشه واداشتن است	تربیت: عقل و اندیشه داشتن است
تعلیم: به درک رساندن است	تربیت: عاقل بارآوردن است
تعلیم: رسیدن به حقیقت است	تربیت: سلسله مباحث بر اساس شواهد

نمونه هایی از رفتارهای مطلوب

تعاون و همکاری	عدالت و ا نصاف	مهر و محبت	مراقبت از خود
امانتداری	توکل	انفاق و گذشت	دعا و نیایش
دقت	الهام	خویش دوستی	همنشینی با دانشمندان
صلابت	صداقت و راستگویی	خیر خواهی	ایمان و اراده
زیباشناسی و خوش ذوقی	غیرت	انس و الفت با خویشان	رضای پروردگار
عشق و ایثار	متانت و وقار	عزم و اراده	وفای به عهد
اعتماد به نفس	خویشتن داری	نظم و انضباط	اراده انجام کار
فروبرنده ی خشم	نرمی و خشرویی	گزیده گویی	مشورت با دیگران
خلاقیت و ابتکار	سرعت انتقال	رازپوشی و عیب پوشی	مقاومت و صبر
حس حقیقت جویی	جستجوگری و کاوش	شیرین سخنی	فهم مدارا
کلام خوشایند و زیبا	صبر و حوصله	راستی و یکرنگی	عبادت و بندگی
تواضع و فروتنی	حس نوع دوستی	صفا و صمیمیت	پی بردن به ارزش علم
حق طلبی و حق جویی	ثله رحم	اخلاص در عمل	مهربانی با کودکان
دفاع از مظلوم	نیکی به پدر و مادر	نظافت و بهداشت	مردم داری
عفت و پاکدامنی	ولایت	حیا و عفت	بی نیازی و عزت
رعایت حقوق دیگران	امانت داری	حضور قلب	حسن ظن
مؤمن و پارسا	جوانمردی	اطاعت و بندگی	آرامش و اطمینان
قناعت	روحیه ی گذشت	خردمندی و عاقبت اندیشی	هنر و فرهنگ
معرفت	تلاش و پشتکار	نرم خویی و رأفت	علم و دانایی
ایثار و گذشت	حفظ ارزش های اخلاقی	عبادت و بندگی	سخاوت
ترحم	ایمان و پاکدامنی	توبه و طلب آمرزش	عفو و بخشش

نکته: ظهور و بروز این رفتارها در شاگرد، وظیفه ی آموزگار است. از آنجا که این رفتارها با پرورش نیروی عقلی، قلبی، ارادی، جسمی، غریزی و ذهنی ارتباط کاملی دارد. در نتیجه بروز رفتارهای پنج گانه در فعالیت های پرورشی و تربیتی گنجانده شده است.

دوری از طعنه و تمسخر:

معلم باید از تنبیه، تمسخر و طعنه زدن به شدت دوری کند. همچنین
از هر گونه خود محوری پرهیز کند و به هیچ وجه نباید با رفتارش دانش آموزان را نادان جلوه دهد. بلکه باید به ایشان شخصیت داده و هر پاسخ ناقص دانش آموز را بعد از اصلاح به عنوان پاسخ آنها تلقی کند و از طعنه زدن خودداری کند و بدین وسیله موجبات تشویق آنها را فراهم کند. یادتان باشد تربیت به تشویق های پرخرج و بی مایه و یا تنبیه های پرآزار و بی محتوی نیاز ندارد.

اصل ابتکار و خلاقیت:

برخی از معلمان ریاضی، نه تنها دانش آموزان را به یافتن
راه حل های جدید تشویق نمی کنند، بلکه اجازه نمی دهند دانش آموزی که راه حل جدیدی را که با اتکا به قدرت و درک خود کسب کرده است به معلم و کلاس ارائه دهد، بلکه به جای تشویق می گویند:
وقت نداریم!!! فقط از همین طریق که گفته ام حل کنید.

این معلم، اصل مهم در تعلیم ریاضی را فراموش کرده است و یا اینکه نمی داند همه ی این زحمات و تلاش ها صرفا به خاطر این است که دانش آموز به استقلال فکری برسد و دارای ذهنی توانا و خلاق شود و نمی داند که نشانه ی استقلال فکری، همین ابتکار در پیدا کردن
راه حل های جدید است.

ماجرا وقتی اسفناک می شود که شاگرد از معلم تقاضا می کند
در خارج از کلاس به راه حل او توجه کند و معلم از کنار موضوع
بی اعتنا می گذرد.

بازی های نمایشی:

مسلم است که بسیاری از مفاهیم در قالب کلمات نمی گنجند و آموزش آنها نیز با درج در صفحات کتاب (دوستی، ایثار، گذشت و...) قابل تحقق نیست که باید با ابزار هنر و در قالب نمایش به شکل استادانه ای طراحی و عرضه شود.

کتابخوانی:

کتابخوانی و ایجاد عادت به مطالعه، از اصلی ترین اهداف آموزش در تمامی رشته های علوم است.

آموزش مفاهیم اخلاقی، تنها در قالب زنگ اخلاق، غیرقابل تحقق است. اساسا آموزش بسیاری از آرمان های تربیتی و اجتماعی در قالب سرود امکان پذیر است.

بی احترامی، توهین، تحقیر:

بی احترامی، توهین، تحقیر، زیرسؤال بردن و همه ی رفتارهایی از این دست، نه تنها رابطه ی بین معلم و شاگرد را متزلزل می کند، بلکه معمولا در روابط آینده ی دانش آموز با دیگران آثار غیر قابل جبران برجای می گذارد.

اگر دانش آموز پاسخ و واکنشی نشان نمی دهد و ناراحتی و خشم خود را در دراز مدت فرو بخورد، نه تنها شاهد بیماری های مختلف جسمی و روانی در او خواهیم بود، بلکه به تدریج عشق و محبت او نیز
تحت الشعاع خشم و احساس ناامنی او قرار خواهد گرفت و در صدد انتقام از افراد دیگر است و جز گلی پژمرده از وجود او باقی نخواهد ماند.

فضایی محترمانه:

هنگام عنوان کردن اشتباهات شاگرد، ملایمت رفتاری و گفتاری را فراموش نکنید. سر او داد نکشید. با توهین یا کلمات نامناسب اشتباهش را یادآور نشوید. تنها گفتن این جمله که " چرا این کار را کردی " درست نیست و ممکن است زمینه ی لجبازی و یا بدتر از آن زمینه ی الگوبرداری شاگرد از این نوع برخورد را یاد بگیرید و او نیز با دیگران همین رفتار را نشان دهد.

ابتدا علت ناراحتی تان را عنوان کنید و بعد رفتار درست را بازگو کنید. اگر دانش آموز پی به اشتباهش برد لازم نیست ادامه دهید و موضوع را پست سر هم تکرار نکنید.

وقتی اشتباهی عنوان شد، به دانش آموز فرصت دهید و اگر اشتباه دیگری انجام داد، اشتباه قبلی را پیش نکشید، بلکه با لحن و بیان مناسب مسیر درست را نشان دهید. اما در مواقع لازم محروم کردن را فراموش نکنید.

با اشتباهات گروکشی نکنید:

متأسفانه وقتی اشتباه دانش آموز را به رویش بیاورید و آن را فراموش نمی کنید و نمی بخشید، جایی دوباره خودش را نشان می دهد. به عنوان مثال اگر دانش آموز چند روز قبل اشتباهی کرده و اکنون اشتباه دیگری را مرتکب شده، آن را مقابله به مثل با اشتباه قبلی اش عنوان نکنید. بنابراین راجع به همان اشتباه جدید با او گفتگو کنید و مانع ایجاد حس انتقام شوید. یادتان باشد هر گیاه نیاز به یک نوع مراقبت دارد.

اشتباه را با سرکوفت یکی نکنید:

متأسفانه لحن و روش معلم می تواند هر چیزی را وارونه کند. گاهی تنها با بالا بردن صدا هنگام ادای جمله و... منظور سخن معلم گم یا وارونه می شود. اگر می خواهید دانش آموز را متوجه ی اشتباهی که مرتکب شده کنید، آن را به شکل بد منتقل نکنید، سرکوفت نزنید و لحن تحقیر کننده در پیش نگیرید. ضمن آنکه باید فرصت پاسخگویی به شاگرد هم بدهید و مانند نصایح والدین به کودکان، بحث را یک طرفه جلو نبرید. شاید این شکل صحبت در نظر شاگرد، استبداد و روحیه ی ناسالم را تداعی کند.

توبیخ نکنید:

اگر قصد دارید به شاگردتان بگویید کارش اشتباه است در وهله ی اول لحن مناسبی را انتخاب کنید. هرگز از هر اشتباهی برای فریاد کشیدن سر دانش آموز و چشم غره رفتن و رابطه ای شبیه دعوا استفاده نکنید. (دانش آموز هم همین رفتار را با دیگران انجام می دهد) شما باید اشتباه را و علت اینکه چرا اشتباه است به شاگرد توضیح و تشریح کند. قرار نیست او را وارد جلسه ی محاکمه ی کوبندده ای کنید. اطلاع رسانی مرحله ی اول کار است. به شاگردتان بگویید کارش اشتباه است و چه تأثیری در زندگی اش خواهد گذاشت. سپس دوستانه و با مهربانی از او بخواهید که در رفتارش تجدید نظر کند.

با محبت نگاه کنید:

هیچ چیزی نمی تواند بیش از یک انتقاد منفی از شاگرد بر رابطه ی معلم و شاگرد تأثیر بد داشته باشد. پس در اکثر مواقع شاگرد خود را سرزنش نکنید. ارتباط صحیح به تعاملات مثبت بستگی دارد که همانا با محبت نگاه کردن است. نقدهای منفی و آزار دهنده و غرزدن ها را فراموش کنید. هنگامیکه نق می زنید و با لحن بد با دانش آموز صحبت می کنید، این حرکات رابطه ی معلم و شاگرد را تضعیف می کند. پژوهشگران حتی معتقدند که اگر هنگام مکالمه یکی از طرفین به حرف دیگری اهمیت ندهد و به او نگاه نکند و چشم از او بردارد،
می توان تمامی این نشانه ها را از دلایل اصلی ارتباط غلط به حساب آورد.

مواظب انتقاد کردن از شاگردتان باشید. حتی به حرف زدن و حرکات احمقانه ی شاگرد عکس العمل نشان ندهید. یادتان باشد که شما
می خواهید بیماری را درمان کنید. به جای این کار به نقاط مثبت شاگرد گوش زد کنید و تعریف و نقد مثبت فرصت بیشتری برای تغییر شاگرد ایجاد می کند. اگر قصد دارید شاگردتان تغییر کند، با جملات مثبت و تکیه بر نکات و توانایی های مثبت او آغاز کنید.

فعالانه به شاگرتان گوش دهید:

گوش دادن معلم به صحبت های شاگرد، حس مهم بودن و اعتماد به نفس را در او ایجاد می کند. صادق باشید ولی هر آنچه به ذهنتان
می رسد، نگویید. به چشمان او نگاه کنید و به دقت و سخاوتمندانه به حرف های او گوش دهید. وقتی در مورد شاگردتان سخاوتمندانه رفتار کنید. احساس خوبی در او ایجاد می شود و شاگرد در صدد تغییر خود برخواهد آمد.

نکته: هنگامیکه سرحال نیستید با شاگرد خود گفتگو نکنید. یادتان باشد ارتباط خوب پایه و اساس یک رابطه ی خوب است.

حالات عاطفی شاگردتان را بشناسید:

هر یک از دانش آموزان در برقراری ارتباط، شیوه ی منحصر به فرد خود را دارند ممکن است واکنش های هر کدام با یکدیگر متفاوت باشد. سعی کنید حالات گوناگون دانش آموزان را خوب بشناسید و در عین حال حالات خود را به او بشناسانید و همچنین به حالات خود نیز توجه داشته باشید. گاه ممکن است حالات بدن و چهره ی معلم با آن چیزی که به زبان می آورد متفاوت باشد. این تعارض از چشم شاگرد (طرف مقابل) دور نمی ماند.

افکار و انتظارات خود را برای شاگرد توضیح دهید. شفاف بودن در این رابطه می تواند بسیاری از مشکلات را حل کند. یادتان باشد در ورزش، قواعد متعددی وجود دارد که بازیکن را با روش های مختلف جریمه می کند. در واقع به صورت ضمنی به او می فهماند که انجام هر عکس العمل بدی چه نتیجه ای را به همراه خواهد داشت. یعنی داور بدون قصد و نیت بد و بدون توهین و بدون اینکه شخصیت ورزشکار را زیر سؤال برد از کارت (زرد/ قرمز) استفاده می کند و در مواقع بحرانی برای ورزشکار ممنوعیت در مسابقات را به همراه خواهد داشت.

توهین نکنید:

هنگام گفتگو به هیچ عنوان به دانش آموز توهین نکنید و او را با الفاض زننده صدا نکنید. توهین به دانش آموز و استفاده از الفاظ نامناسب به شخصیت انسانی او لطمه وارد می کند. وقتی معلم عمدا به شاگرد توهین کند و شخصیت او را زیر سؤال ببرد. در واقع به صورت ضمنی به او می فهماند که او در کنار شما امنیت ندارد و شما هر گاه که بخواهید و به هر طریق ممکن کاری می کندی که نتیجه به نفع خودتان تغییر ند.

نکته: اگر دانش آموزی تکلیفش را انجام نداده بود و یا اینکه گفت: انجام داده ام، اما فراموش کردم به مدرسه بیاورم. به او توهین نکنید: خیلی آرام و با لبخند به او بگویید: اشکالی ندارد. بیا پای تخته و چند تمرین حل کن، ببینم مهارت حل مسائل را داری یا خیر. در این صورت دانش آموزی که می خواهد تکلیف انجام ندهد، روزهای دیگر تکالیفش را انجام می دهد و....

عیب جویی و سرزنش کردن، ممنوع:

سرزنش کردن دانش آموز بی فایده است. زیرا ملامت کردن مانع پیدا کردن راه حل مناسبی برای حل مشکل می شود. با سرزنش طرف مقابل، او  در پی دفاع از خود بر می آید و این امر به تشدید رفتار غلط کمک می کند. در چنین موقعیتی عاقلانه و آگاهانه تصمیم بگیرید. فراموش نکنید که رابطه ی شما با دانش آموز از هر چیزی مهمتر است و نباید آن را با قضاوت عجولانه و سرزنش کردن وی خراب کنید. حُسن نیت خود را به شاگرد نشان دهید و زمینه را در جهت حل مشکل پیدا کنید.

داد زدن ممنوع:

داد و فریاد کردن فقط شرایط را بحرانی تر و مشکلات را بیشتر
می کند. تجربه نشان می دهد زمانیکه معلم بیش از حد احساساتی یا عصبانی است، توانایی حل منطقی مشکلات را از دست می دهد. اگر شما عصبانی هستید و دوست دارید داد بزنید، سریعا او را از کلاس بیرون کنید تا زمانیکه آرامش خود را دوباره به دست آورید. به یاد داشته باشید که گاه تن صدایی که از نظر شما داد زدن محسوب
نمی شود، از نظر دیگران داد زدن محسوب می شود. ممکن است شما در خانواده ای بزرگ شده اید که همه ی اعضای خانواده با صدای بلند با یکدیگر صحبت می کرده اند. در نتیجه شما نیز عادت کرده اید که با صدای بلند صحبت کنید. سعی کنید تا می توانید آرام صحبت کنید. هسته ی اصلی هر ارتباطی، جملاتی است که طرفین از یکدیگر دریافت می کنند. اگر به هر دلیل ناراحتی زیاد نمی توانید شدت صدای خود را کنترل کنید. فعلا از موضوع فاصله بگیرید.

نکته: شاگردتان را تهدید نکنید، شاگردان از تسلیم شدن بیزارند.

استفاده از زور ممنوع:

استفاده ی فیزیکی از زور یا تهدید به آن، مشت کردن دست، با انگشت تهدید کردن، چشم غره رفتن، هُل دادن و...) در هر شرایطی غیر قابل قبول است. مهارت های خود کنترلی خود را تقویت کنید و سعی کنید قبل از اینکه به این مرحله برسید، عصبانیت خود را کنترل کنید. اگر به هر دلیلی به زور فیزیکی متوسل شدید باید سریعا به روانپزشک و مشاور مراجعه کنید.

احساسات خود را ابراز کنید:

معنای این قانون این است که معلم سعی کند احساسات خود را با یک سری جملات ابراز کند و مدام سعی نکند افکار و منظور شاگرد را کشف و بیان کند. از کلمات برای ابراز افکار خودتان استفاده کنید. شاید ارزیابی افکار طرف مقابل کاری ساده تر از کشف راه حل مناسب باشد. اما مشکل این است که اگر توجه تنها فقط به افکار
دانش آموز باشد، نه تنها از عواطف خود غافل می شوید، بلکه باعث دافعه ی شدید از جانب دانش آموز می شود. علاوه بر این، تشریح اشتباهات دیگری حرکتی گستاخانه محسوب می شود. گویی تنها
قصد ضایع کردن طرف مقابل را دارید. شما با این کار در واقع به دانش آموز می فهمانید، فرد حقیری است.

احترام بگذارید:

با شاگردان با نزاکت رفتار کنید. همواره رفتار مؤدبانه برای
دانش آموز دلچسب و دوست داشتنی است. از این راه می توانید حمایت خود را به شاگرد نشان دهید. اگر شاگرد را تحت تأثیر قرار دهید، شاگردان نیز تحت تأثیر شما قرار می گیرند. مراقبت و حمایت خود را از شاگردتان کم نکنید، آنها نیاز به پشتیبانی دارند.

