فرانکلین و جشن بزرگ

ارتباط معلم و شاگرد

 

به نام خدا

ارتباط معلم و شاگرد

نویسنده: عبدالله یزدانی

جامعه ای که در اندیشه ی آموزش فرزندان نباشد، شایسته ی پیشرفت نیست.

تقدیم به فرزندان ایران زمین

سر شناسه                     : یزدانی، عبدالله، 1353-

عنوان و نام پدید آور        : ارتباط معلم و شاگرد/ نویسنده، عبدالله یزدانی.

مشخصات نشر               : تهران: آیدا کتاب، 1394.

مشخصات ظاهری          : 240 ص.: مصور؛ 14/5 * 21 س م.

شابک                          : 200000ریال5–6–93140-600–978

وضعیت فهرست نویسی   : فیپا

موضوع                       : معلمان – روابط با شاگردان

موضوع                       : معلمان – اخلاق حرفه ای

موضوع                       : تدریس اثربخش

رده بندی کنگره              : 1394 4 الف4ی/1033 LB

رده بندی دیویی              : 1023/371

شماره کتابشناسی ملی      : 3963544

ناشر: آیدا کتاب

نویسنده: عبدالله یزدانی

چاپ اول: 1394

شمارگان: 1000

شابک: 5 – 6 – 93140 -  600 – 978

قیمت : 20000 تومان

همه ی حقوق محفوظ است

تلفن: [phone] - 0919

 مقدمه..........................................................................13

آیا معلم باید امکان سلطه جویی داشته باشد؟...........................15

شناخت و هویت دانش آموز...............................................17

برداشت نادرست درباره ی دانش آموزان..............................20

رابطه ی معلم و شاگرد....................................................20

تجربه ی موفق..............................................................23

قدرت ابتکار.................................................................24

مفهوم معلم از نظر لغت...................................................25

ویژگی های معلم............................................................26

معلم و شاگرد................................................................28

قابلیت های معلم خوب.....................................................28

تربیت امری تدریجی است................................................30

شخصیت شاگردان..........................................................31

به جای توبیخ علت را شناسایی کنید.....................................33

رسالت معلم..................................................................35

دقت در مطالعه..............................................................35

احتیاج به سؤال..............................................................36

روش تدریس.................................................................36

احترام متقابل.................................................................38

شناخت معلم..................................................................38

تبعیض........................................................................39

احترام به معلم...............................................................41

عفو و اغماض در قرآن...................................................41

تست روانی..................................................................43

نقش تشویق...................................................................43

گذشت شیوه ی بزرگان است.............................................45

شناخت و درک کلاس......................................................46

جاذبه و دافعه................................................................46

تقلید از معلم..................................................................47

کیفیت نظام آموزشی........................................................47

اهداف آموزش در فرایند یاددهی – یادگیری..........................48

مراحل مختلف آموزش درس.............................................51

انواع توضیحات.............................................................51

مراحل مختلف آموزش مفاهیم............................................52

آموزش نوین.................................................................53

روش پرسش و پاسخ.......................................................53

مزایای روش پرسش و پاسخ.............................................53

روش تحلیلی و گام به گام.................................................57

قضاوت و ارزشیابی.......................................................57

تکلیف شب...................................................................57

تفاوت های فرهنگی........................................................57

سه سطح شاخص یادگیری محتوای درس..............................59

سازماندهی درس............................................................59

ماهیت یادگیری..............................................................60

تفاوت های فردی............................................................61

ویژگی های درس...........................................................62

ترس از مدرسه..............................................................63

ترس از نظر ذهنی..........................................................63

ترس از نظر روانی........................................................64

عوارض و آثار اضطراب و ترس.......................................64

رابطه ی اضطراب و هوش..............................................64

راه درمان.....................................................................64

اصول کلی درمان...........................................................65

ارتباطات چندگانه ی حافظه برهوش....................................66

تقویت هوش..................................................................67

حل مسأله.....................................................................68

پردازش اطلاعات...........................................................68

مهارت های هوشی به شکل پیچیده با یکدیگر همکاری می کنند.........69

اهمیت ارتقاء هوش.........................................................69

رشد شخصیت...............................................................69

سنجش هوش های چندگانه................................................70

استفاده از دفتر یادداشت...................................................70

طبقه بندی و رده بندی اطلاعات.........................................70

هماهنگی با مشکلات دانش آموز........................................71

نگاه کلی: موفقیت، پیشرفت گام به گام و متوالی.....................71

آموزش مهارت ها به والدین..............................................72

طرح مشکل..................................................................73

رفتارهای کم اهمیت مطلوب را تحسین کنید...........................73

حذف پاداش ها و امتیازها.................................................74

تنبیه بدنی آری یا نه.........................................................75

کارت های گزارش.........................................................77

رفتار والدین..................................................................77

مشکلات و راه حل ها......................................................77

شناخت مفاهیم کلیدی........................................................78

تفاوت های هوشی...........................................................79

نقش و اهمیت شادی.........................................................79

ویژگی معلم خوب...........................................................79

استفاده ی مثبت از نظم و انضباط در مورد دانش آموز..............80

انواع تنظیم وقت.............................................................81

چند روش خلاقانه برای حفظ مطالب....................................81

اثرات مثبت نظم و انضباط................................................83

کمک به رشد دانش آموز..................................................83

اختلال یادگیری..............................................................84

از نظر محتوا سخن گویی دانش آموز به دو صورت است..........85

کارنامه ی تحصیلی.........................................................86

تمرین خط.....................................................................88

قوانین یادگیری...............................................................88

اهمیت خانواده................................................................88

نقش و اهمیت کتاب و مطالعه در افزایش هوش.......................91

تعیین هدف....................................................................92

انواع اهداف..................................................................92

چگونه مطالعه را آغاز کنید؟.............................................93

رسالت معلم..................................................................94

نقش معلم در ایجاد اعتماد به نفس در دانش آموزان..................96

از سختگیری بیجا بپرهیزید...............................................97

عواملی که موجب تخریب کودک می شود.............................98

کیفیت تعامل بین والدین....................................................98

تنظیم برنامه برای دانش آموز............................................99

خلاقیت........................................................................99

استعداد دانش آموزان را بشناسید........................................100

عدم توجه به تفاوت های فردی دانش آموزان.........................101

اهداف و محتوای کتاب های درسی.....................................101

استهزاء و تمسخر به خاطر ایده یا نظر اشتباه........................102

ایده های معلم برای تدریس...............................................102

شیطنت دانش آموز.........................................................102

تفکر و استدلال.............................................................103

نقش معلم.....................................................................103

رفتار دانش آموز بر شخصیت معلم مبتنی است......................104

مراحل مهارت های یادگیری.............................................105

مراحل خواندن کتاب.......................................................106

حرکات چشم و توقف های آن............................................106

رمز گشایی و فهم...........................................................106

فرایند خواندن شامل دو مرحله است....................................106

آموزش شیوه ی مطالعه...................................................107

امتحان........................................................................110

حواس........................................................................112

ادراک و توجه..............................................................112

وابستگی معنی به تجربه..................................................112

دانش آموز بی توجه.......................................................113

تجربه و معلومات..........................................................113

کلیات را قبل از جزئیات درک کنید....................................113

باید ها و نبایدها.............................................................114

مدیریت کلاس..............................................................116

پیشنهادهایی برای تعدیل و تغییر رفتار دانش آموز..................116

به جای واکنش نشان دادن علت را برطرف کنید....................118

شناخت مسئولیت...........................................................118

به دانش آموزان فرصت دهید............................................119

رفتار خوب و مطلوب را در نظر بگیرید.............................121

از تجربه ی دیگران استفاده کنید........................................123

پیامدهای منطق.............................................................124

به طور انفرادی تذکر دهید...............................................126

برای موقعیت های غیر مترقبه برنامه ریزی کنید...................129

نقش تشویق..................................................................129

چندین نحوه ی بیان تشویق را به معلمان پیشنهاد می کنیم..........129

عملکرد انظباطی...........................................................130

رفتارهای عاری از سرزنش.............................................130

سوء رفتار را مشخص کنید نه اینکه تنها تذکر دهید.................131

قاضی عادلی باشید.........................................................132

دانش آموزان را با احترام صدا کنید....................................133

انتظارات خود و میزان هوش هر دانش آموز را در نظر بگیرید........133

رفتار تکرار شونده.........................................................134

نقش تنبیه، اما چگونه و با چه روش هایی!؟ .........................135

قبل از شروع درس، حواس دانش آموز را متمرکز کنید...........135

در مواقع لازم به دانش آموزان هشدار دهید..........................135

قدرت نمایی.................................................................136

ذهن به منزله ی سیستم الگو ساز.......................................137

گستردگی محدوده ی توجه...............................................138

حل مسأله....................................................................139

به چالش کشیدن مسأله....................................................140

نت های موسیقی...........................................................140

شناخت نت های دیز و بمل................................................140

نوآوری........................................................................141

چرا نت ها  روی خطوط حامل قرار می گیرند.......................141

شناخت نت های موسیقی به روش بین المللی..........................144

اکنون نوبت شناخت ارزش نت ها و آشنایی با ریتم است...........145

آموزش ریتم به نوآموزان..................................................146

آموزش عکاسی.........................................................146

اکنون اجرای نت ها را با استفاده از دو دست انجام دهید...........147

موسیقی ایرانی..............................................................148

موسیقی عملی...............................................................148

آواز ایرانی..................................................................154

کاربرد موسیقی ایرانی....................................................161

هنگام مطالعه................................................................163

خلق خود خواسته ی شیوه های جدید نگریستن به موضوع ها...........163

ایده های خلاق..............................................................164

درک اشکال هندسی با توجه به شکل اصلی..........................164

شیوه ی تقسیم اشکال هندسی.............................................165

شناخت افراد با در نظر گرفتن مسأله ی بالا..........................166

هندسه.........................................................................167

مثال نوآورانه................................................................168

عامل تعیین کننده............................................................168

تقسیم درس به اجزاء کوچک تر.........................................168

تقسیمات واقعی..............................................................169

گزینش اجزاء اصلی و فرعی............................................170

سلسله مراتب حل مسأله...................................................171

مسأله، راه حل، داوری....................................................174

روال حل مسأله.............................................................174

درخت حافظه...............................................................177

روش بکارگیری از تکنیک درخت حافظه............................177

اصول مطالعه و فراگیری بهتر..........................................178

آیا کلمه واژه است یا چیستان.............................................178

نقش معلم چیست............................................................178

نقش معلم ورزش...........................................................179

نقش معلم ادبیات............................................................180

نقش معلم ریاضی..........................................................180

نقش معلم انشاء.............................................................181

نقش معلم شیمی............................................................182

نقش معلم عربی............................................................182

نقش معلم هنر...............................................................182

نقش معلم تأتر...............................................................183

نقش معلم خط...............................................................183

آموزش خطاطی به شیوه ای ساده.......................................183

نقش معلم نقاشی.............................................................185

تمرین نقاشی برای نوآموزان.............................................186

آموزش الفبای فارسی به شیوه ای خلاقانه.............................188

آموزش حروف انگلیسی به شیوه ای خلاقانه..........................190

تفاوت های حروف فارسی و انگلیسی..................................191

سخنی با والدین..............................................................191

علل نارسا نویسی...........................................................192

برای ترمیم نارسانویسی...................................................192

خطاها و علل نارسا نویسی...............................................193

برای ترمیم نارسا نویسی..................................................194

مشکل غلط املائی..........................................................194

مشکل بدخطی دانش آموزان..............................................194

آموزش حروف فارسی و انگلیسی به وسیله ی دایره................195

نقش معلم.....................................................................196

ریاضی را به دنیای واقعی مربوط سازید..............................196

چگونه در هنگام خرید به تمرین ریاضی بپردازید...................196

تمرین ریاضی به هنگام پختن غذا.......................................197

برای ریاضی دلایل عملی ارائه دهید...................................198

برنامه ریزی مسافرت ها را بر عهده ی کودکان بگذارید..........198

تخمین.........................................................................199

بازی های سفری...........................................................199

از کودکان بخواهید برای خود برنامه ریزی کنند....................199

دو شکل از برنامه ریزی روزانه.......................................200

پول توجیبی..................................................................200

برای پس انداز برنامه ریزی کنید.......................................200

مسأله: انتخاب عملیات....................................................201

طبقه بندی اطلاعات.......................................................201

مرتب کردن مطالب.......................................................202

ویژگی های نکات کلیدی.................................................202

سیستم هشت مرحله ای مطالعه..........................................202

عوامل منفی درس..........................................................204

صداقت با دانش آموز......................................................206

دانش آموزان دوست دارند مورد اعتماد باشند........................206

اطلاعات اولیه...............................................................206

جریان حرکت ماشین.......................................................207

عامل مؤثر کدام است؟.....................................................207

نقش اصلی درس های مختلف در فهم آنها...........................207

نقش حالت ها در تمرکز حواس..........................................207

پرورش دقت و حواس دانش آموزان....................................208

یادداشت برداری در کلاس...............................................208

صدای یکنواخت............................................................209

تنفس عمیق..................................................................209

تمرین پرورش آگاهانه ی فکر...........................................209

کنترل تفکر..................................................................209

دانش زبان بدن..............................................................210

جعل زبان بدن به منظور مخفی ساختن احساسات...................211

احساس عدم امنیت.........................................................211

محبت و عشق ورزیدن...................................................211

حضور معلم................................................................212

واکنش مثبت................................................................212

دروغ گویی.................................................................212

مخفی کردن حقیقت........................................................213

نگرانی در چهره ی دانش آموز.........................................214

تشویق دانش آموزان به مطالعه..........................................214

پرورش اخلاق در دانش آموز...........................................214

تفاهم همراه با تربیت......................................................215

عقده ها چگونه به وجود می آیند........................................215

تحریک شخصیت..........................................................216

رسالت سنگین تعلیم و تربیت............................................217

روش غیر مستقیم..........................................................217

منفعت دیگران..............................................................218

کودکان دشوار چگونه به وجود می آیند...............................219

کنترل شدید..................................................................219

تربیت بر اساس نوع شخصیت دانش آموز............................220

انتخاب رشته ی ورزشی..................................................220

تربیت افراد مختلف........................................................220

راه هایی برای بهبود آینده ی دانش آموز..............................221

شخصیت مختلف دانش آموزان..........................................221

تأثیر شباهت ها و تفاوت ها در آموختن................................223

زنجیره ی اطلاعاتی.......................................................223

دانش آموز می تواند بین زنجیره ی اطلاعات، ارتباط برقرار کند......223

نگاه اجمالی و دقیق........................................................223

راه های مهم درس.........................................................224

خلاصه نویسی..............................................................226

روش تقسیم و منها و لوزی برای فهمیدن درس......................227

عامل پرخوری و پر خوابی..............................................227

همنشینی و معاشرت.......................................................227

معلم با تجربه................................................................228

نهاد دانش آموز مانند یک زمین کشاورزی.............................229

دانش آموز یک معدن غنی حیاتی است.................................230

مراحل شناسایی دانش آموزان............................................230

ایجاد احساس امنیت در دانش آموزان...................................230

با اعتماد به نفس از بحران ها، فرصت های طلایی بسازید........230

پرهیز از قضاوت های عجولانه.........................................231

چگونگی احاطه بر درس..................................................231

مسائل کلی درس............................................................232

روش حل مسأله.............................................................232

طرح مسأله ی فیزیک.....................................................233

مفاهیم کلیدی فیزیک.......................................................236

شناخت مفاهیم قبل از دبستان............................................237

 مقدمه

این کتابی درباره ی معلمان است.

این کتاب نشان می دهد که دانش آموزان چه تفاوتهایی دارند. شاید بتوان گفت که دانش آموزان پیچیده تر از آنند که بتوانید آنان را بشناسید. طور دیگری هم می توان گفت و آن اینکه دانش آموزان درک نشدنی هستند. آن هم به این علت که دانش درست و حسابی ندارند. حالا چگونه می توان دانش آموزان را تعریف کرد.

این درست نیست که دانش آموزان همیشه مقصر هستند. بله معلمان می توانند کنترل کلاس را در دست داشته باشند.

آیا معلم باید امکان سلطه جویی داشته باشد؟

معلمان نباید از روی عادت درس بدهند. به گمان من بیشتر معلمان به استادی نمی رسند و معلم باقی می مانند، مگر آنکه روش های خلاقانه را بکار ببرند. اما معلمان بزرگ به استاد تبدیل می شوند. از سوی دیگر معلمان نباید دانش آموزان را تحقیر کنند و فکر کنند که آنان پیشرفت نمی کنند.

اما واقعیت چیز دیگری است، واقعیت این است که معلمان بی تجربه دانش آموزان را نمی فهمند. معلمان می خواهند همه ی دانش آموزان، خودشان را بهبود بخشند. این معنایش این است که از دانش آموزان انتظار داشته باشیم مثل یکدیگر باشند. اما دانش آموزان با یکدیگر تفاوت دارند، آن هم تفاوت های اصولی.

با این حساب چرا بعضی از معلمان انتظار دارند که همه ی
دانش آموزان به یک میزان پیشرفت کنند. معلمان فکر می کنند که دانش آموزان مجبورند در چارچوب کلاس پیشرفت کنند. آنان را مجبور می کنند که تبدیل به دانشمندان کوچک بشوند. در نتیجه
دانش آموزان احساس خشم و رنجش دارند که آنقدرها هم بی زمینه نیست. لازم است تعادل بهتری میان برداشت سنتی معلمان که تصور می کنند باید بر دنیای دانش آموزان حکومت کنند، و برداشت های افراطی شخصی و سلطه جویانه برقرار شود.

راهی برای رهایی از اختلاف میان برداشت معلم و دانش آموز این است که تفاوت های جسمانی فردی مغزهای دانش آموزان با هم متفاوت است. واقعیت این است که قدرت استدلال و تفکر در عمل و اندیشه ی دانش آموزان با هم تفاوت دارند.

بعضی ها در علم پیشرفت می کنند و بعضی دیگر در هنر و ادب پیشرفت می کنند. در حالی که تفاوت هایی میان دانش آموزان وجود دارد، این تفاوت ها و حتی تفاوت های مغزی آنان قالب شخصی پیدا کرده است. به عبارت دیگر اگر به دانش آموزان امکانات برابر بدهیم، اغلب پیشرفتهای علمی و دانشگاهی متفاوتی کسب خواهند کرد.

علاوه بر این اشاره به تفاوت های ژنتیکی اهمیت دارد. همینطور باید به تفاوت های اجتماعی توجه کرد و هم به تفاوت های فردی. اما امروزه اغلب کسانی که درباره ی دانش آموزان بررسی می کنند، صرفاً به برابری اشاره دارند. بنابراین تفاوت های فردی هم می تواند از طریق مناسبات اجتماعی ایجاد شود. هر اقدام از سوی جامعه و معلم روی مغز تأثیر می گذارد. اما به طور کلی تفاوت های میان دانش آموزان از ناحیه ی اجتماع ایجاد می شود.

آنچه می خوانید مطالبی علمی درباره ی تفاوت های فردی است. البته کسی انتظار ندارد که همه ی مطالب درباره ی این موضوع را بداند.

توجه داشته باشید هدف توضیح دادن است و نه مبارزه کردن.

معلم روزگار ما زیر فشار است. با این حال معلم واقعی، ملایم تر و مؤدب تر، درست مانند پرستار عمل می کند. اما معلم سنتی مانند پدرسالار سال های گذشته، کاریکاتوری و تک بعدی تر از چیزی است که شایسته ی معلم بودن است.

معلم سنتی کلیشه ای عمل می کند. کسی است که تمایلات دانش آموز را در نظر نمی گیرد. او معتقد است که دانش آموزان فقط شنونده هستند و باید مطیع معلم باشند. قدرت معیار گذاری می کند. بنابراین معلم سنتی تنها رابطه ی یک طرفه  را می بیند.

معلم با این خصوصیات قابل دفاع نیست، زیرا او با انکار کیفیات ارزشمند دانش آموز، آنان را به صورت کلیشه ای آموزش می دهد.

اما معلم جدید متوجه است، او کمبودهای دانش آموزان را شناسایی
می کند و در مقام اصلاح آنان بر می آید. او متوجه است که
مرزبندی های قدیمی ارتباطی با دانش آموزان ندارد. معلم جدید
می خواهد به دانش آموز بیشتر شباهت داشته باشد.

ممکن است که معلم به این نتیجه برسد که توقعات کاذب و بی پایه و اساس را دنبال کند. در نتیجه برداشت گذشته و برداشت امروزی - به یک اندازه معیارهای سنجش قرار می گیرند.

معلم سنتی به طور کامل شناخته شده است، اما همتای پست مدرن او آن قدرها شناخته شده نیست. معلم جدید روزگار ما تمامی تفاوت های قابل توجه دانش آموزان را ارزیابی می کند. معلم، معلم متولد
نمی شود، بلکه تحت تأثیر اجتماعی که در آن رشد می کند به یک معلم تبدیل می شود.

وقتی تفاوت های بارز میان معلم سنتی و معلم مدرن نادیده گرفته
می شود. حد و مرزهای سنتی و قراردادی میان معلمان باید از بین بروند. این حرف براین اساس شکل گرفته که تفاوت های فردی اصولاً ساخته و پرداخته ی اجتماع هستند.

پست مدرن ها معتقدند که دانش آموز موضوعی است که محور
می شود. هر کس با توجه به شرایط فرهنگی فردی خود شکل
می گیرد. روش های علمی مطالعه و پرس و جو با توجه به تفاوت های فردی متفاوت است. بنابراین با علم و روش های منطقی، تحلیلی روش سالم تری برای رسیدن به حقیقت است. به سبب همین عنصر پویا و حیات بخش است که فعالیت اندیشه متفاوت است. بنابراین اندیشه ی آزاد به نشاط و حیات و زیبایی می انجامد.

شناخت و هویت دانش آموز:

این دنیای مدرن عاری از قوانین حک شده یا یقین و مسلم است. واقعیت این است که در محدوده ی یک دانش آموز به همان اندازه که میان دو دانش آموز مختلف تنوع و اختلاف وجود دارد، با چندگانگی روبرو هستیم. معلم پست مدرن نمی تواند بگوید. « دانش آموزان اینطوری و دانش آموزان آن طوری هستند.» اگر هویت های
دانش آموز را بتوان شناخت و انواع طبقه بندی های ثابت هویت های مختلف را ساخت و روابط را زیر سئوال می برند و معتقدند آنچه آنان می بینند طبیعت پیچیده ی در حال تحول و چندگانه مبانی دانش آموز است.

در این شرایط دانش آموز یک انسان بازسازی نشده در این دنیای
بی مرز در حال تحول است. بنابراین تلاش می کند که خودش را تغییر دهد. البته این تنها در صورتی امکان پذیر است که بپذیریم  که دانش آموز از هر چیز ساختار اجتماعی، فرهنگی، سیاسی یا تاریخی الهام می گیرد. مشکل به لحاظ اجتماعی شرطی شدن است که لازم است آن را تغییر بدهیم.

اگر دانش آموز به لحاظ اجتماعی شرطی شود. می توان نقش های اجتماعی را به دانش آموز تحمیل کرد، اما این امکان پذیر نیست.

روزی که دانش آموز به جای معلم قرار بگیرد (روزی که دانش آموز بتواند مانند معلم شود) شرایط چقدر متفاوت خواهد شد. این به حساب شکل عمیق تر درک و فهم موقعیت می باشد. این به حساب
عمیق تردرک و امتیاز منفی فضیلتی می شود.

معلم پست مدرن شانه به شانه ی دانش آموز حرکت می کند. او داوری و نقد نمی کند و چند فرهنگی است. در این نظام فلسفه، هنر و ادبیات و فرضیه های فرهنگی به کمک او می آید.

معلم سنتی اعتقاد دارد، آنچه مشخص است اقتدار طلبی معلم است. آنکه اقتدار طلب است معلم است.

از زمان خط کشی کردن کلاس بین معلم و دانش آموز، خط کشی برعلیه هر دو مورد استفاده قرار می گیرد. پنجاه سال قبل، از معلمان انتظار نمی رفت که نقش غالب نداشته باشند. از معلم این انتظار وجود داشت که با چوب و فلک راه سعادت دانش آموز را فراهم آورد. اما امروزه انتظار این است که معلم و دانش آموز با هم برابر باشند. انتظار می رود که مشابه یکدیگر عمل کنند و در درس ها مشارکت کنند. انگار مطالب مشابهی می آموزند و به اتفاق تربیت می شوند. معلم پست مدرن خودش را از خط و خطوط مصنوعی نجات می دهد.

معلم سنتی خطوط سخت و بی انعطاف رسم می کند. خودش را ملاک قرار می دهد و این هنجاری است. معلم پست مدرن منکر وجود خط و خطوط است. احترام به برابری، ذهن معلم سنتی را مکدر کرده است. بنابراین نباید دانش آموز را کلیشه سازی کنید. همه ی دانش آموزان با هم تفاوت هایی دارند. اما تفاوت هایشان زیاد نیست.

برای لحظه ای به ایده آل پست مدرن درباره ی یک معلم توجه کنید. معلم ایده آل پست مدرن فرضیه های سنتی درباره ی دانش آموز را رد می کند. او ترجیح می دهد به فضایل اخلاقی توجه کند. همکاری، شکیبایی، انتقاد نکردن و پذیرفتن برابری را مطرح می کند. 

اما فرض کنیم که این ایده آل پست مدرن درست نباشد، نه اینکه به لحاظ اخلاقی اشتباه باشد بلکه به لحاظ علمی سندیت نداشته باشد. فرض کنیم که خطوطی وجود دارند، خطوطی که از بین بردنی نیستند. طبیعتی که قابل کنترل است. خطوطی مانند خطوط راه آهن، خطوطی که نیرویی آن را به وجود آورده است.

موضوع کتاب حاضر همین است. دراین کتاب سعی کرده ایم آخرین یافته های علمی درباره ی تفاوت های معلم و دانش آموز را با شما در میان بگذاریم.

فرض ما این نیست که همه ی دانش آموزان یکسان نیستند. فرض ما این است که دانش آموزان تفاوت های اصولی دارند. فرض ما بر این است که معلم بودن به معنای حقیر کردن دانش آموز نیست. شکل برتر معلم هم نیست، بلکه معلم کسی است که به حکم تعلیم اینگونه شکل گرفته است. این بدان معنی نیست که معلم نمی تواند تغییر کند، بلکه بدین معناست که معلمان ویژگی های خاص خودشان را دارند. شاید بتوان گفت که انتظارات بیجا هستند و اینجاست که علم می تواند به کمک ما بیاید. ممکن است بخواهید همه ی دانش آموزان مانند هم باشند. اما علم می گوید که این توقع خیالی و رؤیایی است.
دانش آموزان دارای شبکه های عصبی متفاوتی هستند. اینها
تفاوت های بارزی است که سبب می شوند که دانش آموزان با هم تفاوت داشته باشند.

در این زمینه مدارک علمی فراوانی در دست است. نشانه ها و شواهد علمی فراوانی وجود دارد - از روانشناسی، روانپزشکی و... حاصل همه ی این علم و اطلاعات در این است که دانش آموزان با هم متفاوتند. این بدان معنی نیست که یکی از آنان از دیگری بهتر است. اما این ادعا هم در کار نیست که دانش آموزان با هم برابر هستند. به جای آن می گوییم دانش آموزان با هم تفاوت دارند.  درک کردن این تفاوت ها، درک کردن خویشتن است. احترام متقابل تنها می تواند مبتنی بر پذیرش تفاوت های دانش آموزان باشد نه بر اساس انکار کردن آنها. اصرار بر یکی بودن و ندیدن تفاوت های دانش آموزان نادرست است. با این حال علم به حرکت خود ادامه می دهد و کسانی که از علم عقب می مانند، داوطلبانه خود را از واقعیت ها دور
می کنند.