چند ایده ی خوب برای رضایت شاگردان:

1- دانش آموزان را شاد نگه دارید

2- مهربان و انعطاف پذیر باشید

3- مسئولیت ها را تقسیم کنید

4- با شاگردان گفتگوی دو طرفه داشته باشید

5- به کلاس هیجان بدهید

6- تعادل نقاط منفی و نقاط مثبت

7- اضطراب، بدبینی، ممنوع

8- مدل درس دادن کسالت آور و خسته کننده نباشد

9- بعد از پایان درس نفس عمیق بکشید

10- با هم سرود بخوانید

11- برای رفتارهای خوب پاداش در نظر بگیرید

12- ابراز تأسف و ناراحتی کافی است

13- مطالعه ی کتاب و شنیدن کتاب های صوتی فراموش نشود

14- رابطه ی عمیق و شاد را با دانش آموزان نشان دهید

15- با شاگردان گفتگوی دو طرفه داشته باشید

16- قدردانی را فراموش نکنید

17- هر روز فرصت جدیدی برای آموزش است

18- مرور اشتباه و اصلاح آن را به شاگردتان هم یاد بدهید

19- رفع و حل مشکلات از راه عاقلانه

20- روابط سمی ممنوع

21- رابطه ی دوستانه و صمیمانه با دانش آموزان

22- دانش آموزان را مراقبت و حمایت کنید

23- بخندید

24- توافق و درک متقابل به جای زورگویی

25- بی احترامی، توهین و تحقیر ممنوع

26- تفاوت های فرهنگی دانش آموزان با درک کنید

27- عدم حمایت و بی محبتی ممنوع

28- چگونه اشتباهات دانش آموز را به او بگویید؟

29- فضایی محترمانه و بدون گلایه

30- از اشتباهات دانش آموز، اهرمی برای سرکوفت درست نکنید

31- زبان محبت بهتر از زبان خشونت

32- برای با هم بودن اعتدال داشته باشید

33- انتقادات منفی را کنار بگذارید

34- فعالانه به دانش آموزان گوش کنید

35- هیچ گاه ارتباط خود با دانش آموز را قطع نکنید

36- در کنار درس، انتظار ناملایمات را داشته باشید

37-  این واقعیت که همه ی نکات مثبت و منفی در کنار یکدیگر است

38- مشکلات خانوادگی و روانی برخی از دانش آموزان را درک کنید

39- تبعات ناآگاهی های دانش آموزان را در نظر بگیرید

40- دانش آموزان را از خیال های خام بیرون بیاورید

41- در چهره ی خودتان رضایت و خوشحالی را به دانش آموزان انتقال دهید

42- اگر می خواهید محبوب باشید، محترمانه رفتار کنید

43- نتایج عملکردتان را پیش بینی کنید

44- توجه به علائم راهنمایی و رانندگی

45- به دانش آموزان خود انگیزه بدهید

46- تعریف کردن از دانش آموزان را فراموش نکنید

47- مثبت باشید تا رابطه ی تان انرژی بیشتری داشته باشد

48- از مقایسه کردن دانش آموزان بپرهیزید

49- شک و بدگمانی ها، ممنوع

50- بی توجهی به بعضی شاگردان، ممنوع

51- چگونه ارتباط های آسیب دیده را ترمیم بخشید؟

52- کلاس درس را زمان بندی کنید

53- چگونه در دانش آموزان انگیزه ایجاد کنید؟

54- به دنبال مسئولیت دادن به دانش آموزان باشید

55- با دانش آموزان عکس یادگاری بگیرید و به آنها بگویید: منتظرم در آینده انسان های موفقی شوید.

56- مهربانی کلاس درس را زیباتر می کند

57- گذشت زمان و کسب تجربه دانش آموزان را بهتر می کند

58- هیجانات خود را کنترل کنید

59- انواع خطاهای مختلف را پیش بینی کنید و برای هر کدام راهکارهای مناسب داشته باشید.

60- احساس خوشبختی معلم و لذت بردن از زندگی به دانش آموز منتقل می شود

61- در توصیف احوالات زندگی مثبت صحبت کنید

62- هرگز شعار خواستن توانستن است بدون تلاش میسر نمی شود

63- اگر افکارتان را کنترل کنید، زندگی بهتر می شود

64- خندیدن را فراموش نکنید

65- اگر دانش آموزی نمره ی پایین گرفت، خنده را فراموش نکنید، زیرا دانش آموز باید ناراحت باشد، نه شما.

66- فراموش نکنید، تغییر رفتار اجباری نیست

67- شناخت ضعف های دانش آموز به منظور اصلاح آنها

68- قبل از صحبت کردن مکث کنید

69- مراقب نیازهای دانش آموزان باشید (نیازهای عاطفی، علمی و...)

70- محبت خود را از دانش آموزان دریغ نکنید

71- تجربه های جدید را به دانش آموزان یاد بدهید

72- گفتگو کردن با دانش آموز هنر است

73- بر کلیه ی دانش آموزان نظارت نامحسوس داشته باشید

74- یادتان باشد که معلم ها هیچ وقت اشتباه نمی کنند!!!

75- از دانش آموز طلبکار نباشید

76- آداب معاشرت را به دانش آموزان یاد بدهید

77- روابط اجتماعی صحیح و سالم را به دانش آموزان یاد بدهید

78- رفتار و معاشرت صحیح را تشویق کنید

79- در عین صمیمت و مهربانی ، اقتدار خود را حفظ کنید

80- در کلاس درس لحظاتی ناب بسازید

81- به تخلیله ی هیجات دانش آموزات فکر کنید

82- با مشکلات برخورد مؤثر داشته باشید نه برخورد منفی

83- واکنش های ناپخته را جدی نگیرید

84- راه برخورد با دانش آموزان زورگو را کشف کنید

85- با دانش آموزان منفعل چکارباید کرد؟

86- گاهی شوخی و بذله گویی لازم است

87- استفاده بهینه از لحظات کلاس (ساعت کلاسی را به چند قسمت تقسیم کنید)

88- دلسوز باشید

89- انگیزه داشته باشید

90- به معلم بودن خود افتخار کنید.

اجرای اغلب این موارد زیاد سخت نیست. برای داشتن دانش آموزان شاد، سالم و البته موفق، سعی کنید حداقل برخی از این کارها را اجرا کنید. مطمئن باشید تأثیرش را خواهید دید.

نکته: هر دانش آموز رفتاری طبق الگوی شخصیتی والدینش انجام
می دهد و معلم باید مانند طبیب این رفتار را اصلاح کند.

دانش آموز را هر طور شده تغییر دهیم !؟

بله، تغییر دادن شاگرد یکی از باورهای منفی و نادرستی است که بسیاری از معلمان درگیر آن هستند. این باور در میان معلمان بی تجربه به وضوح وجود دارد. آیا انسان موجودی مثل آهن و یا سنگ است و یا اینکه ربات است. کسانی که چنین طرز تفکری دارند، حواسشان باشد که آنها برخلاف ربات ها، روح و روان هم دارند و خود موجودی انتخاب گر هستند که در شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خاصی رشد کرده و عقیده و نظر خود را دانرد و هر کدام به سلیقه و باورهای خود زندگی می کنند.

یکی از اصلی ترین دلایل توهم تغییر دادن دیگران، عدم شناخت کافی از انسان است. انسان، موجودی بی عقل و تدبیر نیست که بتوان او را بدون در نظر گرفتن خواسته ها و عقایدش تغییر داد. سعی کنید با محبت کاری کنید که شاگرد با میل و علاقه، برخی رفتارها و علایق خود را تغییر دهد. یعنی این کار را با میل و اراده ی خود انجام دهد. نه به زور و اجبار. برعکس، هر جا که زور وجود داشته باشد، یا اصل تغییری ایجاد نمی شود و یا در آینده عوارض و نتایج غیر قابل کنترلی خواهد داشت. به زندگی افرادی که به زور والدین تغییر
کرده اند، نگاه کنید. بیشتر آنها دچار بیماری های روان تنی، فشار خون، ناراحتی های قلبی، بیماری های گوارشی و بسیاری از بیماری های عصبی و... شده اند. البته منظور این نیست که هر کس بیمار است یا مشکل جسمانی دارد، لزوما به دلیل زورگویی دچار بیماری شده است. اما پژوهش ها نشان می دهد که عکس موضوع تا حد زیادی صادق است. یعنی اجبار و زور و فشار، تولید بیماری و ناراحتی های اعصاب و روان می کند.

به دانش آموزان انگیزه بدهید:

یکی از مشکلات نسبتا عمومی معلمان، این است که می خواهد به زور و اجبار دانش آموزان را به سمت انجام کارها، ا نجام تکالیف، درس خواندن و بسیاری امور دیگر سوق دهند. این کار جدا اشتباه است. اگر انگیزه ی درونی برای کاری وجود نداشته باشد، نمی توانید دانش آموز را به تلاش وادار کنید. انگیزه باید از درون دانش آموز او را تشویق به پیشرفت و یادگیری کند. متأسفانه معلم بی تجربه با تهدید، تنبیه، نصیحت و اندرز، یا مقایسه، یا کنترل و سخت گیری، وعده های رنگارنگ و مشابه این کارها نه تنها می خواهند در شاگردان انگیزه های اجبار ایجاد کنند. اما همه ی این کارها نه تنها اشتباهند، بلکه در نهایت ایجاد انگیزه مؤثر نمی کند.

به تفاوت های شاگردان احترام بگذارید:

تفاوت های دانش آموزان باعث جذب آنان به یکدیگر می شود. با افزایش درک و آگاهی می توان به تفاوت ها احترام گذاشت. گرچه هر کدام از شاگردان منحصر به فرد هستند، ولی در بیشتر جنبه ها به هم شباهت دارند.

از مقایسه کردن شاگردان بپرهیزید:

مطلقا شاگردان را با یکدیگر مقایسه نکنید. به جای مقایسه کردن و انتقاد کردن هر کار کوچک دانش آموزان را گوش زد کنید و آنها را تشویق کنید، توانایی های دانش آموزان را تأیید کنید و به آنها روحیه بدهید.

مثبت باشید:

سعی کنید در کلام و در عمل مثبت باشید، حتی در جایی که دانش آموز خطا می کند، از مسیر مثبت خارج نشوید. زیرا ممکن است دانش آموز با توجه به افکار منفی تان، رغبتی برای ترمیم اشتباهاتش نداشته باشد.

با احترام رفتار کنید:

اگر واقعا تصمیم دارید، اشتباه دانش آموز را اصلاح کنید، حتما احترام آمیز رفتار کنید. حتی در حضور دیگران بهتر است چیزی در مورد اشتباهات فرد خطا کار صحبت نکنید.

نکته: کلید اصلاح فرد خطاکار، صداقت در گفتار و کلام صمیمانه است. اگرچه حل کردن مشکلات می تواند مرحله ای بسیار سخت باشد.

زمان بندی کنید:

بهتر است برای حرف زدن زمان بگذارید. مثلا 7 دقیقه کافی است تا در مورد این مسأله یا موضوع حرف بزنید. محدود بودن زمان باعث می شود که بیش از اندازه به آن موضوع بپردازید. وقتی که خود را محدود به مقدار معینی زمان برای پرداختن به کاری می کنید، مستقیم به سراغ اصل موضوع بروید و حاشیه پردازی نمی کنید و فرصتی برای بحث های اضافی نمی ماند.

انتقاد بی مورد نکنید:

قبل از شروع انتقاد از دانش آموز، کمی صبر کنید و خود را به جای او بگذارید. (با توجه به دانش، علم، تجربه) تأثیر موضوعی را که
می خواهید به او بگویید. در خودتان ارزیابی کنید، چه حالی به خودتان دست می دهد. شما نمی توانید اشتباهات را یک شبه حل کنید.

طرز بیان:

آیا می دانید نوع و عمق نگاه، نوع بلندی یا کوتاهی صدا، رنگ و شکل و شمایل لباس و... هر کدام حامل پیام های خاصی هستند. روانشناسان، عمیقا بر این باورند که نقش و تأثیر مهارت های غیر کلامی، از مهارت های کلامی بیشتر و مؤثرتر است. به همین دلیل می گویند، نوع حالت چشم ها، لبخند، گفتار، حس و حالت بدن و... از جمله موارد با اهمیتی هستند که ضمن مشخص نمودن پندار تو، که برخوردارند، در اینجا به ابزار پنج گانه تأثیر گذار می پردازیم.

1- حالت لب ها: لب های خندان برای هر دردی دوا هستند. هیچ شک و شبهه ای به خود راه ندهید که چهره ی شاداب و خندان، همیشه به دورن راه می یابد. البته هر از گاهی و تحت شرایطی خاص، می توان از طریق اخم، ناراحتی خود را نشان داد. ولی همانگونه که گفتم این کار به ندرت قابل اعمال می باشد. اما تبسمی و شادابی می تواند در بدترین شرایط، جواب مطلوب و مؤثر داشته باشد. بنابراین لبخند زدن و برخورداری از شیوه های موزون و آرام در صدا و نگاه و لبخند از عوامل مؤثر در برقراری ارتباط مؤثر و درست با شاگردان است.

2- چشم ها: هیچ چشمی بدون سخن نیست. روانشناسان معتقدند، هر نگاهی می تواند آرام بخش و یا تهاجمی باشد. بنابراین چشم با
اهمیت ترین ابزار غیر کلامی، در ارتباط میان معلم و شاگرد باشد. چشم منبع تأثیر و جایگاهی برای انعکاس علاقمندی، اعتماد به نفس، صداقت، و یا برعکس آن باشد. بنابراین با نگاهتان دانش آموز را سرشار از احترام کنید. بنابراین نگاه می تواند پیام های مختلفی بفرستد.

3- گفتار: توجه به محتوای اینکه چه می گوییم، در چه زمانی
می گوییم، و برای چه کسی می گوییم و به چه دلیل می گوییم، موضوعات بسیار با اهمیتی هستند. بر این اساس محتوا و درون مایه ی گفتار تنظیم می شود. بنابراین بسیار ضروری است که با انتخاب درست کلمات و جمله ها، ارتباطی مؤثر را تدارک ببینید.

4- گفتار: کلام موزون و آرام و مهارت در مکث ها بین کلمات و جمله ها، لطافت و نرمی گفتار، همه و همه از عوامل زمینه ساز یک ارتباط مؤثر است. به همین خاطر است که گفتن و بیان نمودن با دقت، حرارت، آرامش و... نتایج متفاوتی خواهد داشت. اما همه چیز به احساس اشتراک بین گوینده و شنونده و تعلق و پیوند متقابل بستگی دارد.

5- لباس مناسب: هر چند نمی توانید از طریق وضعیت ظاهری و لباس اشخاص به تحلیل همه جانبه و مشخصی از شخصیت فرد پرداخت، ولی هر کسی با توجه به دیدن نوعی نگرش نسبت به دیگران پیدا می کند. بنابراین وضعیت ظاهری می تواند پایه های قدرتمندی برای قضاوت دیگران نسبت به یکدیگر محسوب شود. همین موضوع می تواند در انتخاب کلمه ها و جمله ها اهمیت داشته باشد و باید به کلمه ها و جمله هایی که می گویید، دقت کنید.

توجه به سرشت دانش آموز:

 کار تربیت به معنی واقعی کلمه، کاری است پیچیده و در عین حال هوشمندانه و هنرمندانه. چرا که ما با فردی سروکار داریم که هنوز علم و تجربه ی چندانی از زندگی واقعی ندارد و از طرف دیگر آماده کردن آنها برای یک زندگی واقعی و هماهنگی با زندگی بزرگسالی نیاز به آموزش مهارت های مختلف (علمی، اخلاقی، اجتماعی، هنری، فرهنگ، اقتصادی و...) می باشد. بنابراین یک معلم آگاه سرشت ویژه ی دانش آموز را در مراحل مختلف سن رشد و همچنین قوانین و کیفیت دگرگونی های ذهنی آنها را خوب می شناسد. چرا که سازمانی عقلی و اخلاقی دانش آموز بر خلاف آنچه که برخی تصور می کنند، عینا همان تشکیلات سازمان فکری بزرگسالان نیست. همچنین کیفیت ذهنی دانش آموز در مراحل مختلف عقلی و سنی (رشد واقعی) با یکدیگر یکسان نیست. یعنی درست است که هر سنی مقتضیات و توانایی های خاصی دارد. اما گاهی با عدم آموزش درست این امر به تعویق افتاده است یا رشد بیشتری کرده است. یعنی شاید یک قسمت از امر رشد و تعلیم پرورش بیشتری یافته و قسمتهای دیگر رشد کمتری داشته اس. مثلا دانش آموزی در موسیقی و زبان انگلیسی به مهارت بیشتری رسیده و در مهارت های ورزشی و اجتماعی رشد کمتری داشته است. بنابراین باید تمام ابعاد را به طور هم زمان با یکدیگر رشد داد تا یک نمودار معقول و منطقی به وجود آید. نه اینکه یکی را فدای دیگری کنیم. بنابراین با شناخت قوانین رشد و کمک گرفتن از سرشت ویژه ی دانش آموز، بهتر می توان به وظیفه ی تربیتی خود که عبارت است از تربیت هوش و ذهن خلاق و مبتکر عمل کرد و انسان های کامل تری تحویل جامعه داد. اصل تربیت باید به احترام عمیق به دانش اموز آغاز شود و هدف و جهت آن باید پرورش انسان هایی باشد که تنها به نیروی خود و همت خود تکیه داشته باشند.

روزی که دانش آموز اعتقاد به اصالت خود (با ارزش بودن) را از دست بدهد، اعتماد به نفسش را از دست می دهد. از این رو نفس تعلیم و تربیت باز شناختن انسان (شناخت استعدادهای درونی فرد) به خودش است. کار معلم باید بر این اصل باشد که انسان موجودی است با استعدادهای بی کران و نیروی شگرف یادگیری. به بیان دیگر، هدف و رسالت معلم شنساندن استعدادهای دانش آموز و بارور کردن آن است. بنابراین هنگامیکه دانش آموز متوجه شود که چه استعدادهایی و چه ویژگی هایی در درون خود دارد، تلاش بیشتری می کند. در اینجاست که متوجه می شویم همه ی دانش آموزان را با یک شکل و یک قالب تربیتی نمی توان آموز داد. بلکه باید بر حسب وضعیت (شرایط خاص هر دانش آموز) و با الهام از کیفیت روحی و ذهنی خودش و استعدادهای خاص او با روش های ابتکاری متفاوتی پرورش داد.

فراموش نکنید که دانش آموز باید خود را کاملا آزاد حس کند و مراقبت معلم باید نامحسوس و دورادور باشد. در غیر اینصورت تعلیم و تربیت نتیجه ی معکوس خواهد داشت و نتایج نامطلوبی به بار خواهد آورد.

تربیت باید با توجه به شرایط زمانی و مکانی و کیفیت روحی و تمایلات و علاقه ی متغییر دانش آموزان در نظر گرفته شود. به این معنی که معلم نباید خود را در راه ها و الگوهای از پیش تعیین شده محصور کند، بلکه باید از طریق ابداعی و متنوع ترین راه ها سود جوید. مثلا برای آموزش کسر در درس ریاضی به دانش آموز بگوید: اگر یک نان بربری سر سفره باشد و شما چهار نفر باشید از این نان چقدر به شما می رسد؟ یا احتمالات دیگر چون شما کوچکتر هستید شاید لازم باشد یک/ پنجم نان مصرف کنید. یا اینکه محیط و مساحت به چه درد زندگی واقعی می خورد؟ جواب: اگر زمینی با طول وعرض 8*10 داشته باشید و بخواهید دور زمین را دیواری به ارتفاع 2 متر با عرض 20 سانتی متر بکشید و هر متر مربع (مثلا 100 آجر) مصرف کند چند آجر لازم است و چند تن آجر لازم دارید و یا اینکه اگر بخواهید زمین را کاشی کنید ، چگونه مقدار کاشی ، سیمان مصرفی، ماسه ی مصرفی، مقدار آب، مقدار دستمزد با توجه به متر مربع، پول حمل و نقل مصالح و... را محاسبه می کنید و یا اگر بخواهید دیواری را رنگ کنید و یا شیشه های ساختمان را محاسبه کنید و یا قیمت تمام شده ی درهای چوبی ساختمان را محاسبه کنید، چه کارهایی را باید انجام دهید. با این کار دانش آموز به مفهوم ریاضی و کاربرد آن در زندگی آشنا می شود و متوجه م یشود مسائل مختلفی مثل خیاطی، آشپزی (نوع مواد، مقدار مواد، درجه حرارت، مدت زمان و...) و سایر مشاغل چگونه از ریاضیات استفاده می کنند.

همچنین از طریق ریاضی می توان بر استدلالات منطقی و فلسفی دست یافت. مثلا نظمی که در ریاضی وجود دارد در درس شیمی چگونه نمایان است. جواب: یادتان هست هنگامی که در پیش دبستانی با علوم آشنا شدید و گیاهان و جانوران را شناختید (شکل گیاهان و جانوران، در کجا رشد می کنند، برای زنده ماندن به چه چیزهایی نیاز دارند، چگونه از خود دفاع می کنند، دشمن هر کدام و...) در دوره ی دبستان با مسائل مختلف دیگری از علوم آشنا شدید. مثلا آب چیست و چه کاربردی دارد و شکل آب (مایع، جامد، گاز، بخار) و در دوره ی راهنمایی با ملکول و ... آشنا شدید و در دوره ی دبیرستان با اتم، الکترون، نوترون و پروتون و ساختار مواد در شیمی آلی که کربن ها نقش داربست را دارند و هیدورژن ها به روش ها و شکل های مختلف بر روی آنها قرار می گرفتند و مواد مختلف را تشکیل می دادند و...

در اینجا متوجه می شوید که این درس از آگاهی ظاهری (حیوانات، گیاهان و...) شروع شد و هر چه جلوتر رفت در پایان مسائل ریزتر و ریزتر شدند (از بزرگ به کوچک) و به درون ذره ی مواد رسیدند.

اکنون درس فیزیک را به صورت منطق ریاضی بررسی می کنیم:

یادتان هست که وقتی بچه بودید حرکت ماشین اسباب بازی را مشاهده می کردید و با دست ماشین را به سمت جلو هُل می دادید و هر چقدر ماشین کمپرسی اسباب بازی سنگین تر می شد، سخت تر به جلو
می رفت و یا هنگامیکه به مدرسه می رفتید هر چقدر کیفتان سنگین تر بود، زودتر خسته می شدید و نمی توانستید تند و چابک بدوید. یادتان هست وقتی به درخت ها نگاه می کردید، نسیم باد برگ های درختان را تکان می داد و در پاییز برگ درختان به روی زمین می ریخت (نیروی جاذبه) یادتان هست وقتی توپ را به آسمان پرتاب می کردید، دوباره به زمین می افتاد و هر چقدر نیروی بیشتری وارد می کردید، توپ بالاتر می رفت. یادتان هست که هنگامیکه در یک جاده ی سرپایینی راه می رفتید راحت تر و با سرعت بیشتری راه می رفتید و هنگامیکه از سربالایی بالا می رفتید کار کمی سخت تر می شد و...

اکنون در دوره ی دبیرستان با درس خاصی به نام فیزیک سر و کار داریم. در این درس دانشمندانی که مسائل فیزیک را دنبال می کردند و قوانین مختلف آن را کشف کرده اند به این نتیجه رسیده اند (جسم، هم جرم دارد و هم وزن) همچنین سرعت، شیب، نیروی جاذبه، وزن، انرژی و... تأثیرات متفاوتی بر روی یکدیگر می گذارند. برای مثال هر چقدر جسمی سنگین تر باشد، برای رفتن به جلو نیروی بیشتری لازم دارد. با این افکار فرمول های مختلفی را کشف کردند که با تعدادی از معلومات به مجهولات دست می یابیم.

شاید فکر کنید برای حل یک مسأله ابتدا باید صورت مسأله را بخوانید. من به شما توصیه می کنم که ابتدا فرمول را مشاهده کنید که از چه اجزایی تشکیل شده است و اسامی و علامت های اختصاری آن را بشناسید. سپس مسأله را بخوانید و... اکنون با متوجه شدن خاصیت هر جزء مسأله، هنگامیکه مسأله را می خوانید و درون فرمول خاص خودش قرار می دهید، جواب سئوالات را بدست خواهید آورد. یعنی ما می توانیم با استفاده از یک سری معلومات به یک مجهول برسیم و جواب آن را بدست آوریم. این کار باعث می شود که تفکر و عقل و دور اندیشی ما بیشتر شود. در مسائل اجتماعی ما می توانیم با
مشاده ی افراد (طرز بیان، لحن، تیپ و لباس، فیگور صورت، عقبه و گذشته ی زندگی فردی و اجتماعی آنان و...) راحت تر دیگران را بشناسیم و خوبی ها و بدی های آنها را کشف کنیم. با این شناخت است که می توان دوست خوبی را برای خود انتخاب کنیم. چرا که هر چه آگاهی ها بیشتر شود راحت تر و بهتر می توانیم زندگی کنیم و به دردسرهای بزرگ گرفتار نشویم.

همچنین با دیدن فرمول فیزیک متوجه می شوید که باید به افکار خود نظم و هدف بدهدی و از تشتت و نابسمانی فکری که روحتان را دستخوش اضطراب می کند، جلوگیری کنید. چرا که با مشاهده ی فرمول فیزیک متوجه شده اید که همه ی اجزاء در جای خودشان به صورت صحیح در فرمول قرار گرفته اند. همینطور با مشاهده ی یک ساختمان، یک ماشین، یک تابلوی نقاشی، گوش کردن به یک موسیقی، حرکت و نظم سیارات متوجه ی این موضوع می شوید که همه ی عناصر آنها در جای خودشان به شکلی منظم و منطقی قرار گرفته اند.

همینطور متوجه می شوید هنگامیکه می خواهید پول ها را دسته کنید و بشمارید. ابتدا باید ده هزار توانی ها و سپس پنج هزار تومانی ها و دو هزار تومانی ها و هزار تومانی ها و پانصد تومانی ها را به ترتیب از بزرگ به کوچک دسته کنید. اکنون متوجه می شوید هنگامیکه که می خواهید یک فصل و یا یک پاراگراف از متن کتابی را بخوانید باید ابتدا اجزاء اصلی (تیترهای درست، کلمات هم، جمله های مهم) را مطالعه کنید (از کل به جزء) و سپس ارتباط اجزاء یک متن را بسنجید. بنابراین همه ی اجزای یک درس مانند موتور یک ماشین جزء جزء با یکدیگر ارتباط دارند و مفهوم اصلی را دنبال می کنند. یعنی ارتباط اجزاء متن به صورتی هدفمند یکدیگر را کامل می کنند و مانند دانه های زنجیر به دنبال یکدیگر قرار می گیرند و مفهومی را به ما یاد می دهند و ما با خواندن متن کتاب به تدریج مفاهیم اصلی و فرعی را کشف کنیم و ارتباط آنها را با یکدیگر درک می کنیم.

در پایان متوجه می شوید که ساختار ذهن شما هم باید مانند یک اتاق مرتب، قفسه های منظم و چیده شده ی یک مغازه و... باید اطلاعات به روش صحیح دسته بندی و طبقه بندی شوند و در آخر باید یک
روز یک هفته و یک ماه و یک سال خود را به درستی طبقه بندی و برنامه ریزی کنید تا بتوانید به موفقیت های بزرگ دست یابید.

لطفا متوجه باشید:

باید توجه داشته باشید که دانش آموزان خیلی حساسند و نسبت به همه چیز دقیقند. حال خوان آن چیز جزئی و با اهمیت باشد، خواه خیلی مهم. آنها خیلی علاقمندند که اطرافیان، به خصوص والدین، معلم و... آنها را دوست داشته باشند. هر بی توجهی را، به حساب بی علاقگی و دوست نداشتن می گذارند و هر حرف ناحق را به حساب بی عدالتی و ظلم می گذارند. همین امر سبب ناراحتی، و بی اعتمادی، بی انگیزگی و عدم توجه کافی به درس می شود. در ضمن یک نوع احساس بیهودگی به وجود می آورد که نابود کننده ی شخصیت آنهاست. در این مرحله بی حوصلگی استعداد دانش آموزان را بر باد می دهد. اخلاقشان را به تباهی می کشاند و آنها را دل آزرده و از خود بیزار می کند. برعکس در جریان توجه است که دانش آموز به نیروی شگرف خود پی می برد، دل و جرأت خود را می آزماید و انسانی علاقه مند به کار و تلاش و شاداب و مؤدب بار می آید. زندگی به معنی اراده و عمل. از طرفی مطالعه، انگیزه و عامل گسترش هوش و توسعه ی فکری است. حتی اراده از عوامل سازنده کشف معلول و علت در یک عملیات منطقی در ذهن است. به عبارت دیگر فعالیت حسی و حرکتی در واقع منشأ و منبع مشترک ادراک علوم مختلف است و ثابت شده است که انسان در جریان فهمیدن علوم مختلف به شعور و تفکر که شاخص انسان است و درک رابطه ی علت و معلول نائل می شود. بنابراین دانش آموزان باید به این امر معتقد باشند که مطالعه و تلاش می تواند استعدادهای آنها را شکوفا کند و تمام موانع را از بین ببرد. نتیجه ی آن رها شدن از خود بیگانگی است. از طرفی آموزش اگر توأم با تکرار نباشد، از بین می رود.

مشارکت در کارها:

به دانش آموزان اجازه دهید تا در کارها مشارکت کنند و از این طریق اعتماد به نفس بیابند و غرور سالمی در آنها شکل بگیرد. باید در
دانش آموزان اعتماد به نفس ایجاد کنید. چون اعتماد به نفس پایه و اساس پیروزی و موفقیت است و بسیاری از سستی ها و ناکامی ها از عدم اعتماد به نفس سرچشمه می گیرد. مقاومت میان داشتن و نداشتن اعتماد به نفس در این مثال ها به خوبی پیداست و جملاتی که باید گفته شود:

- تو نمی توانی یک کار را هم درست انجام دهید. به جای این جمله بگویید: ببین چقدر خوب این کار را انجام دادی

- باز هم شیطونی کردی و درس نخواندی. به جای این جمله بگویید: ببین چقدر خوب این کار را انجام دادی.

- اینقدر تلوزیون نگاه نکن. به جای این جمله بگویید: عزیزم
برنامه ای که برایت مفید است نگاه کن و درس ها را هم باید بخوانی تا فردا معلم از تو راضی باشد.

نکته: به جای جملات منفی با جملات مثبت دانش آموز را تشویق کنید.

والدین و معلم باید از همان کودکی به این مسأله توجه داشته باشند و میل و رغبت به فعالیت و مطالعه و علم آموزی را در کودک زنده کنند. چون از این طریق است که رشد سالم جسمی و رشد عقلی و در نهایت روح استقلال و اعتماد به نفس در کودک پرورش می یابد.

فراموش نکنید اگر دانش آموز به آموختن و فعالیت رغبتی نشان
نمی دهد، نباید او را به دست قضا و قدر سپرد، بلکه باید از طرق مختلف میل و رغبت او را به یادگیری و آموزش برانگیخت.

در حضور دانش آموزان مراقب صحبت ها و رفتارتان باشید:

گاهی معلم ها، هنگامی که گرم صحبت می شوند، متوجه نیستند که سخنان آنها از لحاظ تربیتی چه نقشی می تواند در دانش آموزان داشته باشد. این است که دانش آموز از گفته های نسنجیده ی معلم، تصورات غلطی پیدا می کند که در روحیات و نظریات آنها نتایج نامطلوبی به جا می گذارد. در نتیجه حرف های درست و به جا می تواند پایه های شخصیت دانش آموز را استوار کند و در آنها انگیزه ایجاد کند. به همین جهت است که کلمات و جملات مناسب می توانند اعمال و رفتار دانش آموز را تغییر دهد. در حقیقت کلمات آینه ی روحند و به همین دلیل گوینده ی سخن، درونیات خود را بیرون می ریزد. اگر انسان منفی نگر و کج اندیش و بدخلقی باشد، کلمات به همان گونه تراوش می شود و برعکس.

سعی کنید هنگامیکه دانش آموز از شما پرسش کرد (حتی غیر منطقی) با شکیبایی و بردباری با کلمات و لغاتی که در خور فهم آنهاست به آنها جواب بدهید و از این راه دنیای فکری آنها را غنی کنید و
اندیشه ی آنها وسعت دهید.

باید دانش آموزان را به پرسش تشویق کنید و هم ذهن آنها را با حرف های مثبت (تفکر مثبت) پرکنید. ضمنا انسان امیدوار تلاش بیشتری خواهد کرد. مواظب باشید، ذهن دانش آموز مانند لوحی خالی، بسیار حساس و نقش پذیر است و مانند بوم نقاشی سفید و پاک است. در ورح حساس و لطیف آنها، کمترین عمل و کوچکترین حرفی اثر می گذارد و همین حرف ها و کلمات معلم است که پایه های خصائل روحی و شخصیتی آنها را پی ریزی می کند.

نکته: نگذارید خاطرات تلخ در ذهن دانش آموز رسوخ کند.

از گفتن کلمات شخصیت شکن اجتناب کنید:

متأسفانه برخی از معلمان بی تجربه، هنگام سخن گفتن با دانش آموز، دانسته یا نادانسته، روی کلمات خود توجه نمی کنند و آن را با چنان لحن تحقیر آمیزی بیان می کنند که روح کودک را آزار می دهد.

- تو هنوز نمی فهمی

- تو هنوز زوده از این حرف ها بزنی

- تو آخرش هم هیچ چی نمی شی

- می دونم ایندفعه هم مثل دفعات قبل درس نخواندی ...

خلاصه از این نوع کلمات شخصیت شکن که به اصطلاح خودشان برای تحریک آنها استفاده می کنند و غرور آنها را خدشه دار می کنند. در حالی که همین مفاهمی را با کلمات بهتر بیان کنید. زمانی هم که لازم است آنها را متوجه ی کمی سنشان (بی تجربگی) کنید، نباید مطالب خود را با لحن تحقیر آمیز و ناراحت کننده بیان کنید و کمی سن را موجب عیب و نقص در نظر آنها نبینید.

در این صورت شخصیت دانش آموز را در هم می کوبید و حس اعتماد به نفس و ابتکار عمل را از آنها می گیرید و آنها را در همان دوران کودکی نگه می دارید و تخم ترس و بدبینی و کم رویی را در وجودشان می کارید. در نتیجه احتمال اشتباه و خطاهای بزرگ در آنها بیشتر می شود.

برای تکوین و تقویت منش دانش آموز لازم است که همیشه شخصیت آنها حفظ شود، مورد احترام باشند و همه به چشم انسانی بالغ و کامل به آنها بنگرند. سعی کنید رفتاری متین با آنها داشته باشید و احترام معادل بزرگترها در حق آنها داشته باشید. البته نباید دنیای رسمی و خشک بزرگترها در حق آنها داشته باشید. البته نباید دنیای رسمی و خشک بزرگترها را به دنیای شاد و پرتحرک کودکان بکشانیم و فریزر شده با آنها رفتار کنید یا طوری با آنها رفتار کنید که لوس و نُنُر و از خود راضی بار آیند.

نحوه گفتگو با دانش آموز:

دانش آموزان، روحی پرشور و دنیایی پرهیجان دارند. در این سنین تلاطم های عاطفی فراوان است. روح آنها به سرع از یک قطب به قطب دیگر می رود. بنابرانی باید قبل از هر چیز به نحوه ی گفتار و رفتار خود نظارت داشته باشید. برای توفیق در این راه باید قبل از هر چیز به نحوه ی گفتار و رفتار خود توجه کنید. لحن آمرانه یا تحقیر کننده نداشته باشید. سعی کنید با آنها جدی و در عین حال (خودمانی باشید) و گاهی مسائل را با شوخی و طنز مطرح کنید. بدون آنکه قصد تحقیر و توهین داشته باشید.