برداشت نادرست درباره ی دانش آموزان:

این روزها درباره ی معلم جدید حرف های زیادی می شنویم. معلم جدید در مقایسه با همتای قدیمی خود حساس تر است. با این حال هنوز می تواند قدرتمند باشد. اما این قدرتمندی را با صبر و شکیبایی نشان می دهد. او بیشتر با دانش آموزان مشارکت دارد و در مقایسه با معلم سنتی آنقدرها سخت گیر نیست. او صرفاً تحت تأثیر شرایط اجتماعی تغییر حالت داده است. معلم پست مدرن معلم روشنفکری است که درباره ی زندگی حرف می زند و درس می دهد.

اگر به طور واقع بینانه معلم پست مدرن را بررسی کنیم. نتیجه
می گیریم که معلم ها باید متحول شوند. این دنیایی است که دیگر
خط کشی و زورگویی و قدرت نمایی و خشونت در آن جای ندارد. در این حالت معلم دیگر فردی ناشکیبا و خشن نیست. به واقع مخلوق خوشایند و راضی کننده تری است. اینگونه معلم سوای شرایط جسمانی، سایر تفاوت های ناشی از شرایط فرهنگی و اجتماعی را
می سنجد. معلمی که در این کار موفق می شود، کمتر تهدید می کند. 

مصلحان اجتماعی که هدفشان از بین بردن ظلم و تجاوز است. اکنون به این نتیجه رسیده اند که راهی برای برخورد با پرخواشگری پیدا کرده اند. به این نتیجه رسیده اند که معلمان با توجه به شرایط اجتماعی باید متحول شوند. باید دانش آموزان را به موجوداتی غیر خصمانه و قابل تحمل تبدیل کنند. آنچه را که می توان جارو کرد چرا زیر فرش گذاشت تا دیده نشود. در راستای همین موضوع فرهنگی است که
می توان او را کاملاً متحول نمود. بنابراین سعی می شود که معلمان را به رفتارهای ملایم تر آموزش بدهند و به عبارتی آنان را به مصلحان نزدیک تر سازند. یعنی معلمان باید توان احسان کردن داشته باشند. نیکی چیزی است که قلب دانش آموز از آن استحکام می یابد.

رابطه ی معلم و شاگرد

معلم متعهد کارش تنها درس دادن نیست، بلکه به طور غیر مستقیم با الگو بودن تدریجا و گام به گام شاگردان را به آداب و آئین پسندیده دعوت می کند و با تمام خضوع و فروتنی که دارد در کار تدریس بسیار جدی و قاطع است. معلم متعهد در غم و شادی شاگردان سهیم و شریک می شود.

معلم نمونه فکر شاگردان را تقویت کرده، بلکه در درجه ی اول به فکر پرورش نیروها و استعدادهای بالقوه ی آنان است. هیچ وقت شاگردان را مورد استهزاء و مسخره قرار نمی دهد و همه ی شاگردان را محترم می شمرد و هیچ گاه در کلاس درس خشونت و تندی
نمی کند. او هیچگاه متوسل به نظم و انضباط خشک و کوبنده
نمی شود. هیچ وقت آمرانه دستور نمی دهد و در همه ی برنامه ها با شاگردان مشورت می کند و به نظر شاگردان احترام می گذارد. معلم اگر بخواهد تغییرات اخلاقی در شاگرد به وجود آورد، در درجه ی اول باید مورد قبول و پذیرش شاگردان باشد. فراموش نکنید که پیامبر(ص) به کودکان سلام می کرد. البته سلامی که توأم با محبت و صمیمت بود. ایشان از عیب مردم بزرگوارانه می گذشت و مردم را به سوی اخلاق پسندیده دعوت می کردند. 

از همین نقطه نظر است که انبیاء و پیامبران در درجه ی اول
انسان ها را مجذوب رفتار و کردار خود می کردند. آنگاه به هدایت و ارشاد آنان می پرداختند. روی همین اصل است که انبیاء علاوه بر علم و تقوی، مهربان ترین و پرعاطفه ترین مردم زمان عصر خود بودند و همین عاطفه و محبت سبب می شد که مردم به حرف های آنان گوش فرا دهند.

بسیاری از معلمان سالیان سال بکار معلمی پرداخته اند و عمری را در این راه سپری کرده اند. اما هیچگاه به دانش آموزان محبت نکرده اند و در اعماق جان شاگردان برای خود جایی باز نکرده اند.  مثال معروفی است که می گوید: با نرمی و ملایمت می توان مار را از سوراخ بیرون کشید. این ضرب المثل از یک واقعیت حکایت می کند. بدترین دانش آموزان را می توان با مهر و محبت سر به راه کرد. برای مثال کمتر دیده شده است که معلمی که مثلا بیست سال در مدارس مختلف تدریس کرده است، اکنون در انتخابات شورای شهر شرکت کرده و حتی نتوانسته بین شاگردان خودش حداقل هزار رأی کسب کند.

معلم با قیافه ای جدی سر کلاس درس حاضر می شود و در عین حال بدون عصبانیت و هیجان زدگی درس می دهد. شاگردان این نجابت و اصالت را می بینند و با همه ی وجود به درس گوش فرا می دهند.

راستی آیا شاگرد از معلم تنها درس دادن می خواهد؟ پس چرا
می گویند معلم روح شاگرد را پرورش می دهد. چنانچه مربی ورزش جسم شاگرد را پرورش می دهد.

بسیاری از معلمان خیال می کنند که می توانند با تکیه بر قدرت و موقعیت خود، شاگردان را مطیع کنند. در حالیکه پیامبران با آن همه مشقت و سختی تنها در پرتو مهر و محبت، مردم قسی القلب و
بی فرهنگ را به رعایت اخلاق نیکو دعوت می کردند. بنابراین امر آموزش هیچگاه نمی تواند با خشونت و نمره ی انضباط به وجود آید. برای رعایت نظم و انضباط باید ابتدا مفهوم نظم را به دانش آموزان آموخت.

معلم باید خود را جزء شاگردان دانسته از آنان جدا نباشد. دانش آموزان نیز متقابلا تا سر حد امکان به او علاقه مند می شوند و او را محترم می شمرند. این معلم هر وقت سر کلاس برود شاگردان با ذوق و شوق به حرف هایش گوش می دهند. نخستین وظیفه ی معلم در رابطه با شاگرد نشان دادن مسیر درست در سایه ی تمرین مستمر و نظم جریان خواهد داشت. باید معلم این حقیقت را به دانش آموزان گوش زد کند که بدون هدف و برنامه ریزی نمی توان از تنگناها و مشکلات گذشت و در مراحل مختلف زندگی به موفقیت دست یافت. باید دانش آموزان فرصت را غنیمت بدانند تا محصول و ثمره ی نیک بدست آورند.

بالاخره معلمان، ما باید تلاش کنیم تا روح اخلاق و حُسن نیت خود را در شاگردان تفهیم کنیم تا آنها در سایه ی تمرین و تکرار به مقامات والای علمی و اخلاقی نائل آیند.

در خاتمه باید بگویم معلمان با الگو بودن برای شاگردان می توانند آنان را به سعادت و رستگاری دعوت کنند و خدای نکرده، اگر عمل ما گفتار ما را تصدیق نکند، سخنان ما در دل و جان شاگردان اثر نخواهد داشت.

تجربه ی موفق:

فیلیپ پینل پزشک روانشناس فرانسوی وقتی در دیوانه خانه شکنجه ها و زنجیر کشیدن دیوانه ها را دید، ناگهان تحت تأثیر عواطف انسانی قرار گرفت. دستور داد به جای کتک زدن و زنجیر کشیدن با مهر و محبت با دیوانگان رفتار کنند. او استدلال می کرد که این دیوانگان انسان های ناتوانی هستند. بنابراین نیاز به مهر و محبت دارند. اتفاقا نتایج درخشانی از این کار بدست آورد.

اکنون باید گفت: وقتی دیوانه را با مهر و محبت سر عقل می آورند، چگونه نمی توان فرزندان و شاگردان عزیز را با محبت و مهر تشویق کنیم. فراموش نکنید که پیامبر(ص)  فرمودند:

من برانگیخته نشدم، مگر برای رسیدن به مکارم اخلاق

واضح است که گفتار و تئوری نمی تواند افراد را جذب کند. تنها تجسم رفتار است که انسان ها را جذب می کند.

با مطالعه ی تاریخ اسلام بدست می آید که تمام افرادی که به نوعی به اسلام ضربه زده اند مانند خوارج و ابن زیادها و ابن سعدها همه نماز خوان بودند.

پیشوایان دینی دستور داده اند که در شناخت روحیه ی ایمانی نباید تنها به نماز و روزه ی افراد توجه کرد، بلکه باید به راستگویی و امانت داری آنان بنگرید. اگر این دو صفت را دارا بودند، بدانید مؤمن و معتقد به خدا می باشند.

امام محد باقر (ع) فرموده اند:

به نمازهای زیاد و روزه و حج های فراوان مردم نگاه نکنید، بلکه به راستگویی و امانت داری افراد نگاه کنید.

در اهمیت و برجستگی عامل اخلاقی همین مقدار کافی است که پروردگار درباره ی پیامبر (ص) می فرمایند:

ای پیامبر، اگر تو به تجهیزات اخلاقی مجهز نبودی، هیچگاه در کارت موفق نمی شدی.

بنابراین مربیان و معلمان تنها در پرتو تجسم اخلاق می توانند دل های شاگردان را جذب کنند و از همین رهگذر به ساختن و پرداختن آنها بپردازند.

نباید فراموش کرد که تغییرات مطلوب زمانی حاصل می شود که بین معلم و شاگرد جاذبه ای برقرار شود و تا این جاذبه برقرار نگردد،
دل های شاگردان جذب نخواهد شد. بنابراین معلمان و مربیان پیش از آنکه به تربیت شاگرد خود بپردازند، باید به سازندگی خود بپردازند.

امام صادق (ع) فرموده اند:

هرکس کردارش با گفتارش مطابق باشد، چنین کسی از رستگاران است.

امام سجاد (ع) فرموده اند:

شخص منافق دیگران را از کارهای زشت باز می دارد و خودش مرتکب آنها می شود و مردم را به نیکی دعوت می کند و خودش به آنها عمل نمی کند.

امام علی (ع) درباره ی وظایف اصیل معلم و مربی فرموده اند:

هر کس نقش رهبری و ارشاد را به عهده دارد، باید پیش از آنکه به تربیت دیگران بپردازد، خویشتن را بسازد و باید تربیت و سازندگی دیگران را به وسیله ی رفتار و عملکرد خویش انجام دهد. نه اینکه با بیان گفتار به ارشاد مردم بپردازد. نکته ی جالب توجه اینکه آنانکه خویشتن را می سازند، ارج و بهایش نزد خدا بالاتر است.

قدرت ابتکار:

برخی از معلمان اساسا از نظر فکری و مغزی قدرت و ابتکار هماهنگ کردن حل مشکلات را ندارند و اساسا کمترین تدبیر و مدیریت در وی وجود ندارد. اینگونه معلمان با بهانه هایی به شاگردان ایراد می گیرند و با چنین رفتاری انگیزه ی دانش آموزان را برای تحصیل کم می کنند. بنابراین رفتار معلم و کردار وی و جاذبه و
دافعه ی او باید برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان باشد. او باید بتواند قدم های سست و لرزان شاگردان را مستحکم کند.

خداوند وقتی برای قوم یهود می خواست پیامبری برگزیند حضرت موسی (ع) را برگزید. خداوند در نحوه ی گزینش موسی می فرمایند: من همه ی دل ها را بررسی کردم، اما پرعاطفه تر و مهربان تر از دل تو نیافتم. لذا تو را از همه برای رسالت شایسته تر دیدم.

مفهوم معلم از نظر لغت:

معلم بر خلاف همه ی مردم شغل ها را رها کرده، خویشتن را آماده ی انسان سازی کرده است. زیرا سروکارش با تعلیم و تربیت است. نجار و آهنگر تغییرات مطلوب را روی چوب و آهن پیاده می کنند و معلم دگرگونی ها را روی عقل موجودی جاندار پیاده می کند.

بدیهی است اگر معلم بر اساس رسالت و وظیفه به کار تعلیم و تربیت بپردازد، هیچگاه میدان فعالیتش به کلاس درس انحصار نمی یابد، بلکه یک معلم واقعی در کلاس درس در زنگ تفریح در خیابان به رسالت خود ادامه می دهد. حال آنکه معلمانی که فکر می کنند، معلمی شغل است. هنگامیکه از کلاس درس بیرون می آیند، دیگر نقش معلمی را دارا نمی باشند.

یکی از امتیازات رسالت انبیاء این بوده است که خود را موظف
می دانستند که برای خدا به ارشاد مردم بپردازند و هیچ گونه چشم داشت مالی نداشته باشند. اینان معلومات خود را رایگان به دیگران انتقال می دادند. آنها حتی در روزهای تعطیل هم برای مردم وقت
می گذاشتند.

با بررسی و مطالعه روش زندگی پیامبران و صالحین، همین احساس مسئولیت بوده است که اینگونه فداکاری می کردند و الا انگیزه های مادی هیچگاه نمی تواند این چنین حرکت و جوششی به وجود آورد. نوح پیامبر در سوره ی نوح آیه ی 5 - 6 - 7 - 8 چنین می گوید:

خدایا من قوم خود را شب و روز، آشکار و نهان به سوی تو دعوت می کردم.

بدیهی است اینگونه راهنمایی و دعوت ها جز با انگیزه های الهی امکان پذیر نیست و حال آنکه در شغل، عامل بیرونی موجب حرکت بوده و محدودیت ایجاد می کند. معلم اگر بر اساس وظیفه به کار تعلیم و تربیت بپردازد، هیچگاه میدان فعالیتش به کلاس درس منحصر
نمی شود. اینگونه معلمان، شاگردان را در مسیر تعلیم و تعلم و در جهت هدف الهی سوق می دهند.

از ابوذر غفاری نقل شده است که اگر کسی علوم و معارف را فرا بگیرد تا به وسیله ی آن به اهداف دنیوی دست یابد، بوی بهشت به مشام وی نخواهد رسید.

در خاتمه باید گفت: کرامت تعلیم و تربیت را هیچ گاه نمی توان با محاسبات مادی مقایسه کرد.

ویژگی های معلم:

یکی از مشخصات معلمان موفق این است که با دانش آموزان به زبان مخصوصی سخن می گویند. در این نکته هم شک نداریم که دوره ی جوانی، دوره ی شور و هیجان و زمان احساس و خیال است. معلمان و مربیان باید از همین رهگذر با دانش آموز ارتباط برقرار کنند. زیرا بسیاری از اشکالات و دشواری ها معلول عدم درک و عدم شناخت دانش آموزان مختلف است. معلم باید درجه و درک دانش آموز (سن، هوش، استعداد، موقعیت خانوادگی، اندازه ی دانایی و...) را بشناسد. در حقیقت با روانشناسی اصولی و صحیح هر دانش آموز با او سخن بگوید. بی جهت نیست که رسول خدا فرمودند:

درباره ی جوانان به شما سفارش می کنم که با آنان به نیکویی رفتار کنید. چرا که دل های آنان لطیف و نازک است.

معلمان و مربیان باید توجه داشته باشند که اصولا کودکان در عالم خاصی به سر می برند و بزرگترها باید با توجه به این خصوصیات با آنها سخن بگویند.

برخی از معلمان تازه کار و کم تجربه برای اینکه کلاس درس را آرام کنند، معتقدند که باید از شاگردان زهره چشم بگیرند. برای رسیدن به این هدف در هر فرصتی با یک بهانه ی کوچک، شاگرد ناتوان و ضعیف را به باد کتک می گیرند و شدیدا او را مضروب می کنند و به این وسیله می خواهند دیگران را اجبارا به سکوت و آرامش وادار کنند.

بدیهی است که این روش رویه ی صحیحی نیست و عقل سلیم آن را قبول نمی کند. پر واضح است چنین معلمی شایستگی تدریس ندارد.

این روش با همه ی معایبی که دارد، موجب استرس و اضطراب
همه ی دانش آموزان می شود و بین معلم و شاگرد تنفر و جدایی به وجود می آورد. شاید دانش آموز ضعیف در رشته ی ورزشی، هنری و یا مکانیک خوبی شود و استعداد خاصی در حل تمرینات فیزیک و شیمی نداشته باشد. به هر حال او یک انسان است و نباید شخصیت انسانی اش لگد مال شود.

بنابراین به جای اینکه با توسل به زور و کتک بخواهید با شاگردان برخورد کنید، بکوشید با روش های دیگر، دانش آموزان را تشویق به درس خواندن کنید. به هر حال نباید توقع داشت که همه ی
دانش آموزان شاگرد اول کلاس شوند و یا اینکه فکر کنید همه ی
دانش آموزان از هوش بالایی برخوردار هستند.

اما شاگردان در پرتو مهر و محبت معلم، دچار حجب و حیا شده، تلاش بیشتری خواهند کرد. از این گذشته معلم باید با صبر و حوصله و تخصص و فداکاری، شاگردان را در مسیر درست راهنمایی کند.

پیشوایان دینی فرموده اند:

انسان ها را با رفتارتان به خوبی ها دعوت کنید، نه فقط با گفتارتان.

در قرآن آیاتی وجود دارد که در مذمت و توبیخ اشخاصی که کارشان تبلیغ و ارشاد مردم بوده است، ولی خود بدان گفتار عمل
نمی کرده اند، آمده است.

در سوره ی الصف آیه 2 می فرماید:

چرا آنچه را که عمل نمی کنید به مردم می گویید. این کار خشم خدا را برمی انگیزد.

در کتاب اصول کافی این روایت نقل شده است که:

شدید ترین عذاب در روز رستاخیز به کسانی داده می شود که در دنیا مردم را به اصول اخلاقی و انسانی دعوت می کردند، اما خودشان برخلاف آن عمل می کردند.

مربیان و معلمان اگر بخواهند سخنانشان در دل های دیگران اثر بگذارد، باید خود به آن گفتار عمل کنند. والا کمترین تأثیری در دیگران نخواهند گذاشت.

مرحوم کاشانی درباره ی شرایط تعلیم و تعلم می فرماید:

معلم با تدریس به شاگرد حیات جاودانه می بخشد. خواه این آموزش در امر اخروی یا دنیوی باشد. زیرا معلم هر دو بخش را به رضای خدا تدریس می کند. اما تدریس به قصد دنیا عامل هلاک معلم و به هلاکت رساندن شاگرد می شود.

مرحوم نراقی درباره ی اخلاص معلم می فرماید:

شایسته است که آموزگار در تدریس خود به شاگردان از خلوص کامل برخوردار باشد و هیچگونه انگیزه  و محرکی در او وجود نداشته باشد. خواه این انگیزه مربوط به چشم داشت مال و منال یا تصدی مقامات باشد یا عشق و علاقه به شهرت و معروفیت باشد.

امام محمد باقر (ع) فرموده اند:

اگر هدف از علم اندوزی، فخر و مباهات و یا شهرت طلبی باشد، چنین فردی جایگاهش آتش جهنم خواهد بود.

معلم و شاگرد:

در سیستم آموزش و پرورش ما در گذشته، رابطه ی معلم و شاگرد تنها در انحصار کلاس درس بود. آن هم نه رابطه ی صمیمی و گرم، بلکه رابطه ی خشک و سرد داشتند. استاد به دلائل گوناگون از شاگرد فاصله می گرفت و رابطه اش بسیار محدود آن هم نه صمیمی و گرم، بلکه گاهی تند و خشن بود. در برخی موارد هم آمرانه و حاکمانه بود. همین سردی و خشکی حاکم بین شاگرد و معلم، عامل پیدایش
صحنه های بدی می شود. بنابراین اینگونه رفتار اثر تربیتی به وجود نمی آورد.

قابلیت های معلم خوب:

روانشناسان تربیتی متعقدند 75% موفقیت معلم در مدیریت است. یعنی علاوه بر معلومات و اطلاعات لازم، معلم باید با فوت و فن معلمی آشنا باشد. به عبارت دیگر هوشمندی و ظرفیت روحی، اینها
ظرافت هایی است که در رابطه با درس و شاگردان از خود نشان
می دهد.

بهره گیریه از معلومات و کیفیت نقل و انتقال آن معلومات به شاگردان و ظرافت و لطافت هایی که در این رهگذر معلم بکار می گیرد همه مربوط به هنرمندی و درایت اوست.

بسیاری از معلمان به معلومات خود متکی هستند. غافل از اینکه معلومات نقش بسیار کوچکی ایفا می کنند. ضمنا معلم باید توجه کند که هر شاگرد دارای خصوصیات و معلومات متفاوتی است و نمی توان درک یک شاگرد را با شاگرد دیگر مقایسه کرد.

سعدی هر قدر نبوغ و استعداد داشته باشد، شاید نمی توانست
شیمی دان شود و هیچگاه نمی توانست تابلوی گلهای آفتاب گردان را نقاشی کند. روی این اصل هر کسی با توجه به استعداد و توانایی های شخصی خود باید تلاش کند.

با مطالعه درباره ی افراد موفق می توان اظهار نظر کرد که علل موفقیت افراد مختلف در پرتو شناخت ظرفیت های درونی آنان بوده است. یعنی توفیق در هر کاری نیاز به استعداد و تلاش فرد دارد.

معلم باید بداند که هر فرد ویژگی های خاصی دارد. بنابراین روشی را که برای یک شاگرد بکار می گیرد نباید عین آن را با شاگرد  دیگر پیاده کند. ممکن است یک روش تدریس برای یک شاگرد مفید باشد و برای شاگرد  دیگر نارسا باشد. طبق این نظریه معلم باید متن کتاب و همه ی خصوصیات و ویژگی های دانش آموزان را در نظر بگیرد.

معلم باهوش در فرصت کوتاهی شاگرد خود را شناسایی کرده به ویژگی های فردی و روحیات هر یک آشنا شده و با توجه به مختصات هر شاگرد با او ارتباط برقرار می کند. نتیجتا به این نکته می رسیم که هر شاگردی یک انسان خاصی بوده و نیازمند یک نوع آموزش خاص می باشد.

با توجه به این نکات والدین و معلمان باید به این نکته ی اساسی توجه داشته باشند و عملا بکوشند که با تک تک فرزندان و شاگردان خود روش خاصی را پیاده کنند . مثلا مربی رشته ی کشتی به شاگردان خود فوت و فن و شگردهای مختلف را می آموزد و در طول
دوره های 3 تا 6 ماهه به آنها برنامه ی تمرینی می دهد. اما وقتی یک شاگرد جدید بر سر تمرین حاضر می شود و مربی می بیند او به راحتی حرکت شنا را 50 تا 100 بار به راحتی انجام می دهد و شاگرد قدیمی اش که چند سال در تمرینات شرکت کرده، حتی
نمی تواند، این کار را ده بار تکرار کند. به این نتیجه می رسد که تمرینات متفاوتی برای این شاگرد جدید در نظر بگیرد. یا اینکه شاگردی در تمرینات سرعتی خوب عمل می کند و در تمرینات قدرتی ضعیف است و یا اینکه یک شاگرد انعطاف بدنی خوبی دارد و شاگرد  دیگر انعطاف لازم را ندارد، مربی باید به هر کدام مطابق نیازشان تمرینات مناسب را در نظر بگیرد. بنابراین اگر معلمی چنین ابتکاری داشته باشد، مسلما موفقیت بیشتری بدست خواهد آورد.

معلم و مربی درعین مهر و محبت و نرمش و ملایمت، باید دارای قاطعیت باشد. یعنی شاگردان باید بدانند که وقتی معلم دستور به انجام کاری می دهد، باید آن را انجام دهند. برای رسیدن به هدف شاگرد باید همیشه پیش از گرفتن تصمیم به طور عاقلانه و نرمال موضوعات را مورد بررسی قرار دهد و مسائل را از همه ی ابعاد و زوایا مطالعه و بررسی کند.

تربیت امری تدریجی است:

بسیاری از والدین و معلمان انتظار دارند که با چند جلسه آموزش و تمرین شاگرد دگرگون شده به آگاهی و نتیجه ی مطلوب دست یابد و در این رهگذر کمی با شتاب زدگی موضوع را دنبال می کنند. غافل از اینکه تدریس به مرور زمان و گذشت ایام بدست می آید. به عنوان مثال اگر شاگرد رفتار نامطلوب دارد، باید به مرور زمان به جای رفتار نامطلوب روش مطلوبی جایگزین کند.

پر واضح است که همه ی افراد کارهایشان را بر طبق عادت انجام
می دهند. حتی روحیات بد و زشتی که از دوستان ناباب می آموزند به صورت عادت استحکام و استوار می یابد. بدیهی است که هیچ چیزی به صورت عادت در نمی آید، مگر آنکه آن رفتار مکررا انجام شود. بنابراین باید با صبر و حوصله عادت های نیکو را در آن به وجود آورید.

با توجه به این مقدمه معلمان توجه پیدا کنند که هر روش آموزشی و تربیتی احتیاج به زمان دارد و به تدریج عمل تربیتی انجام می گیرد و به اصطلاح کار تربیتی همانند خم رنگ رزی نیست که به طور ضربتی انجام شود.

از اینجا به این نکته ی اساسی پی می بریم که بازسازی یک واقعیت تدریجی است و با یک نشست و یک برنامه ی تربیتی نمی توان امیدوار شد که کار تربیتی انجام شود.

شخصیت شاگردان:

تربیت کار ظریف و دشواری است. تنها افرادی می توانند به کار تربیت اشتغال داشته باشند که دارای علم و تجربه ی کافی باشند. چه بسیار افرادی که به اسم تربیت بزرگترین زیان ها را به افراد وارد کرده اند. با این مقدمه معلمان باید با هوشیاری و دقیق، اصول اساسی برنامه های تربیتی را مد نظر قرار دهند.

یکی از اصول اساسی تربیت این است که برای کودکان و نوجوانان شخصیت قائل شوید. شاید مبالغه نباشد که بگویم شاگردان به ثبات شخصیت بیشتر از آب و غذا نیاز دارند و شخصیت دادن به آنها در حقیقت جان دادن به آنان است.