روح پر تلاطم دانش آموز سبب می شود که گاهی اوقات خطا کند و رفتار ناپسند داشته باشد. با مشاهده ی چنین رفتاری نباید عکس العمل نامناسب (رفتار نامناسب) انجام دهید و فکر کنید با این کار وظیفه ی خود را به خوبی انجام داده اید. در این اوقات توجه به موقعیت اجتماعی، سن کودک، میزان تجربه و آگاهی، نوع فرهنگ خانوادگی، جهان بینی و تجربه ی فرد، هوش و استعداد و... دقت کنید. سپس تعیین میزان تنش (مثلا 30%)، علت ناسازگاری و فهم دانش آموز، نوع رفتار شرطی شده و قابل پیش بینی و...

بعضی مواقع دانش آموز پایش لغزش پیدا می کند و خود را به دردسر می اندازد. در اینجا وظیفه ی ما است که به کمک او بشتابیم. چون عدم تجربه ی کافی و عدم درک و آگاهی از نوع رفتار مناسب،
نمی تواند آنها را به مقصد مطلوب برساند. یعنی شاید با رفتارهای نامطلوب تنش را بیشتر کنید. به آنها کمک کنید که چگونه می تواند با چه رفتارها و سخنانی بحران هایی که در آن قرار دارد را تعدیل کند.

نکته: باید با جانشین کردن افکار پسندیده حس ابتکارشان را تقویت کیند و وسیله ای فراهم کنید تا بتوانند به امور واقعی و بحرانی با آگاهی فائق آیند. و با پیدا کردن روش های حل موضوع بحرانی، بر رفتار و عملکردشان مدیریت داشته باشند.

باید میدان دید و قوه ی جهان بینی آنها را وسعت داد و نگذارید قضایا را از زاویه ی مجهول و تاریک ببیند و در هر چیز به دنبال حل موضوع بگردد و با مسائل مختلف عاقلانه برخورد کند. آنها نباید در هیچ شرایطی روحیه ی خود را ببازند.

دانش آموزان باید آینده نگر باشند و خود را با مسائل بیهوده سرگرم و مشغول نکنند و وقت خود را بیهوده هدر ندهند. آنها باید آینده نگر باشند و برخی مسائل و مشکلات را از قبل پیش بینی کنند. برای
مثال هنگامیکه خانه ای را می سازید، طوری مهندسی آن را در نظر می گیرید تا اگر زلزله ای آمد، خانه ویران نشود و مسائل مختلف ساختمان را از قبل پیش بینی می کنید.

چگونه دانش آموزان را راهنمایی کنید:

نباید همیشه به عیوب و نواقص حرکات دانش آموز توجه کرد و مرتب به آنها سرکوفت زد. بلکه باید جنبه های مثبت، خلاق و ابتکار کار آنها را هم دید و تشویق کرد. باید به دانش آموزان کمک کرد تا استعدادها، امکانات بدنی، و حتی روحی خود را بشناسند و یاد بگیرند که چگونه فکر کنند و موقعیت های مختلف را بشناسند. آنها باید یاد بگیرند بر خود مسلط باشند. این نیز درست است که دانش آموز می تواند از تمام اصول منطقی کمک بگیرد و عاقلانه و با استدلالات صحیح و جسورانه، عواطف و هیجانات و جنبه های نادرست فکری و روحی خود را تجزیه و تحلیل و اصلاح کند.

نکته: طرز رفتار با دانش آموز از اصولی ترین و جدی ترین موضوعات می باشد. البته به شرطی که معلم بداند چگونه با او رفتار کند. لازم است دانش آموز مسائل را با درایت کامل، تجزیه و تحلیل کند، و عوامل مؤث در رفع مشکلات و ناراحتی های خود را بشناسد. اما نکته ی مهم رفتار معلم، الگوی رفتار و پایه ی تربیت آینده ی دانش آموز قرار می گیرد.

علاقه به مدرسه:

علاقه ی دانش آموز به مدرسه – تنها به سبب صمیمیت و مهر و محبت از جانب معلم و مدیر و ناظم مدرسه است. البته عامل مهم بالا بودن سطح فکر معلم که دانش آموز باید آن را از لحاظ آگاهی و معلومات در سطح بالاتری از خود ببیند و از مصاحبت با معلم خود لذت ببرد و حس کند از معلم آگاهی و دانش می آموزد. همینطور کلاس جای آسایش و آرامش آنهاست. نباید به صورت غمکده ای در آید و نباید فضای ملال آوری داشته باشد. چون این مسأله با قلب شاد جوان و روح آنها، در تضاد است و آنها را مجبور می کند تا برای رفع این تضاد در آرزوی زنگ آخر در فکر فرار از مدرسه باشد. بدین معنی که دانش آموز باید یا شور و نشاط را در خود بکشد یا اینکه از مدرسه بی رغبت و گریزان باشد.

اگر مدرسه محیطی شاد و مطبوع داشته باشد، لحظه های شیرین در مدرسه یافت می شود نه در خارج از آن.

علاقمند کردن دانش آموزان به محیط مدرسه، مستلزم رعایت نکات دیگر هم هست. از جمله بعضی مسائل که در نظر بزگترها کوچک و بی اهمیت است و پیش پا افتاده است به نظر آنها بسیار مهم و با اهمیت جلوه می کند. مانند انتخاب لباس معلم، آرایش موی سر و مانند آنها که با ذوق و سلیقه ی شخصی آنها نزدیک باشد.

تهدید آری یا خیر؟

گاهی ندانسته یا حتی از روی دلسوزی شخصیت دانش آموز را در هم شکسته و گوهر سازنده ی وجودشان را از آنها می گیرن. مثلا برای فهماندن اشتباه دانش آموز به زور یا تهدید یا تمسخر متوسل می شوند. اینها سه سلاحی هستند که نقش در تربیت درست ندارد.

وقتی دانش آموزی مقاومت کرد، نباید برای درهم شکستن مقاومتش اصرار کنید، چون مقاومت او حس شجاعت را در او تقویت می کند. از طرفی این مقاومت ها عامل تکوین شخصیت آنهاست و اگر هم اشتباهی در رفتارشان و انجام کارهایشان دیده می شود باید فقط به توضیح بسنده کرد و آنها خودشان تصمیم گیرنده باشند. چرا که دانش آموز کامپیوتر نیست تا شما بتوانید با زور و تهدید و بدون در نظر گرفتن احساس و حس اعتماد و شخصیت او چیزی را تغییر دهید. در چنین مواردی کمک به گسترش درک مسائل پیرامون رفتار و یا اشتباهات آنها است. بنابراین با آنها با لحنی دوستانه صحبت کنید و مسائل و مشکلات بعدی رفتارش را توضیح دهید. آنها باید طوری تربیت شوند که به نقطه ضعف های خود آگاهی یابند.

البته باید در برابر رفتارهای خطرناک و زیان بخش دانش آموزان ایستادگی کرد و اجازه نداد که خود سر و یک دنده بار آیند و فقط به خواست خود توجه کنند.

معلمان نباید با ایراد گرفتن مداوم هر چند کوچک و و ناچیز خود، حتی به خیر و صلاح دانش آموز، در نظر آنها به صورت آدمی زورگو و نفرت انگیز درآیند. زیرا دانش آموزان بسیاری از ایرادها را تجزیه و تحلیل و با تجربه ی شخصی خود درک و اصلاح
می کنند. فقط باید دانش آموز را از پیش آماده کرد که در صورت مواجهه با مشکلات چگونه رفتار کنند و اعتماد به نفس خود را از دست ندهند و در عوض یاد می گیرند از شکست ها تجربه کسب کنند و با دیده ی واقع بین تری به رفتار خود بنگرند و رفتارهای خود را مورد ارزیابی قرار دهند. در حقیقت معلم باید با شخصیت بخشیدن به دانش آموز راه درست زندگی کردن را آموزش دهد.

در واقع مؤلفه هایی مانند شادی، لبخند، گذشت، محبت، آگاهی دادن، خردمندی، احترام متقابل به دانش آموز شخصیت می دهد و دانش آموز را مجذوب رفتار معلم می کند.

نکته: با دانش آموزان خوش رفتار باشید. اساس تعلیم و تربیت
بر پایه ی احترام متقابل است. همچنین اساس تفکر بر اندیشه و
خرد ورزی است.

ریشه ی بزهکاری ها کجاست؟

معلم نباید به دانش آموز به چشم شاگرد خود نگاه کند. باید این را در نظر داشته باشد که دانش آموز فردی از اعضای جامعه ی آینده است. اعمال ناروا و حرکات نادرست معلم و اطرافیانی که به نحوی با
دانش آموز برخورد و تماس دارند، همچون بذری است که در سنین بالاتر خود را بروز می دهد. هنگامیکه دانش آموز در چهره ی انسانی بالغ در جامعه حضور یافت.

لغزش های معلم و دیگران (والدین، اطرافیان و...) در برخوردهای روزگار کودکی و نوجوانی و جوانی، به صورت عقده های روانی، در اعماق ضمیر او می ماند و هر جا امکان یابد (هنگام تشکیل خانواده= منجر به طلاق، استادیوم های ورزشی= فحاشی، در اداره= بی توجهی به ارباب رجوع و...) همچون غده ای چرکین سر باز
می کند.

در چنین افرادی تمایلات فردی و نفسانی (کسب قدرت، خوی حیوانی، فقط منفعت خودم و...) برانگیخته می شود و روح انسانی شان را از بین می برد و با روحی بی تفاوت به جامعه و اجتماع، فقط به دنبال منافع شخصی خود می روند. آنوقت است که معلم، والدین و دیگران ثمرات زیانبار رفتار و حرکات نادرست خود را می بینند.

برای جلوگیری از چنین فاجعه ای، باید از همان دوران کودکی در انبساط روح کودکان کوشید (رسالت معلمی شغل انبیاء است، یعنی توجه به روح شاگرد اهمیت بیشتری دارد تا توجه صرف به درس فیزیک و شیمی و...) و آن را تعالی بخشید و همواره تلاش کرد تا شعله های امید و آرزوهای بزرگ و آرمان های عالی انسانی در قلبشان همواره روشن بمان. باید آنها را ترغیب کرد تا با ثبات قدم به دنبال ایده آل ها و هدف های والایی باشند که بی شک لذت بی پایانی در پی دارد و روحشان را با شادی سیراب می کند. باید آنها را برای رسیدن به عالی ترین مدارج فضیلت انسانی و کمال بخشیدن به خرد آماده کرد. آنها باید ویژگی ها و ارزش های واقعی زندگی را بیاموزند و شناخت درستی از اجتماع و قوانین آن و رفتارهای خوب اجتماعی داشته باشند.

بنابرانی تربیت باید بر اساس شناخت درست باشد. درک عادات و رفتار و افکار درست که آینده ی دانش آموز را تحت تأثیر خود قرار می دهد و سرنوشت او را رغم می زند. این وظیفه ی معلم است که دانش آموز را چنان بار آورد تا آنها بتوانند نیروهای سرشار خود را از قید افکار و رفتار نادرست رها کنند.

دانش آموزان باید یاد بگیرند که عواطف و احساسات خود را تابع خرد کنند و تفکر آزادانه داشته باشند. در غیر اینصورت اسیر امیال و احساسات منفی می شوند و رفتارشان پایان خوشی نخواهد داشت. دانش آموزان باید به تفکر بر رفتار خود عادت کنند و هر از چند گاهی خود را ارزیابی کنن.

دستگاه های آموزشی و معلم باید به دانش آموز بیاموزد که خوشبختی واقعی انسانی در خدمت به جامعه و مردم است و جامعه و رابطه ی انسانی صحیح است که در نیک بختی کشور نقش دارد.

بنابراین باید از همان دوران مدرسه، روح تکروی و انزوا طلبی و خشونت را در دانش آموز از میان برد و طبع دوستی و محبت و مودت و همکاری (کارجمعی) در آنها پدید آورد.

دنیای ما پر از نعمت های زیباست، در حالی که پلیدی ها در ذهن پرورش نیابد و در وجودمان چیزهای زشت و نفرت انگیز دیده نشود. معلمان نباید با رفتارشان رفتارهای زشت را به دانش آموزان بیاموزند. زیرا در بیشتر مواقع آموزش غیر مستقیم (دیداری / شنیداری) تأثیر بیشتری خواهد داشت. به تدریج معلم با رفتارش درس زیبا شناسی را در افکار دانش آموز زنده می کند.

وسیله را جانشین هدف نکنید:

مشاهده می شود، برخی از معلم ها، به جای اینکه از شاگردان خود بپرسند، امروز چی یاد گرفتید؟ می گویند: مشق هایتان را نوشته اید؟

اینگونه پرسش ها درباره ی نمره و معدل، گذشته از اینکه میدان دید دانش آموزان را تنگ می کند، هدف های تعلیم و تربیت را هم در نظر آنها وارونه جلوه می دهد. در واقع آنها به جای اینکه به یادگیری که اساس آموزش و پرورش است رو آورند بیشتر فکر خود را معطوف به نمره گرفتن می کنند.

استفاده از حربه ی نمره برای پیش بردن هدف های تربیتی، به تدریج سبب می شود که نمره جای فهم درس را می گیرد و صرفا نمره یا تست زدن جای اندیشه و تفکر را می گیرد و جانشین هدف های تربیتی می شود. در واقع مر این دو از یکدیگر مشخص است.

بسیار دیده ایم که تعدادی از معلم ها، همین که با رفتار ناخوشیاند دانش آموز روبرو می شوند، شتابزده و بدون تعمق و دوراندیشی، واکنشی نامناسیب از خود نشان می دهند و زود تصمیم می گیرند و جالب اینکه تنها عوامل بیرونی آن رفتار را بررسی می کنند و درکی به شناخت ریشه های عمیق و روانی آن ندارند و در چنین مواردی از سلاح نمره هم استفاده می کنند. بی تردید در چنین تلاشی با شکست روبرو خواهند شد. بنابراین بهترین راه برای برطرف کردن ناراحتی یا یک جریان ناسالم فکری و عقلانی این است که بدون عصبانیت و با بردباری و شکیبایی و بدون دستپاچگی و پرخاشگری و با برخورد مناسب به بررسی علل بیرونی و درونی انگیزه های جاهلانه بپردازیم و چگونگی عیب رفتار دانش آموز را دریابیم.

ترس، استرس، تنبلی و بسیاری از پدیده های منفی دیگر همه معلول علت هایی است که باید آنها را بررسی کرد و تنها با کتک و سرزنش و تنبیه و داد و فریاد و نمره یا پند و اندرز نمی توان به اصلاح آنها موفق شد.

نکته: معلم موفق با کمترین فشار و استرس، بیشترین موفقیت را بدست می آورد.

استعدادهای دانش آموزان را بشناسیم:

اگر معلم به فعالیت های دانش آموزان دقت کند و به نیات و هدف های آنان توجه کند، ناگزیر با مسأله ای غم انگیز روبرو می شود. تلاش در تاریکی، کوشش بی ثمر، جهد بی حاصل و تقلایی بی مورد. شاید بپرسید چرا؟

جواب روشن است. وقتی دانش آموز استعداد خود را نمی شناسد. در حقیقت نمی داند که برای چه کای ساخته شده است و در راهی که شایسته ی شکوفایی ذهنی اوست قدم نمی گذارد. چنین فردی نتیجه ی کوشش او ثمری نخواهد داشت.

البته این امر در مورد همه صادق نیست ولی بسیارند کسانی که در این وادی حیرانند و نمی دانند چه مسیری را باید طی کنند و برای چه کاری مناسبند. در اینجا میل باطنی و علاقه ی قلبی اش اهمیت دارد. البته این راهی مشکل و پر پیچ و خم است و نباید فراموش کرد که هیچ کاری خالی از اشکال نیست و همیشه موانع و دشواری هایی فرا راه هر جوینده ای وجود دارد. بنابراین برای موفق شدن باید با خود صمیمی باشید و به نحوی جدی و صادقانه هدفتان را دنبال کنید.

باید با اراده ی قوی تلاش کنید و در این راه از سرزنش و شماتت (رانده شدن، مورد استهزاء قرار گرفتن، شکست، تنگدستی و دیگر رنج ها) هراسی نداشته باشید.

جستجو کردن، تکاپو کردن، از ته دل خواستن، از شکست و ناکامی نهراسیدن، شکی به دل راه ندادن، دمدمی نبودن، ادراک کردن و...

البته این موضوع به خودشناسی بستگی دارد و هدف و مقصود خود را بشناسید. باید مانند آهنگری پرکار و چیره دست پولاد وجود خویش را با خدمتی برای جامعه پیدا کنید.

نحوه ی فکر کردن دانش آموز:

نباید فراموش کرد که دانش آموز  همیشه (واقعیت را با خیال به هم می آمیزد) لازم است پا به پای رشد جسمی و دنیای ذهنی، عادت به تفکر پیدا کند و قدرت استدلال و فکر خود را گسترش دهد و برای هر چیز دلیلی جستجو کن. آنها باید منطقی شوند و منطقی فکر کنند. چرا که دقت در جزئیات، کلید هر مشکل و حل هر معمایی است. بنابراین یکی از وظایف مهم معلم تفهیم این امر به دانش آموز است که هر موضوع ضروری را از ابعاد مختلف دقت نظر داشته باشند. آنان باید ژرف بین باشند و در اعماق امور و پدیده ها به کاوشگری بپردازند و باطن هر چیز را با مشاهده و تخیل و استنباط درک کنن. به خلاقیت دانش آموزان باید میدان داد و غنا بخشید. همچنین باید بدانید که اگر تفکر دانش آموز را به راه درستی رهنمون نکنید به راهی ویرانگر خواهد افتاد. در چنین مواقعی یک حرف سنجیده و یک راهنمایی به جا و درست تأثیر عمیق به جا می گذارد. تأثیری که ممکن است مسیر زندگی فرد را تغییر دهد.

سخنان معلم:

اگر حرفی از دهان معلم بیرون می آید، دارای ارزش و گوهر باشد، می دانید چه معجزه ای می کند. البته به شرطی که به جا و به موقع و سنجیده و حساب شده باشد و از دل برخواسته باشد و گوینده اش به آن ایمان داشته باشد. در این صورت حرف دیگر باد هوا نیست و جسم و روح دارد. نیروی سحر کننده دارد و شفا می بخشد.