بنابراین معلمان و مربیان در اجرای برنامه ای آموزشی اولین کاری که باید انجام دهند، این است که شخصیت شاگردان را در نظر بگیرند، آنگاه به امور آموزشی بپردازند. چرا که با حفظ شخصیت معلم و مربی بهتر می تواند شاگردان را به ادامه ی تحصیل تشویق کند. مثلا وزنه برداری که وزنه ی هفتاد کیلویی را از جایش بلند می کند،
نمی تواند وزنه ی نود کیلویی را بلند کند. یعنی وقتی معلمی از شاگرد سؤال می پرسد. از تمام شاگردان به یک نحو سؤال نکند و از شاگرد زرنگ تر سؤالات مهم تر و سخت تر را بپرسد و از شاگرد به قول معروف تنبل تر سؤالات کمی راحت تر. اما بهتر است هنگام سؤال پرسیدن ابتدا از سؤالات راحت تر شروع کنید تا استرس از شاگرد دور شود. معلم باید بین پرسش و پاسخ از شاگردان تفاوت هایی قائل شود و سعی کند کرامت و شخصیت شاگرد سر کلاس حفظ شود. با این کار شاید دانش آموزی که کمتر درس می خواند، سر کلاس به نحوی آبرویش نمی رود و با یک نمره ی معمولی سر جایش می نشیند و می فهمد که معلم نخواسته جلوی دوستانش شخصیتش لکه دار شود. در اینجا سعی می کند در جلسات آینده بهتر درس بخواند. همینطور معلم نباید از شاگردی کینه به دل داشته باشد و بخواهد سرکلاس به قول معروف او را ضایع کند و از او سؤالات سخت بپرسد و از شاگرد دیگر که با او دوستی و مودت دارد سؤالات آسان بپرسد.  اما بالاخره در امتحانات پایان ترم، هنگامیکه برگه های سؤال برای همه یکسان طراحی می شود. در آنجا به همه ی شاگردان یک نوع سؤال داده می شود. در اینجا معلم نباید برگه ی امتحانات را بر سر کلاس درس بیاورد و با صدای بلند یک به یک برگه ها را به شاگردان بدهد و نمره ی آنها را اعلام کند و آنهایی که نمره ی پایین آورده اند، آبرویشان برود و احساس بدی به آنها دست بدهد. با این کار آبروی دانش آموزانی که نمره ی پایین آورده اند، خواهد رفت.

تجربه نشان داده است که هر گاه با دانش آموزان خاطی با حفظ شخصیت برخورد شده، در همان مراحل اولیه حرف معلم بر روی شاگرد تأثیر گذاشته از کار خود نادم و پشیمان می شوند.

یکی از اشتباهات معلمان و مربیان این است که در مواردی که شاگرد دچار خطا و اشتباهی می شود، بدون حفظ حیثیت و کرامت، آبروی آنان را برباد می دهند. غافل از اینکه به انجام یک خطا نباید شخصیت کلی شاگرد را نادیده گرفت. با این کار بزرگترین سرمایه ی معنوی او را یعنی شخصیت شاگرد را از بین می برید. برای مثال شاگردی به علت ضعف تربیت خانوادگی حرف بی جایی سرکلاس می زند و نظم کلاس را بر هم می ریزد. در اینجا بهتر است معلم شاگرد را به بیرون از کلاس و پشت در کلاس بفرستد و سپس خودش بیرون از کلاس برود و به شاگرد بگوید که من نخواستم که جلوی همکلاسی هایت با تو برخورد کنم و تو جلوی آنها شرمنده شوی. به این دلیل این کار تو بسیار زشت و ناپسند بود و با این کار نظم کلاس را بر هم زدی. ایندفعه از گناه تو می گذرم و می توانی بر سر کلاس برگردی. اما مراقب باش دیگر این کار را تکرار نکنی. بنابراین استفاده از این روش ها بستگی به خلاقیت و تجربه ی معلم دارد.

پروردگار عالمیان که مربی واقعی است در ارتباط با انسان های گنهکار آبرو و حیثیت آنان را بر باد نداده و زمینه ی اصلاح و خوب شدن را برای آنان فراهم کرده است. اساسا توجه اسلام به حفظ شخصیت مجرم و گنهکار است. حتی خداوند متعال توبه کنندگان را دوست می دارد و به جای گناه آنان، برایشان ثواب محاسبه می کند.

در روایت اسلامی آمده است که هر گاه آبروی شخصی را در برابر جمع بریزی مدتی نمی گذرد که آبروی خودت ریخته خواهد شد. در برخی از روایت ها آمده است که هر فرد باید از لغزش های دیگری تا آنجا که ممکن است چشم پوشی کند. فراموش نکنید که با حفظ شخصیت بهتر می توانید در فرد دگرگونی ایجاد کنید.

به جای توبیخ علت را شناسایی کنید:

هر چیزی در نظام هستی دارای علت است و اگر فردی خوشبخت و یا بدبخت می شود. همه و همه دارای علل و عواملی است. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:

ملت ها و انسان ها بدون جهت به سقوط و بدبختی گرفتار نمی شوند.

همینطور بی نظمی و بی ادبی و یا درس نخواندن شاگرد می تواند علت های متفاوت داشته باشد. آیا می توان قبول کرد که شاگرد از نمره ی عالی بدش می آید. بدون تردید همه ی دانش آموزان دوست دارند نمره ی عالی بگیرند. اما عده ی کمی به خواست خود جامع عمل می پوشانند. زیرا در اکثر موارد مشکلات خانوادگی، اجازه نمی دهد شاگردان خوب درس بخوانند و یا برخی شرایط (میزان هوش، آشنایی با روش درس خواندن و...) امکان رسیدن به هدف مطلوب را غیر ممکن می کند. یکی از نقاشان برجسته ی ایرانی که تابلوهایش در کشورهای عربی به مبلغ پنجاه میلیون تومان به بالا فروش می رفت در مصاحبه ای با یکی از نشریات داخلی گفته بود. من در مدرسه در درس ریاضی ضعیف بودم، اما متوجه شدم که استعداد من در نقاشی بسیار بالا است. برای همین در این رشته تلاش زیادی کردم و امروز در کارم به نتیجه ی مطلوب دست یافتم. بنده خودم در کلاس درس دوم راهنمایی دوستی داشتم که اصلا درسش بسیار ضعیف بود. یک روز از او سؤال کردم شلواری که پایت است از کدام مغازه خریده ای. ایشان جواب دادند که پدر من خیاط است و من خودم این شلوار را دوخته ام. ابتدا باور نکردم و از دوستم پرسیدم. این شلوار شبیه شلوار ارجینال و اصل است و او پاسخ داد. اگر هر شلواری را برای من بیاوری من شبیه همان شلوار و بهتر از آن را برایت می دوزم که خودت باور نکنی این شلوار اصل است یا نه. البته این دوستم به دلایلی ترک تحصیل کرد اما در کارش بسیار موفق شد و یکی از خیاطان ماهر است. شاید اگر معلمی او را راهنمایی می کرد و او را تشیوق می کرد که در رشته ی طراحی لباس تحصیل کند. اکنون ایشان دکترای طراحی لباس داشت.  با توجه به این مقدمه معلمان و مربیان به جای سرکوفت زدن و توبیخ کردن، سعی کنند عوامل مزاحم را کشف کنند و یا اینکه با شناسایی استعداد شاگردان خود، آنها را در مسیر درست راهنمایی کنند. ناگفته نماند که معلم نباید برای همه ی شاگردان نسخه ی (روش) یکسان در نظر بگیرد. چنین کاری خیانت است.

آری، هر شاگرد وضع خاصی دارد و به قول معروف هر شاگرد یک انسان خاص بوده و برنامه ی خاصی را طلب می کند و معلم و مربی او باید از همان طریق او را پرورش دهد. در غیر اینصورت هر کاری که معلم و مربی انجام می دهد، میزان پریشانی و اضطراب شاگردان را افزایش خواهد داد. هر چقدر که معلمان و مربیان در شاگردان تنش و اضطراب ایجاد کنند، در آینده ناراحتی های عصبی و قلبی و گوارشی در جامعه افزایش خواهد یافت و در آینده با مردمی پر شور و با نشاط روبرو نخواهیم بود.

اگر معلم جلوی همه ی شاگردان آبرو و حیثیت شاگردی را لکه دار کند، این عادت بین شاگردان کلاس ایجاد می شود و هر یک سعی
می کند شخصیت دیگری را زیر سؤال ببرد و بارها دیده شده، هنگامیکه دانش آموزان از مدرسه تعطیل می شوند و به سمت
خانه های خود می روند، یکدیگر را مسخره کرده یا خدای نکرده با یکدیگر دعوا می کنند. با توجه به این گفته ها باید به همه ی معلمان و مربیان تأکید کنم که پیش از آغاز برنامه های آموزشی از وضع روحی و خانوادگی و اقتصادی و اجتماعی و فکری و هوشی و استعداد شاگردان آگاه شوند و شناخت لازم را بدست آورند.

بدیهی است که این شناخت و آگاهی معلمان و مربیان را از یکنواخت پیاده کردن برنامه های آموزش باز خواهد داشت و معلمان را وادار خواهد کرد تا سطح توقع و انتظار خود را از هر دانش آموزش بشناسند. در خاتمه به طور فشرده شرح حال یک شاگرد را برای شما بازگو می کنم. تا شما خود قضاوت کنید، چنین دانش آموزی می تواند مانند سایر دانش آموزان در درس خواندن موفق شود.

او یک پسر 11 ساله است و پدرش هر روز او را در مغازه ی بقالی می برد. او تکالیف مدرسه اش را در همان مغازه انجام می دهد و به بهانه های مختلف از پدر و مادر و برادر بزرگترش کتک می خورد. در بیشتر شب ها که به رختخواب می رود حدود ساعت 4 صبح با صدای چرخ خیاطی مادرش از خواب می پرد و نمی تواند درست بخوابد و... اما او هم پشت میز و نیمکت کلاس مثل دیگران می نشیند و می خواهد درس بخواند. خودتان قضاوت کنید او می تواند درس بخواند؟ آیا معلمان و مربیان حق دارند او را توبیخ و سرزنش کنند.

رسالت معلم:

همانطور که معلم آگاهی های علمی و اطلاعات فکری دانش آموزان را به فعلیت در می آورد. باید اخلاق و روحیات ارزنده و مفید را هم در آنان پرورش دهد و رذائل اخلاقی را از آنان دور کند.

دانش آموزان به انسان بودن بیشتر احتیاج دارند تا آنکه در کار و شغلی متخصص باشند. باید معلم بتواند قوه ها و نیروهای نهفته در شاگرد را پرورش دهد. بنابراین آنچه شاگرد نیاز دارد تنها
فرآورده های علمی نیست، بلکه روحیه تفاهم و سازگاری و عبور از بحران ها می باشد.

هدف معلم انسان سازی است و همانطور که دانش آموزان به معلومات نیاز دارند به پرورش روح بیشتر نیاز دارند. به عبارت دیگر مدرسه باید تمام نیازهای زندگی فردی شاگردان را به آنها آموزش دهد. بدون تردید شناخت اصول اخلاقی اولویت دارد. اگر خصلت های انسانی را به شاگردان نیاموزید در مسیر زندگی دچار انحراف خواهند شد.

دقت در مطالعه:

اگر شاگردان در خواندن درس دقت داشته باشند، هیچگاه تجدید یا مردود نخواهند شد. بنابراین دقت در آموزش باید در تمام ابعادش مورد بررسی و مطالعه قرار بگیرد. معلمان باید تلاش کنند تا شاگردان با نکات و ظرایف درس آشنا شوند. بنابراین همه ی
بی دقتی ها معلول آن است که مسائل در کل ابعادش مورد بررسی و مطالعه قرار نگرفته است. معلم دقیق خود به خود شاگردش نیز دقیق است. برخی معلمان با ظرافت و دقت فوق العاده ای شاگردان را پرورش می دهند.

با بررسی کوتاهی بدست می آید که بسیاری از شکست های فردی و اجتماعی همه معلول بی دقتی و فقدان بصیرت است.

مطالعه در کل جهان هستی این واقعیت را آشکار می کند که پایه ی آفرینش بر نظم استوار است. اگر کمترین بی نظمی در مجموعه ی نظام هستی آشکار شود، همه ی جهان هستی در هم تنیده می شود.

احتیاج به سؤال:

معلم واقعی کسی است که این قدرت و ابتکار را دارد که تعادل شاگردان را به هم زده در آنها احتیاج و نیاز به فهمیدن را به وجود آورد. در این لحظه شاگرد می فهمد که نمی داند. در اینجا سؤال کردن دانش آموزان دلیل بر فهم و هوشمندی آنان است. روی این اصل
دانش آموزی که سؤال هوشمندانه ای می کند از بهره ی هوشی بالاتری برخوردار است. اما هنوز شاگردان با روش سؤال کردن آشنایی ندارند و بسیاری از مجهولات حل نشده باقی می ماند.

معلم نمونه برای پرورش ذهن و فکر دانش آموز در مواردی از پاسخ دادن خودداری می کند تا شاگرد فکرش را بکار انداخته، مشکل را خود حل کند. اینگونه کارها سبب می شود مشکل به وجود آمده، همیشه توسط دیگران حل نشود. بلکه شاگرد روی پای خود ایستاده به حل آن موفق گردد. در غیر اینصورت شاگرد اعتماد به نفس خود را از دست خواهد داد و حالت انگلی پیدا کرده و جواب کامل تر را پیدا نخواهد کرد.

این موضوع از نظر اجتماعی خیلی مفید و ارزنده است. زیرا اکثر افراد اجتماع نمی توانند در بسیاری از مسائل راه حل مناسبی پیدا کنند.

روش تدریس:

 معلم واقعی هیچگاه، به زور و تهدید متوسل نمی شود. بلکه با رعایت اصول اخلاقی و انسانی می کوشد در پیشبرد مقاصد علمی و تربیتی گام بردارد. چنین استنباط می شود که اصولا مکارم اخلاق یگانه عامل جذب شاگرد می باشد. پس از این مقدمه به خوبی آشکار می شود که راه نفوذ معلم در دل دانش آموز رعایت اصول اخلاقی است و الا با ارعاب و تندی و نمره نمی توان مدت زیادی او را مطیع خود ساخت و هرگز نمی توان دل و جان او را تسخیر کرد. شاید بگویید: معلم کارش درس دادن است. او باید از نظر علمی غنی بوده، به اصول و فنون کلاس داری آشنا باشد و دیگر نیازی به اصول اخلاقی ندارد.

در پاسخ باید گفت: معلم در ضمن تدریس به طور غیر مستقیم شاگردان را پرورش اخلاقی می دهد. او معتقد است که شاگرد اول باید انسان اخلاقی باشد و سپس به کسب علوم بپردازد. بنابراین هیچ معلمی نمی تواند از خود سلب مسئولیت کرده، خویشتن را از پرورش اخلاقی شاگردان برکنار دارد. از این گذشته آموزش منهای پرورش در حقیقت تیغ دادن به در کف انسان بی هویت است.

بنابراین اگر بخواهید معلم نمونه ای باشید و در دل شاگردان نفوذ کنید باید بکوشید رفتارتان انسانی باشد و با کمال مهر و محبت با آنان رفتار کنید و لغزش ها و اشتباهات آنان را مانند پدری دلسوز برطرف کنید.

آری، معلم خوب علاوه بر درس دادن و تفهیم کردن و به تکالیف رسیدگی کردن، با ایجاد یک رابطه ی نیکو با شاگرد، چیزهای دیگری به او می آموزد و حرف ها و حرکات غیر صحیح شاگردان را اصلاح می کند و شاگردان را در مسیر درست راهنمایی می کند. معلم نمونه به شاگرد می فهماند که تو می توانی اهل اندیشه باشی. این کار معلم از حل کردن هزار مسأله ی ریاضی برای شاگرد مهمتر است. با این عمل شاگرد احساس اعتماد و اطمینان می کند، اما انجام این عمل زحمت زیادی ندارد، بلکه ابتکار و خلاقیت معلم، مرده را زنده
می کند و استعدادها را شکوفا خواهد ساخت.

بنابراین کار معلم تنها درس دادن نیست، بلکه معلم نمونه به شاگرد
می فهماند که تو می توانی فکر کنی، بفهمی، استعدادهای خود را شکوفا کنی. تو می توانی به خواسته های خود دست یابی و چگونه در صحنه های حساس زندگی، آنچه بدان نیاز داری بدست آوری. این همان حس اعتماد و قدرت روحی است که به او جرأت و جسارت
می دهد. بیشترین افرادی که در زندگی موفق بوده اند، افرادی هستند که دل و جرأت داشته اند نه آنکه فقط فیزیک و شیمی و ریاضی بلد بوده اند.

هیچگاه فراموش نکنیم که معلم نمونه می کوشد تا با ایثار و گذشت، جواب های خام و ناپخته ی شاگردان را پرورش داده تا  واقعیت را خود شاگرد کشف کند.

احترام متقابل:

معلم باید توجه داشته باشد، شاگردان آینده سازان این مرز و بوم هستند، بنابراین باید به شخصیت او احترام بگذارد و به اهمیت آراء و افکار وی نیز متقابلا منصفانه رفتار کند.

شناخت معلم:

یکی از اشتباهاتی که برخی از معلمان مرتکب می شوند این است که هر گاه به شاگردان کم هوش و یا بی نظم برخورد می کنند، وقتی موعظه ها و راهنمایی ها درباره اش سودمند نیفتد، یکباره او را نفی می کنند و با کلماتی توهین آمیز همه ی استعدادها و نیروهای او را نفی می کنند. شاید خیانتی بالاتر از این نباشد که یک موجود زنده را نفی مطلق کنید.

همین شاگرد ممکن است در ورزش، نقاشی و موسیقی و یا حرفه ی خاصی موفق تر از یک پزشک و مهندس باشد.

بنابراین هنر معلم بودن در این است که نیروهای سرشار شاگردان را شناسایی کند و نیروهای بالقوه ی آنان را بالفعل کند. نه اینکه به صرف اینکه شاگردی در فهم فیزیک یا زبان انگلیسی مشکل داشت به طور دربست آنها را نفی کند. شاید او رشته ی تحصیلی اش را درست انتخاب نکرده است. یادتان باشد که ادیسون و انیشتن، شاگردانی بودند که از سر کلاس درس اخراج شدند و معلم آنها فکر می کرد که آنها استعداد خاصی ندارند.

معلمان بی تجربه و خام به جای اینکه به خود زحمت داده دریابند که این شاگرد چه ویژگی هایی دارد و آیا واقعا کمبود هوشی و یا مشکلات عاطفی دارد؟ و یا در چه قسمت هایی برجستگی دارد، به طور کامل او را نفی می کنند و با کلماتی توهین آمیز او را می کوبند. در نتیجه استعدادهای ناشناخته ی او را حدر داده از او موجودی
بی ارزش ترسیم می کنند. در اینجا باید گفت:

انسان ها همه معادن هستند. یکی معدن طلا و یکی معدن نقره و دیگری معدن آهن است. اما چنین نیست که فاقد ارزش باشد. هنر معلم آن است که وقتی به هر شاگردی برخورد کرد. در درجه ی اول او را شناسایی کند و طبق استعدادها و رغبت های او وی را راهنمایی کند. گاهی شاگرد علاقه به حرفه یا کاری دارد که در آن استعداد و توانایی لازم را ندارد. مثلا علاقه مند به ورزش تکواندو است اما استعداد بالایی در ورزش شنا دارد. بهتر آن است که معلم آن دانش آموز را کشف کرده و طبق استعدادها و توانای هایش در صدد توفیق ایشان براید. باید به دانش آموزان فهماند: آیا بهتر نیست به جای احساسی فکر کردن، کمی منطقی عمل کنید.

تبعیض:

معلمی که بین شاگردان کلاس استثناء قائل می شود و حق شاگردان دیگر را پایمال می کند. اثرات نامطلوبی بر ذهن و روان شاگردان دیگر خواهد گذاشت. آنها فکر می کنند به موجودیت آنها توهین شده، احساس پوچی و هرز بودن می کنند. خواه این تبعیض در گرفتن نمره یا درس پس دادن یا در برخورداری از مهر و محبت باشد. دانش آموز در برابر یک تبعیض دلش به درد می آید و خللی به اراده ی استوارش وارد می شود.

معلمان همانطور که از نظر آموزشی مکلفند همه ی شاگردان را زیر پوشش آموزشی خود قرار دهند از نظر تربیتی و عاطفی چرا
محبت های خود را بین همه ی شاگردان به طور مساوی تقسیم
نمی کنند. از این گذشته اگر شاگردی از نظر استعداد و هوش متوسط یا ضعیف است. چرا باید از مهر و محبت معلم محروم بماند. شاید عقب ماندگی هوشی او ارثی و یا به دلیل مشکلات خانوادگی باشد. اگر شاگردی در کلاس درس ضعیف عمل می کند، صحیح نیست که معلم او را به حال خود رها کرده و به او توجه نکند. این بی اعتنایی بر روح و روان شاگرد تأثیر می گذارد. در اینجا معلم باید در لحظات مختلف از شاگرد در کلاس استفاده کند و به او شخصیت و هویت بدهد تا شاگرد را تشویق به درس خواندن و تلاش بیشتر کند. مثلا با
پرسش های بسیار ساده از چنین شاگردانی و تشویق کردن آنها در برابر چشمان شاگردان دیگر، آنها شرمنده شده و سعی می کنند تا تلاش بیشتری کنند.

باید دانست که همه ی شاگردان از لحاظ بهره ی هوشی یکسان و یکدست نیستند. حتی عوامل اقتصادی و فرهنگی و محیط خانوادگی و منطقه ای که در آن زندگی می کنند آنان را از یکدیگر متمایز
می سازد. گاهی برجستگی هایی که در عملکرد شاگردان به چشم
می آید، ناخودآگاه معلمان را تحت تأثیر قرار داده و توجه معلمان را به خود جلب می کند.

گاهی همین امتیازات طبیعی سبب برقراری ارتباط میان معلم و شاگرد می شود تا شاگرد تحت تأثیر رفتار معلم قرار گرفته و توجه بیشتری به درس کند.

به طور قطع نباید معلمان و مربیان رفتارشان تبعیض انگیز باشد. ولی تلاش و کوشش شاگرد و ادب و رفتار او سبب می شود معلم با آنها روابط خاص آموزشی و عاطفی برقرار کند. در نتیجه شاگردان فکر می کنند که معلم بین شاگردان تبعیض قائل می شوند. این عوامل موجب می شود که شاگردان دیگر احساس کنند مورد تبعیض و
بی عدالتی قرار گرفته اند و این هوشیاری و دقت معلم است که رفتارش را با شاگردان آنچنان عادلانه تقسیم کند که همه ی شاگردان خود را مورد توجه و لطف معلم ببینند.

معلمان باید سعی کنند نگاه خود را بین همه ی شاگردان تقسیم کنند. گاه به این طرف گاه به آن طرف کلاس نگاه کنند تا مبادا شاگردان به اشتباه معلم را به تبعیض متهم کنند. معلمان و مربیان باید بکوشند شادی و نشاط و مهر و محبت خود را میان همه ی شاگردان به طور مساوی تقسیم کنند. اگر چه برخی شاگردان از نظر بهره ی هوشی و یا نظم و انضباط ضعیف باشند.

در خاتمه فراموش نکنید همانطور که خود ما راضی نیستیم درباره ی ما تبعیض انجام گیرد، سعی و تلاش کنیم درباره ی شاگردان که حساسیت آنان چند برابر است طوری رفتار کنیم که آنها فکر کنند بین خود و دیگری استثناء و تبعیض قائل شده اید.

خداوند متعال در سوره ی النجم آیه ی 32 می فرماید:

خود را توصیف و تبرئه نکنید چه خداوند است که پرهیزکاران را
می شناسد و همچنین هیچ کس حق ندارد دیگری را تحقیر کند. چرا که ممکن است پیش خدا ارج داشته باشد.

در سوره ی الحجرات آیه 11 خداوند می فرماید:

هیچ کس نباید دیگران را کوچک شمرده به استهزاء و مسخره بگیرد که ممکن است او از دیگران برتر باشد.

در خاتمه باید گفت: بهترین معلم کسی است که هر شاگردی خیال کند، معلم او را از همه بیشتر دوست دارد و مورد توجه اش است. همین احساس است که او را تشویق  به درس خواندن می کند. به قول شاعر:

درس معلم گر بود زمزمه ی محبتی  /  جمعه به مکتب آورد طفل گریز پای را

احترام به معلم:

یکی از مواردی که عزت نفس و شرافت معلم را محفوظ نگه
می دارد، روحیه ی عفو و گذشت است. همه ی پیامبران متخلق به این روحیه بوده اند و از لغزش ها و اشتباهات دیگران صرف نظر
می کردند و حرکت و شخصیت افراد را خدشه دار نمی کردند.

معلم نمونه نیز باید این خوی پیامبر گونه را دارا باشد تا بتواند در تربیت موفق باشد. این حرکت باید میان پدر و فرزند، معلم و شاگرد، مربی و ورزشکار، کارگر و کارفرما وجود داشته باشد. افرادی که در این کار موفق هستند از موهبت عقل و اندیشه برخوردار می باشند. زیرا اینگونه افراد به جای پرده دری و بگو و مگو کردن (مشاجره)، می کوشند با برخورداری از منطق و تفکر در دیگران ایجاد انگیزه کنند و آنان را وادار به فعالیت و تحرک کنند. بنابراین هیچگاه نباید پرده حجب و حیا بین معلم و شاگرد کنار رود. زیرا با حفظ و نگهداشت احترام و حرمت، بهتر می توان شاگرد را به انجام وظایف تشویق کرد.

عفو و اغماض در قرآن:

خداوند در سوره ی بقره آیه ی 198 می فرماید:

عفو و گذشت را پیشه ی خود سازید.

همچنین در سوره ی بقره آیه ی 238 می فرماید:

اگر عفو کنید چنین شیوه ای با تقوی مناسب تر است.

پیامبر (ص) می فرماید:

هر فردی که بر او ستم رفته، اگر به منظور کسب رضای خداوند به عفو و گذشت بپردازد، خداوند متعال بر عزت و سرفرازی وی در روز رستاخیز می افزاید.

رسول خدا فرموده اند:

موسی به خدا عرض کرد، کدام یک از بندگانت در پیشگاه تو عزیز هستند. خداوند متعال فرمودند: آن کس که در عین توانایی و مجازات، عفو و گذشت نماید.

بنابراین معلم و مربی نباید فراموش کنند که بزرگترین چیزی که زیبنده ی اوست وقار و عزت اوست و این روحیه با توهین و اهانت به شاگرد از بین خواهد رفت.

بنابراین معلمان نمونه توجه دارند که در مواردی بایستی برخی از صحبت ها و حرکات شاگردان را ندیده بگیرند تا حرمت و کرامتشان حفظ شود. این صحیح نیست که معلمان و مربیان برخی از لغزش ها و اشتباهات شاگردان را علنی کنند.

اما برخی از معلمان کم تجربه به مجرد مشاهده ی عمل خلافی از شاگرد به جای اینکه آن لغزش را نادیده بگیرند و با گذشت از کنار آن بگذرند، آن را بزرگ و مهم جلوه داده آبرو و حیثیت او را جلوی
همه ی شاگردان بر باد می دهند. با انجام این کار نه تنها شخصیت شاگرد  را از بین می برند، بلکه شخصیت و وقار خود را لکه دار
می کنند.

رسول اکرم (ص) عالی ترین جلوه هائی از روحیه و گذشت و عفو را نشان داده اند. روزی مردی اعرابی و بیابان گرد وارد مسجد شد و آنجا را آلوده کرد. رسول خدا (ص) به جای سرزنش و توبیخ از در لطف و مرحمت وارد شده با این کار مرد صحرا گرد را متوجه زشتی رفتارش کرد.

راه و رسم پیامبران و صالحین و افراد شایسته این بود که با عفو و گذشت با انسان ها ارتباط برقرار می کردند.