نکته: ابتدا حس اعتماد دانش آموز را به خود جلب کنید.

دنیای گسترده ی ذهن دانش آموز:

معلم با تجربه باید توجه داشته باشد که دنیای ذهنی دانش آموز، دنیایی است پر تنوع، با قدرت بی کران، استعدادهای گوناگون. حالت های مختلف، خصوصیات روحی متضاد، دگرگونی های سریع فکری، و طبعی هزل گونه، بلهوس و سرزنده، شوخ طبعی که با افراط و تفریط سازگاری بسیار دارد. شناخت این دنیای وسیع پر از راز و رمز است که می تواند زیر بنای منطقی او قرار بگیرد.

معلم باید خود را به دنیای ذهنی دانش آموز نزدیک کند و به حل و ارزیابی مسائل آنان همانگونه که هست، بپردازد و تکیه گاهش هم (تفکر منطقی، ابعاد موضوع، تفکر خلاق و تخیل و...) باشد.

در تربیت دانش آموز میب به خدمت (کارهای جمعی)، تفکر خلاق (خیال پردازی)، استدلال (آزمایش و خطا) و... که باید مورد توجه و تربیت قرار بگیرد. از طرفی هر دانش آموز ظرفیت و قابلیتی دارد. باید دقت کنید دانش آموز از نظر جسمی و روانی در چه پایه ای قرار دارد و چه استعدادهایی دارد. آنگاه آنها را پرورش دهید. بنابراین توجه به کیفیت روحی و جسمی و تمایلات دانش آموز حائز اهمیت است.

نکته: معلم نباید از قدرت خود نسبت به دانش آموز سوء استفاده کند. بنابراین رفتار آرام و محبت آمیز بهترین ضامن تعادل عاطفی دانش آموز است. سعی کنید دانش آموز را در مقابل دیگران سرزنششان نکنید. در مقابل جمع شماتتشان نکنید و بیشتر از تشویق و تحسین استفاده کنید و همیشه آماده ی کمک به آنها باشید.

شناخت مفهوم کلمات درسی مهمتر از شناخت مفهوم جمله ها:

هنگامی که فصلی از کتاب را مطالعه می کنید. باید به مفهوم کلمه های اصلی متن توجه خاصی داشته باشید. مثلا شروع فصل جغرافیای سال هفتم با کلمه (منابع آب و خاک) مواجه می شوید. در اینجا معنی تک تک کلمات را می دانید. مثلا معنی (منابع) یعنی چه؟ مسلما معنی کلمه منابع انسان را به یاد منبع و موجودی و یا سرمایه و منبع آب بالای پشتبان که ذخیره ی آب می باشد. دقت کنید که کلمه ی منبع معنی و مفهوم گسترده ای دارد. حال به دو کلمه ی دیگر یعنی (آب , خاک) توجه کنید. آیا می دانید به چه منظور نویسنده این دو کلمه را در کنار هم قرار داده است. مسلما آب برای حیات موجودات زنده ضروری است و اگر خاک هم وجود نداشته باشد. گیاهان رشد نمی کنند و ما نمی توانیم گیاهان را که منبع اصلی غذای انسان ها و سایر موجودات هستند، رشد و نمو کنند. اکنون متوجه می شوید که ارتباط این دو کلمه چقدر لازم و ملزوم یکدیگر هستند و هر کدام چه نقشی در برابر دیگری ایفا می کند. بعد از این مرحله به یاد منابع آب و خاک می افتیم که منابع آب متنوع است. مثلا رودخانه ها، دریاچه ها، آب پشت سدها، چشمه ها، چاه ها (سفره های زیر زمینی)، قنات ها (به دست بشر ساخته شده اند) و... و منابع خاک هم شامل خاک دشت ها، مراتع، جنگل ها و... می باشد. حال توجه کنید که این منابع چگونه بقا
می بایند.

هنگامیکه آب از دریاها، دریاچه ها و رودخانه ها و ... بخار می شود بر روی کوه ها به صورت انبار یخ حفظ می شود و در تابستان با گرمای خورشید به تدریج ذوب می شود و در اختیار ما قرار
می گیرد. رودخانه هایی که از طریق کوه های البرز تأمین می شود به حوزه ی آبریز دریای خزر می ریزد و رودخانه هایی که از کوه های زاگرس تأمین می شود به حوزه ی آبریز خلیج فارس می ریزد و رودخانه هایی که به باتلاق ها، دریاچه ها (مثلا دریاچه ی ارومیه) می ریزند به حوزه ی آبریز داخلی معروف هستند. اکنون می توانید ارتباط  آب، بخار، باران، برف، رودخانه ها، دریاها، دریاچه ها، زمین های حاصلخیز و... را کشف کنید و این فصل کتاب را با دیدی روشن مطالعه بررسی کنید و روابط موجود بین این اجزاء را بهتر بشناسید و کشف کنید. بنابراین رابطه ی اجزاء یک متن درسی را با شناخت کلمات کلیدی و مهم و فهم و درک ساختار کلماتی که نقش اصلی را ایفا می کنند، تمام متن را در یک چهارچوب خاص بررسی و کشف کنید. حتی می توانید فراتر از کتاب راه حل های منطقی و مفیدی برای بقاء و بالاتر شدن کیفیت این منابع بشناسید.

وقتی عصبانی هستید، باید چکار کنید:

گاهی اتفاق می افتد که معلم از حرکات و رفتار دانش آموز عصبانی می شود و در همان حال که عصبانی است، می خواهد دانش آموز را ارشاد و راهنمایی کند و علت اشتباه دانش آموز را به وی توضیح دهد. غافل از اینکه عصبانیت معلم دانش آموز را مرعوب می کند و او نمی تواند با انگیزه ی درونی (اختیاری) عمل خود را اصلاح کند. پس هیچ رویه ای بهتر از این نیست که معلم، قبل از هر چیز بر عصبانیت خود غلبه کند و اختیار خود را از دست ندهد. چرا که آشفتگی خود نتیجه ی معکوس دارد. چه بسا الگوی رفتاری معلم، دانش آموزی پرخاشگر و جسور بار آورد. توجه داشته باشید که با رعب و وحشت و سرزنش پایه های شخصیت را متزلزل می کند.

نکته: از دانش آموز می شود هم دیو ساخت و هم فرشته و این دو گروه آگاهی معلم از اصول و مبانی تربیت و روش های راستین آن و نحوه ی پیاده کردن آن اصول است. بنابراین معلم می تواند هم نقش سازنده و خلاق داشته باشد و هم روشی مخرب و تباه کننده. بنابراین معلم تکمیل کننده ی راه والدین در تربیت و جهت یابی فکر
دانش آموزان هستند که تأثیر بزرگی دارند.  

راز آرامش دانش آموز:

یکی از وظایف معلم این است که انواع ساده ی خرسندی و شادی را به دانش آموزان تقدیم کند.

در دانش آموز باید ذوق و شوق زندگی به وجود آورید تا قادر باشند از گرمی حیات بخش محبت سرزنده و پرتکاپو باشند و باید در حوزه ی فکریشان کم کم شادی های جمعی را جانشین نشاط و انبساط فردی کنند تا جایی که شادمانی جمع را از آن خود بدانند. در این حالت نوع دوستی، مهرورزی نسبت به همنوعان، عشق به زیبایی، حقیقت دوستی و... اینها ارزش هایی هستند که برای ارتقاء کیفیت کلاس لازم است.

نکته ی قابل توجه این که حافظه در سال های کودکی به شدت فعالیت دارد و یک تزلزل اختشاش ذهنی ناچیز، شرایط مساعد ذهنی را مختل می کند. سعی کنید احتیاجات جسمی و روحی دانش آموزان را بشناسید و به طور طبیعی و معقول و از روی اصولی که با طبیعت آنان سازگارتر باشد رفتار کنید تا با شناخت تمایلاتشان، بتوانید به آنها کمک فراوان کنید.

بی شک در این راه نباید مسائل را پیچیده کنید و تکالیف بغرنج و غیر ضروری به شکلی تحمیلی به آنها ارائه دهید یا از آنها بخواهید که دینای گسترده ی خود را در چهارچوب تنگ و تصنعی دنیای بزگترها قالب گیری کنند.

نباید دانش آموزان را که سرشار از نشاط و تحرکند با حرکات و رفتارهای نادرست و گفترا نسنجیده به موجوداتی افسرده بدل کنید و شادابی را از وجود آنها بگیرید. باید بگذارید با همان صفا و صمیمیتی که از خصایص دوران کودکی و جوانی است بزرگ شوند. از آنها نخواهید تا حالت سرد و متفکر افراد بالغ را به خود بگیرند و با
بی تفاوتی به امور بنگرند. این کارها زیان بخش است، چرا که قلب پرجنب و جوش دانش آموز برای تلاش و تقلا ساخته شده است.

بگذارید تا دانش آموزان چستی و چالاکی خود را داشته باشند. چرا که زندگی آنها احساساتی تر و پرشورتر از زندگی بزرگسالان است. آنها در بهار زندگی هستند و هر چیزی برای آنان با حالتی زنده و
پر تحرک در نظرشان جلوه گر می شود.

بعضی ها فکر می کنند اگر با کودک و نوجوان مثل بزرگسالان رفتار کنند از نظر تربیتی درست تر است. در صورتی که با کودک و نوجوان باید مطابق مقتضیات سنی آنها رفتار کرد.

گاهی معلمان بدون توجه به حالت روحی دانش آموز، حتی در
بحرانی ترین حالات عصبی و ناراحتی روحی شروع به نصیحت کردن و پند و اندرز دادن آنها می کنند. غافل از اینکه در چنین حالاتی، بهترین نصایح و شیرین ترین کلمات کمترین اثر را نیز در روح پرهیجان دانش آموز نخواهد داشت. در چنین مواقعی باید با ابراز همدردی به حرف های آنها گوش فرا داد و اعترافات آنها با با صبر و حوصله شنید. چون همین توجه و شنیدن خواسته ها و نظریات، در فرو نشاندن عصبانیت آنها، نقش مؤثری دارد. بعد هم می توان در فرصت مناسب وقتی التهابات روحی آنها فرونشست و به حال عادی برگشتند، با کمال مهربانی اعمال نادرست آنها را گوش زد کرد و علت مخالفت خود را توضیح دهید. در چنین حالتی است که آنها از اعمال ناروای خود پشیمان می شوند و خود را اصلاح می کنند. البته در صورت سوء استفاده ی دانش آموز می توان با خشونت حساب شده و تحت کنترل با آنها برخورد کرد و در هر موردی اعتدال را نگهدارید.

گاهی معلمان در صحبت با دانش آموز، فاصله ی سنی را فراموش
می کنند و همان توقعی را دارند که از افراد بزرگسال دارند و طوری با آنها برخورد می کنند که با هم سن و سالان خود. این کاری است نادرست و نتیجه ی مطلوبی نخواهد داشت.

گاهی دیده شده است که بعضی از معلمان، ناخودآگاه با دانش آموزان لجباری می کنند. باید در نظر داشت که دانش آموزان در آغاز
زندگی خود هستند و از رفتار معلم الگو می گیرند. همین حالات را سرلوحه ی کار خود قرار می دهند.

معلمان باید دقت کنند که این لجاجت و یکدنگی از خودخواهی و خودسری مایه می گیرد و یا بر اساس طبیعت نهادشان است. در این وضعیت باید با تسلط بر اعصاب خود به طور مستمر با نرمش و گاهی با شوخی و مزاح در مقابل لجاجت آنها ایستادگی کنید. اما از توهین و سرزنش اجتناب کنید. شاید هم لازم باشد قضیه را بعدا دنبال کنید.

با این روش ضمن حفظ شخصیت خود به آنها شخصیت می بخشید و در عین حال حس احترام آنها را نسبت به خود جلب می کنید.

لازم به دگر است که تنبیه کردن، انتقام گرفتن نیست. معلم باید در مقابل دانش آموزان بر خود مسلط باشد و اجازه ندهد خشمش حایلی بین معلم و دانش آموز باشد. در گفتگو با دانش آموز باید همیشه عنان سخن را به دست عقل داد نه احساسات یا خشم و دیگر عواطف.

سعی کنید کار آموزشی خود را از اعتماد به دانش آموز شروع کنید. اعتماد به دانش آموز قدرت روحی، اعتماد به نفس و استقلال رأی می دهد و در شخصیت آنها نقش عظیمی دارد. در صورت ایجاد اعتماد آنها خود را فردی مستقل و صاحب رأی حس می کنند. پس به
دانش آموز اعتماد کنید و آنان را در انتخاب کمی آزاد بگذارید. به شرطی که قبلا راه و چاه را به آنها خوب نشان دهید و در ضمن راه نیز با آنها همراه باشید. اما در هیچ موردی افراط و تفریط جایز نیست.

نکته: دانش آموزان را دوست بدارید و سرمشق خوبی برای آنها باشید. یادتان باشد رفتارهای خشن، بین شما و آنها حالتی بیگانه به وجود
می آورد. سعی کنید در راه تفاهم و دوستی با آنها تلاش کنید. البته این بدان معنی نیست که زشتی ها را در نظر نگیرید.

ایجاد عادات خوب:

معلم می تواند با رفتارش در دانش آموز عادات خوبی مانند عادت به تفکر، مطالعه، کار و تلاش، عدالت و... ایجاد کند.

نرمش و منطق درست: (طرز رفتار و صحبت کردن با دانش آموز)

برای کسالت یا مشغول کردن دانش آموز و سرگرم کردنشان به آنها نگاه کنید و حالات روحی دانش آموزان را مورد بررسی قرار دهید. نباید غافل بود که خشونت بیجا، دخالت بی مورد، تحمیل اراده، تنگ کردن میدان فعالیت آنها، جلوگیری از ابراز عقیده، محترم نشمردن شخصیتشان و بسیاری از نکات ظریف و دقیق تربیتی دیگر منجر به این می شود که از آنان انسان هایی بی اراده، گمراه و بیهوده ساخته شوند.

دانش آموزان باید خود را در زندگی واقعی مؤثر و مفید بدانند و از انجام کارها لذت ببرند و احساس کنند که می توانند مفید باشند. اگر دانش آموز خود را مسئول اعمال و رفتار خود بداند، سعی در اصلاح امور می کند.

انتظار احترام:

در برخورد با دانش آموزان نباید مطلقا انتظار احترام داشته باشید. اگر حرکات و رفتار شما بر موازین عدل و انصاف باشد خود به خود حس احترام در آنها برانگیخته خواهد شد.

معلم باید افکارش را بر تربیت شونده وفق دهد. باید روحا با دانش آموز نزدیک شود و در دسترس فهم آنها قرار گرفت و با نهایت دقت به پرحرفی های آنها گوش داد تا بتوان آنچه را در قالب مغزشان
می گذارد به روشنی دید. نباید در تمام موارد فکر و نظر خود را به او تحمیل کنید. بلکه باید نظر و عقیده ی خود را به صورت پیشنهاد ارائه داد و به شیوه ای صمیمانه به تربیت دانش آموز نزدیک شد. خودپسندی معلم عاملی است که بیش از هر چیز در ذهن دانش آموز اثر سوء می گذارد و آنان را متنفر و سرکش می کند. برعکس تواضع و مهربانی به جا و به موقع نقش سازنده ای در امر تربیت دارد.

باید دانش آموزان را عضوی از خانواده ی خود بدانید و به عقیده ی آنها احترام بگذارید و در کارها شرکتشان دهید و به این مسأله ی مهم هم عمیقا معتقد باشید که سرپرست دانش آموز هستید.

این موضوع به آن معنی نیست که معلم دانش آموز را از تجارب خود بی نیاز بداند و اگر در موردی عقیده و نظری داشتند از آنها دریغ نکنید. به هر حال شخصیت دانش آموز هر چند پرورش یابد به ناچار فاقد تجربه ی کافی است.

تأثیر معلم در چگونگی تشکیل سرشت دانش آموز:

شاید فکر کنید که هر دانش آموز (محاسنی چند) و (معایبی) فراوان دارد و گمان کنید که نخست با سختگیری و تنبیه یا موعظه و نصیحت اخلاقی در رفع معایبش بکوشید. اما آیا می دانید این حالات روحی چگونه در دانش آموز تشکیل می شود.

شاید مقداری صفات و خصوصیات ارثی باشند که از پیوند مزاج جسمانی با مزاج روانی حاصل می شود. پس ناگزیریم در این زمینه برخی ملاحظات را به کار بندیم. نباید دانش آموز را به خاطر فلان خوی و منش مورد سرزنش قرار داد و آن را نقص وی بدانیم. از اعصبانیت و ترسو بودن دانش آموز، نباید ناراحت شوید و او را
بی جهت تنبیه کنید. زیرا این امر موجب افزایش عصبانیت و ترس او می شود. برعکس فکر کنید که با محبت افراطی او را سر به راه کنید!؟

نباید از دانش آموز ناآرام بخواهید بی حرکت در جایش بنشیند و کتابش را مطالعه کند. این امر با طبیعت او مغایرت دارد و در نتیجه باعث استرس و ناراحتی او می شود. باید به چنین دانش آموزی امکان حرکت و جنب و جوش بدهید تا بدین وسیله انرژی اضافی خود را مصرف کن. بدین وسیله می توانیم از اضطراب او جلوگیری کنید.

به دانش آموز کمک کنید تا طبیعت خود را با کلاس تطبیق دهد و با آن سازش حاصل کند. باید دانش آموزان هیجان پذیر و تند خو را کمک کنید تا شیوه های تعامل با دیگران را بیاموزد و تحمل کند. به هیچ وجه او را از تعامل با دیگران منع نکنید. به تدریج ابتکار و تبعیت از قوانین را خواهد آموخت. اما این امر یک شبه اتفاق نخواهد افتاد. اما در این جریان مراقب او باشید و کاری کنید که محبت و دلسوزی معلم را نسبت به خود احساس کند. یادتان باشد رفتار معلم با دانش آموز و رویه ی معلم در مورد مسائل و پدیده های مختلف شاگرد، در عاداتی که او کسب می کند تأثیرگذار است.

رفتار معلم در قبال دانش آموز:

دانش اموز تحت تأثیر رفتار معلم خود قرار می گیرد. اگر معلم مضطرب، آشفته، جنجالی، پر سرو صدا و از همه چیز ناراضی باشد، دانش آموز نیز زود خشم و بدخلق و خود خواهد شد و اگر برعکس معلم آرام و ساکت باشد او نیز فردی ساکت و آرام بار خواهد آمد.
می دانیم که دانش آموز مخصوصا در دوران دبستان و بین 7 تا 15 سالگی به مسائل مختلف با دید تردید می نگرد و به درستی نمی داند در برابر هر عکس العمل چه رفتاری انجام دهد.

اگر معلم را ترسان و یا خشمگین ببیند، دچار ترس و وحشت می شود. در نتیجه ترسو و عبوس بار می آید. اگر معلم را آرام و مهربان مشاهده کند، مطمئن و مهربان و اجتماعی می شود و اثر رفتار معلم به تدریج در خلق و خوی شاگرد رسوخ می کند.

نگاه دانش آموز:

دانش آموز به حرکات، نگاه ها و حرف های معلم توجه دارد و تحت تأثیر آنها واقع می شود و عادات ویژه ای کسب می کند. طبیعی است که اگر تلاش معلم با توهی و سرزنش و تهدید باشد، دانش آموز احساس ناامنی و ترس می کند. این عادات ها در دانش آموز حفظ
می شود و در بزرگسالی بروز می یابد. طبیعی است که از لحاظ روانی به تدریج صاحب خلق و خوی غمگین و دلسرد و یا نافرمان و سرکش خواهد شد.

اگر پیوسته تکرار کنید که به درد هیچ کاری نمی خورد، اعتماد به نفسش را کم می کنید و او دست از تلاش بر می دارد. اگر برای مطیع کردن او بگویید به دفتر مدرسه مراجعه کند، شاید برای لحظه ای آرامش کنید و اگر این کار را تکرار کنید دلواپسی و اضطراب را به او داده اید و...

بنابراین خلق و خوی خوب و بد دانش آموز و خصلت ها و معایب او بیشتر از رفتار و روابط معلم سرچشمه می گیرد. اگر معلم به این مسأله ایمان داشته باشد، رفتارش را تغییر خواهد داد و اندک اندک دور اندیش تر، آرام تر، با حوصله تر و در عین حال موفق تر خواهد بود. بنابرانی مسئولیت در مقابل دانش آموزان بسیار سنگین است. طبق آنچه گفته شد، برای پرورش دانش آموز  قبلا باید رفتار و نظرها و افکار خودتان را اصلاح کنید.

مسلما دانش آموز از اثرهای ناشی از عدم مهارت دیگران در
شکل گیری شخصیت خود، مصون نمی ماند. با این حال اگر
دانش آموز خود را در حلقه ی امنیت و اعتماد خود قرار دهید، کمتر رنج خواهد برد. در چنین حالتی است که دانش آموز ناراحتی خود را به معلم اطلاع خواهد داد و از او کمک خواهد گرفت.

تأثیر معلم در رشد دانش آموز:

در حال حاضر می دانیم که برای کمک به رشد دانش آموز، به
اندازه ی کافی او را در فعالیتش آزاد بگذارید و هم او را تحت نفوذ و
اقتدار خود قرار دهید و بدین وسیله به او احساس امنیت بدهید. کمی صبر و حوصله لازم است. نکند خدای نکرده با رفتارمان او را دچار آشفتگی کنید. دانش آموز هم به آزادی و هم به اقتدار معلم نیاز دارد. یعنی دانش آموز احتیاج دارد هم آزاد باشد و هم در قالب قواعد و مقررات عمل کند و این قواعد و مقررات را همانند حصاری می داند که بری حفظ امنیت او از طرف معلم اعمال شده است.

اما در عین حال دانش آموز نیاز دارد که این آزادی در چهارچوب برخی قوانین و قواعد به وی داده شود. تحت نفوذ برخی رفتارهای منفی در بعضی مواقع یک نوع لجبازی و ستیزه جویی و یک نیاز ساده برای بیان استقلال است که نباید آن را جدی گرفت.

چگونه اقتدار معلم از بین می رود:

گاهی معلم با امر و نهی پی در پی و دستورات مکرر در مورد مسائل کوچک (ساکت بشین)، (نخند)، (مداد را روی میز بگذار)، (زود جواب بده)، (زود دفترت را بگذار توی کیف) و... آن هم با خشم، شکایت، بحث و جدل و مجادله، مشاجره، انتقاد منفی، تناقض گویی و... حرف های نادرست دانش آموز را نمی توان راهنمایی کرد. با این کار نفوذ و اقتدار خود را از دست می دهدی و این کارها اثر سوأ آن بیشتر متوجه ی دانش آموز می شود. برعکس با ثبات رأی و متانت و حوصله و به وجود آوردن محیط تفاوهم و اعتماد و محبت، برنفوذ و اقتدارتان بیفزاید. این ثبات باید در نوع و حرکات و رفتار و حتی در لحن و کلام مشاهده شود. این نکته ی اساسی را به یاد داشته باشید که دانش آموز باید احساس کند که این ثبات رأی را به خاطر سعادت و خوشبختی خود او به کار می برید.  نه به خاطر راحتی خودتان.

به رشد خلق و خوی دانش آموز کمک کنید:

دانش آموز فقط از لحاظ جسمانی و عقلی رشد نمی کند، بلکه خلق و خوی او نیز باید رشد و تکامل پیدا کند. او باید به تدریج عاقل و کامل شود. معلم سرمشق خوبی در این سیر ب طرف کمال هستند، پس معلم می تواند در این راه به دانش آموز کمک کند.

اختلاف با دانش آموز:

آیا باید دائما با دانش آموز اختلاق عقیده داشته و مناقشه کنید؟ این اختلاف موجب بروز مقاومت و خشم از جانب دانش آموز می گردد و محیط کلاس را متشنج می کند. در اکثر موارد وجود همین خشم و غیظ است که مناسبات فی مابین  معلم و شاگرد را مختل می کند.

غالبا دانش آموز از اعمال قدرت عاقلانه بیش از خود معلم احساس رضایت نموده و آمادگی قبول آن را دارد.

باید بدانید که دانش آموز نافرمان، دانش آموز خوشبختی نیست و
می خواهد او را بفهمیم و دوستش داشته باشیم و به او کمک کنیم. اگر موفق نمی شوید دانش آموز را رو به راه کنید، در این صورت باید به متخصص روانشناس مراجعه کنید و از او کمک بگیرید.

شکی نیست که چنین ضرورتی مستلزم دقت و مراقبت نامحسوس است و معلم می تواند در پرتو این مراقبت از موفقیت های روز افزون در امر تعلیم و تربیت برخوردار شود.

رفع اشکالات:

تنها وظیفه ی معلمین این نیست که برای دانش آموز نطق های اخلاقی ایراد کنند، بلکه بهتر است با توجه به مسائل و مشکلات دانش آموز، راه کارهای مناسب ارائه دهند، تا دانش آموز خود را با مسائل جدید تطبیق دهد. سعی کنید حس استقلال را تا آنجا که قیود اجتماعی اجازه می دهد در او به وجود آورید. صفات بد و ناخوشایند دانش آموز حاکی از احتیاج او به ارشاد و کمک معلم امکان پذیر است.

لازم است به دانش آموز بفهمانید که او تنها نیست و فقط برخورد با دیگران برایش لازم است. اگر در اثر بی حوصلگی یا بی اخلاقی، او را از این اصول با اطلاع نکنید او در معاشرت خود در محیط خود در خانه، مدرسه و اجتماع دچار اشکال شده سعی می کند خود را از اجتماعات کنار بکشد و یا رو به پرخاشگری و خشونت می آورد. در اینجاست که برای رفع مشکلات و فهماندن اصول لازم به دانش آموز از سرزنش و تنبیه استفاده می کنید، کاش می دانستید چه روش غلطی را در پیش گرفته اید.

احساس عدم امنیت:

دانش آموز در بدو ورود به کلاس احساس عدم امنیت می کند. این احساس در او تقویت شده به تدریج دچار اضطراب و ناراحتی و او ریشه می کند. وظیفه ی معلم این است که به او بفهمانید که ترس او بیهوده است و خطری وجود ندارد.

اگر دانش آموز را برای هر مسأله ای سرزنش کنید با دست خود او را موجودی نگران و مضطرب بارآوریده اید و همین نگرانی ها به تدریج، احساس عدم امنیت را در دانش آموز تقویت می کند.

عدم اعتماد:

دانش آموز دنیا را از دریچه ی افکار والدین و معلم خود می شناسد. اگر رفتار والدین و معلم در او اعتماد به وجود آورد، او نتیجه می گیرد دنیا قابل پذیرش است. ولی والدین و معلم با روش های غلط و تنبیه می توانند در دانش آموز این احساس را به وجود آورند که شخص بی لیاقت و ضعیفی است و این احساس بد دانش آموز را از دنیا و مردم گریزان می کند و او را تبدیل به فردی گوشه گیر و کم رو می کند.

دشمنی و کینه توزی: (حقارت و دلسردی)

والدین و معلم می توانند حس دشمنی و کینه توزی را در دانش آموز به وجود آورند. زیرا آنها به عنوان اصلاح گر نباید کاری کنند تا دانش آموز در حالت بیم و هراس باقی بماند. با این کار دشمنی کودک را علیه خود برانگیخته اید. طوری که او تصمیم می گیرد به نحوی از ما انتقام بگیرد. بیکی از راه های انتقام دانش آموز، درس نخواندن، توجه نکردن به رهنمودهای معلم، بی انگیزگی، عدم برنامه ریزی و...

اگر این قبیل تنبیه ها دائما در مورد دانش آموز اجرا شود، احساس عدم امنیت و اضطراب در دانش آموز زنده شده، عوارض نامطلوب (مشکلات اجتماعی) به وجود می آورد.

اگر با دانش آموز شبیه انسان رفتار شود، این فکر در او به وجود
می آید که عیوبش قابل اصلاح نیست و این خواست تقدیر است که او چنین بارآمده است و با تقدیر و سرنوشت نمی توان کاری کرد. چنین دانش آموزی در مدرسه شاگردی تنبل، بی تفاوت و بی خیال می شود که تنبیه ها و نمرات بد هیچ گونه تأثیری در او ندارد. به احتمال زیاد فردی جنجالی و پرخاشگر می شود. چرا که دوست دارد به نوعی خودش را نشان دهد. معهذا اگر یک روانشاسی با تجربه در کنار او قرار بگیرد، با کمال تعجب متوجه می شوید که خیلی زود تغییر
می کند.

دانش آموزی که در رؤیا و تخیلاتش، آینده ای روشن و مملو از موفقیت و کامیابی برای خود تصور نمی کند و همیشه فکر می کند هرگز از آنچه هست بهتر نخواهد شد. بنابراین هیچ گونه کوششی برای خارج شدن از این ناراحتی نمی کند. این قبیل دانش آموزان فکر می کنند، مورد علاقه ی معلم خود نیستند. برای همین در کلاس شلوغ می کنند و نظم کلاس را به هم می ریزند. چرا که این احساس خوشایندی نیست. برای همین این کار را تنها مکانیزمی می داند که برای تلافی کردن و ارضای خود به آن متوسل می شود. اما اگر معلم برای تلافی کردن، برخورد تند و زننده کند، خودتان بگویید چه اتفاقی می افتد؟

آیا دانش آموز مجرم است؟

تمسخر، تحقیرو اوقات تلخی (جنگ روانی) با دانش آموز از کتک زدن برایش ناراحت کننده تر است و اعتماد به نفس او را از بین
می برد. این قبیل دانش آموزان در مدسه مرتکب خلاف می شوند و کارهای ناهنجار را انجام می دهند. لطا روش خود را تغییر دهید.

کتک:

کتک زدن یکی از رایج ترین موارد تنبیه است که بکار می رود تا کوچکترین خلافی از دانش آموز سر میزند یا سیلی محکمی، تنبیه با شلنگ، گوش کشیدن، سرزنش کردن و.. آیا این روش صحیح تعلیم و تربیت است؟ آیا شیشه ی کثیف را با دستمال پاک می کنند و یا اینکه با سنگ می شکنند. آیا رفتار اشتباه را با یک رفتار اشتباه دیگر ترمیم می کنند و یا اینکه باید علت را به دانش آموز توضیح دهید و راه
حل های مختلف را به او گوش زد کنید. آیا افراد تحصیل کرده فرزندان خود را برای اشتباهاتشان کتک می زنند و یا اینکه راه دیگری را انتخاب می کنند؟ آیا افراد بی سواد بیشتر دست به خشونت می زنند و یا افراد تحصیل کرده این کار را می کنند؟

خیلی ها فکر می کنند با چنین روش هایی دانش آموز را سرجایش نشانده اند. در حالی که کینه ی نهفته را در دل او پرورش داده اند که در آینده معلوم نیست چه اتفاقی خواهد افتاد.

یادتان باشد معایت و اشتباهات دانش آموز با کتک اصلاح نمی شود و بچه هر چه بیشتر کتک بخورد، سلامتی روحی و روانی او به خطر می افتد.

نکته: یک تجزیه و تحلیل از مردان شرور و خطا کار ما را به این نتیجه می رساند که این افراد با سختگیری شدید و مستبدانه در سنین کودکی، دائما مورد توهین و سرزنش و کتک قرار گرفته اند و در بیم و حراس به سر می برده اند؟ اینگونه سخت گیری ها باعث عدم درک فرد از اشتباهاتش می شود.

حال چه باید کرد؟

بدون شک منظور ما از مطالب فوق این نیست که دانش آموز را به هیچ وجه نباید تنبه کرد.

اگر عمل خلافی از دانش آموز سر می زند بهتر است به جای کتک زدن، نتایج نامطلوب عمل بد او را برایش توضیح دهید. توضیحات ما باید آنقدر طبیعی و با آرامش و متین و محترمانه باشد که دانش آموز هرگز فکر نکند که اجبای در کار است. در این صورت دانش آموز خیلی زودتر حرف را قبول می کرده و از این به بعد سعی می کند دست به این قبیل کارها نزند و رعایت بعضی از مسائل برای او خوشایند می شود. سعی کنید اگر در این کار موفق نشدید، مأیوس نشوید و دوباره تلاش کنید و یا از افراد خبره کمک بگیرید.

برای اینکه تنبیه اثر مطلوب و معقولی داشته باشد رعایت این مسائل لازم است. باید مسائل را بدون عصبانیت و خشم به دانش آموز فهماند. در این صورت دانش آموز تصور می کند صحبت ها خیلی طبیعی و منطقی هستند و این احساس سبب می شود که او کمتر از دستورات سرپیچی کند. با این روش اغلب موارد به راحتی برایش قابل پذیرش است.

در بعضی از موارد می توان اشتباهات دانش آموز را با هنر بازی و نمایش به او فهماند. با این روش دانش آموز سوء رفتارش را مشاهده و احساس می کند. در حالی که اگر با تنبیه بخواهیم این کار را انجام دهیم در بیشتر مواقع نتیجه ی معکوس عایدتان می شود.

در هر صورت دانش آموز نباید فکر کند که حرف های شما به صورت امری و دستوری و اجباری است. در این صورت از انجام آن سرپیچی می کند. طوری با او صحبت کنید که متوجه شود همه ی حرف ها به نفه خودش است و نتایج سوء رفتارش را گوش زد کنید.

بالاخه اینکه تنبیه های اجباری و سختگیری های بی جا در اصلاح دانش آموز بی تأثیر است. اگر هم دانش آموز آن را با ترس و دلهره بپذیرد، امری موقتی است. گذشته از این هراس همواره او را از دیگران گریزان می کند و احساس اجتماعی شدن را در او از بین می برد. وظیه ی معلم است که مسائل را به تدریج و با لحنی دلنشین به او تفهیم کند و بدین وسیله از وقوع حوادث ناخواسته و ناخوشایند جلوگیری کنید.

سعی کنید مسائل را با ذکر دلیل خوبی یا بدی آن به دانش آموز بفهمانید. این کار را با لحنی محترمانه و به دور از کینه و خشم انجام دهید. اگر عمل بدی انجام داد، تنبیه کردن او بی فایده است. گاهی اتفاق می افتد که دانش آموز تصور می کند، پس هر وقت فکر کردم هر کسی در مورد من کار بدی انجام داد، من هم می توانم طرف مقابل را مسخره و یا تنبیه کنم. یعنی او نیز همواره در مقابل دیگران حالتی خصمانه به خود می گیرد.

بنابراین نباید دانش آموزان را از قوانین اجتماعی و دلایل منع بعضی از آنها بی اطلاع بگذارید، بلکه لازم است به موازات رشد فکری دانش آموز او را در جریان کلیه ی مسائل اجتماعی گذاشته و ذهن او را روشن کنید.

نکته: مدرسه به دانش آموز این امکان را می دهد تا انواع گوناگون روابط انسانی را بیاموزد.

رسالت معلم:

تربیت دانش آموز مهمترین قملرو فعالیت معلم می باشد. دانش آموزان ما اتباع آینده ی کشور و جهان، سازنده گان تاریخ و پدران و مادران فردا هستند. والدینی که به نوبه ی خود فرزندان خود را تربیت خواهند کرد.

دانش آموزان باید به گونه ای پرورش یابند که اتباع، پدران و مادران خوب فردا شوند. گذشته از این دانش آموزان خوب ثمره ی تلاش ما هستند. اگر خوب تربیت شوند، باعث سعادت و خوشبختی خود و جامعه هستند و اگر بد بارآیند، باعث سرشکستگی خود وجامعه هستند.

معلمان عزیز، قبل از همه شما باید همیشه به اهمیت این کار و مسئولیت خطیر خود در این زمینه توجه داشته باشید.