تست روانی:

معلم شدن و ارتباط با دانش آموز کار آسانی نیست و روحیه ی قوی و اعصاب سالم می خواهد. معلم اگر اعصابش قوی باشد و از تعادل روحی و جسمی مناسبی برخوردار نباشد. علاوه بر اینکه کارش سودمند نیست، زیان آور نیز خواهد بود. لذا تمام عواملی که تعادل روحی و جسمی انسان را به هم می زند ممنوع و حرام است. بدیهی است که معلم بر اثر کثرت تدریس و کوفته شدن اعصاب رفتارش با شاگردان خشن می شود. بنابراین تدریس اضافی بازدهی را پایین
می آورد.

امام علی (ع) می فرماید:

هیجان فراوان گفتار شخص را مختل، فکر و فهمش را پراکنده
می کند.

معلمانی که فاقد تعادل روحی هستند با کمترین رفتار خلافی که از شاگردان می بینند، آنان را مورد توهین و تنبیه قرار می دهند و گاهی بر اثر هیجان شدید دچار اشتباه شده شاگردی را که اصلا تقصیر نداشته تنبیه می کنند.

هنگامیکه معلم در حالت نامتعادل است همه ی تصمیماتی که
می گیرد، عجولانه بوده و به جای تفکر منطقی، فقط احساسی فکر
می کند. بدیهی است که اینگونه تصمیمات، منطقی و عاقلانه نیست.

در این باره امام علی (ع) می فرماید:

هر گاه به خشم دراُفتادی از داوری خودداری کن.

نقش تشویق:

معلم باید رفتارش آنچنان انسانی باشد که همه ی شاگردان شیفته اش شوند. برخی معلمان گمان می کنند که با مشکل گرفتن درس و مسائل انضباطی می توانند دانش آموزان را به خود جذب کنند و در این رهگذر گاه رفتاری تند و خشن از خود اعمال کرده ناخودآگاه
می کوشند شخصیت خاصی برای خود به وجود آورند. به عنوان مثال اگر شاگردی یک دقیقه دیر بر سر کلاس آمد او را نمی پذیرند. آیا بهتر نیست به جای این کار راه دیگری را انتخاب کنید. مثلا به او بگویید حالا که دیر آمدی برو پای تخته تا از تو سؤال کنم و یا... معلم باید سعی کند شخصیت شاگرد را در نظر بگیرد و به شیوه ای هنرمندانه به ارشاد و راهنمایی شاگرد بپردازد.

برخی از معلمان و مربیان بر اثر خامی و بی تجربگی راه خشن و تندی را انتخاب کرده به جای شکوفایی، همه ی نیروهای درونی شاگرد را به باد می دهند.

افرادی که نقش مربی را بر عهده دارند در درجه ی اول باید به هنر برقراری ارتباط با شاگردان وقوف و آگاهی داشته باشند. زیرا در صورت عدم آگاهی لازم ممکن است از خود رفتاری نشان دهند که تمام انگیزه های فرد مقابل را در نطفه بخشکانند. بنابراین باید طوری رفتار کنید که عزت نفس شاگرد، مجروح نشود. روی این اصل از هر نوع عمل و رفتاری که آنان را تحریک می کند، شدیدا خودداری کنید. همینطور تشویق به موقع فعالیت دانش آموز را گسترش می دهد و در نتیجه مدارج تحصیلی را با شوق بیشتری خواهد پیمود. همه ی صاحب نظران معتقدند که تشویق بجا، شخصیت دانش آموز را تقویت می کند و به عزت نفسش نیرو می بخشد. این تشویق به جا را همه ی دانش آموزان می پذیرند و در دل آرزو می کنند که آنان نیز موفق شده روزی مورد تشویق قرار بگیرند. برای مثال معلم نباید فقط به شاگردان زرنگ جایزه بدهد و فقط آنها را تشویق کند. گاهی لازم است دانش آموزی که مثلا املاء زیر ده می گیرد و با سعی و تلاش املاء نمره ی متوسطی گرفته با تشویق کردن جلوی دانش آموزان دیگر و هدیه دادن او را تحریک به تلاش بیشتری کند.

تجربه نشان می دهد معلمی که با شاگرد رفیق باشد، محرم اسرار شاگردان بوده و مسائلی که شاگردان به پدر و مادر خود نمی گویند برای آنان بازگو می کنند و درخواست راه حل مناسب می نمایند. وقتی معلم با شاگرد خود رابطه ی صمیمانه ای برقرار کند در مسائل آموزشی و تربیتی و خانوادگی و حتی امور دیگر مانند تعیین رشته ی تحصیلی و انتخاب شغل او نیز می تواند صاحب نظر باشد و او را به طور صحیح و دقیق راهنمایی کند.

برخی از معلمان به جای اینکه روش ملایمت و خوش خلقی را رعایت کنند تند و خشن بوده و در مواردی رو در روی شاگردان ایستاده، از نظر آموزشی و انضباطی آنان را می کوبند. غافل از اینکه با کوبیدن افراد هیچگاه نمی توان آنان را تربیت کرد. معلمان شایسته به طور متقابل شخصیت همه ی شاگردان را محفوظ نگه می دارند. چرا که معتقدند به این وسیله بهتر می توانند حتی شاگردان تنبل و یا
بی انضباط  را به راه درست راهنمایی کنند تا با کوبیدن و از بین بردن شخصیت آنان.

در خاتمه حدیثی از رسول اکرم (ص) درباره ی نرمی و ملایمت یادآور می شوم که فرمودند:

آنانکه بهره ای از نرمی و ملایمت دارند در دنیا و آخرت بهره مند خواهند بود و افرادی که تند خو و خشن هستند در دنیا و آخرت گرفتار و دربند خواهند بود.

گذشت شیوه ی بزرگان است:

یکی از ویژگی های معلم نمونه در عین دقیق و قاطع بودن شکیبایی و صبر است. بدیهی است که همه ی شاگردان از نظر اخلاقی و تربیتی در یک سطح نیستند. ممکن است برخی از آنان هوش یا فرهنگ
پایین تری داشته باشند و همه ی شاگردان از نظر اخلاقی و تربیتی در یک سطح نیستند و ممکن است برخی از آنها رفتار غیر عاقلانه ای از خود بروز دهند. معلم با تجربه و پخته دچار کمبود شخصیت نشده و به قول معروف از کوره در نمی رود و با ظرافت از کنار آن رفتار ناشایست عبور می کند. اما برخی از معلمان کم تجربه به این نوع رفتار ها، نوعی توهین و تحقیر تلقی می کنند و فرد بی ادب را شدیدا مجازات می کنند. اما همیشه باید معلم و شاگرد در عین رابطه ی دوستی و صمیمی، حجاب و پرده ای وجود داشته باشد.

معلمان خرده گیر کوچکترین و جزئی ترین رفتارهای شاگردان را زیر نظر می گیرند و سرزنش و توبیخ نثارشان می کنند. با این کار ضرر و زیانی که معلم عایدش می شود به مراتب سنگین تر از ضرری است که متوجه شاگرد شده است.

معلمانی که این نوع رفتارها را با ظرافت و زیرکی مدیریت می کنند، علاوه بر آنکه به شخصیت خود لطمه نمی زنند، بلکه برقدر و ارزش خود می افزایند. همین روحیه ی گذشت می تواند یک عامل تربیتی به شمار آید و شاگرد متخلف را به خودسازی و بازسازی وادار کند. با اینکه اینگونه معلمان خود را غیر آگاه نشان می دهند، ولی شاگردان کلاس به خوبی در می یابند که معلم از رفتار و گفتار نامطلوب آگاهی یافته، روش تحمل و سازگاری را انتخاب کرده است.

امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا چنین نقل کرده اند:

حضرت موسی (ع) با حضرت خضر(ع) برخورد کرد. به او گفت: مرا نصحیت و سفارشی فرما. حضرت چنین گفت: نسبت به سبک مغزان و کم خردان، حلم و خویشتن داری را در پیش گیر. زیرا حلم و خویشتن داری از مزایای برجسته ی صبر پیشگان و زیور دانشمندان است. آنگاه که فرد نادانی تو را دشنام دهد، با نرمی و آرامی در برابر دشنام او سکوت اختیار کن و حزم و احتیاط از او جدا شو. زیرا آثاری که از ندانم کاری او نسبت به تو به جای می ماند و نتایج سوء دُشنامی که نثار تو کرده، به ضرر خود او بیش از آن است که تو تصور
می کنی.

شناخت و درک کلاس:

معلمان واقعی دریافته اند که موفقیت در کار تدریس تنها در انحصار علم و دانش نیست. بلکه نیازمند درک و شناخت موقعیت ها می باشد. یعنی معلم اول جو کلاس را در نظر گرفته سپس رابطه ی تعلیم و تربیت را برقرار می سازد. معلمی همانند صعود به قله است که ورزشکار با درایت و بینش خود مسیرش را تنظیم می کند.

روی این اصل معلمی کار سهل و ساده ای نیست. هر لحظه احتمال بروز حادثه ای در کلاس داده می شود. به عنوان مثال ممکن است شاگردی تکلیفش را انجام نداده باشد و باز ممکن است شاگردی
بی انضباطی کرده باشد و دانش آموز گستاخی عملی را انجام داده باشد. بدیهی است برای حل این نوع مسائل و غیره بیش از همه باید روش معلم مشخص و معلوم باشد تا هر معلمی با الهام از آن طرح کلی و ابتکارات شخصی به حل مشکلات موفق گردد.

جاذبه و دافعه:

رابطه ی معلم و شاگرد از روی مهر و محبت و لطف و مودت برای ارشاد شاگردان استفاده می شود. ضمنا جدی بودن معلم، مانع از این نیست که خوش خلق و خوش رفتار باشد. ولی نباید مزاح از حد اعتدال تجاوز کند. زیرا اگر مزاح از حد تجاوز نماید باعث جرأت و جسارت شاگردان نسبت به معلم گشته و اعتبار او را در معرض خطر قرار
می دهد. معلم نمونه با عکس العمل های مطلوب و در عین حال آموزنده و سازنده، نه کوبنده و تحقیر کننده آنان را به اصول انسانی راهنمایی می کند. بدون آنکه گرفتار هیجان و عصبانیت شود. متأسفانه در مواردی دیده شده که معلمان هیجان را با تربیت معجون می سازند و همین ترکیب غلط است که به جای جذب، دفع نتیجه می دهد. برخی از معلمان نمی دانند که بزرگترین سرمایه ای که به همراه خود  دارند عبارت از وقار به همراه آرامش است که در پرتو آن بسیاری از مشکلات مجال ظهور پیدا نمی کنند. اما بعضی از شاگردان تلاش
می کنند، سکون و آرامش را از معلم گرفته، او را به هیجان و عصبانیت دچار کنند. با توجه به این مقدمه معلوم می شود هر گاه معلمی به هیجان درآمد، به ناتوانی خود اعتراف کند. ضمنا باید توجه داشت که در مواقع هیجان گاه ممکن است معلم بیگناهی را گناهکار تشخیص داده او را تنبیه کند

در خاتمه معلمان و مربیان به جای تندی و هیجان باید بکوشند با معجونی از عاطفه و تربیت، دانش آموزان عزیز و آینده سازان مملکت اسلامی را پرورش دهند.

تقلید از معلم:

در تقلید، شاگرد رفتاری را از معلم مشاهده کرده، سپس با اراده و اختیار آن را تقلید می کند. دانش آموز رفتار معلم را اعم از خوب و بد، زشت یا زیبا در خود پیاده می کند و در کردار خود ظهور و بروز می دهد.

چگونگی و جنبه ی ناخودآگاه تلقین پذیری موضع بسیار مهمی است که والدین و معلمان همواره باید به خاطر داشته باشند و بدانند که تلقین یک فکر و عقیده غالبا از آموختن آن مؤثرتر است.

کیفیت نظام آموزشی:

هدف از تدریس تنها این نیست که به دانش آموزان کمک شود تا دانش مورد نظر برنامه ی درسی را فرا بگیرند، بلکه باید به آنان کمک کرد تا به یادگیرندگان قدرتمندی تبدیل شوند. بنابراین تدریس درس چیزی فراتر از علم است. این امر تأثیر بسزایی در پرورش استعدادهای بالقوه شاگردان خواهد داشت.

معلمان نباید به دنبال روش های خشک و غیر فعال باشند، بلکه بهتر است به روشی فعال و انعطاف پذیر کلاس درس را به فضایی پرشور تبدیل کنند. معلم می تواند سئوالی را از دانش آموزان بپرسد  در همان لحظه آنان را به طور فعال در فرایند یادگیری دخالت دهد و بعد از آن مجموعه ی انتظارات خود را به شاگردان بگوید. این یک راه آسان برای برقراری ارتباط با الگویی هنرمندانه است. با کمک روش های تدریس نوین دانش آموز مسئولیت بیشتری را در قبال یادگیری به عهده خواهد گرفت.

حتی، معلم باید در حد امکان در برخورد با هر دانش آموز رفتار و روش آموزشی متناسب با ویژگی های فردی او را بکار بگیرد. در نظام آموزش و پرورش هرگز روش یکپارچه و کاملی برای اهداف آموزشی، برای تمام دانش آموزان وجود نداشته است.

معلم باید همیشه این سؤال را از خود بپرسد که: برای چه منظوری و برای کدام دانش آموز و تحت چه شرایطی به انتخاب روش آموزشی خاص اقدام کند؟ و بعد از پاسخ دادن به این سؤال روش آموزشی خود را انتخاب کرد.

اهداف آموزش در فرایند یاددهی – یادگیری:

1- آموزش برای فهماندن

2- آموزش برای عمل کردن

3- آموزش در جهت درک جهان

4- آموزش در جهت زیستن

با یک نگاه کلی می توان استنباط کرد که آموزش در وضعیت فعلی در جهت مواجه با ناشناخته های زندگی واقعی نیست. بلکه صرفا جهت حفظ مطلب است. نکته ی قابل توجه این است که امر آموزش در جهت فهم دانش آموز با جهان پیرامون است. یعنی علاوه به دستیابی به علوم مختلف، رسیدن به تفکری عقلانی (تمدن سازی) و بالا رفتن میزان کیفیت زندگی است. لذا نظریه ی تدریس به وسیله ی علمای تعلیم و تربیت فراهم می شود. بنابراین هدف کسب مهارت زندگی است.

در اینجا معلوم می شود که آموزش فعلی با اشتغال و زندگی همگونی کمی دارد و مهم بدست آوردن خرد زندگی است. بنابراین خلاء موجود بین وضع موجود و وضع مطلوب، تماما نشانه های آسیب اجتماعی را معلوم می کند. (هسته ی اصلی فرایند تدریس، ترتیب دادن محیطی است که در آن شاگردان بتوانند تعامل کنند و نحوه ی یادگیری را جلو ببرند)

روش آموزش همان روش فکر کردن است که اهداف اصلی یاددهی، وارد کردن دانش آموز به اندیشیدن در جریان آموزش است.

فکر کردن پاسخی است که انسان به مشکلات خود می دهد و این پاسخ متضمن فعالیت ذهنی دانش آموز به حل مسأله است. در اینجا، فکر راهنمای عمل است. بنابراین هدف عمده ی آموزش، وادار کردن
دانش آموزان به تفکر است. اساس یادگیری نحوه ی تفکر است که باید به شاگردان تعلیم داده شود. یعنی اساس تفکر رسیدن به دانایی است.

خلاقیت و حل مسأله محصول تفکر است. هر یادگیری که نتواند تفکر و تخیل یادگیرنده را تحریک کند، جز حفظ طوطی وار نقش دیگری نخواهد داشت. در کلاس هایی که به دانش آموزان اجازه داده می شود فکر کنند، نظر دهند. سئوال و پرسش نمایند و حتی خلاف عرف و عادت نظر دهند، دانش آموز احساس خستگی نمی کند. در غیر اینصورت اگر دانش آموز فقط شنونده باشد، او را در آسیب بزرگی گرفتار کرده ایم. در این حالت او انگیزه ی خود را از دست می دهد و هویت خود را شکست خورده می بیند.

یکی از اهداف مهم، پرورش تفکر انتقادی دردانش آموز است. انتظار این است که دانش آموزان پس از فارغ التحصیل شدن دارای قوه ی استدلال درستی بشوند تا بتوانند مسائل مختلف شغلی و حتی زندگی شخصی خود را به درستی نقد و تحلیل کنند.

لازمه ی رسیدن به چنین هدفی شروع فعالیت ها از دوران ابتدایی است تا آنان عملا مخالفت کردن، موافقت کردن، معاشرت کردن، مباحثه کردن را تمرین کرده باشند. دانشمندترین افراد اگر فهم عقلانی و فهم اخلاقی و فهم زندگی نداشته باشند، شکست می خورند.

آموزش تفکر انتقادی شامل ایجاد عمدی یک جو نامتعادل است تا شاگردان بتوانند فرایندهای فکری خود را تعریف و اصلاح کنند و دوباره بسازند. عامل اصلی در تفکر انتقادی توانایی پرسش و پاسخ و نحوه ی نقد و بررسی و رسیدن به راه حل جایگزین است. مفاهیم تفکر انتقادی باید از طریق تلاش و تمرین تفکر و تحلیل از دروس مختلف درسی توسعه یابد. برای رسیدن به این هدف، معلم باید بکوشد فضایی در کلاس ایجاد کند که در آن حس کنجکاوی طبیعی شاگردان شکوفا شود. سپس باید حالت کنش متقابل میان معلم و شاگرد افزایش یابد. در این حالت تفکر رشد می کند. به نظر می رسد مدارس ما دچار آسیب جدی هستند. یعنی فعالیت دانش آموز در جهت پرورش تفکر هدایت نمی شود.

در شرایط فعلی، امتحان به خودی خود هدف است و ابزاری برای رشد تفکر در راستای اهداف پیش بینی نشده است. در صورتی که بخش اعظم فعالیت فعلی حفظ کردن مندرجات کتاب های درسی، بدون مفهوم سازی و مهارت پروری و... است. در این وضعیت آموزش معلم محور و ارائه دهنده ی اطلاعات به دانش آموزان است و نقش دانش آموز حفظ کننده ی مطلب است. در این رویکرد دانش آموز فعال نیست، بلکه معلم فعال است و دانش آموز به عنوان یک بانک اطلاعاتی فرض می شود که باید اطلاعات به آن سپرده شود. در این رویکرد پاسخ ها و نمره های دانش آموز مهم است. در نهایت این رویکرد نتیجه محور است.

اما در رویکرد دانش آموز محور، معلم نقش راهنما و تسهیل کننده را بر عهده دارد و دانش آموز در فرایند تدریس با فعالیت خود، مهارت و توانایی های باالقوه خود را به فعالیت در می آورد. در این رویکرد دانش آموز فعال ست. مسائل را کشف می کند. سئوال می کند و با همیاری دیگران (معلم و شاگردان دیگر) یاد می گیرد.

بر این اساس آموزش باید با واقعیت زندگی تطبیق گردد. همین امر سبب مهارت های کلامی، قدرت سخن گویی، مهارت تحصیلی و مهارت های اجتماعی می گردد. از این رو آموزش سازمان یافته، گام به گام و مرحله مرحله با در نظر گرفتن چگونه فهمیدن اهمیت دارد.

مراحل مختلف آموزش درس:

1- آماده سازی: در این مرحله معلم با بازگفتن یا پرسیدن درس های گذشته توجه دانش آموزان را به نکته های لازم جلب می کند.

2- عرضه کردن: در این مرحله از تدریس معلم درس جدید را کلی عرضه می کند.

3- ارتباط: بعد از عرضه داشتن درس جدید، آن هم به طور کلی و اختصاری، با پرسش هایی دانش آموزان را به فکر کردن وادار
می کند تا آنها میان مطالب قبلی و موضوع های جدید ارتباط واقعی برقرار کنند.

4- تعمیم: در این مرحله معلم فکر کلی درس جدید را به صورت جزء به جزء مرحله به مرحله با همدیگر در آمیخته به صورت یک واحد نظام یافته در می آورد.

5- کاربرد: در این مرحله دانش آموزان یاد می گیرند که از
آموخته هایشان در چه مواردی از زندگی واقعی می تواند استفاده کنند. برای مثال معلم شیمی بعد از آموزش آرایش اتمی آب به دانش آموزان یادآوری می کند که جهان با یک نظم منظمی در حال گذر است و شما دانش آموزان در تمام مراحل زندگی باید شیوه و راهکارهای منطقی و منظمی را در پیش بگیرید. بنابراین هدف معلم باید گسترش و شناخت دانش آموز با محیط باشد. از طریق همین پرسش و پاسخ است که دانش آموز جهان پیرامون خود را بهتر می شناسد.

انواع توضیحات:

1- تشویق به یادداشت برداری

2- اجازه ی پرسش و پاسخ بین دانش آموزان

3- توضیح نکات مبهم و مشکل

4- راهنمایی های به جا و ایجاد انگیزه ی تفکر بین دانش آموزان

5- سازماندهی و نظم منطقی درس جدید

6- تنظیم سرعت آموزش با سرعت فهم و درک دانش آموزان

7- استفاده از پیش نیازها برای فهم درس جدید

8- رابطه ی کل و جزء یا طبقه بندی سلسله مراتبی

9- مجزا کردن نکات اصلی و فرعی

10- همبستگی و پیوستگی منطقی بین مطالب

11- ایجاد رابطه ی محتوا و هدف (برجسته کردن بخش های اصلی)

12- جمع بندی و نتیجه گیری

13- معلم قبل از ارائه ی مطلب دانش آموزان را برای شنیدن تشویق و ترغیب کند

14- معلم در برخی موارد مکث کرده و به دانش آموزان فرصت تفکر کردن بدهد

15- بهتر است معلم هنگام تدریس جای خود را تغییر دهد

16- واژه های قابل فهم با لحن و حالت های خاص

17- در آخر، برای فهم بیشتر دانش آموزان، شباهت ها و تفاوت های نکات درس را بیان کند

مراحل مختلف آموزش مفاهیم:

1- ایجاد شور و شوق درکلاس

2- انتخاب مسأله ی مورد نظر

3- تحلیل و شناسایی صفات مهم

4- تعیین توالی سلسله مراتب مفاهیم درس

5- تعیین کاربرد تئوری به عمل

6- استفاده از عبارت صحیح وگویا

7- تبیین رابطه ی دو یا چند مفهوم

8- استنباط علل رویدادها و فرضیه ها

9- پیش بینی مسائل مختلف در سئوالات امتحانی

10- رعایت ترتیب صحیح مفاهیم

11- انتخاب نکته ای کلیدی

12- ایجاد نقطه ی ارتباط بین نکته ی کلیدی با سایر موارد

13- هرم ساخت مفهوم (ایجاد ساختار درختی به منظور فهم بهتر)

14- ایجاد ارتباط بین مسائل به منظور فهم معنی دار

15- استحکام بخشیدن به مسائل مختلف بحث

آموزش نوین:

معلمان باید روش هایی را برای آموزش دانش آموزان پیدا کنند که تجزیه و تحلیل حقایق علمی را به آنان بیاموزند تا بتوانند دروس جدید را سازماندهی و درک کنند تا حقایق علمی را کشف کنند. معلمان باید به جای انتقال مفاهیم علمی، روش اندیشیدن را به دانش آموزان بیاموزند. به کمک این الگو دانش آموز به عنوان یک فرد به توان تفکر خلاق، تعقل و اندیشیدن، خودآموزی، خود کنترلی و خودسازی را در خود شکل می دهد و به طور کلی یادگیری معنی دار و پایدار شکل می گیرد

یادگیری معنی دار نتیجه ی روشی است که دانش آموز به طور فعال در آن درگیر می شود. همچنین روش تدریس فعال باعث افزایش مهارت و یادآوری اطلاعات کلاسی می شود.

روش پرسش و پاسخ:

پرسش و پاسخ روشی است که معلم به وسیله ی آن شاگرد را به تفکر درباره مفهوم جدید یا بیان مطلبی که آموخته اند تشویق می کنند. در این روش شاگرد تلاش می کند، استدلال ذهنی از مجهول به معلوم دست یابد. در این روش معلم در هنگام جلب توجه شاگرد به مطالب یا درس جدید، راهنمایی های لازم را انجام می دهد.

هنگام تدریس مطلب جدید، مستقیما به بیان مطلب نمی پردازد. بلکه با طرح سئوال های از قبل طرح ریزی شده و برنامه ریزی شده، فعالیت ذهنی دانش آموزان را در مسیر مطالب و مفاهیم جدید قرار می دهد تا آنان خودشان به کشف مفاهیم جدید توفیق یابند. این روش برای پرورش قدرت و تفکر و استدلال آنان، روش بسیار مؤثری است. اما سئوال ها باید با توجه به زمینه های علمی دانش آموزان مطرح گردد.

مزایای روش پرسش و پاسخ:

1- وجود سئوال یا مسأله ای که کنجکاوی شاگرد را برمی انگیزد و آنان را تشویق به تلاش ذهنی می کند.

2- طرح سئوال های متنوع برای کشف جنبه های مختلف آن

3- کشف آگاهانه ی مسأله با توجه به پرسش های متوالی و پی در پی. (روش استدلالی)

4- تکمیل مجهولات و معلومات ناقص

5- کشف راه رسیدن از مجهول به معلوم

6- ارزیابی عملکرد مسیر پرسش و پاسخ

7- طراحی سئوال ها برای رسیدن به یک هدف خاص

8- طبقه بندی کردن جزئیات مسأله

9- تجزیه و تحلیل خصوصیات مسأله

10- شناخت علت و معلول

11- توضیح دادن به سئوال های مبهم

12- ایجاد بازی ذهنی برای نزدیکتر شدن به هدف و رسیدن به واقعیت

13- مقایسه ی مسائل مختلف مسأله

14- بدست آوردن اطلاعات بیشتر

15- استفاده از پاسخ سئوالات قبلی با توجه به پرسش های جدید و موقعیت های جدید

16- تمرکز بر روی مسائل مورد نظر (روش تدریجی حل مسأله)

17- رسیدن به پاسخ منطقی

18- تحلیل فرایند روند حل مسأله

19- روش کنترل حل مسأله

20- ایجاد پرسش با توجه به نیازهای فوری (اولویت بندی سئوال ها)

21- نزدیک شدن به منطق حل مسأله نه به گونه ای سطحی و ناقص

22- شناخت ویژگی ها و موضوعات مورد سئوال

23- ایجاد پرسش برای تقویت و افزایش مهارت های ارتباطی حل مسأله

24- رسیدن به عقاید و نظرات متنوع

25- یافتن زمینه های مشترک بین پرسش های مختلف و راه های رسیدن به هدف

26- سازماندهی پرسش ها و پاسخ های منطقی

27- ایجاد پرسش به منظور رفتن به سوی هدف (روش محاسبه ی ریاضی)

28- شناخت وظایف و مسئولیت های هر مرحله

29- پی گیری، تحلیل و ارزشیابی پرسش ها (ارزیابی مجدد)

30- وظایف و مسئولیت های هر پرسش

31- انتظارات معقول از روند پرسش ها

32- دنبال کردن پرسش ها با دقت در جریان روند حل مسأله

33- هدایت جریان پرسش اصلی

34- سعی کنید پرسش ها پاسخ های مشخص و معینی داشته باشند

35- برای رسیدن به هدف در چهارچوب مشخص و معینی حرکت کنید

36- در ادامه، مسائل را به طور مناسب و منطقی پیش بینی کنید

37- از روش اکتشافی بهره بگیرید

38- اکنون مسأله و روابط بین آن را بهتر می شناسید

39- کل روند حل مسأله را در نظر بگیرید

40- دلایل اصلی و فرعی حل مسأله کدامند؟

41- با توجه به تعیین مقصد و هدف، پرسش خود را مطرح کنید (مشارکت خلاقانه)

42- سئوالاتی از قبیل چرا، اگر چنین شود، بعد چه خواهد شد را مطرح کنید

43- در ضمن پرسش هایتان به جمع آوری اطلاعات بپردازید

44- فرضیه سازی و توضیح دادن را مد نظر قرار دهید

45- پیش از حل مسأله نتایج و مفاهیم روند حل مسأله را ارزیابی کنید

46- اطلاعات حل مسأله را جمع آوری و طبقه بندی کنید

47- فرایند حل مسأله را بر پایه ی پرسش و پاسخ قرار دهید

48- از طریق سئوال های پیگیر در جهت کشف مفاهیم جواب مسأله اقدام کنید

49- محدودیت های حل مسأله را در نظر بگیرید

50- پیشبرد رسیدن به جواب را طبق برنامه ی زمان بندی شده بکار بگیرید

51- مهمترین حسن این روش بکارگیری روش حقیقی و واقعی در حل مسأله است

52- انعطاف پذیری در حل مسأله را در نظر بگیرید

53- آیا رسیدن به هدف رضایت بخش بوده است

54- توضیح دقیق کلیه ی دستورالعمل ها

55- ارزشیابی عملکرد معلم از کار دانش آموز

56- پاسخ به سئوالات جانبی مربوط به حل مسأله

57- دانش آموز به تدریج به سوی راه حل مسأله هدایت می شود

58- اکنون می توانید جریان حل مسأله را شرح دهید

59- توصیف مراحل مختلف حل مسأله با توجه به مقتضیات و شرایط خاص

60- بازنگری و مرور حل مسأله

61- فرمول بندی و سازماندهی حل مسأله

62- بازنگری و کنترل سطح تجربه (چیزهایی که نمی دانستی و اکنون می دانی)

63- دانش کنترل فرایند حل مسأله

از تمام مواردی بالا استنباط می شود که موضوع پرسش کردن مانند خلق یک داستان می ماند. یعنی باید پرسش ها مرحله به مرحله و با توجه به موارد و مسائل خاص اعمال شود تا به نتیجه ی نهایی دست یابید. بنابراین پرسش همانند حل یک مسأله ی ریاضی مرحله به مرحله و پله پله شکل می گیرد. مانند جنینی که در رحم مادر به تدریج شکل می گیرد و کامل تر می شود. بنابراین روش پرسش و پاسخ موجب تقویت وتبادل اطلاعات (قدم به قدم) با توجه به نحوه ی ابراز عقاید (شطرنج بازی) سلسله مراتب خودش را دارد. یعنی روشی سنجیده و منظم درباره ی موضوعی خاص را دنبال می کنید. مانند شیوه ی آشپزی یک غذا که به طور طبیعی مراحل خودش را طی
می کند. با توجه به اندیشه و اظهار نظر، نتیجه به تدریج شکل
می گیرد و ذکر دلایل با توجه به حقایق قبلی و مفاهیم شناخته شده کامل تر می شود. در این شیوه توانایی شاگردان با توجه به سازماندهی افکار، عقاید و دیدگاه های منطقی مورد ارزیابی قرار می گیرد. این روش برای دست یافتن به هدف (فرمول ارزشیابی) مناسب می باشد.

همچنین این روش در درک و فهم مفاهیم پیچیده به دانش آموزان کمک می کند. بنابراین روش پرسش و پاسخ با توجه به توانایی و مدیریت فرد شکل می گیرد.

اجرای این روش به دانش آموزان این امکان را می دهد که با
توانایی ها و استعدادهای فردی خود به خوبی آشنا شوند، نباید فراموش کنید برای رسیدن به موفقیت به نیروی ذهن و بدن توأم نیاز دارید. به نظر اکثر دانش آموزان فعالیت ورزشی بر فعالیت درسی اولویت دارد. دانش آموزان نباید فراموش کنند، اولویت ورزش است. چرا که سلامتی بدن با ورزش کردن تضمین می شود. اما ابتدا درس بخوانید و بعد از اینکه فکر و جسمتان خسته شد، حدود نیم ساعت به فعالیت ورزشی بپردازید. در غیر اینصورت اگر ورزش کنید و بعد بخواهید درس بخوانید، احتمالا خسته شده اید و تمرکز درس خواندن نخواهید داشت.

نکته: اول درس بخوانید، بعد بازی کنید (استراحت، دیدن تلوزیون، صحبت با والدین و یا دوستان، انجام کار هنری، خواندن کتاب مورد علاقه، نوشیدن انواع نوشیدنی های حلال، خواب کوتاه مدت، پیاده روی، ورزش و...)

روش تحلیلی و گام به گام:

 این روش به فهم کامل کلیه ی مراحل و روابط حل مسأله نیاز دارد و آمیزه ای از آزمایش و خطا، بینش و تفکر منطقی است. مانند حل مسائل هندسی.

قضاوت و ارزشیابی:

ارزشیابی موجب اصلاح و تکمیل تجربه ی دانش آموز خواهد شد. اینکه چه درس هایی از حل این مسأله گرفته اید و چه تجارب جدیدی بدست آورده اید.

تکلیف شب:

لازم است گفته شود، تکالیف انجام شده توسط دانش آموز، اگر برجستگی خاصی داشته باشد، می تواند منبعی برای داوری در خصوص میزان پیشرفت تحصیلی وی باشد. اما بهتر است
دانش آموزان را تشویق کنید که تکالیف نوشتاری کمتر و با خط زیبا ارائه دهند. البته معلمان باید بدانند هدف از تکلیف چیست.

تفاوت های فرهنگی:

در اینجا موضوع بحث در روش های آموزش است. تفاوت های بین فرهنگ های مختلف کمک مؤثری است. زیرا این امکان را برای دانش آموز فراهم می کند تا با درک اشیاء و موارد پیرامون زندگی خود به روشی مؤثر آموزش ببیند. برای مثال دانش آموزی که در روستا زندگی می کند در درک جدول ضرب به مثال هایی نیاز دارد که پیرامون محیط زندگی اش اتفاق می افتد و در جریان است. همینطور دانش آموزی که در کنار دریا زندگی می کند و... در عین حال مجموعه ای از الگوها برای تبیین اهمیت تدریس و نقش کلیدی معلمان در جهت بهبود روند تدریس اهمیت دارد.

اینکه توصیف آموزش در فرهنگ های مختلف بر داده هایی استوار است که به شیوه ی تفکر دانش آموز تعلق دارد. با وجود این تفاوت ها در روش آموزش فقط بخشی از قضیه است و حقایق کلی تر و مفاهیم مرتبط با آن در روند بهبود آموزش کمک می کند. نظام آموزشی باید از تلاش خلاقانه معلمان برای بهبود روند آموزش حمایت کند. زیرا معلم کلید موفقیت دانش آموز است.

واقعیت این است که دستاوردهای دانش آموزان تغییر نمی کند، مگر اینکه معلمان به طور چشمگیر از روش های آموزش خلاقانه استفاده کنند. اکنون آموزش بیشتر در حیطه ی کنترل معلم بر دانش آموز است و موضوعی قابل بحث می باشد. اینکه جایی برای بهبود وجود دارد و اینکه آیا معلمان در حال حاضر کارشان را خوب انجام می دهند یا خیر. اما سعی نکردن برای بهبود دور از عقل است. تا جایی که من می دانم موقعیت تدریس به بهسازی نیاز دارد. آیا حق دانش آموزان ضایع شده است؟ آنها می توانند مطالب را عمیق تر از آنچه هم اکنون یادگرفته اند، بیاموزند؟ آیا نمونه های قابل مقایسه وجود دارد؟ آیا درباره ی آموزش  بدون فرهنگ صحبت می شود؟ دانستن این مطالب که دانش آموزان چگونه موضوعی را خوب یاد می گیرند، بسیار مهم است. علاوه بر این، ما به اطلاعاتی درباره ی فرایند یاددهی - یادگیری در کلاس درس نیازمندیم. زیرا این فرایند بر تفکر خلاقانه ی دانش آموز تأثیر گذار است. اینکه دانستن چهارچوبی که بتواند
دانش آموز را در امر آموزش راهنمایی کند، چیست؟ چرا کیفیت تحصیلی دانش آموزان اینقدر پایین است. اینکه با چه روشی اثربخشی برنامه ی درسی را تعیین می کنید.

آموزش فعالیتی فرهنگی است. دانش آموز از طریق مشارکت در کلاس درس، چگونه زندگی کردن را می آموزد و به طور غیر مستقیم یاد می گیرد بهتر فکر کند. اینکه ایجاد تغییرات در جنبه های فکری دانش آموز تأثیر می گذارد و بینش جدیدی در وی ایجاد می کند.

سه سطح شاخص یادگیری محتوای درس:

1- سطح دشواری (درک روند حل مسأله یا مراحل حل)

2- جامع بودن مطالب (شرح و بسط)

3- میزان انسجام محتوای ارائه شده (ایجاد ارتباط و پیوستگی)

برای یافتن پاسخ یک سئوال، ابتدا درس را به بخش های موضوعی تقسیم کنید. با استفاده از این روش متوجه می شوید موضوعات با یکدیگر چگونه ارتباط دارند. اکنون متوجه می شوید پس از تجزیه و تحلیل به عمل آمده، مسائل چگونه شرح و بسط داده می شوند. مفاهیم شرح و بسط یافته شامل مواردی می شود که مفاهیم کاملا توضیح داده شده یا تفسیر شده هستند. در این مرحله چگونگی ارتباط بین اجزاء ضروری است. یعنی در هر مرحله قسمت های قبل و بعد را تشخیص دهید و نوع وظایف هر بخش را مشخص کنید.

سازماندهی درس:

روش سازماندهی درس چهارچوب یا زمینه ای را فراهم می کند که دانش آموز در محدوده ی موضوع با یادگیری مسائل جدید، مشارکت بخش های مختلف حل مسأله را کشف می کند. یعنی دانش آموز به راه حلی دست می یابد تا موضوع درس را درک کند. در این مرحله معنای کامل درس واضح و آشکار می شود. اینکه چه اهدافی از این درس مورد انتظار است؟ هدف این است که دانش آموزان مسأله ی جدیدی را کشف کنند یا درباره ی موضوع درس تحلیل جدیدی بدست آورند. ولی چگونگی انجام آن دقیقا مشخص نیست. نکته ی مهم چگونگی ترکیب ویژگی های مختلف برای تشکیل یک کل است. اینکه چگونه یک ویژگی با ویژگی دیگر ترکیب می شود؟ چگونه اجزاء ابتدایی و پایانی درس با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند؟ یعنی
ویژگی های منفرد تنها در قالب نحوه ی برقراری ارتباط با یکدیگر مفهوم پیدا می کنند. بنابراین ارزش آنها به چگونگی ارتباطشان با سایر نکات و تناسب نسبت های آنها با کل درس بستگی دارد. واقعیت این است که ویژگی های منفرد با یکدیگر مثل یک ماشین عمل
می کنند که بخش های مختلف آن در ارتباط با یکدیگرند و همدیگر را تقویت می کنند و در نهایت آنها را جلو می برد.

اگر آموزش یک سیستم است، هر ویژگی نمی تواند به تنهایی، چیز زیادی بیان کند. نکته ی مهم چگونگی ترکیب ویژگی های مختلف برای تشکیل یک کل است. چگونه یک ویژگی با ویژگی دیگر ترکیب می شود؟ درک ویژگی ها با هدف کلی درس هماهنگی و همخوانی دارد؟ نقش معلم چگونگی توضیح درس و نحوه ی سازماندهی درس در ابعاد مختلف می باشد. ماهیت هر درس به مثابه رشته کوه هایی است که به صورت زنجیر وار در کنار یکدیگر (منطقی) قرار
گرفته اند و کل (وحدت) ویژگی های خود را توصیف می کنند. در اینجا آموزش به مثابه یک فعالیت ذهنی، اما به روش منطقی می باشد.

ماهیت یادگیری:

هر دانش آموز باید برای درک مفهوم اطلاعاتی که بعدا بدست
می آورد، آمادگی داشته باشد با واقعیت مورد نظر روبرو شود. ایجاد ارتباط میان روش ها و مسائل مستلزم زمانی برای کشف یا ابداع کردن، اشتباه کردن، انعکاس دادن و دریافت اطلاعات مورد نیاز در یک زمان مناسب می باشد. در واقع معلمان و دانش آموزان سناریوی یکسانی در ذهن دارند. آنها می دانند که چه انتظاراتی باید از حل مسأله داشته باشند و مسأله چه نقش هایی بازی می کند.

با در نظر گرفتن ماهیت آشکار مسأله، تعجب آور نیست که انتظارات از حل مسأله آشکار شود. در بیشتر موارد، فراهم کردن اطلاعات کافی به معنای نشان دادن چگونگی انجام حل یک مسأله و انجام دادن تکالیف تعیین شده است. هنگامیکه معلم متوجه سردرگمی دانش آموز می شود، برای خارج کردن او از این حالت، اطلاعات جدیدی در اختیار دانش آموز می گذارد. اما باید توالی رویدادها مشخص باشد. اگر دانش آموزان تمرکز حواس خود را از دست بدهند، هنگام حل مسأله دچار مشکل خواهند شد. در اینجا معلمان با برقراری ارتباط میان زندگی واقعی دانش آموزان و توجه به مسائل کلیدی حل مسأله، توجه و انگیزه ی دانش آموزان را افزایش می دهند. هنگامی که
دانش آموزان حل مسأله ای را دنبال می کنند، معلم راه حل های آنها را کنترل می کند تا آنها بتوانند راه حل را به خوبی سازماندهی کنند. واضح است که برای دانش آموزان توجه لحظه به لحظه ی خود را به اندازه ی توانایی به عقب برگشتن وتفکر درباره ی رویدادها و مطالب قبلی و فهمیدن روابط میان بخش های مختلف درس اهمیت دارد. در واقع حالا می فهمیم که دانش آموزان چگونه از رویدادهای قبلی استفاده می کنند.

تفاوت های فردی:

معلمان درباره ی تفاوت های فردی میان دانش آموزان برداشت هایی دارند. به طور ایده آل، برطرف کردن نیازهای دانش آموزان به معنای تشخیص سطح عملکرد هر یک از دانش آموزان و فراهم کردن آموزش متفاوت برای سطوح متفاوت است. از نظر آموزش، این عقیده بیانگر آن است که آموزش انفرادی بهترین موقعیت را ایجاد می کند. زیرا در این صورت می توان برای هر دانش آموز یا گروه کوچکی از دانش آموزان آموزش مناسبی فراهم کرد.

اگر بخواهیم آموزش درس ها موفقیت آمیز باشد، باید بین فهم مطالب ارتباط و انسجام خاصی پدیدار شود و اجزای یک درس به نحو کاملا واضح به یکدیگر مرتبط باشند. دانش آموزان باید مثل ساختار یک پُل معلق به ارتباط اجزای حل یک مسأله پی ببرند و اطلاعات را بن نحو واضح به یکدیگر مرتبط کنند. در انتقال این نظام فکری، روابط بین اجزاء، وقایع و روش ها پدیدار می شوند. برای فهمیدن بهتر این روابط باید روش های متفاوتی را برای چگونگی حل یک مسأله بدست آورید. بنابراین درس یک داستان کاملا منسجم و مرتبط را بیان
می کند. دانش آموز باید بخش های مختلف را به صورت کاملا آشکار کنار هم قرار دهد تا بتواند بین آنها رابطه ای منطقی برقرار کند. بنابراین برای فهم درس نباید از موضوع اصلی منحرف شوید یا به گسیختگی دچار گردید.

اگر بخواهید فعالیت های آموزشی را بهبود ببخشید، باید هم
جنبه های سیستمی و هم جنبه های فرهنگی آن را تشخیص داده و مورد توجه قرار دهید.

سیستم یادگیری به مثابه زنجیر با یکدیگر تعامل دارند و یکدیگر را تکمیل می کنند. یعنی کل سیستم چیزی بیشتر از اجزای تشکیل
دهنده ی آن است. اولین تلقی از این واقعیت آن است که بهبود آموزش با تعریف تک تک عناصر یا ویژگی های هر قسمت با یکدیگر تقویت می شود. با تغییر یک ویژگی، سیستم احتمال در جهت کارکرد تعادل کل سیستم دچار تغییرات جزئی می شود.

از آنجا که آموزش یک درس فهم یک سیستم پیچیده است. ویژگی های اصلی ماهیت اساسی درس را تعیین می کنند.

ویژگی های درس: (بهبود یادگیری چگونه صورت می گیرد)

1- اتصال اطلاعات منسجم و مرتبط با یکدیگر

2- تأکید بر قسمت های مهم درس

3- تلاش مستمر و مداوم برای بهبود تدریجی

4- شناخت مزایای هر درس

5- مرتب کردن وظایف

6- توصیف نقش ها و راه حل ها

7- یادگیری به تدریج بهبود می یابد

8- تعیین اهداف یادگیری

9- تلاش و سعی مدام برای فهم بیشتر

10- یادگیری با توجه به نقش مرکزی موضوع

11- بررسی مسائل مبهم

12- یادگیری با توجه به ویژگی های خاص

13- مشارکت سیستماتیک

14- چالش ها و پیش بینی ها

15- چگونگی افت و خیز مسأله

16- تنظیم مراحل مختلف راه حل

17- شناخت ویژگی های مهمتر (کلیدی)

18- فهم شناخت اهداف مسائل جدید

19- چگونگی تقسیم کردن اجزای درس

20- شناخت تعاملات در فهم مسأله

21- مفهوم بهبود تدریجی عملکرد

22- آگاهی از تجارب جدید و ارتباط اجزاء درس با یکدیگر

ترس از مدرسه:

ترس از مدرسه نشانه هایی دارد که بخش اصلی آن با قضاوت معلم از دانش آموز شکل می گیرد. اینان از برخورد با موقعیت های درسی و تحصیلی نگران هستند و دچار اختلالات جسمی و روانی می شوند.

ترس از معلم، دانش آموز هر روز در انتظار رنج و بدبختی و تحقیر جدید است و از همه ی آنچه که برای او ترسناک است احساس درد و ناامنی می کند و برای گریز از ترس سردرگم است. بیرون کردن ترس از فکر و ذهن دانش آموز باید هر چه زودتر انجام پذیرد. زیرا در غیر اینصورت این امر به صورت خلق و خوی ثابتی در می آید و زمینه را برای بروز رفتارهای ناپسند در آینده فراهم می کند. بسیاری از ترس های دوران کودکی در جان آدمی می ماند، ریشه می دواند و تدریجا گسترش می یابد و این خطری است برای نسل آینده که هشدار دهنده است. مواردی که باید پرهیز شود مسأله ی زور و استبداد است.

ترس از نظر ذهنی ممکن است عوارض زیر را پدید آورد:

1- ضعف حافظه

2- فراموشی

3- از میان رفتن خلاقیت

4- عدم خودباوری

5- اُفت تحصیلی به صورتی که با اندک مطالعه احساس خستگی
می کند و قدرت استدلال کم می شود.

6- از دست دادن حس رقابت جویی سالم

7- بالاخره از دست رفتن علاقه به درس که از قدرت تفکر و تعقل کاسته می شود.

ترس از نظر روانی نیز موجب آثار و عوارض خطرناکی است که ممکن است عوارض زیر را پدید آورد:

1- محدود شدن افق ادراک

2- ایجاد آشفتگی روحی و پایین آمدن راندمان یادگیری

3- محدودیت در تفکر و تعقل

4- از بین رفتن شادی و تحرک و از میان رفتن قدرت کسب آگاهی

5- اُفت تحصیلی

6- کشتن امیدها و آرزوها

7- عدم تمرکز کافی به علت هیجان ناشی از ترس

8- از بین رفتن عامل اعتماد به نفس

9- تضعیف روحیه و پایین آمدن انرژی درونی بدن

10- کاهش پشتکار

11- کاهش قدرت استدلال

12- بدن از نشاط و شادابی می افتد

13- پُرخوری

در مواردی سبب بدرفتاری، بیقراری، پرخاشگری و حتی دوری از شیوه های انسانی و اخلاقی فرد می شود. (بزهکاری، بی عفتی،
بی اخلاقی و...)

عوارض و آثار اضطراب و ترس:

1- عدم تعادل در حالات رفتار فرد

2- اُفت اندیشه و تفکر و در مواردی سقوط تعقل

3- اُفت در تحصیل و کار

4- بروز بیماری های روانی

رابطه ی اضطراب و هوش:

اضطراب در کودکان باهوش تر بیشتر است از آن بابت که:

1- جوانب بیشتری از امور را می بیند

2- محتاط تر و گامشان اندیشیده تر است

3- شخصیت خود را بیشتر دوست دارند

4- در تحمل نامرادی ها ضعیف ترند

5- اختلال در ذهن و روان

6- عامل منفی ذهن و یادگیری (اضطراب عامل جلوگیری از یادگیری)

7- عامل لغزش های اخلاقی و اجتماعی

8- کاهش ارتباط اجتماعی

9- غیر منطقی حرف زدن و عمل کردن

راه درمان:

والدین و مربیان باید به مراقبت عاطفی کودکان بپردازند. پدر و مادر و مربی در محبت به کودکان و حذف عوامل ترس و اضطراب تغییر رویه دهند. آنها باید اراده ی او را تأیید وتقویت کنند. به تقویت روانی کودک بپردازند و بالا بردن سطح معرفت تفهیم شان کنند که خطری متوجه شان نیست. همچنین در روان او پویایی ایجاد کرده و او را به سوی هدف زندگی جهت دهند. در اصل به بازسازی شخصیت کودک بپردازند.

آگاهی از این شرایط تا حد زیادی موجب کاهش اصطحکاک ولو به صورت ظاهری مفید می باشد.

اصول کلی درمان:

1- کشف عامل اضطراب

2- کاهش جنبه های تهدید

3- از بین بردن عوامل محرک

4- دادن فکر سالم - فلسفه ای سالم از زندگی

5- کمک به تقویت مهارت های فردی مورد علاقه ی کودک

6- تحلیل مسائل اجتماعی (نشان دادن زندگی واقعی)

7- روش های منطقی (مدل سازی)

9- خودسنجی و جهت دادن به زندگی

10- آموزش مهارت های مختلف (موسیقی - نقاشی -  ورزش- صنایع دستی و...)

11- پرهیز از عوامل فشار

12- ایجاد رابطه ای دوطرفه و سالم (تفاهم)

13- اصلاح تدریجی

14- شناخت وظایف انسانی (اخلاق)

15- مواجهه ی کودک با واقعیت ها

16- شناخت وظایف فردی (نظم)

17- آموزش ایجاد روابط سالم و منطقی با همسالان. اصل این کار در منفعت طلبی عاقلانه است. یعنی به کودک بفهمانید با افرادی دوستی نکند که برای فکر و اندیشه ی او زیان دارند. بلکه با افرادی دوستی کند که نفع فکری، نفع اخلاقی و ... عایدش می شود.

18- توقعات خود را از کودک محدود کنید

19- نشان دادن الگوی درست

20- بالا بردن درجه ی آگاهی

21- شناخت آفت ها

نکته: هرگز چیزی را که به کودک یاد نداده اید از او بازخواست نکنید. همینطور به کودک بفهمانید در مواجهه با مسائل زندگی ..... (صبر، تفکر، تعقل، تصمیم منطقی، روش حل مسأله و...) اهمیت دارد.

ارتباطات چندگانه ی حافظه برهوش:

توانایی دانش آموزان در ده مقوله متفاوت بررسی می شود:

1- هوش زبانی: یعنی توانایی بکارگیری ماهرانه ی لغات (معنا شناختی) به شیوه ای خاص برای آگاهی دادن موضوعی خاص به دیگران.

2- هوش منطقی – ریاضی: یعنی توانایی و بیان استدلالات منطقی و درست. این نوع هوش مستلزم شناسایی الگوها و روابط منطقی و طبقه بندی کردن، رده بندی کردن، استنباط، تعمیم، محاسبه، آزمون و... می باشد.

3- هوش مکانی: یعنی توانایی درک فضا و درک رابطه ی عوامل موجود و توانایی تجسم (هندسه فضایی) و بازنمایی گرافیکی را شامل می شود.

4- هوش حرکتی – جسمانی: یعنی مهارت در بکارگیری اجزای بدن از قبیل تعادل، هماهنگی، چالاکی، قدرت، انعطاف پذیری، سرعت و سهولت در بکارگیری مهارت حرکتی می باشد.

5- هوش موسیقایی: یعنی مهارت در شناسایی ریتم، ملودی، هارمونی، طنین یک قطعه ی موسیقی می باشد.

6- هوش میان فردی: یعنی تواایی درک حالات روحی، انگیزه ها، احساسات و هدف ها و مقاصد دیگران. این هوش مستلزم شناخت حالات چهره، صدا، ریتم و حرکات بدن، شناخت باورهای اخلاقی، ایما و اشارات و... می باشد. (شناخت عقاید دیگران با یک الگوی خاص)

7- هوش درون فردی: یعنی درک شناخت خود و داشتن تصویر روشن از توانایی ها و محدودیت ها و آگاهی از خلق و خو، خویشتن داری، انضباط فردی و... می باشد.

8- هوش طبیعت گرا: یعنی مهارت در شناخت و طبقه بندی گونه های مختلف گیاهی و جانوری و توانایی تشخیص اشیاء را شامل می شود.

9- هوش اخلاقی: یعنی مهارت در شناخت عملکرد فردی با معیارهای الهی

10- هوش هویتی: یعنی مهارت در ارتباط بین موسیقی، نقاشی، معماری محلی و ملی

به اعتقاد من، روش های مختلفی که معلمان و مربیان در امر آموزش (موسیقی، نقاشی، ورزش) بکار می گیرند از جمله عوامل مشوق برای بالا بردن هوش فردی دانش آموز مفید می باشد. زیرا هر کدام از این مهارت ها بخش های خاصی از مغز را فعال می کنند. بدون آنکه روی بقیه ی قسمت های مغزی اثری داشته باشند. پس از آموزش این مهارت ها به استدلالاتی در مورد ده سیستم مغزی نسبتا مستقل خواهیم داشت. یعنی استدلالات کارآمد و پیچیده به مدل یادگیری (راست مغز – چپ مغز) مربوط می شود. نوابغی که می توانند مسائل بسیار پیچیده را درک کنند و قابلیت های بیشتری از خود نشان دهند.

تقویت هوش:

مقوله ی تقویت هوش از طریق شرکت در فعالیت های (فرهنگی، هنری، ورزشی) به تحرک واداشته می شود و پیشرفت فرد در این فعالیت ها، استدلالات ذهن را به اوج خود می رساند. از سوی دیگر لزومی ندارد که فرزند خود را به صورت حرفه ای وارد عرصه های مذکور کنیم. بلکه شناخت مفاهیم پایه (3 تا 6 ماه) کفایت می کند.