امروزه درباره ی مسأله ی تعلیم و تربیت در مدرسه گفتگو می شود. قبل از همه نباید این امر مهم بر اثر اهمال و تنبلی غفلت شود. در صورت عدم موفقیت، معلم را با تشویش و دلهره می فرساید و خلق و خوی آنها را خراب می کند. اما بالاخره هر کس نمی تواند این کار را با موفقیت انجام دهد.

این امر دلایل زیادی دارد که مهمترین آن عدم کاربرد روش های درست تعلیم و تربیت است. گاهی معلمان بی تجربه به این موضوع نمی اندشند و تنها به تدریس درس اکتفا می کنند و روحیات و خلقیات دانش آموز را نادیده می گیرند. این روش نه هدف روشنی دارد و نه برنامه ی مشخص. در چنین مواردی نتایج همیشه جنبه ی اتفاقی خواهد داشت و معلم از نتایج رفتار دانش آموز خود یکسر غافلگیر
می شود.

نکته: هیچ کاری را نمی توانید خوب انجام دهید، مگر اینکه بدانید چه هدفی را دنبال می کنید.

معلم باید بداند برای آینده دانش آموز خود را تربیت می کند. آنها باید تصور روشنی از تمایلات دانش آموز در ذهن داشته باشند. آیا آرزو دارید دانش آموز خدمت گذار صدیق و فعال مردم، کوشا، شاد و با تربیت بار آید؟ ی می خواهید دانش آموز شخصی بی فرهنگ، ازمند، بزدل و کاسب کار مزدور بار آید؟ آنوقت راه های اشتباهات دانش آموز را بررسی کنید و به دنبال راه حل مناسب باشید.

مهمتر از همه رفتار خودتان همه چیز است. فکر نکنید که تنها هنگام صحبت با دانش آموز و دستور دادن به اوست که او را تربیت می کنید. شما در هر لحظه الگو و سرمشق دانش آموز هستید. طرز لباس پوشیدن، شیوه ی صحبت با دانش آموز و دیگران (مانند غریبه ها با دانش آموز صحبت نکنید) نحوه ی اظهار غم و شادی، شیوه ی رفتار با دانش آموز خطاکار ( با وقار، دوستانه، صمیمی و عادلانه) و بالاخره طرز هنده، طرز نگاه، لحن و بیان و... همه ی اینها در ذهن دانش آموز نقش می بندد و تأثیر قابل ملاحظه ای دارد. دانش آموز کوچکترین تغییر لحن را درک می کند و هر تغییر فکری از راه های نامرئی به او می رسد. شما متوجه ی این چیزها نمی شوید. اگر خدای نکرده، خشن، بی نزاکت، زورگو، مغرور، و نسبت به دانش آموز
بی تفاوت باشید، شما نباید به فکر پرورش دانش آموز باشید. با این کار به هیچ وجه نصایح یا روش های خوب هم تأثیر نمی گذارد.

پیروی از یک معیار عالی، احترام متقابل و کنترل گفتار و کردار نخستین و مهمترین روش تربیت می باشد.

نکته: اساس تعلیم و تربیت بر احترام متقابل است.

البته بعضی از معلمان بی تجربه به جای رفتار صادقانه، متوسل به حیله و فریب می شوند. این نوع عیب و رفتارها برای دانش آموز مشخص می شود. در مرحله ی نخست پرورش دانش آموز مستلزم روش کاملا صمیمی، ساده و جدی باشد. این سه صفت باید مورد توجه قرار گیرد. روش تربیتی با ظاهرسازی و پنهان کاری محکوم به شکست است. این نوع تربیت چیزی جز زیان به بار نمی آورد و موجب تنبلی رفتار می شود.

به یاد داشته باشید که دانش آموز در زندگی واقعی با انواع وسوسه ها و با اشخاص و شرایط ناجور و نامناسب روبرو خواهد شد. باید در دانش آموز قابلیت و توانایی برخورد با مشکلات و شناختن و مقابله با آنها را رشد دهید.

دانش آموزان نیاز به کمک به موقع دارند، آنها نیازمند مراقبت و راهنمایی به موقع می باشند. بنابراین آنچه باید انجام دهید این است که پیوسته در اصلاح رفتار دانش آموز بکوشید. ولی مسلما باید او را از عاقبت کارهایش آگاه کنید.

جوهر تمامی مسأله ی تربیت، چنانکه تا اینجا به درستی حدس زده اید نه در صحبت با دانش آموز و نه در تأثیر تنبیه خشک و خشن است. بلکه به میزان صداقت و درستکاری در گفتار و رفتارتان بستگی دارد. بنابراین با کمال خوش رویی و با متانت و رو راستی و صداقت جزئیات عملکرد دانش آموز را گوش زد کنید. اشتباه بزرگ این است که فکر کنید با سرزنش و تنبیه همه چیز درست می شود. سازمان دادن و هدایت رفتار منظم مهمترین وظیفه ی معلم خواهد بود.

اقتدار:

معلمان بی تجربه فکر می کنند که اقتدار یعنی به زور متوسل شدن و به عبارت دیگر استبداد. این قبیل معلمان اشتباه می کنند. اقتدار یعنی معلمی که قابل احترام باشد. آنها فکر می کنند با این کار دانش آموز مطیع و فرمانبردار می شود. تجربه نشان داده است که اطاعت و سکوت با خشونت چندان دوام نمی آورد. اقتداری که بر اساس کاذب بنا شده باشد، فقط مدت کوتاهی دوام می آورد. چنین بنایی به سرعت فرو می ریز و دیگر اثری از اطاعت نمی ماند. بلکه جای آن را خشونت می گیرد. گاهی معلم در ضمن کوشش برای تأمین اطاعت، دیگر هدف های تربیتی را مورد غفلت قرار می دهد. اگر دانش آموز مطیع و فرمانبردار شود، نتیجه ی کار بسیار ناچیز است. این نوت تربیت در بیشتر مواقع نتیجه ی معکوس دارد. با خودتان فکر کنید. این روشی را که انجام می دهید یک مختصص روانشناسی تأیید
می کند. اشتباه مخصوصا در همین جاست. اقتدار و اطاعت نمی تواند هدف باشد. تنها یک هدف و مقصود وجود دارد و آن تربیت مناسب است. این تنها هدفی است که باید دنبال شود. در بیشتر مواقع آرام باشید و بدون اوقات تلخی و سر و صدا و با آرامش هدف واقعی تعلیم و تربیت را دنبال کنید.

لحن معلم:

معلم – هر چه زودتر – باید یک لحن آرام – یکنواخت، دوستانه ولی محکم انتخاب کند. معلم می تواند با دانش آموز خود حتی شوخی کند. نباید با خشم و قهر و داد و فریاد و برانگیختگی و با عصبانیت ادامه دهید.

چنین لحنی رابطه ای غیر عاطفی و سرد ایجاد می کند. من معتقدم که یک لحن موقر و آرام می تواند تأثیرگذار باشد. برای پرورش صحیح دانش آموز و رشد احترام و دوستی بین معلم و شاگرد بیان مناسبت امر مهمی است. باید سخنانتان منطقی و با معنی باشد. بنابراین توصیه می کنم حتی المقدور از تنبیه بپرهیزید و قبل از هر چیزی ذهن دانش آموز را احیاء کنید و آگاهی و خرد او را درباره ی موضوع مورد نظر ارتقاء دهید.

اذیت های دانش آموز دبستانی بد ذاتی نیست:

بدانید که اذیت های دانش آموز عیب ونقص و رفتار ناپسند و گناه نیست (کودک دبستانی) باید از هر گونه قضاوت اخلاقی درباره ی اذیت دانش آموز دوری کنید. آنها شیوه ی رفتار و گفتار خاص خودشان را دارند. این رفتارها برای بزرگسالان رفتاری ناپسند، نامطبوع، و ار شدیدترین نقایص اخلاقی است. بنابراین دنیای کوچکترها با دنیای بزگترها کاملا متفاوت است. نتیجه اینکه اذیت کودکان (دانش آموزان دبستانی) جنبه ی رقابت، برتری و... دارد. زیرا کودکان در عین معصومیت طبیعتا به سوی آن کشیده می شوند. برای مثال دو بچه شیر و یا بچه گربه را در نظر بگیرید که با یکدیگر بازی می کنند. اما بازی آنها شبیه جنگ بزرگسالان است.

اذیت کودکان به هیچ وجه بی رحمی و قساوت قلب کودک نیست. اما گاهی مشاهده می شود که کودک مزاحم، موجود ضعیف تر را آزار و اذیت می کند. مانند برخی از کودکان که از آزار دادن حیوانات اهلی خانگی لذت می برند. این عمل با علاقه و محبت منافات ندارد.

گاهی اذیت شیوه ای برای تأیید برتری است. وقتی کودکی شخصی را در موقعیتی ناراحت کننده قرار می دهد و از مشاهده ی افزایش
بی صبری و خشم او غرق در لذت می شود. (اینگونه نیاز به راهنمایی روانشناس دارند)

نکته: دانش آموزان سرافکنده که فکر می کنند، نمی توانند مثل دیگران موفق باشند. به اذیت و آزار دیگران می پردازند. مهمترین علت ضعف جسمانی، عقلانی و اخلاقی است. همینطور دانش آموزان کم هوش که فاقد قابلیت های ذهنی لازم هستند، تمایل به آزار و اذیت دیگران دارند. به همین طریق دانش آموزان ضعیف و ترسو و خجول با نیش زبان و تمسخر و... این کار را می کنند و از همین دسته دانش آموزان با جثه ی بزرگتر با زورگویی. دانش آموزان احمق هم با لودگی و مسخره بازی و دست انداختن به تحلیل بی رحمانه ی نقاط ضعف دیگران می پردازند.

چرا دانش آموز اذیت می کند:

دانش آموزی که اذیت می کند، اغلب مورد آزار و اذیت دیگران قرار گرفته است. به هر حال این قبیل کارها موجب تحریک حس انتقام جویی آنان می شود و او از هر کسی که بتواند انتقام می گیرد.

والدین و معلمانی که کودک را مورد ریشخند، تمسخر، تنبیه و... قرار می دهند، به طور غیر مستقیم به او درس اذیت و مزاحمت
می آموزند. طبیعتا چنین کودکی همان کاری را انجام می دهد که با او انجام داده اند.

ناکامی:

دانش آموزی که به طور مبهم (موجه و غیر موجه9 مورد آزار و اذیت و تنبیه قرار می گیرد، احساس می کند که از محبت و علاقه ی اطرافیان محروم است و جهان پیرامون خود را پر از زور و تهدید و خشونت می بیند.

بدون شک این تحریکات غیر مستقیم و ناآگاهانه، دانش آموز را وا
می دارد تا با دیگران مخالفت کند و آنها را به خشم آورد و بدین ترتیب آنها را نسبت به خود تحریک کند. به تدریج همین اعمال سرمشق دانش آموز می شود. یعنی بدرفتاری کودک انعکاس بعضی از رفتارهای والدین و معلم نسبت به خودش است.

در برخی از دانش آموزان محرومیت از محبت توسط خانواده، احساس ضعف، عدم امنیت روحی و روانی و... ایجاد تنش های جبران ناپذیری  می کن.

چگونه با اذیت دانش آموزان مبارزه کنید؟

قبل از هر چیز، نباید اذیت دانش آموز را کاری فجیع دانست و از کوره در روید. نباید با رفتارهای مستبدانه و فریاد و خشم و تنبیه های بدنی، صحنه ی کوچک اذیت را تبدیل به صحنه ی تأثر انگیر کنید. به خود بقبولانید که این بحرانی است که باید هر کودک از آن بگذرد. قبل از توبیخ و تنبیه و سرکوبی شدید، در صدد بر آیید علت این اذیت و مزاحمت را شناسایی کنید.

به علاوه وقتی خونسردی خود را حفظ کنید و با بی اعتنایی و آرامش به مزاحمت و اذیت پاسخ درست دهید، از شدت اذیت و مزاحمت کاسته می شود. در این مرحله بیشتر به فکر سازندگی دانش آموز باشید نه تخریب کردن آنچه باقی مانده است. در مقابل رفتار غلط دانش آموز نه بی حوصلگی نشان دهید و نه از پاسخ دادن اجتناب کنید. در این وضعیت دانش آموز لجام گسیخته است و پرسش هایی دارد. کمی صبر کنید، به تدریج و بعد از چند دقیقه دست از سئوال کردن برمی دارد. شاید لازم باشد چند دقیقه او را تنها بگذارید و میدان را خالی کنید و از او دور شوید. چون سماجت و پافشاری در آرام کردن او ثمری ندارد.

بعد از چند دقیقه به عنوان یک فرد مساوی با او صحبت کنید. با لحنی ویژه با او صبحت کنید. (متین، آرام، باوقار، منطقی) به شرطی که به عنوان موجودی مجرم و شرور به او نگاه نکنید. اکنون می توانید ارزش ها و معایت کارش را بگویید.

به فکر تلافی کردن نباشید. از آزار دادن او به بهانه ی اینکه بفهمد اذیت چیست، خودداری کنید. (ما می خواهیم زندگی کردن را به او بیاموزیم) درباره ی اشتباهش رعایت عدالت و انصاف و عدم تبعیض از جمله شرایطی هستند که موجب از بین رفتن آزارهای دانش آموز می شود.

بدین ترتیب با رفتار غلط او مبارز کرده اید، به او فرصت دهید تا امکان جبران داشته باشد.

با دانش آموز خطاکار جدی باشید:

دانش آموزی که رفتار جلف و سبک پیش می گیرد، باید به طور جدی رفتار کرد. البته معنی این حرف این نیست که با آنها با خشونت رفتار کنید. بلکه وظیفه ی خود را نسبت به او به درستی انجام دهید.

معلم باید این مسائل را با دانش آموز خود رعایت کند:

معلم باید با دانش آموز خود به طور جدی رفتار کند. البته معنی این حرف این نیست که با دانش آموزان با خشونت رفتار کنید،
بلکه مقصود این است که شرایط دانش آموز را بی اهمیت ندانید و حتی المقدور اعمال و افکار و احساسات آنها را با اعمال و افکار و احساسات خود متحد کنید. این حکم فقط در مورد تنبیه و اذیت صادق نیست. بلکه حتی در مورد سبک صحبت کردن (آرام و منطقی) نیز صدق می کند.

بکوشید در کلاس هم مهربان و هم قاطع باشید. مثلا با محبت حرف بزنید. اما در مقابل عمل غیر منطقی قاطع بودن خود را نشان بدهید. هرگز قاطع بودن را با سختگیری و خشونت یکی نکنید. زیرا خشونت برخورد منطقی با دانش آموز نیست.

نکته: بهترین کودکان را باید در خانواده های خوشبخت جستجو کرد.

موقع آموزش به دانش آموز مراقب رفتارتان باشید:

معلمی را در نظر بگیرید که شاگرد او نمره ی کمی گرفته است. معلم ناراحت می شود. صدایش را بلند می کند، فریاد می زند و... فکر کنید چه اتفاقی می افتد. حالا به چهره ی دانش آموز نگاه کنید. بیندیشید دانش آموز چه حالی دارد! اینها آموزش های مخرب است.

هیچ گاه در حال عصبانیت آموزش ندهید و خیلی آرام و صبور باشید و با مهر و محبت و صمیمیت در کنار شاگردتان قرار بگیرید. او را تحقیر نکنید که چرا نمره ی کم گرفته است. بلکه از اینکه او مایل به همکاری با شماست، احساس رضایتمندی کنید. پس لازم است همه ی شرایط را در نظر بگیرید و آموزش را ادامه دهید.

معلم و دانش آموز:

ارتباط خوب معلم و شاگرد تأثیر بسیار خوبی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دارد و از همه مهمتر زمانی است که استعداد هر
دانش آموز را بشناسید و روند رشد آنها را بررسی کنید و هنگام بروز مشکلات هرگز عجولانه قضاوت نکنید و هیچ وقت دانش آموز را مورد اهانت قرار ندهید. مانند موقعی که دانش آموز کار بدی انجام داده و معلم بگوید تربیت خانوادگی ندارد! مرتب بگوید: شما
افراد بی استعدادی هستید. تو هیچ چی نمی شی و... این قضاوت ها غیر منطقی هستند. 

معلمین باید تلاش کنند، برای پیشرفت و نمره ی خوب گرفتن و کارهای خوب دانش آموز، برای آنها مدرسه خاطره ی خوبی داشته باشد. ولی قبل از اینکه پیشنهاد و نظری درباره ی دانش آموز داشته باشید، حتما خصوصی با او ملاقات کنید. زیرا بعضی از پیشنهادات و نظرها ممکن است اثرات سوء داشته باشد. ممکن است سخنان معلم باعث تحقیر دانش آموز شود. بنابراین معلم باید در چشم دانش آموز انسانی شریف ودلسوز جلوه کند تا دانش آموز نسبت به او ذهنیت مثبت داشته باشد.

بد خطی دانش آموزان:

بد نیست بدانید برای تمام کارهایی که انتظار دارید دانش آموز درست انجام دهد، آموزش لازم است. مثلا خواندن کتاب، غذا خوردن، حرف زدن و... آیا تا به حال فکر کرده اید برای نوشتن چه مهارت هایی لازم است. شاید تا به حال فقط مجبور بوده است بنویسد. برخی از دانش آموزان آمادگی بیشتری دارند و زیباتر می نویسند و برخی نمی توانند و بسیار بد خط می نویسند. بنابراین دانش آموز را سرزنش نکنید و راهکار ارائه دهید. (ابتدا از آنها بخواهید دایره بکشند. برای شروع به آنها بگویید یک بعلاوه بکشند و دور آن را یک دایره بکشند. همینطور کشیدن چهار دایره از کوچک به بزرگ لازم است) بنابراین دانش آموز را سرزنش نکنید و راهکار ارائه دهید. برای نوشتن به حرکات دورانی قلم نیاز دارید. اما دریغ از کوچکترین آموزش. شما حداقل کاری که می توانید انجام دهید، این است که نوشتن حروف الفبا را با دایره آغاز کنید و در آخر طرز صحیح قلم به دست گرفتن و کمترین فشار (صفردرصد) را به نوک قلم وارد کنید.