بنابراین سنجش هوش برای کودکان بر پایه ی هوش زبانی، هوش منطقی، ریاضی – هوش مکانی و هوش حرکتی – جسمانی می باشد. از این رو ترکیب هوش زبانی با هوش ریاضی – منطقی توانایی قابل توجهی است که نشان می دهد فرد با ترکیب توانایی های خاص به یادگیری و حفظ کردن دست می یابد. . این امر می تواند سطوح متفاوتی از مهارت را در هر یک از افراد بروز کند و تأثیر عملکرد هر کدام در افراد مختلف متفاوت است. چرا که هر انسانی با دیگری تفاوت دارد. به این علت که هر کدام از ترکیب هوشی متفاوتی برخوردار می باشند. این امر موجب می شود تا در حل مسائل برخورد متفاوتی داشته باشند. البته این مقولات در هر یک از افراد به گونه ای خاص بروز می کند و به نظر می رسد که تمام یا بیشتر زمنیه های هوشی در برخی افراد از کیفیت بالاتری برخوردار است. از طرف دیگر به نظر می رسد برخی از افراد که در مرکز روانی نگهداری می شوند. فاقد تمام این هوش ها و یا در ابتدایی ترین
جنبه های آنها می باشند. بیشتر ما بین این دو حالت قرار داریم. یعنی در برخی هوش ها کاملا رشد یافته، در برخی اندکی رشد یافته و در برخی دیگر تقریبا رشد نیافته ایم. هر چند بعید است که فردی در تمام موارد هوشی از مهارت بالایی برخوردار باشد و یا اینکه بتواند به درستی آنها را با یکدیگر ترکیب کند. اما هر فرد قادر خواهد بود هر یک از مقوله های هوشی خود را تا سطح قابل قبولی از عملکرد توسعه دهد. آنگاه از طریق ترکیب مهارت های مختلف می تواند به سطح بالایی از مهارت تفکر دست یابد. به هر حال هدف رسیدن به سطحی از عملکرد ذهن است تا بتوانیم بهتر زندگی کنیم.

همانطور که یک برنامه ی کامپیوتری برای اجرا، نیازمند
مجموعه ای از عملیات است. هر مقوله ی هوشی نیز مجموعه ای از عملیات اصلی و فرعی دارد که وظیفه ی آنها، انجام فعالیت خاص
می باشد. یکی از بهترین شاخص های عملکرد مغز، قابلیت تخیل است. در واقع حل هر مسأله روش یا سیستم خاص خود را دارد.

حل مسأله:

حتی اگر فردی انگیزه ای برای خلق ایده های نو نداشته باشد، مسائل بر او تحمیل می شوند و او چاره ای ندارد مگر اینکه بکوشد و حلشان کند. یک مسأله نه لازم است حتما به شیوه ای رسمی ارائه شود و نه چیزی است که حتما به قلم و کاغذ نیازی باشد.

مسأله ممکن است راجع باشد به اجتناب از چیزی، دست یافتن به چیزی، خلاص شدن از چیزی و سر در آوردن از آنچه لازم است.

پردازش اطلاعات:

اطلاعات به وسیله ی گزینه های مختلف در قالب بسته هایی در اختیار ما قرار می گیرند. این تفکر منطقی است که تعیین می کند که چه چیزی برای چه گزینه ای ارزیابی شود. این تلاشی است عمدی برای چگونه نگریستن به چیزها به نحو مطلوب. هر فرد در حالی که سودمندی الگوهای ساخته ی ذهن را تصدیق می کند از تفکر جانبی برای مقابله با آن استفاده می کند. شاید لازم باشد احتمالات لازم را در نظر بگیرید.

مهارت های هوشی به شکل پیچیده با یکدیگر همکاری می کنند:

هیچ نوع مهارت هوشی به تنهایی موجودیت نمی یابد. (به جز موارد بسیار نادر) مهارت های هوشی همواره بر یکدیگر تأثیر می گذارند. برای مثال، برای تهیه ی یک وعده غذا، نخست باید دستورالعمل
تهیه ی آن را مطالعه کرد. (زبانی) شاید لازم باشد آن را به بخش های مختلفی تقسیم کنید (منطقی - ریاضی) و فهرستی از غذاهای مختلف تهیه کرد که تمام اعضای خانواده از آن رضایت داشته باشند. (مهارت میان فردی) و آنگاه به وسیله ی آن رضایت خود را فرونشاند. (مهارت درون فردی) به همین ترتیب فردی که مشغول بازی فوتبال است. برای شوت کردن توپ، نیازمند هوش حرکتی - جسمانی (برای دویدن، زدن توپ و...) هوش مکانی (برای تعیین جهت و پیش بینی محل افتادن توپ) و هوش زبانی و میان فردی (برای داشتن دلایلی در اجرای حرکت در جریان بازی) است. حالا فکر کنید فوتبالیستی که از موسیقی (ریتم) و نقاشی (کشیدن خطوط صاف، منحنی، مورب و...) آگاهی لازم را ندارد، چگونه می تواند حتی یک ضربه ی کاشته را با ریتم مشخص و با یک منحنی دلخواه که در ذهن خود تصویر سازی ذهنی می کند به شیوه ای صحیح اجرا کند.

اهمیت ارتقاء هوش:

هنگامیکه فرد توانایی خود را در جنبه های مختلف هوشی بالا ببرد. در حقیقت کیفیت جنبه های مختلف زندگی خود را بالاتر برده است. زیرا فرد می تواند با ارتباط دادن اطلاعات جدید خود با طرح ها و مدل های پیشین، پایه ی دانش خود را گسترش دهد. یعنی بهتر
می تواند رابطه و پیوستگی مسائل مختلف را شناسایی کند. یعنی هر مسأله را در قالب مدل خاصی قرار دهد

رشد شخصیت:

پس از بکارگیری هر یک از مدل های یادگیری در کلاس درس، باید کارکردهای آن را در مورد خود به عنوان معلم (الگو) و دانش آموزان بکار بگیرید. زیرا در صورت داشتن درک تجربی از این تئوری و تسلط بر محتوای آن است که می توان ماهیت و کیفیت این مهارت ها را در زندگی شخصی توسعه داد. هنگام بکارگیری این شیوه، مشخص می شود که چگونه فرد با استفاده از هر یک از مقولات هوشی، بر قابلیت ها و یا عدم شایستگی های وی در وظایف گوناگونی که به عنوان یک انسان بر عهده دارد، تأثیر می گذارد. با این روش فرد را قادر می سازید تا برای حل مسائل و مشکلات خود، شیوه های مناسبی را برگزینید. به این ترتیب، دانش آموزان تمام توانایی های فکری و روانی خود را بکار می گیرند.

سنجش هوش های چندگانه:

بهترین روش برای سنجش هوش های چندگانه، برداشت واقع بینانه از نحوه ی انجام وظایف، فعالیت ها و تجربه های بدست آمده دارد. در اینجا با توجه به ارتقاء توانایی های افراد و ارتباط دادن فرد با تجربیات واقعی زندگی به بررسی های واقعی در زمینه ی مقولات مختلف می پردازیم.

استفاده از دفتر یادداشت:

دانش آموزان باید در نظر داشته باشند که همواره بر روی میز نیمکت خود، دفترچه یادداشتی برای ثبت گفته های معلم داشته باشند. ثبت منظم سخنان معلم به دانش آموز این امکان را می دهد که تمرکز بیشتری بر روی درس داشته باشد. چرا که بیست درصد یادگیری از طریق چشم انجام می گیرد و بخش اعظم یادیگری از طریق حس شنوایی انجام می شود. در هنگام ثبت سخنان معلم چشم، گوش هم زمان با تمرکز بیشتری فعالیت می کنند.

علاوه بر این مشاهدات و یادداشت برداری، روش مناسب دیگری جهت دستیابی به اطلاعات بدست می دهد.

طبقه بندی و رده بندی اطلاعات:

یک ذهن منطقی، هر زمان که اطلاعات را بر پایه ی یک ساختار عقلانی ببیند، برانگیخته و به فعالیت واداشته می شود. بنابراین
دانش آموزانی که از هوش منطقی بالایی برخوردارند، نه تنها در یادگیری دروس، بلکه در کل مراحل زندگی موفق تر هستند.

بسیاری از ساختارهای آموزشی از ترکیب اطلاعات مجزا (اجزاء) حول موضوع اصلی (کلیدی) سازماندهی می شود. به این ترتیب، اندیشیدن و یادگیری اطلاعات را تسهیل می کند. اینکه انسجام مطالب به چه نحوی شکل می گیرد و شیوه های حل منطقی با استفاده از یک راه حل مناسب بر اساس چه اصول و قواعدی استوار است. برای یافتن راه حل باید نقشه های منطقی را در نظر بگیرید تا با استفاده از آن، راه حل خود را در قلمرو مسائل ناآشنا بیابید.

هماهنگی با مشکلات دانش آموز:

ممکن است معلم با دانش آموزچند مشکلی برخورد کند که مشکلاتی از قبیل اعتیاد پدر یا مادر، فقر مالی، کمبود مسکن، فقر غذایی، پایبند نبودن به اصول اخلاق، بد رفتاری و بی توجهی محض، کودک و کار، خانواده ی پر جمعیت و... ممکن است والدین دانش آموز بسیار افسرده و از لحاظ روحی و روانی مشکل دار باشند. در ارتباط با مواردی از این قبیل هماهنگ با تلاش هایی که معلم به منظور بهبود کیفیت تفکر دانش آموز انجام می دهد، لازم و ضروری است. البته ارتباط دقیق میان هر یک از موارد فوق و شناخت نقاط ضعف و الویت ها برای راهنمایی دانش آموز لازم است.

نگاه کلی: موفقیت، پیشرفت گام به گام و متوالی

به خاطر داشته باشید که بسیاری از دانش آموزان پیوسته شکست را تجربه کرده اند. شکست در رفتار اجتماعی، شکست در ارتباط با والدین، شکست در مطالعه و... آنها روش های گوناگونی را برای غلبه آزمایش کرده اند. اما بسیاری از این روش ها ساختار مناسبی نداشته و منجر به شکست شده است. در نتیجه آنها را از ادامه ی تلاش دلسرد کرده است. مگر اینکه موفقیت را با معلم دانا تجربه کنند. در این حالت با تسلط بر مهارت های جدید احساس خوبی خواهند داشت.

دومین اصلی که دنبال می کنیم پیشرفت گام به گام است. حتی اگر تلاش هایشان ناشیانه و نادرست باشد. باید صبور باشید تا
دانش آموزان به تدریج با مهارت هایی که دنبال آن هستید، بیشتر و بیشتر نزدیک شوند.

گاهی اوقات لازم است برای اینکه دانش آموز رفتار خود را تغییر دهد، والدین آنها یک برنامه ی تغییر رفتار را در خودشان شروع کنند. والدین روش های مختلف و بی شماری را برای کنترل قرار دادن فرزندشان بکار می گیرند که بیشتر این تلاش ها ناشیانه و ناموفق می باشد.

هنگامی که معلم یا والدین رفتارشان را تغییر می دهند، آنها با این کار با بد رفتاری دانش آموز مبارزه می کنند و این کار را به شیوه ای متفاوت انجام می دهند. بنابراین قبل از اینکه دانش آموز رفتار جدیدی را تشخیص داده و به آن پاسخ دهد باید به دفعات چنین رفتارهایی را مشاهده کند تا آنها را بیاموزد. با تداوم رفتار صحیح دانش آموز رفتار دو طرف را قیاس می کند و احتمالا پی به اشتباه خود خواهد برد.

آموزش مهارت ها به والدین:

در آموزش والدین، روی سه طبقه ی اصلی تمرکز می کنیم. طبقه ی اول شامل مهارت هایی که در وهله ی نخست رفتار نامناسب (ارزیابی والدین) والدین را مشخص می کند. طبقه ی دوم شامل مهارت هایی است که رفتار مناسب کودک را افزایش می دهد. طبقه ی سوم
مهارت هایی است که برای افزایش اطلاعات کودک به منظور افزایش مهارت ها متمرکز می شود. برای مثال ما نمی توانیم درختان جنگلی را قطع کنیم و بعد تعجب کنیم چرا هنگامیکه باران می بارد، سیل جاری می شود. اگر شما با طبیعت بدرفتاری کنید، بالاخره روزی طبیعت انتقام خود را خواهد گرفت. یعنی بالاخره روزی آنچه را که کاشته ای درو خواهی کرد.

بنابراین ارزیابی عملکرد (مثبت/منفی) والدین مهمتر از ارزیابی خود دانش آموز است. همچنین استفاده نکردن از ژست های بی کلاس و صورتی ناصحیح توصیه می شود. حتی خیره شدن، چشم غره رفتن، آه کشیدن و دیگر صداهای آرام حاکی از اوقات تلخی (مانند بچه ی
بی ادب) می تواند رفتاری را که والدین واقعا مایل به حذف آن هستند را در کودک تشدید کند. هنگامیکه والدین یاد گرفتند آنچه را که کودک انجام می دهد توصیف کنند، می توانند آگاهانه درباره ی اصلاح آن تلاش کنند. آیا بهتر نیست که معلم یا والدین به جای اینکه با آهنگ صدای طعنه آمیز و یا با ریشخند کردن کودک با آهنگی خوشایند با کودکان صحبت کنند. اگر بهبودی را که مد نظر داریم بدست نیاوردیم، باید روش هایمان را بررسی کنیم تا ببینیم چه تغییراتی باید صورت بگیرد.

هدف معلم و والدین این است تا مهارت های ویژه ای را که می توانند برای بهبود روابط شان با کودک مورد استفاده قرار دهند و مشکلات متداول کودک را حل کنند، بکار بگیرند. اما باید مشخص کنید که کودک در چه سن و از چه بهره ی هوشی وعاطفی برخوردار است. بعد از آن می توانید مشخص کنید آیا برنامه ی شما با نیازهای
دانش آموز تناسب دارد یا خیر. جنبه ی مهم دیگری که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که آیا خدمات پیش نیاز لازم است یا خیر.

طرح مشکل:

مصاحبه ی اولیه مستلزم مهارت قابل توجهی است. باید مشکلات کودک را بشناسید و خدماتی که ارائه می کنید، دقیق باشد. آیا میان خدمات شما و نیازهای دانش آموز تناسب و هماهنگی وجود دارد. سپس والدین را متعهد به همکاری کنید.

رفتارهای کم اهمیت مطلوب را تحسین کنید:

بسیاری از والدین نسبت به کودکانشان به خاطر انجام رفتارهای مطلوب نظیر مطالعه، وقت شناسی، مؤدب بودن، قرار دادن کفش در جای مناسب، استفاده از چنگال، صحیح و شمرده صحبت کردن، استفاده ی صحیح از تلفن (مکالمات کوتاه) بی توجه هستند. در این مواقع والدین باید تحسین و توجهشان را مورد استفاده قرار دهند. در واقع معلم و والدین با توجه مثبت به رفتار مطلوب به کودک پاداش داده اند.

برخی از معلمان و والدین، ممکن است به جای استفاده از مهارت های مثبت (توصیفی/القایی) برای افزایش کارهای مطلوب به صورت نادرست روی تنبیه به عنوان وسیله ای برای برطرف کردن مشکلات تأکید کنند. معلم و والدین باید بدانند هنگامیکه از پرخاشگری و تنبیه استفاده می کنند به کودکان رفتار صحیح را نمی آموزند. نباید انتظار داشته باشید تا رفتار کودک صد در صد بی عیب و نقص باشد، مگر رفتار خودتان صد در صد بی عیب و نقص است؟ بیشتر والدین از مهارت نق نق کردن یا غرزدن، سر و صدا راه انداختن، سر و دست تکان دادن و... استفاده می کنند. اما در اکثر مواقع بی اعتنایی و
بی توجهی چاره ساز است. مگر رفتار کودک به طور جدی نامطلوب و خطرناک یا مطلقا تحمل ناپذیر باشد. بی توجهی این نیست که هیچ کاری نکنیم، بلکه مستلزم کنترل پایدار است. گاهی اوقات بی توجهی نشانه هایی از عدم رضایت در چهره است. این بدان معناست که نباید چشم غره رفت، خیره نگاه کرد، اخطار داد، آه عمیق کشید، نام کودک را با آهنگ خشنی صدا زد یا سر خود را تکان داد. این پاسخ ها در واقع نوعی توجه است و به جای کاهش رفتار بد کودک موجب افزایش آن می شود. هنگامیکه نق زدن یا رفتار آزار دهنده شدت یابد، معلم و والدین به کودک یاد می دهند که آنها هم رفتار آزار دهنده از خودشان نشان دهند.

حذف پاداش ها و امتیازها:

گاهی اوقات بی توجهی ممکن است بهترین روش انضباطی برای معلم و والدین نباشد. اگر کودک کارهای خطرناکی انجام می دهد، شاید انواع تحریم مناسب تر باشد. اما محروم کردن را برای کاهش مشکلات خطرناک و جدی بکار ببرید. اما این کار نباید طولانی باشد. شما می توانید رفتار مشکل آفرین را متوقف کنید و پیامدهایی ارائه کنید تا کودکتان را از انجام مجدد آن رفتار منع کنید.

هنگامیکه محروم کردن را به جای روش های خشن تر بکار می برید کودک دچار ناراحتی و هیجان و آشفتگی کمتری می شود. گاهی اوقات لازم است قبل از حذف پاداش ها به کودک اخطار دهید.

از آنجا که کودکان بر اثر تنبیه بسیار ناراحت و آشفته می شوند، لازم است که والدین استفاده از این مهارت را تنها به رفتارهای بسیار خطرناک و غیر قابل تحمل محدود کنند. البته معلم و والدینی که استفاده از مهارت های مثبت را بکار می گیرند، برای موفقیت
فرصت های بیشتری خواهند داشت.

تنبیه بدنی آری یا نه:

لازم به تذکر است، تنبیه بدنی به طور جدی باید ممنوع شود. هر نوع تنبیه بدنی نوعی بد رفتاری است. بسیاری از متخصصان زدن را غیر انسانی، حیوانی، بی تأثیر و غیر لازم می دانند. اما برخی والدین چه بخواهیم و چه نخواهیم این نوع تنبیه را بکار می گیرند.

توصیه می شود این نوع تنبیه روی کفل ها و کنترل شده باشد. راهنمایی های ما برای والدینی است که بر خلاف توصیه های ما، تصمیم می گیرند کودکشان را تنبیه کنند. امیدواریم که والدین از مهارت های دیگرشان قبل از کاربرد تنبیه بدنی و با بررسی اثرات جانبی منفی از شیوه ی دیگری استفاده کنند. ما در اینجا توجیه تنبیه بدنی را به دلیل نداشتن مهارت لازم می دانیم.

تنبیه بدنی اثرات جانبی منفی زیادی دارد. یکی از نتایج منفی آن این است که هر فردی که درگیر شده باشد (والدین و کودک) از لحاظ هیجانی آشفته و ناراحت می شود و احساس بدی می کند.

نتیجه ی دیگر تنبیه بدنی این است که کودک افسرده شده و از هوش و تمرکز کمتری برخوردار خواهد بود. همینطور کودکانی که به طور مکرر تنبیه می شوند به تدریج تنبیه به  امر عادی و عادت تبدیل
می شود.

برخی والدین به تنبیه بدنی متوسل می شوند به خاطر اینکه می توانند این کار را انجام دهند. یعنی کودکشان نمی تواند مستقیما همانند یک بزرگ سال از خودش دفاع کند. اگر چه هنگامیکه کودک کوچک است آنها را تنبیه می کنید. اما زمانی که کودک بزرگ شود، خودش و والدین زیان می بینند. علاوه بر اثرات جانبی منفی و بالقوه ی تنبیه بدنی، این روش در صورت استفاده ی مکرر خیلی زود اثر بخشی اش را از دست می دهد و هنگامیکه کودک به سن جوانی رسید، برای اینکه تنبیه همان اثر تنبیه اولیه را داشته باشد، باید از نیرو و انرژی بیشتری استفاده شود. در نهایت تنبیه اثرات آموزشی و تربیتی خاصی ندارد و کودک نمی تواند ارتباط خوبی (عقلانی) با جامعه برقرار کند و در جامعه منزوی می شود.

بنابراین در اکثر مواقع تنبیه بدنی به جای اینکه مشکلات را حل کند، احتمالا مشکلات بیشتری به وجود خواهد آورد. هر دو طرف آشفته و ناراحت می شوند. کودکان یاد می گیرند که هر جا با دیگر هم سن و سالان خود با مشکل روبرو شدند، دست به زورآزمایی بزنند و فکر می کنند بهترین روش حل و فصل مشکلات خشونت فیزیکی است.

تنبیه بدنی باید تنها برای رفتارهای پرخطر  (بسیار نامطلوب) بکار برده شود. والدین نباید مکررا مورد استفاده قرار دهند.

گاهی مادران به فرندشان می گویند: (اجازه بده پدرت به خانه بیاید) و بعد از گزارش مادر، موجب تحریک (حالت عصبی) پدر می شوند. سعی کنید از روش های دیگر که موجب بهبود رفتار می شود، استفاده کنید. (با عقل ومنطق با بچه ها صحبت کنید و در این کار با صدای خشن و حق به جانب با کودک صحبت نکنید)

ما اعتقاد داریم بیشتر موقعیت هایی که کودک در آن قرار می گیرد و اشتباه می کند به دلیل عدم آگاهی و توجیه نبودن وی می باشد. با توضیح و راهنمایی های لازم، قبل از اتفاق افتادن مسأله ای خاص موفقیت حاصل می شود.

هنگامیکه کودکان فرمان نمی برند و اطاعت نمی کنند، والدین با محروم کردن، حذف پاداش ها و امتیازها یا تنبیه کردن پاسخ می دهند. اما باید تنبیه کردن انتخاب آخر باشد.

خلاصه سعی کنید به کودکتان کمک کنید و از آنها انتظارات واقع بینانه ای داشته باشید. روی هم رفته هیچ کودکی را نمی توان یافت که پیوسته هر چه را که به او گفته می شود انجام دهد. همینطور فرصت کافی برای کسب مهارت ها به آنان بدهید. هیچ وقت کودکانی که مشغول انجام کارهای شخصی مثل مطالعه کردن، نقاشی کردن و...
می باشند به آنها دستور ندهید. سعی کنید کارهایتان را خودتان انجام دهید و از کودکتان بخواهید تا آنجا که از عهده ی کارهایش برمی آید، خودش کارهایش را انجام دهد تا به تدریج شخصیت آنها شکل گرفته و به استقلال لازم دست یابند. باید به کودک فهماند افرادی که در یک خانه هستند باید در مسئولیت ها شریک باشند و کودکان نیز از این امر مستثنا نیستند.

کارت های گزارش:

برخی معلمان از والدین، می خواهند تا بر روی کارت گزارش کامل یک هفته ی دانش آموز را هر روز از صبح چه ساعتی از خواب بیدار می شود و تا شب چه موقع می خوابد و در طول روز در چه ساعت هایی کارهای شخصی (مسئولیت های درسی) و در چه
ساعت هایی به تفریح پرداخته است را یادداشت برداری کنند. گاهی اوقات این یادداشت ها، راهنمای خوبی برای راهنمایی و تصحیح عملکرد کودکان می باشد. باید به کودکان فهماند هنگامیکه از مدرسه به خانه برگشتند، ابتدا باید تکالیف روز بعد را انجام دهند و مثل
ساعت های کلاس و زنگ تفریح، برای خود بعد از ظهر خود را زمان بندی کنند. با این کار عملکرد مثبت و منفی دانش آموز ارزیابی می شود و به تدریج متوجه می شود که هر کاری را باید با نظم خاصی انجام دهد. این کار نباید برای مچ گیری و سرزنش کودک بکار گرفته شود. بلکه با استفاده از این روش چگونگی عملکرد بهتر را گوش زد کنید. بعد از اینکه گزارش های هفتگی به مدت یک ماه مطلوب ومناسب بود، می توانید کارت های گزارش را کاملا کنار بگذارید. به کودکتان بگویید که کارت های گزارش را قطع کرده و کنار گذاشته اید. به خاطر اینکه رفتارش بسیار خوب بوده است. البته به کودکان بگویید اگر مجددا مشکلاتی مشاهده شود، بار دیگر از کارت های گزارش استفاده خواهید کرد. این کار بیشتر برای کودکان دبستانی توصیه می شود.

رفتار والدین:

رفتار متقابل والدین با کودک تأثیر بسیار زیادی در موفقیت یا شکست دارد. این رفتار تا چه حدی تعیین کننده ی روند بهبودی عملکردتان را نشان می دهد.

مشکلات و راه حل ها:

دلایل زیادی وجود دارد که چرا برخی از معلمان و والدین ناموفق هستند. گاهی عدم شیوه ی صحیح تعامل مانع از عملکرد مطلوب
می شود. این احتمال وجود دارد که کودکان نسبت به مددجوی خود اطمینان کافی ندارند. در نتیجه تلاش هایشان نتیجه ی مطلوب را نخواهد داشت. صرف نظر از دلایل مختلف، باید مددجو نسبت به درمان گر خود خوش بین باشد تا اطمینان کند که به او اتکا کند. معلم و والدین باید تصویر خوبی از خود ارائه دهند و منصفانه وعادلانه قضاوت کنند و از هر نوع کینه و قرض ورزی دوری کنند. ما روی این تصویر مثبت تأکید می کنیم.

دلایل بسیار زیادی برای دوری کودک از معلم و والدین وجود دارد. برخی از دلایل متداول ممکن است اضطراب، خشونت، عدم کنترل خشم، بی فکری، عدم درک درست، عدم استدلال صحیح
بی حوصلگی، توهین و ... باشد. از طرفی در بیشتر موارد توجیه خاصی برای برخورد با کودک وجود ندارد و می توان مسأله را جدی نگرفت.

شناخت مفاهیم کلیدی:

در بیشتر مواقع دانش آموزانی موفق هستند که حافظه ی قوی دارند. در واقع موفقیت مساوی است با:

1- حافظه ی قوی

2- پشتکار زیاد

بکارگیری صحیح از حافظه و تقویت آن، نقش مؤثری در سلامت روانی فرد دارد. حتی موجب ناامن شدن بهداشت روانی خانواده
می شود. همچنین دانش آموزی که از عهده ی امتحان بر نیامده است، تأثیر نامطلوبی بر روح و روان وی می گذارد.

طبق اعتقاد روانشناسان: همه ی افراد دارای حافظه هستند، ولی معدود افرادی طرز بکارگیری و تقویت آن را می دانند.

معلمان شایسته قادرند شاگردانی با حس همکاری بیشتر تربیت کنند. اما معلمان مستبد که شدت عمل و تنبیه را به کار می برند. شاید به این دلیل است که نمی توانند دلایل ضعف شاگردان را برای خود توضیح دهند. در نتیجه به نتایج ضعیفی دست می یابند. اگر رابطه ی معلم و شاگرد بر اساس مهر و محبت قرار بگیرد، شاگردان پیشرفت بهتری خواهند داشت. زمانیکه دانش آموزان از معلمان نالایق رنج می برند، نیاز به حمایت حرفه ای از آنها بیشتر می باشد.

تفاوت های هوشی:

علم روانشناسی درباره ی هوش افراد مطالعات دامنه داری را انجام داده است. بر این اساس دانش آموزان دارای هوش های متفاوتی هستند. به این سبب وجود تفاوت های فردی از نظر عقل و هوش، تفاوت های بسیاری مشاهده می شود. وجود تفاوت های فردی یکی از هدف های خاص خلقت الهی می باشد. بنابراین اگر عقل بین شاگردان یکسان توزیع شده بود، تفاوت های فردی از بین می رفت و مثلا همه فیزک دان یا همه پزشک می شدند. آگاهی معلمان و مربیان از
تفاوت های عقلی در میان شاگردان حائز اهمیت است. زیرا با آگاهی از این حقیقت، مسیر هر فرد را مشخص می کند.

این حقیقت که امر تعلیم و تربیت، باید بر اساس عقل انسان ها عملی شود و از هر فردی به اندازه ی توانایی های عقلی و ذهنی خودش توقع داشته باشید. به این ترتیب میزان تفاوت های عقلی افراد را
می توان از کلام آنها و مطالبی که در سخن گفتن ارائه می دهند، مورد شناسایی قرار داد. زیرا هر فرد بر اساس عقل خود سخن می گوید.

نقش و اهمیت شادی:

دانش آموز شاد معمولا سالم و پر انرژی است و شادکامی به خودی خود انگیزه ی نیرومندی برای انجام کارها دارد. روی هم رفته
دانش آموزان شاد سعی می کنند راهی برای عبور از موانع پیدا کنند. از سوی دیگر اندوه و ناراحتی توان و انرژی دانش آموز را تحلیل
می دهد و سلامت روانی فرد را کمتر می کند.

ویژگی معلم خوب:

1- مورد اعتماد شاگردان است

2- در حد معقول آسان گیر و سخاوتمند است

3- از نظر انضباطی منصف است

4- به دانش آموزان احترام می گذارد

5- الگوی مناسبی است

6- بیشتر مواقع خوش خلق است

7- به دانش آموزان محبت می کند

8- دانش آموزان را تشویق می کند

9- با توجه به استعداد و هوش هر دانش آموز، انتظار نامعقول ندارد

10- به دانش آموزان اعتماد به نفس می دهد

11- دانش آموزان را در یک قالب از پیش تعیین شده قرار نمی دهد

12- در لحظات مناسب دانش آموزان را تشویق می کند

13- سعی نمی کند بیش از ظرفیت دانش آموز از او انتظار داشته باشد

14- مفاهیم را به سادگی و آسانی برای دانش آموز قابل فهم و درک می کند

15- معلم با تجربه می داند که دانش آموزان نیاز به انگیزه و مساعدت دارند

16- هرگز هوش و استعداد دانش آموزان را با یکدیگر مقایسه نمی کند

17- معلم نباید انگیزه دانش آموزان را برای پیشرفت سرکوب کند

18- معلم باید بتواند توانایی های دانش آموزان را توسعه داده و بهبود بخشد

19- دانش آموزان را در درک دلایل موفقیت و ناکامی اش یاری دهد

20- معلم خوب، مهربان و دلسوز، بهترین یاور دانش آموز است

21- معلم باید سعی کند همه چیز به منظور رشد عقلانی دانش آموز انجام پذیرد

استفاده ی مثبت از نظم و انضباط در مورد دانش آموز:

انضباط چیزی فراتر از انجام کارهاست. یکی از معانی آن کمک به دانش آموز در جهت رشد ذهنی، عاطفی و جسمانی است.

به یاد داشته باشید که باید عملکرد دانش آموز را در ساعات مختلف اصلاح کنید. بدون اینکه انتظار داشته باشید، دقیقا به همان روش کارهایش را انجام دهد. بلکه به تدریج می آموزد که هر کاری را به وقت و زمان مشخصی انجام دهد. هدف معلم فهماندن نظم و انضباط با آهنگ منظم از صبح تا شب می باشد. مانند زمان خوردن غذا، زمان بازی، زمان درس خواندن، زمان مسواک زدن، زمان استحمام، زمان خواب نیمروز، زمان دیدن برنامه های تلوزیون، زمان مهمانی رفتن و... زمان خواب شب.

دانش آموزان با استفاده از الگو و آهنگ زندگی منظم شکوفا می شوند. نظم در زندگی سریعا به عادت، آن هم عادتی بسیار لذت بخش، تبدیل می شود. زیرا نظم  وقت کافی برای انجام همه ی کارها فراهم
می کند. این مفهوم را می توانید با عباراتی مثل (حالا وقت
غذا خوردن است، حالا وقت درس خواندن است، حالا وقت بازی است
و ... ) در کودتان تقویت کنید.

انواع تنظیم وقت: (تعیین وظایف روزانه)

1- اوقات بیدار شدن از خواب

2- اوقات درس خواندن

3- اوقات غذا خوردن

4- اوقات تفریح و بازی

5- اوقات رفتن به رختخواب و...

بسیار مهم است که دانش آموزان یاد بگیرند همه ی این کارها را در یک نظم و آهنگ مشخص انجام دهند. با استفاده از این قوانین به
دانش آموز کمک می کنید که عقایدی برای خود شکل دهد. با این کار منطق او را تقویت می کنید و به او یاد می دهید که مسائل مختلف را به نحو مطلوب انجام دهد. همه این کارها به دانش آموز کمک می کند تا آینده نگری بهتری را در نظر بگیرد. این موضوع به قوه ی تشخیص و قضاوت و بلوغ اجتماعی او کمک می کند.

از نظر اهمیت نظم و انضباط توانایی و هوش دانش آموز را تقویت کنید:

1- توانایی آموختن و تجربه کردن

2- توانایی تفکر و استدلال

3- توانایی تفکر تحلیلی

4- توانایی پاسخ به چالش ها

5- توانایی استفاده از ابتکار عمل

6- توانایی حل مسائل

7- توانایی انطباق با وقایع

8- توانایی برانگیختن خویش برای انجام به موقع کارها

چند روش خلاقانه برای حفظ مطالب:

سؤال: بلند ترین کوه در سلسله کوه های زاگرس چه نام دارد؟

جواب: زرد کوه

روش به خاطر سپردن: یاد زرده ی تخم مرغ افتادم

سؤال: طولانی ترین خط آهن جهان در کدام کشور قرار دارد؟

جواب: کشور روسیه

روش به خاطر سپردن: حتما به دلیل استخراج طلا در سیبری از این خط آهن استفاده می شود.

سؤال: روش کار قلب چگونه است؟

جواب: خون از یک طرف قلب به طرف دیگر می رود. این کار معکوس یکدیگر انجام می شود. یعنی سمتی که منقبض می شود، در همان لحظه سمت دیگر منبسط می شود.

روش خلاقانه به خاطر سپردن: هر دو طرف قلب کاری مجزا و مخالف هم انجام می دهند. اما با این کار بقای زندگی را باعث
می شود.

سؤال: کارکرد ریه ها در بدن انسان چیست؟

جواب: هنگامیکه نفس می کشیم، اکسیژن از طریق ریه ها وارد خون انسان می شود و دی کسید کربن دفع می شود.

روش خلاقانه به خاطر سپردن: این کار در درختان توسط برگ ها انجام می شود. اما این کار را درخت در روز با گرفتن دی اکسید کربن و تولید اکسیژن انجام می دهد. اما شب ها برعکس عمل می کند.

ساختار مولکول ها از اتم است، اکنون بگویید ساختار اتم ها چیست؟

جواب: اتم ها از الکترون ها و نوترون ها و پروتون ها تشکیل
شده اند.

روش به خاطر سپردن: الکترون ها و نوترون ها (مثبت و منفی) مثل دو طرف باطری که (مثبت و منفی) است که این کار باعث جریان برق می شود، برای بقای مولکول ها تلاش می کنند. حالا از خودتان بپرسید که تعداد الکترون ها بیشتر است یا نوترون ها و اینکه نقش پروتون ها چیست؟

در اینجا دانش آموز می تواند برای یادگیری مطالب جواب یک سؤال را با یک موضوع دیگر مقایسه کند. بنابراین در بیشتر مواقع در یک موتور ماشین و یا هر دستگاه دیگری (حتی برنامه نویسی کامپیوتر) بعضی کارها برای بقا و حرکت ماشین در جهت مخالف یکدیگر اتفاق می افتد.

اثرات مثبت نظم و انضباط:

1- کمتر اشتباه می کند

2- کمتر رفتار ضد اجتماعی از خود نشان می دهد

دانش آموزانی که در شب دیرتر می خوابند، قدرت حافظه و یادگیری کمتری دارند:

دانش آموزانی که تا دیر وقت بیدارند از نظر یادگیری در مدرسه با مشکلات بیشتری مواجه می شوند. همچنین بدخوابی هم باعث افت تحصیلی می شود. بررسی های جدید نشان می دهد، دانش آموزانی که شب ها دیر به رختخواب می روند، بیشتر از دیگران دچار اُفت تحصیلی می شوند.

کمک به رشد دانش آموز:

واضح است که در روش های تعلیم و تربیت جدید، روش
شخصیت سازی خاصی وجود دارد. هرگز نباید روح و حساسیت درونی دانش آموز را نادیده بگیرید. بنابراین مشکل اساسی تعلیم و تربیت و یا بهتر بگویم بزرگترین مسأله در برخوردها با دانش آموزان این است که شخصیت دانش آموز نادیده گرفته شده است. در میان تمام ضروریاتی که دانش آموز به آنها نیاز دارد، آنچه که بیشتر از همه اهمیت دارد، چیزی است که انسان بودن او را تعیین می کند. اگر معلم شخصیت دانش آموز را نادیده بگیرد، مرتکب بزرگترین خطا شده است. هنگامیکه این خصوصیت نادیده گرفته می شود، حتی با تنبیه بدنی منجر به بیماری روانی دانش آموزان می شوید. تا کنون
قضاوت های بی رحمانه ای در مورد نارسایی ها و ضعف های
دانش آموزان صورت پذیرفته است. اما اکنون باید نقشی را که بسیار متعادل تر و میانه رو تر است را اختیار کنید. در حقیقت معلم کم تجربه با نظارت و سیطره ی دائمی خود با نصایح بی وقفه و فرامین و دستورات خشک، رشد کودک را مختل می کند. به این ترتیب، تمام انرژی حیاتی دانش آموز در فرایند اصلاح سرکوب می شود.

از طرف دیگر معلم باید یک چیز را در ذهن خود روشن کند و آن اینکه آزادی دادن به شاگرد به مفهوم واگذاشتن او به خودش و یا نادیده گرفتن و فراموش کردن او نیست. بلکه برعکس معلم باید رشد او را با جدیت و مراقبت و مهربانی مورد حمایت قرار دهد. زیرا معلم
می خواهد دنیای جدیدی برای شاگرد خلق کند. بنابراین معلم باید محیطی را به وجود آورد که در آن، شاگرد با دستورات خشک و یکنواخت خسته نشود. هر قدر معلم و مربی فعالیت های خود را با خلوص نیت انجام دهد، محبوبت تر می شود.

نقش اصلی معلم  جهت دادن و استفاده از انرژی عظیمی است که در شاگرد نهفته است. در اینجا دانش آموز بی نظم و شلوغ به یک موجود منظم تبدیل می شود. زیرا به این ترتیب است که می تواند توانایی های خود را ظاهر کند. همه چیز به معلم بستگی دارد. یعنی همسو کردن دانش آموز به منظور کمک کردن به رشد عقلانی طراحی شود. در این صورت مطمئن باشید که از این لحظه به بعد، شاگرد تمام تلاش خود را بکار خواهد بست  تا برای حل مسائل اشتباهات خود را جبران کند. به این ترتیب رفتار اجتماعی دانش آموز شکل می گیرد. البته علاقه ی معلم به دانش آموز حوزه ی فعالیت مربوط به نیازهای درونی را شناسایی می کند. تمام آن چیزهایی که برای رسیدن به هدف لازم است و حتی بیش از آنچه که لازم است را خواهد یافت.

معلم باید نقش یک راهنما را داشته باشد و فقط کمک کند، قدرت های نهفته ی دانش آموز آشکار شود. او باید آگاهانه محیطی را به وجود آورد و شاگرد را با دقت و محبت فراوان با جنبه های علمی مختلف آشنا کند. آنچه از معلم نوین انتظار می رود این است که بتواند خود را وقف اصلاح انسانیت کند.

اختلال یادگیری:

گروهی از دانش آموزان با وجود آنکه از نظر ذهنی کم توان نبودند و همانند سایر همسالان خود هوش متوسط و یا بالاتر از متوسط برخوردار بودند ولی با روش های متداول آموزشی قادر به یاد گیری مفاهیم نیستند.

این دسته از دانش آموزان از نظر هوشی در سطح طبیعی هستند . هم اکنون 7 تا 10 درصد کودکان سنین دبستانی هر کدام به گونه ای نیاز به آموزش ویژه درمانی برای اصلاح یا بهبود ناتوانی خاص یادگیری دارند. معلمان باید توجه دقیق در مورد شناخت این قبیل دانش آموزان داشته باشند. زیرا گاهی کودک مبتلا به اختلال یادگیری به اشتباه کم توان ذهنی تصور می شود.

اختلالات یادگیری دانش آموزان یک مشکل جهانی است که توجه بسیاری از روانشناسان آموزشی را به خود جلب کرده است و تا به حال دیدگاه های مختلفی برای حل آن ارائه شده است. فکر می کنم که بهترین دیدگاه در مورد یادگیری ریاضی در دانش آموزان این است که چگونگی یادگیری مفاهیم اولیه ریاضی دقیقا مورد کند وکاو قرار نگرفته است . بخش بزرگ اختلالات یادگیری ریاضی بر اثر عدم توجه مؤلفان کتاب های درسی و معلمان و والدین که می خواهند مطالب ریاضی را فراتر از توانایی های ذهنی دانش آموز و بدون در نظر گرفتن آموزش های قبلی و ساختارهای ذهنی آنان به دانش آموز بیاموزند قضیه را پیچیده تر می نماید. اولین مفاهیم ساختار ریاضی که بر اثر عمل کودک بر روی واقعیات زندگی (موسیقی، ورزش، کار با خمیر، نقاشی، حجم سازی، شطرنج، برنامه ریزی روزانه) آداب نشستن، غذا خوردن و خلاصه دست یافتن به تفکر منطقی حتما در هنگام صحبت کردن است.

از نظر محتوا سخن گویی دانش آموز به دو صورت است:

1- تکلم خودمدار2- تکلم اجتماعی شده

در سخن گویی خودمدار، دانش آموز لحظاتی که در کلاس درس آزاد است از صحبت کردن به عنوان وسیله ای صرفا برای لذت بردن استفاده می کند و کمتر صحبت کردن را وسیله ای برای ایجاد ارتباط با دیگران می داند. به هر حال دانش آموز از عکس العمل دیگران نسبت به صحبت هایی که انجام می دهد آگاه نیست و این عدم آگاهی در رشد ذهنی او نیز تأثیر می گذارد. اما تکلم اجتماعی شده، زمانی به وجود می آید که دانش آموز می تواند برداشت های ذهنی خود را بیان کند و علاوه بر این می تواند دیدگاه های دیگران را نیز به حساب آورد و به آن توجه کند. به این ترتیب به مرور زمان می تواند به تبادل افکار با دیگران بپردازد.

درست است که تکلم ارتباط نزدیکی به سن کودک دارد. اما گاهی دیده می شود که کودکان کم سن و سال طوری صحبت می کنند که شخصیت کودک نقش تعیین کننده ای پیدا می کند. کودکان خودمدار در هر سن و سالی که باشند هر جور که دلشان می خواهد صحبت
می کنند و همینطور که بزرگتر می شوند و بیشتر با هم سالان خود معاشرت می کنند، اختلالات اجتماعی آنها بیشتر می شود.

البته فراموش نکنید که الگوی رشد تفکر و زبان در اکثر کودکان توسط خانواده (پدر و مادر) غنی تر می شود. برای همین فرزندانی که پدر و مادران تحصیل کرده ای دارند وسعت رشد زبان متفاوتی دارند. به همین ترتیب رشد زبان و رشد ذهنی آنها بالاتر است. در واقع
شکل گیری تدریجی و تحول شخصیت، پایه ای برای رشد کودک در تحصیل می شود. چرا که بین شخصیت و آموزش باید توازن و تقارن در ذهن کودک شکل بگیرد. به اعتقاد من آن عملیات ذهنی که در ساختار هندسه ی ریاضی وجود دارد. یعنی همان منطق و استدلالی است که در دوران کودکی به کودکان تفهیم شده است.

از همین رو در خصوص آموزش درس ریاضی، توصیه می شود که در آموزش آن به دانش آموزان نباید تعجیل کرد.  بلکه باید گذاشت تا ساختار ذهنی لازم برای مفاهیم ریاضی به وجود آید. در این صورت شاگرد سریعا بر فعالیت های یادگیری ریاضی مسلط می شود. در حالی که تعلیم مفاهیم ریاضی در فقدان آن ساختارها باعث ابهام و گیجی دانش آموز شده و چه بسا سبب سرخوردگی و یأس او از یادگرفتن ریاضیات می شود.

در سال های اول و دوم دبستان، تدریس ریاضی باید مبتنی بر
فعالیت های ادراکی حسی باشد. مثل تشخیص مفاهیم نظم، تشخیص تفاوت های دو شکل تقریبا یکسان و...

کارنامه ی تحصیلی:

نباید شخصیت فرزندان خود را به خاطر نمره ی ضعیف تخریب کنید. دریافت کارنامه ی تحصیلی معمولا برای دانش آموز و والدین آنها با اضطراب و استرس همراه است. بدون شک همه ی دانش آموزان در امتحانات، نتایج دلخواه و مناسب را به دست نمی آورند و علت این مسأله نیز به عوامل مختلف بستگی دارد.

ویژگی های فردی دانش آموز، عوامل خانوادگی و اجتماعی، نقش معلم و مدرسه و... می تواند در نحوه ی نتیجه گیری دانش آموز مؤثر باشد. بدون توجه به این مسائل نمی توانید به فرزندان خود برچسب ناروایی بزنید. تنها ایراد گرفتن از دانش آموز نمی تواند کمکی برای پیشرفت تحصیلی دانش آموز بکند، بلکه در اغلب موارد دانش آموز از اشتیاق به تحصیل باز می دارد. یک برخورد نامناسب می تواند همه ی تلاش های والدین و معلم و مسئولان مدرسه را با ناکامی روبرو کند. کارشناسان تربیتی توصیه می کنند. هنگام دریافت کارنامه و به محض اطلاع از نمرات ضعیف فرزندان از سخت گیری و
بی احترامی به آنان پرهیز کنید. مواظب شخصیت فرزند خود باشید و به او برچسب هایی مانند: تنبل، کودن، بی عرضه و... نزنید. بلکه سعی کنید توانمندی های او را مورد توجه قرار دهید.

اگر نمره ی دانش آموز ضعیف است، تنها او را مقصر ندانید و این پرسش ها را از خود بپرسید. آیا برای او (معلم و والدین) الگوی تلاش و جدیت بوده اید؟ آیا محیط خانواده برای درس خواندن او آماده بوده است؟ آیا تا حدی روش های تعلیم و تربیت را می شناسید و آن را بکار برده اید؟ آیا با مشاور یا روانشناس تحصیلی مشورت کرده اید؟ آیا به جای سعی در تکرار درس به او کمک کرده اید تا روش
مطالعه ی هر درس را بیاموزد؟

کارنامه ی تحصیلی دانش آموز تنها یک کاغذ نیست که در آن اعداد و ارقامی به چشم بخورد، بلکه این کاغذ کارنامه ی خانواده، نظام اجتماعی، اقتصادی و آموزشی می باشد. کارنامه، بازتاب اقدامات و فعالیت های دانش آموز، معلم و خانواده است. هر یک از این روابط بر نظام آموزشی دانش آموز تأثیر می گذارد. گاهی دانش آموز با صرف مدت زمان زیادی راه حل مناسبی را برای یادگرفتن و آموختن مطالب درسی خود پیدا نکرده است. در اینجا نقش معلم و والدین برای انتخاب راه های جدید مفید می باشد. هنگامیکه دانش آموز نمی داند در رفع نارسایی ها و کاستی ها چه قدم هایی بردارد تا موفق تر عمل کند. آیا فکر کرده اید که نقش معلم و والدین برای جبران کاستی ها چیست؟

باید دانست که فرزندانی که اهل مطالعه هستند در آینده موفق تر هستند. بررسی ها حاکی از آن است که دانش آموزانی که اهل مطالعه و کتاب خوانی هستند در یادگیری موفق تر می باشند.

تمرین خط:

اصولا خط ناخوانا و جملات ناقص از جمله عواملی است که موجب می شود معلم مطالب درج شده در برگه ی امتحانی شما را به دقت مطالعه نکند و حتی به جواب های دقیق و صحیح دانش آموز نمره ی کامل ندهد.

قوانین یادگیری:

اصولا اطلاعاتی را که دانش آموز می خواند، بر اساس قوانین خاص نگارش شده است. آگاهی از این قوانین می تواند دانش آموز را در یادگیری کمک کند.

همینطور هنگام خواندن مطالب در تحلیل مطلبی که می خوانید به
جنبه های علائم نوشتاری، شنیداری توجه کنید و به خصوص با حس دادن به صدایتان آنچنان که در نوشته آمده، بیان کنید. یعنی جملات سئوالی، تعجبی و.. را همانطور بگویید. حالا باید مانند شخصی که تأتر بازی می کند، باید در جای جای ادای کلمات و خواندن جملات آن را با حس و حالت جمله بیان کنید. حتی گاهی لازم است قسمتی از متن را آهسته بخوانید و یا جمله ی بعدی را سریع بخوانید. اگر جمله ای امری است به همان گونه تلفظ کنید و اگر جمله ای باید با صدای بلند یا آهسته خوانده شود، همانطور جملات را بخوانید. بنابراین در هنگام خواندن مطالب تمام محرکات را به ادراک تبدیل کنید.

اهمیت خانواده:

خانواده محیط امن و آرام بخشی است که مهترین نیازهای دانش آموزان را فراهم می کند. نهاد فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی
دانش آموز و نظام آموزشی به صورت مجزا فعالیت نمی کنند و با همدیگر در ارتباط هستند و هر یک بر میزان رشد و موفقیت
دانش آموز تأثیر می گذارند. گاهی دانش آموز علت تجدید شدن خود را
نمی داند و اگر هم اطلاع داشته باشد نمی داند که در رفع نارسایی و کاستی ها چه قدم هایی بردارد تا موفق تر عمل کند.

مسئولیت خانواده، مدرسه و معلم باید بتوانند زمینه های موفقیت درسی را برای دانش آموز فراهم کند تا آنها هم با ممارست خود کاستی ها را جبران کنند. باید دانست که فرزندان  اهل مطالعه در آینده موفق تر هستند. باید بکوشیم  تا دانش آموزان را اهل مطالعه بارآوریم. بررسی مربیان تربیتی حاکی از آن است که دانش آموزانی که اهل مطالعه و کتاب خوانی هستند در آینده و در کارهای اجتماعی موفق تر هستند. اما مشکل اینجاست که نمی توان دانش آموز را به مطالعه وادار کرد و تا خودش به این کار علاقه مند نشود، اتفاق خاصی رخ نخواهد داد. بهتر است برای اینکه دانش آموزان را به مطالعه کردن عادت دهید از خودتان شروع کنید. یعنی معلم و والدین با برگزاری کارگاه های کتاب خوانی در خانه و مدرسه با صدای بلند کتاب را برای آنها بخوانید و آنها را به تفکر وادار کنید. حتی می توانید کتابی را که مطالعه
کرده اید به دانش آموز معرفی کنید و درباره ی مطالب اصلی کتاب چند دقیقه صحبت کنید. با این کار به تدریج دانش آموزان علاقه مند به مطالعه می شوند.

والدین باید سعی کنند که مطالعه را به امری جالب توجه برای فرزندان تبدیل کنند. دانش آموزانی که اهل مطالعه نیستند در دروس علمی مانند ریاضیات، فیزیک و شیمی بیشتر شکست می خورند. شاید لازم باشد با یک مشاور روانشناس تحصیلی مشورت کنید تا شما را در پیدا کردن بهترین راه حل و علت مشکل کمک کند.

بسیاری از افرادی که به مراکز مشاوره و خدمات روانشناسی مراجعه می کنند، دانش آموزانی هستند که در املاء و نوشتن و ریاضیات مشکل دارند. احتمالا به جای اینکه به دانش آموز املاء بگویید، بهتر است از دانش آموز بخواهید تا بیشتر مطالعه کند و با روخوانی  کتاب، صندوقچه ی ذهنی (تصاویر کلمات) بیشتر بدست آورد. همینطور برای اینکه ساختار نوشتاری اش، تصحیح شود باید شیوه ی صحیح نوشتن کلمات را با یک روش استاندارد به او آموزش دهید و برای درک بهتر ریاضی، مفاهیم یادگیری نظم، منطق (روش نظم فردی و اجتماعی) در زندگی را به او بیاموزید. همچنین آموزش شطرنج، شناخت توازن و تقارن، شناخت علت اشتباهات گذشته و... دانش آموز را به راه حل های منطقی هدایت می کند. باید دانش آموز راه حل مناسبی را برای تمام اشتباهات خود پیدا کند و توانایی های جدیدی بدست آورد. در غیر اینصورت دانش آموز با درس نخواندن و کتاب را به گوشه ای پرت کردن، نمی تواند موفق شود. به این طریق میزان دقت و هوش دانش آموز افزایش می یابد و جزئیات هر درس را بهتر فرا می گیرد. بالاخره متوجه شدید مشکلات فرهنگی و شخصیتی تأثیر مستقیم بر افت تحصیلی دارد.

برخی از والدین فکر می کنند با مطالعه ی بیش از اندازه کاستی ها جبران می شود. با این کار رغبت مطالعه را در او از بین خواهید برد. سعی کنید با پیدا کردن نقطه ضعف های  دانش آموز به بازسازی  و سازماندهی ذهن او کمک کنید. نگذارید نگرانی و اضطراب در دانش آموز ایجاد شود و از هر گونه برداشت نابجا و حالت ناراحتی و انزجار از او دوری کنید. بلکه به او اعتماد به نفس و شخصیت بدهید. مثلا با دیدن کارنامه ی او بگویید. از تو توقع بیشتری داشتم. تو با استعدادی که داری می توانی نمره های بهتری بگیری. نه اینکه با ناراحتی و حالت اعتراضی او را سرزنش کنید. چرا که با این کار روحیه او را ضعیف کرده اید و شاید با خودش بگوید. حالا که والدین من از نمرات کارنامه ی من راضی نیستند....

برای رفع هر گونه مشکل، ابتدا به پاسخ های او گوش دهید و خود را به جای او قرار دهید. یعنی می خواهید همین سؤال را جواب دهید. فکر کنید یک پرسش ناقص و ضعیف بهتر از هیچ است. سعی کنید علت پاسخ مبهم و نامشخص را برای او بیشتر توضیح دهید و اگر نکاتی را در حین پاسخ دادن (کلامی یا نوشتاری) فراموش کرده است به او توضیح دهید.

سعی کنید عجله ای برای دادن پاسخ نداشته باشید و تا آنجا که
می توانید از دادن پاسخ خودداری کنید و دانش آموزان را وادار به فکر کردن کنید. حتی گاهی لازم است تا کتاب را در اختیار
دانش آموز بگذارید و از او بخواهید جواب سؤال را از داخل متن کتاب پیدا کند. با این کار روح جستجوگری و کنجکاوی او را بیشتر می کنید. ذهن او اکنون دارای ادراک است و مفاهیم کم کم به وسیله ی ذهن تکمیل می شود. آنچه در ذهن دانش آموز شکل می گیرد، رفع کاستی ها و پیدا کردن راه حل منطقی تر است.

امروزه ثابت شده است که هر دانش آموز با نردبان و صفات شخصیتی و دانش و آگاهی خود راه تکامل و پیشرفت را پیموده و با پشتکار به موفقیت دست می یابد.