از همه مهمتر اینکه مبادا به علت بدخطی تکلیف دانش آموز را خط بزنید و او را سرزنش نکنید. هر چه باشد حاصل دسترنج دانش آموز است. سعی کنید روی تکالیف دانش آموزان خط نکشید، بلکه با یک امضاء و یک جمله و حتی کشیدن یک لبخند، نظر خود را اعلام کنید. زیرا هرگونه بی حرمتی به دانش آموز، باعث دلسردی و ناامیدی
می شود و ذهنیت بدی نسبت به معلم خود پیدا می کند.

در پایان نوشتن کلمات را با ریتم به دانش آموز یاد بدهید. مثلا برای نوشتن کلمه ی شنا، برای نوشتن هر دندانه یک (بام) بگویید. کلمه ی شنا از چهار دندانه تشکیل شده است و دندانه ی سوم کمی بزگتر است. برای همین هنگام نوشتن کلمه ی شنا، همزنان با نوشتن هر دندانه بگویید. ( بام – بام – بام – بام )

آموزش ریتم خواندن:

اگر دانش آموز در خواندن با مشکل مواجه است و توانای شناخت لغات را ندارد. ولی هوش او هم عادی است، حتما او دارای اختلال خواندن است.

باید توجه داشته باشید هنگام خواندن هر کلمه در جمله با ته خودکار یک ضربه بر روی میز بزنید. سعی کنید ضربه زدن تقریبا با
ثانیه های ساعت هماهنگ باشد.

هنگامیکه یک پاراگراف از متن کتاب را تمام کرد، برای بار دوم و سوم کمی سرعتش را زیاد کند و در مرحله ی چهارم ریتم هر کلمه را با ته خودکار ادا کند. مثلا جمله ی حسن به مدرسه می رود. ریتم آن می شود. حسن (ت تق) به (تق) مدرسه (تق ت تق) می رود (تق ت تق) یعنی ریتم آن می شود. ت تق – تق - تق ت تق - تق ت تق

توجه کردن به جزئیات مسأله:

دانش آموز خود را عادت دهید به جزئیات مطالب هم پی ببرد و بعد آن را تفسیر کند. با این کار کمک شایانی در فراگیری ریاضی و علوم نموده اید.

دانش آموزان را تشویق کنید و آنها را مدام مورد سرزنش قرار ندهید:

به این جمله توجه کنید. اگر دانش آموزی در محیط خانواده شاد و صمیمی و گرم و دوست داشتنی پرورش یافته باشد، ضریب هوشی
او می تواند تا چند درجه افزایش یابد و برعکس زندگی در یک خانواده ی مستبدانه، سرد و بی روح می تواند دامنه ی هوش او افزایش یابد.

نکته: معلمان می خواهند دانش آموز تابع، مطیع و حرف گوش کن باشد و این ضد سرشت دوران کودکی و نوجوانی است.

نکته هایی درباره ی دانش آموزان:

1- دانش آموزان شبیه دوربین فیلم برداری هستند و هر چه انجام دهید، با دیگران همان کار را می کنند.

2- تعجب نکنید دعواهای کودکان در سنین ورود به مدرسه زیاد است.

3- هرگز کودکان دبستانی را مورد تمسخر قرار ندهید. چون آنها
بی نهایت حساس هستند.

4- دانش آموزان مسئولیت پذیری را دوست دارند به آنها مسئولیت بدهید.

5- هیچ وقت دانش آموزان را با هم مقایسه نکنید. زیرا هر دانش آموز دارای خصوصیاتی است.

6- مدرسه را خوشایندترین مکان برای دانش آموز جلوه دهید.

7- گاهی کودکان حرف های زشت می زنند. ولی معنی حرف را
نمی فهمند و شما زیاد حساس نباشید.

8- از دانش آموز بخواهید روزی ده کلمه را از روزنامه یا مجله پیدا کند و داخل دفترچه ای بنویسد.

9- دانش آموز را تشویق کنید نه تحقیر!!!

10- القاء ترس و اضطراب از رشد ذهنی دانش آموز می کاهد.

11- یادتان باشد رفتار کودکان ضد شعور نیست.

12- به اشتباهات دانش آموز احترام بگذارید. چرا که او باید از اشتباهات درس بگیرد.

13- به اندازه ی سن و سال از آنها انتظار داشته باشید.

14- هیچ دانش آموزی برای دانستن بی تفاوت نیست.

هرگز به ذهنتان خطور نکند که دانش آموزی کم هوش و کم استعداد است. مهم بیدار کردن نبوغ و استعداد است.

15- همواره راهنمایی کنید. دستور ندهید. دانش آموز به لحن معلم بسیار حساس است. آهنگ صدای خود را چنان تنظیم کنید که ملایم و ترغیب کننده باشد. اگر دانش آموز فشاری احساس کند، هرگز به نتایج نخواهید رسید و او لجبازی خواهد کرد و اعتماد به نفس ندارد.

16- صبور باشید نه متوقع. زیرا فقط باعث آزار دانش آموز می شوید

17- دانش را به همراه عشق به دانش آموز هدیه کنید.

18- به دانش آموز علاقه و محبت نشان دهید.

19- اجازه دهید دانش آموز آنچه را در جامعه دیده گزارش کند و نظرات و انتقادها و پیشنهادها و آرزوها و نیازهای خود را بیان کند.

اگر می خواهید دانش آموز با کلمات آشنا شود از او بخواهید به جملات کلمه های مجله و روزنامه نگاه کند و کلماتی را که تا به حال ندیده و نمی شناسد، داخل دفترچه ای بنویسید. هر روز ده کلمه یادداشت کند. زیرا بیش از 70% از دانش آموزانی که در نوشتن امالء مشکل دارند، کلمه ی مورد نظر را تا به حال ندیده اند.

در مرحله ی بعد اگر کامپیوتر در منزل دارید یک روز دیکته – را از طریق تایپ به او آموزش دهید. شاید لازم باشد او به شما دیکه بگوید. این تجربه ی جالبی برای او خواهد بود. بازی با کلمات و قصه گفتن، بحث کردن درباره ی موضوعات مختلف داخل قصه می تواند کمک مؤثری بکند.

توانایی های فردی هر دانش آموز:

هر کودکی با مغزی به دنیا می آید که توانایی های باالقوه ای دارد. یک استعداد ریاضی دارد و دیگری استعداد علوم و موسیقی و هنر و صنایع دستی و مهندسی و ... و یکی مخترع است.

نقاشی کردن:

دانش آموز از طریق نقاشی و ترسیم آنچه می بیند و روابط زیادی که در خطوط و زوایا در رشد فعالیت ذهنی او کمک خواهد کرد.

استفاده از کامپیوتر:

شاید بارها شنیده اید که برخی افراد بدون آنکه بدانند چه می گویند به شما توصیه می کنند کامپیوتر برای کودکان خوب نیست و مشکلات چشمی، جسمی، کمر درد و... دارد. در صورتی که هر ابزاری هم استفاده ی خوب دارد و هم استفاده ی بد. اما مهم این است که از آن استفاده ی خوب شود. کامپیوتر می تواند دنیای جدیدی را پیش روی کودک باز کند. حتی می تواند خلاقیت او را شکوفا کند.

هیچ وقت نگذارید دانش آموز عقب تر از زمان خود باشد. بنابراین از تکنولوژی های گوناگون جهت پیشرفت دانش آموز استفاده کنید.

خواندن:

قبل از اینکه به دانش آموز نوشتن یاد دهید. نسبت به خواندن توجه بیشتری داشته باشید. شاید لازم باشد، دانش آموز صدها جلد کتاب را خوانده باشد تا بعد از آن نوشتن را آغاز کند و املاء بنویسد. زیرا صندوقچه ی ذهنی لغات کودک از طریق دیدن کلمات کامل تر
می شود.

راه های افزایش هوش:

اگر می خواهید به هوش دانش آموز خود بیفزایید و آن را ارتقاء دهیدف روش زیر را دنبال کنید تا سلول های خاکستری مغز
دانش آموز را افزایش دهید.

تحقیقات گسترده در اینباره نشان می دهند که برخلاف آنچه در گذشته تصور می شد سلول های مغزی جدید در طول زندگی نیز تولید
می شوند و نیز اینکه مغز در صورت استفاده ی هر چه بیشتر از آن قابلیت رشد و افزایش دارد و تا حدود 130% به قشر خاکستری مغز افزایش می یابد. تحقیقات و مطالعات حاکی از آن است افرادی که با مهارتی بالا از دو دست استفاده می کنند، رابطه ی سلول های مغزی آنها افزایش می یابد. این امر به ذخیره سازی اطلاعات در مغز کمک می کند. به این طریق بیماری هایی نظیر آلزایمر و پارکینسون را کنترل می کنید. پس می توانید با استفاده از چند راه ساده توانایی های مغزی را حد ماکزیمم افزایش دهید.

حالا سلول های مغزی خود را به کار اندازید. تحقیقات دانشمندان ثابت کردهاست که پیاز مغز دخترها که زیر دو نیمکره ی مغز قرار دارد، دو برابر پیاز مغز پسرها می باشد. به خاطر همین است که خانم ها می توانند هم زمان با گوشی تلفن صحبت کنند، تلوزیون تماشا کنند و بدانند در اطرافشان چه می گذرد. برای اینکه هم زمان از دو طرف مغز خود استفاده می کنند. اما پسرها هم زمان فقط می توانند از یک طرف مغز خود استفاده کنند. این تمرین باعث می شود تا دو طرف مغز به فعالیت وادار شود. چرا که استفاده از دو دست در ریتم های مختلف سبب می شود تا دو طرف مغز فعال شود. یعنی دست راست، نیم کره ی چپ مغز را فعال می کند و دست چپ نیم کره ی راست را فعال می کند و با استفاده از این تمرین ها دقت، سرعت، مهارت، تمرکز حواس و... افزایش می یابد.

فعالیت زیر را در جهت پویای مغز دانش آموز بکار بگیرید:

تمرین (1):

با دست راست هر ثانیه (تیک/تاک) یک ضربه بر روی میز بزنید و به تدریج، سرعت خود را بیشتر و بیشتر کنید.

تمرین (2):

با دست راست هر ثانیه (تیک/تاک) دو ضربه بر روی میز بزنید و به تدریج، سرعت خود را بیشتر و بیشتر کنید. (1، 2 – 1، 2)

تمرین (3):

با دست راست هر ثانیه (تیک/تاک) سه ضربه بر روی میز بزنید و به تدریج، سرعت خود را بیشتر و بیشتر کنید. (1، 2، 3 – 1، 2، 3)

تمرین (4):

با دست راست هر ثانیه (تیک/تاک) چهار ضربه بر روی میز بزنید و به تدریج، سرعت خود را بیشتر و بیشتر کنید. (1، 2، 3، 4 – 1، 2، 3، 4)

نکته: تمام این کارها را با دست چپ خود هم تمرین کنید. بعد از این مرحله می توانید، تمرینات متنوعی با هر دو دست انجام دهید. مثلا با دست راست در ثانیه ی اول دو ضربه و در ثانیه ی دوم با دست چپ سه ضربه بر روی میز بزنید و به تدریج سرعت خود را بیشتر و بیشتر کنید. حتی می توانید با دست چپ در ثانیه ی اول دو ضربه و در ثانیه ی دوم با دست راست سه ضربه بر روی میز بزنید و هم زمان جای دست ها را جابجا کنید.

تمرین های دیگر:

دست راست: ثانیه ی اول 1 و ثانیه ی دوم 3 ضربه بزنید.

دست راست: ثانیه ی اول 2 و ثانیه ی دوم 1 ضربه بزنید.

دست راست: ثانیه ی اول 3 و ثانیه ی دوم 2 ضربه بزنید.

دست راست: ثانیه ی اول 4 و ثانیه ی دوم 3 ضربه بزنید.

دست چپ: ثانیه ی اول 1 و ثانیه ی دوم 3 ضربه بزنید.

دست چپ: ثانیه ی اول 2 و ثانیه ی دوم 1 ضربه بزنید.

دست چپ: ثانیه ی اول 3 و ثانیه ی دوم 2 ضربه بزنید.

دست چپ: ثانیه ی اول 4 و ثانیه ی دوم 3 ضربه بزنید.

اکنون می توانید تمرینات متنوعی را اجرا کنید....

نکته: اینگونه کارها کمک به خلاقیت و حافظه ی دانش آموز است.

علاقه مند کردن دانش آموز به کتاب خواندن:

برای علاقه مند کردن دانش آموز به خواندن باید خودتان را علاقه مند به کتاب خواندن نشان دهید. اگر دانش آموز معلم خود را علاقه مند به کتاب ببیند و بفهمد که خواندن کتاب را دوست دارید، او هم از معلم خود تقلید می کند.

به والدین توصیه کنید جلسات خواندن کتاب را به گونه ای که کودک دریابد خواندن یک امر حیاتی و تفریحی و بخشی از زندگی اوست.

سرنخ هایی در تصاویر، کلمات و کلمات ترکیبی بیابید. جستجوی کودک در کشف تصاویر سبب می شود تا کودک اطلاعات جدیدی کشف کند و با بیان کلمات و نکات توصیفی بیشتر می توانید ذهن کودک را بسته و موضوعات مختلف شکفته تر شود.

سئوالاتی را درباره ی متن کتاب ارائه دهید و به سئوالات او به
ساده ترین و کامل ترین شکل ممکن جواب دهید. اما جواب گمراه کننده به او ندهید که بسیار خطرناک است.

یک کلمه و مفاهیم بسیار:

به دانش آموز بیاموزید هر کلمه مفاهیم مختلفی دارد. سعی کنید او را به مفاهیم مختلف یک کلمه آشنا کنید و برای یک کلمه چندین معنی پیدا کنید.

الهام گرفتن از داستان های قرآن و داستان های بزرگان:

درباره ی داستان های قرآنی و افراد برجسته ی جهان داستان های شنیدنی برای دانش آموز بگویید. در این داستان ها که زمینه ی اخلاقی، علمی، امید، تلاش، موفقیت، سخت کوشی و... نیروی تلاش دانش آموز را بر می انگیزد. بدین وسیله سبب رشد بخش تحلیل گر مغز او می گردد.

توصیف هوش:

منظور از هوش سبک خاصی از تفکر، طرز رفتار خاص در شرایط مختلف و قدرت تصمیم گیری در شرایط سخت است. آزمون هوش این نیست که تا چه حد می دانیم، یا چه باید کرد؟ بلکه این است در شرایطی که نمی دانیم چه باید کرد، چه رفتاری داریم، باهوش کسی است که می تواند دانش خود را در شرایط مناسب بکار گیرد و در شرایط مختلف راه های متفاوت داشته باشد.

اینگونه حرف ها را به دانش آموزان بگویید:

تو موفق می شوی، تو باهوش هستی، تو را خلاق می بینم، از هوشیاری تو متعجب شدم، تو خیلی دانا هستی، تو خیلی با ادب هستی، از تلاش تو سپاسگزارم، تو برای جامعه مفید خواهی بود، تو به عنوان یک انسان در آینده ی کشور به مردم خدمت خواهی کرد، تو خوش برخورد هستی، آینده ی خوبی داری...

اگر این فاکتورها را به خاطر داشته باشید باور کنید و با رفتار مهربان خود نشان دهید که به آینده ی او علاقمند هستید. در این صورت اعتماد به نفس دانش آموز افزایش می یابد و تلاش بیشتری خواهد کرد.

اگر دانش آموز را مضطرب و مشوش کنید، استعداد و نبوغ او کاهش می یابد و کم کم یک حالت دلسردی نسبت به درس پیدا می کند و یک بدگمانی نسبت به همه و جامعه پیدا می کند. بنابراین ذهن دانش آموز را به موضوعات مثبت مشغول کنید.

نکته: از نیروهای خود تلقینی و خودباوری استفاده کنید. اجازه ندهید با افکار منفی که موجب ناامیدی دانش آموز می شود، روحیه ی کنج کاوی و تلاش را از دانش آموز گرفته شود. در این حالت دلسردی نسبت به درس خواندن پیدا می کند و یک بدگمانی نسبت به همه و جامعه پیدا می کند. باید سعی کنید استقلال و خلاقیت را در او زنده کنید. بکن، نکن های زیادی، نبوغ را در دانش آموز محبوس می کند. باید مثل ماهی در دریا باشد، هم آزاد شنا کند و هم بداند چه خطراتی وجود دارد.

به نحوه ی نگارش و خواندن هر مطلب توجه کنید:

سعی کنید مطالب را شمرده، شمرده بخوانید و حس و آهنگ کلمات را به درستی ادا کنید. در جاهایی که لازم است مکث (سکوت) کنید و فراز و فرود کلمات و جمله ها را رعایت کنید. شناختن ریتم کلمات در این راه کمک زیادی خواهد کرد.

معلم بدون خلاقیت یعنی کلاس بی سرد و بی روح:

یکی از شرایط لازم برای پدیدار شدن کلاسی پویا و فعال، وجود آرامش برای مغز است. یعنی دانش آموز در محیط پر از اضطراب و تنش نمی تواند درست تفکر کند. در این صورت شرایطی پیش می آید که مغز بیندیشید و تکامل یابد و سبب ساز افکار نو شود. بالاخره
می تواند نیازهای ذهنی خود را پاسخ دهد.

اولویت موفقیت جامعه است:

بین علاقه مندی موفقیت های فردی – یعنی اولیت دادن به منافع خودتان – و علاقه مندی به اجتماع – یعنی ملاحظه کردن منافع دیگران– تفاوت قائل شوید. این دو با یکدیگر تعارض جدی ندارند. چون می توانید هر دو را تا حد زیادی داشته باشید. ولی اگر یکی را به صورت افراطی به دیگری ترجیح دهید مشکل پیدا خواهید کرد.