نقش و اهمیت کتاب و مطالعه در افزایش هوش:

اگر از من خواسته شود که فقط یک روش برای غنی سازی ذهن کودک و کمک به رشد ذهنی او انتخاب کنم، خواندن کتاب را توصیه می کنم. بنابراین مطالعه بسیار مهم است. بین میزان مطالعه و رشد ذهنی کودک ارتباط نزدیکی وجود دارد. با خواندن کتاب، کودک احساسات، نظرات و افکار خود را رشد می دهد و تقویت می کند.

به علاوه کتاب ها با توصیف مسائل، تجربه ای موفق و لذت بخش هستند. بنابراین سعی کنید تا هر روز یا حداقل هفته ای چند صفحه کتاب بخوانید و خود را به انجام این کار عادت دهید. کتاب هایی را انتخاب کنید تا با سطح علایق و توانایی های دانش آموز تناسب داشته باشد.

برای اینکه دانش آموزان را تشویق به خواندن کتاب کنید، همزمان با خواندن، انگشت خود را زیر کلمات حرکت دهید. ولی فرزندتان را مجبور نکنید به کلمات نگاه کند یا انگشت شما را دنبال کند. کتاب هایی را انتخاب کنید که واژگان آنها برای کودک قابل فهم باشد. برای اینکه میزان علاقه ی آنها را به کتاب بیشتر کنید، سعی کنید از آنها بخواهید تا راجع به مطالبی که برایش خوانده اید اظهار نظر (صحبت) کند. هر زمان که فرزندتان نشان داد برای مطالعه آمادگی دارد، کتاب های آشنا و مورد علاقه ی او را برایش بخوانید. هر چند که چندین بار آن را برایش خوانده باشید. حتی زمانی که فرزندتان توانایی کتاب خواندن را پیدا کرد. از کتاب خواندن برای او دست برندارید. با این کار، فرزندتان از گوش دادن لذت می برد. ترتیبی اتخاذ دهید تا همیشه کتاب های متنوعی در اختیار او باشد.

تعیین هدف:

هدف زیربنای هر کاری است. انسان عاقل از انجام هر کاری هدفی را دنبال می کند. اگر بدانید برای چه زندگی می کنید و به دنبال چه چیزی هستید و قصد یادگیری چه نکاتی را دارید، آنوقت مطالعه می کنید. آنوقت به نسبت علایق و نیازهای خود به دنبال کتاب مورد نظر هستید.

انواع اهداف:

1- اهداف کوتاه مدت

2- اهداف میان مدت

3- اهداف بلند مدت

از دانش آموز بپرسید برای هفته ای که در پیش دارد چه هدف هایی را مشخص کرده است؟ قصد انجام چه کارهایی را دارد و مانند اینها.
همه ی کارها باید مشخص  معین و واضح باشند. روانشناسان معتقد هستند که هدف ها نباید کلی و مبهم باشند. مثلا از فردی می پرسند که هدف شما از تحصیل چیست؟ و او پاسخ می دهد؟ قبولی در دانشگاه. این نوع هدف گذاری غلط است.  هدف باید دقیق و روشن باشد. باید توانایی های ذهنی و جسمی خود را در نظر بگیرید و علت هدف را برای خود مشخص کنید.

اینکه برای رسیدن به هدف چه کارهایی باید انجام دهید و چقدر امکانات و زمان لازم دارید؟ مثلا بعضی ها امکانات (مثل کامپیوتر) دارند. اما از آن برای سرگرمی و بازی استفاده می کنند. اکنون از خود بپرسید از این همه امکانات به نحو احسن استفاده می کنید؟ مثلا همین (زمان) چرا باید بیهوده تلف شود؟

امکان دارد که در راه رسیدن به هدف موانعی پیش بیاید که شما را از رسیدن به هدف باز دارد. مثلا دوستی با شخصی که وقت شما را حدر می دهد. بنابراین موانع را عاقلانه پیش بینی کنید موانعی مثل تنبلی، بی نظمی، کم کاری یا دوستی که باعث اتلاف وقت می شود. یکی از مشکلات دانش آموزان و دانشجویان اتلاف وقت است. البته باید دیدی عاقلانه و منطقی به تمام امور داشته باشید و زمانی هم برای تفریح و گردش و سرگرمی های  سالم بگذارید. در مرحله ی بعد از یک فرد موفق الگوبرداری کنید. به عبارتی دیگر کسی که این مسیر را طی کرده و به هدف رسیده است را به عنوان الگوی خود قرار دهید و حتی بهتر از آن عمل کنید. گاهی می توان با کمترین خطا و هزینه و از راه میان بر به هدف رسید. استفاده از یک الگوی موفق برای این است که از تجربیات او استفاده کنید. از او بپرسید کدام کار را انجام می دادید بهتر بود؟

در مرحله ی بعد برای رسیدن به هدف برنامه ریزی کنید. یک
برنامه ی پلکانی و مرحله به مرحله تا در یک مدت معین شما را به هدف برساند. برنامه ریزی یعنی طرح و نقشه ای که برای رسیدن به هدف تعیین می شود. اما از تشویش خاطر و استرس و نگرانی دوری کنید. البته مشورت با انسان های موفق و سالم (از نظر اخلاقی) را فراموش نکنید.

چگونه مطالعه را آغاز کنید؟

 شروع صحیح یکی از شرایط مطالعه ی ثمربخش است. اینکه چگونه و از کجا مطالعه را شروع کنید، بسیار مهم است. در مطالعه برای شروع از خواندن فهرست مطالب هر فصل کتاب شروع کنید. مثلا کتابی را که برای مطالعه انتخاب کرده اید را باز کنید  فقط و حدود 20 تا 30 دقیقه تیترهای هر فصل را بخوانید و کتاب را ورق بزنید و تا انتها پیش بروید. سپس چند ساعت و یا روز بعد دوباره به سراغ کتاب بروید و با تعین نقشه ی کتاب و شناختن فصل ها و بخش های مختلف از مضمون کلی کتاب آگاه شوید. در این مرحله به تصاویر کتاب توجه کنید و به یک شناخت کلی دست یابید. شاید بهتر باشد نگاهی به پرسش های هر فصل بیندازید. سپس در ادامه و در جلسه ی بعد به سراغ مطالب مشکل و سخت بروید. بنابراین در مطالعه سعی کنید، یکدفعه شروع به خواندن کتاب نکنید. بلکه 2 جلسه و گاهی تا 5 جلسه به کنکاش و بررسی کل کتاب بپردازید و با شناختی که از کل کتاب بدست می آورید، شروع به مطالعه ی کتاب کنید. اما خواندن پیشگفتار و مقدمه ی کتاب را فراموش نکنید. این روش برای خواندن کتاب های علمی بسیار مفید است. اما برای خواندن داستان و رُمان چنین کارهایی لازم نیست و شما می توانید صفحه به صفحه و مرحله به مرحله از همان ابتدا شروع به خواندن داستان کنید.

اگر معلمان در اولین جلسه کتاب درسی را فصل به فصل یک مرور کلی کنند و دانش آموزان را با فضای کتاب آشنا کنند و نکات اصلی هر فصل را یادآوری کنند. روند یادگیری دانش آموزان بهتر خواهد شد.

همینطور استراحت دادن به مغز یکی دیگر از شرایط مطالعه است. هیچگاه برای مدت طولانی و پیوسته مطالعه نکنید و در فاصله ی زمانی 30 تا 40 دقیقه چند دقیقه استراحت کنید. مواظب باشید
مطالعه ی بیش از اندازه می تواند موجب ضعیف شدن چشم ها شود. همینطور نور زیاد و کم هر دو برای چشم مضر هستند. همچنین خواب کافی هم یکی دیگر از عوامل مهم در مطالعه ی ثمربخش است. خواب یعنی شارژ دوباره. با یک خواب کوتاه (حدود نیم ساعت) به اصطلاح شارژ شوید. اما خواب زیاد هم می تواند برای ذهن ضرر داشته باشد.

همینطور تغذیه ی مناسب بر میزان کیفیت یادگیری تأثیر می گذارد. یعنی زیاد خوردن می تواند باعث کرختی و سستی بدن شود و کیفیت مطالعه را پایین بیاورد. عامل دیگر انجام ورزش های هوازی است. مانند دویدن، راه رفتن و...

یکی دیگر از شرایط مطالعه ی خوب، مکانی است که در آن مطالعه می کنید. همینطور وضعیت بدن هنگام مطالعه خیلی مهم و مؤثر است.

رسالت معلم:

در برخورد اولیه تمامی دانش آموزان به معلم خود به دیده ی احترام و علاقه می نگرند. اما رفتار برخی از معلمان به ویژه آنهایی که پیوسته با شاگردان در مبارزه بر سر قدرت هستند و به تمسخر و سرزنش و تحقیر دانش آموزان اقدام می کنند و در کلاس درس برخورد
خصمانه ای با دانش آموزان دارند. آنچنان نفرت در دانش آموزان ایجاد می کنند که دانش آموزان فوق العاده خوب هم رفتار خصمانه ی معلم را ناپسند می پندارند. یادتان باشد حتی اگر یکی از دانش آموزان مستحق سرزنش و خدای ناکرده تنبیه است، درست نیست که معلم جلوی همه ی دانش آموزان این کار را انجام دهد. چرا که جو کلاس تا آخر شادابی و طراوت خود را نخواهد داشت. فکر کنید وقتی وارد خانه می شوید و مشاهده می کنید که یکی از اعضای خانواده با دیگری در مشاجره و جر و بحث است، چگونه بر روح و روان شما تأثیر می گذارد. بهتر است تا آنجا که ممکن است دانش آموز خطا کار را با روش های دیگر (علمی) در مسیر درست هدایت کنید. در غیراینصورت می توانید از دانش آموز بخواهید پشت در کلاس بایستد و در بیرون کلاس تذکرات لازم را به او بدهید و یا اینکه در صورت خطای بزرگ و غیر قابل بخشش، ایشان را تحویل مدیر و ناظم مدرسه بدهید. به هر صورت سعی کنید که فضای کلاس دور از تنش و استرس باشد.

معلمی که در کلاس حکم فرمانده را دارد و به توانمندی ها و
توانایی های بالقوه ی شاگردان اهمیتی نمی دهد و با رفتار غیر انسانی خود کمترین تخلف از مقررات را با شدیدترین مجازات پاسخ می دهد، خودش عاملی برای افت تحصیلی دانش آموز می شود. در حالی که اگر معلم به دانش آموز تفهیم کند که دارای صفات خوبی است و
آینده ی او در پی کسب علم و دانش، روشن و درخشان است و با رفتار حکیمانه محیط کلاس را از شور و نشاط و امید به زندگی پر خواهد کرد. در این صورت می توان گفت از عهده ی رسالت
حرفه ای خود بر آمده است.

آنچه مسلم است هر رفتار ناهنجاری دلایلی دارد و معلم باید در برخورد با دانش آموزان کاری کند تا شاگرد احساس ارزشمندی و امنیت کند.

واقعیت این است که نقش معلم در زندگی دانش آموز غیر قابل انکار است. نقش معلم در شکوفایی و رشد شخصیت و استعدادها و توانایی شاگردان است.

روانشناسان عقیده دارند که ورود به مدرسه برای هر دانش آموزی هیجان آور است. زیرا برای آموزش مهارت های تحصیلی و علمی و اخلاقی، پرورش روحی و روانی و شناخت ارزش های اخلاقی و ناهنجاری های جامعه اهمیت دارد.

شاید بتوان گفت: اکراه از مدرسه به دلیل عدم توجه معلم به رسالت واقعی خود است. کوشش های معلمان دلسوز در جذب دانش آموزان از اهمیت خاصی برخوردار است.

معلمان از دو جهت یکی مشاهده ی کودکان و تعبیر و تفسیر رفتار آنان و با اعتبار و ارزش دادن به دانش آموزان می توانند در
علاقه مندی دانش آموزان به مدرسه و رفع مشکلات روانی آنان، نقش مؤثری داشته باشند و یا برعکس با رفتار خود موجب نگرانی و اضطراب دانش آموزان شوند.

دانش آموزان از همان ابتدای ورود به مدرسه، مدل رفتاری معلم و همسالان خود را الگو قرار می دهند و با الگو برداری از آنان رفتار اجتماعی خود را شکل می دهند. از این رو والدین و معلمین پرخاشگر، مضطرب و تند خود و کینه توز و... هرگز نمی توانند شاگردانی صالح تحویل جامعه دهند و به همین ترتیب چنین
دانش آموزانی با ارزش های صحیح اخلاقی و تربیتی، آشنا نخواهند شد. بدین سان الگو و مدل مطلوب تربیتی برای همانند سازی آنان وجود ندارد. معلمان با تجربه با شناخت شاگردانی که الگوهای ناهنجاری دارند، باید بتوانند دانش آموزان را به طرف معیارهای مورد قبول سوق دهند. بنابراین اگر معلم و والدین رفتار و کرامت انسانی را رعایت نکند، چگونه از دانش آموزان توقع دارید تا آنان درست رفتار کنند.

نقش معلم در ایجاد اعتماد به نفس در دانش آموزان:

روح دانش آموز تشنه ی تقدیر، تحسین و تشویق بوده و تکرار مجدد آن لذت بخش خواهد بود. چنین حالتی در نتیجه ی قدردانی فعالیت های مختلف شاگردان مؤثر خواهد بود و بعضا بی اعتنایی و سرزنش
بی مورد موجب از دست دادن اعتماد به نفس دانش آموز می شود. به طوری که مأیوس و افسرده شده و خود را از انجام هر اموری ناتوان و عاجز می بیند.

والدین و معلم مهمترین عامل از دست دادن اعتماد به نفس دانش آموز هستند. تشویق نکردن و توجه به نقاط ضعف کمبودها، بی کفایتی و شکست های تحصیلی و بر شمردن آنها به طور مکرر دلایل اصلی از دست دادن اعتماد به نفس است. زیرا تصویر ذهنی منفی در
دانش آموز ایجاد می کند و بر آینده ی اجتماعی او تأثیر نامطلوبی خواهد گذاشت. بسیاری از بیمارهای روحی روانی در سنین کودکی و نوجوانی ایجاد می شود.

دانش آموزی که اعتماد به نفس خود را از دست می دهند به سختی
می تواند آن را بدست آورد. به طور یقین در بروز هر گونه حالت مشکل ساز در دانش آموز نقش والدین و معلم به وضوح دیده می شود.

ارزش دادن به دانش آموز، کسب نظر او، دادن فرصت اظهار نظر پیرامون مسائل مختلف، دادن مسئولیت در خور او و... از عواملی هستند که از بروز پدیده ی اُفت تحصیلی جلوگیری می کند.

از سختگیری بیجا بپرهیزید:

سختگیری و مؤاخذه ی بی جا در ساختار شخصیت دانش آموز تأثیر منفی به جا می گذارد و همان گونه که باید از دانش آموز مراقبت کرد، باید از شدت عمل در تعلیم و تربیت خودداری کرد. هنگامیکه
دانش آموز در عرصه ی تعلیم وتربیت گام می گذارد و در آن پیش می رود، نیاز به راهنمایی دارد تا بتواند ثبات و استحکام لازم را بدست آورد. به این ترتیب شخصیت دانش آموز به تدریج قوام یافته و
کامل تر می شود. به بیان دیگر دانش آموز امکان می یابد تا رابطه ی خویش را با دنیای واقعی سازماندهی کند و روحیات و تمایلات نفسانی خود را شکل دهد. مقصود بدست آوردن نوعی رفتار منطقی است تا بتواند هویت خود را در شالوده ای محکم پی ریزی کند. صد البته اعمال قانون مستلزم سختگیری بیجا و افراطی نیست. اگر رفتار والدین با شدت عمل و قدرت نمایی مفرط همراه باشد، طبعا
دانش آموز هرگز نخواهد توانست شخصیت واقعی خود را بدست آورد. در نتیجه تعادل روحی او از میان می رود و موجب ایجاد رفتارهای نامناسب در کودک می شود. این امر در نهایت موجب ترس، احساس ضعف و ناتوانی و حقارت و خودکم بینی و گنه کاری می شود.

عواملی که موجب تخریب کودک می شود:

1- بدگمانی به دانش آموز

2- توقع بیجا از دانش آموز

3- بی ارزش نشان دادن کارهای دانش آموز

4- عدم تقابل برخوردهای عاطفی

5- عدم برخورد مناسب با دانش آموز

6- مکانیزم تدافعی در برابر دانش آموز نگیرید

7- به دانش آموز شُک روحی و عصبی وارد نکنید

8- عدم رفتار والدین و معلم بدون دقت و شعور کافی

9- هرگز از دانش آموز اطاعت محض نخواهید

10- از ترساندن دانش آموز خودداری کنید

11- از دانش آموز مسئولیت های زیاد نخواهید

12- از زدن برچسب به دانش آموز خودداری کنید

13- عدم تبعیض بین دانش آموزان

14- نگرش و بینش منفی نسبت به دانش آموز نداشته باشید

15- دوره ی رشد دانش آموزان را به جلو نیندازید

16- نگرانی را به دانش آموزان نیاموزید

17- اشتباهات دانش آموزان را تلافی نکنید

کیفیت تعامل بین والدین:

کیفیت تعامل بین والدین کلیدی است. برای تکامل مطلوب رشد کودک از نخستین روزهای زندگی در محیطی مملو از عشق و علاقه و همبستگی، همیاری و همکاری بین فردی و گروهی و...

اینگونه دانش آموزان کمتر دچار تردید، استرس و نگرانی می شوند. در مقابل داشتن انتظارات خارج از توان دانش آموز، تحقیر کردن، زخم زبان زدن، سرزنش کردن، مقایسه کردن، برتر دانستن دیگر کودکان از وی، تحقیر کردن، نزاع های خانوادگی موجب ناامنی درونی و آشفتگی عاطفی دانش آموز می شود.

آگاهی والدین از مهمترین مسائل مربوط به رشد روانی دانش آموز در هر یک از مراحل سنی و به کارگیری و رعایت قواعد مربوط به هر دوره ی سنی (کودکی، نوجوانی، جوانی) الزامی است. برای رسیدن به شرایط مطلوب والدین باید در درجه ی اول به نحوه ی انتخاب نوع مناسب اصول تربیتی آشنا باشند و آن را بکار بگیرند.

تنظیم برنامه برای دانش آموز:

اولین قدم برای نیل به موفقیت در زمنیه های لازم برای رشد طبیعی دانش آموز، آشنا کردن او به عادت ها است که تنها در شرایط رعایت برنامه ی صحیح روزانه میسر است. از این رو برنامه ی روزانه ی او باید بر قاعده ی صحیح تنظیم شود. شایسته است هنگام تنظیم
برنامه ی روزانه ی دانش آموز ویژگی های هر مرحله ی سنی و نوع فعالیت های فوق برنامه ی او مورد توجه قرار بگیرد.

ایجاد تغییرات در برنامه ی روزانه ی دانش آموز باید به تدریج و با احتیاط صورت بگیرد. در صورتی که دانش آموز قبل از دوران دبستان به رعایت اصول برنامه ریزی عادت کند، راحت تر می تواند از رفتار متعادل برخوردار شود و در نتیجه در مقابل اصول تعلیم و تربیت انعطاف پذیرتر خواهد بود.

خلاقیت:

یکی از ویژگی های انسان عقل است که می تواند به وسیله ی آن، اسرار عالم را یکی پس از دیگری کشف کند. در کنار این قابلیت ها و توانمندی ها، قدرت خلاقیت انسان نیز یکی از توانمندی های
گسترده ی انسان است. این توانمندی می تواند گسترش یافته، رشد کند و به عنوان ابزاری قدرتمند بکار گرفته شود.

در این میان معلمان و مربیان و والدین نقش بسزایی دارند. اگر اکنون در شروع قرن بیست و یکم مشاهده می کنیم که در قسمتی از دنیا انسان هایی رؤیای دستیابی به کُرات دیگر و سکونت در فضا را به واقعیتی عینی بدل کرده اند. برای لحظه ای بیندیشیم که در همین لحظه در گوشه ی دیگری از دنیا، انسان های دیگری زندگی می کنند که شیوه ی زیستن آنها همانند بشر هزاران سال پیش است.

آنانی که خلاقیت را می شناسند و از آن بیمی به دل راه نمی دهند، میدان را برای پرورش این موهبت عظیم فراهم می کنند. اما آنهایی که این گوهر گران بها را نمی شناسند و آن را مایه ی هنجار شکنی کودک و نوجوان می دانند، به انحای گوناگون راه را بر آن مسدود
می کنند.

در طول تاریخ حیات انسان تمایل ذاتی او به تغییر و ابداع از یک سو و رویارویی با تنگناها و نیازهای روز افزون زندگی از سوی دیگر، به تدریج او را با نیروی خلاق درونش آشنا می کند. نیرویی که سر منشأ ابداعات و اختراعات می گردد.

خلاقیت یک توانایی و خصیصه ی همگانی است که در همه ی
انسان ها به درجات مختلف وجود دارد و به صورت های گوناگون
می تواند ظاهر شود. مانند: نقاشی، موسیقی، شعر، خطاطی، مجسمه سازی، ورزش، فیلم نامه نویسی، فیلم سازی (کارگردانی) بازیگری، فیزیک، شیمی، آشپزی، شیرینی پزی، خیاطی و...

مشاهده ی نوآوری و اختراعات ارزشمند، عظمت و ارزش تفکر خلاق انسان را نشان می دهد. در عین حال همین دستاوردها و نتایج حاصله از اختراعات گذشتگان، اکنون پشتوانه ای برای طرح ریزی روش ها و برنامه هایی در جهت پرورش این توانایی در دانش آموز گردیده است.

در حال حاضر در کشورهای توسعه یافته، شکوفایی و پرورش خلاقیت دانش آموزان از مهمترین اهداف آموزش قرار گرفته است. بنابراین به تناسب هر درس، باید روش های کشف خلاقانه ی اکتشافات در کتاب های درسی گنجانده شود. با این کار روش های استفاده از تفکر خلاق شناخته می شود. یا اینکه کتاب هایی مجزا در رشته های مختلف تألیف شود و در این کتاب ها سرگذشت اختراعات نوشته شود و به دانش آموزانی که در هر یک از درس ها هوش خاصی دارند و نمرات قابل قبولی گرفته اند در اختیار آنان قرار بگیرد.

استعداد دانش آموزان را بشناسید:

بسیاری از ویژگی های دانش آموزان یکسان نیست. مثلا ممکن است فردی در درس ریاضی نمره ی بالایی نگرفته باشد. اما در درس زبان بسیار مستعد و توانمند می باشد. بنابراین معلم باید با توجه به
ویژگی های فردی شخصیتی، کارنامه ی تحصیلی و... دانش آموز را در انتخاب رشته ی تحصیلی کمک کند. به همین جهت آشنایی با خصوصیات بارز دانش آموزان، مهمترین و شاخص ترین معیار سنجش و آینده ی تحصیلی او را نشان می دهد. برای مثال ورزشکاری که در رشته ی خاص مهارت بالای دارد و با توجه به علاقه ی او به ورزش، می تواند در رشته ی تربیت بدنی تحصیلات خود را ادامه دهد و به مدارج بالای علم ورزش دست یابد. یا
دانش آموز دیگری که از لحاظ نظم و انضباط و مدیریت زمان دقیق است و پشتکار بالایی دارد، می تواند در رشته ی انسانی تحصیل کرده و در رشته ی مدیریت (شاخه های مختلف مدیریت) ادامه ی تحصیل دهد و یا اینک دانش آموزی فن بیان خوبی دارد و در شرایط بحرانی با عقل و منطق رفتار می کند و در هنگام گفتگو جزئیات فکری و روحی طرف مقابل را در نظر می گیرد، می تواند در آینده روانشناس ماهری شود و یا دانش آموزی که در هنر مانند، طراحی، نقاشی، موسیقی و... مهارت دارد، می تواند.......

بنابراین آشنایی با خصوصیات بارز دانش آموزان به معلم امکان
می دهد تا معلم و والدین بتوانند، آنها را بهتر شناسایی کنند و
برنامه ریزی در جهت تقویت استعدادهای آنان در نظر گرفته شود.

عدم توجه به تفاوت های فردی دانش آموزان:

در نظر گرفتن این واقعیت که هر دانش آموز در عین اشتراکاتی که با سایر دانش آموزان دیگر دارد، یک انسان منحصر به فرد است و دارای استعداد، علایق و کشش های ویژه ای می باشد. این موضوع باعث می شود که معلم دید و نگرش یکسانی نسبت به همه ی
دانش آموزان نداشته باشد. این نوع نگرش در حوزه ی پیشرفت تحصیلی اهمیت دارد.

اهداف و محتوای کتاب های درسی:

چنانچه در کتاب های درسی در میان اهداف و محتوای آن چیزی به عنوان پرورش خلاقیت منظور نشده باشد، مسلما دانش آموزان
نمی توانند از چهارچوب کتاب درسی خود، پا فراتر بگذارند. در نتیجه او می آموزد تا صرفا در محدوده ی کتاب درسی خود بیندیشد و نه بیشتر.

استهزاء و تمسخر به خاطر ایده یا نظر اشتباه:

اگر دانش آموزی به خاطر یک نظر اشتباه یا ایده ای نادرست یا عجیب و غریب از طرف معلم و یا دانش آموزان همکلاسی خود مورد تمسخر و سرزنش قرار بگیرد. او به تدریج می آموزد که ایده های خود را از ترس اینکه ممکن اشتباه باشد و مورد تمسخر سایرین قرار بگیرد، اساسا به زبان نیاورد و آن را درون خود سرکوب کند.

ایده های معلم برای تدریس:

معلم باید از هر دانش آموز به اندازه ی هوش و استعداد و توانایی اش توقع داشته باشد. شاید دانش آموزی که سر کلاس فیزیک نمره ی بالایی نگرفته باشد، محبوب ترین دانش آموز معلم انشاء یا بهترین دانش آموز در رشته ی هنری باشد. بنابراین سعی کنید نسبت به هوش و استعداد دانش آموز در هر درس، توقع داشته باشید.

شیطنت دانش آموز:

دانش آموزی که سر کلاس درس شلوغ می کند، معلم می تواند ابتدای کلاس از او بخواهد به درس با دقت گوش دهد و بر روی کاغذ، تمام حرف های معلم را نوشته و در پایان کلاس خلاصه ی حرف های معلم را برای دانش آموزان دیگر بازگو کند. در اینجا معلم هم نسبت به گفته های دانش آموز نمره ی کلاسی بدهد. همینطور معلم باید نسبت به توان و استعداد هر دانش آموز، سئوالات مشکل تر را از دانش آموز با استعدادتر بپرسد و از دانش آموزانی که در این درس مهارت کمتری دارند، سئوالات آسان تر را انتخاب کند. با این کار
دانش آموزان تشویق می شوند که برای یادگیری تلاش کنند. شاید شاگرد اول کلاس هم با استرس سئوالات شفاهی را پاسخ دهد. بهتر است معلم با تبسمی که بر لب دارد، دانش آموز را دلداری دهد و از سئوالات  آسان تر شروع کند و حتی با صحبت کردن و با جمله ی
(حالا یک سؤال بسیار آسان می پرسم) استرس را از دانش آموز دور کند و در سئوالات دیگر به تدریج سئوالات مشکل تر را بپرسد.

تفکر و استدلال:

معلم و مربی امکان تفکر و استدلال را برای دانش آموز فراهم
می کنند. تحقیقات علمی و شناخت علوم مختلف، جز با روش ذهنی امکان پذیر نیست. تمام فرضیه هایی که در منطق و ریاضی و فلسفه وجود دارند بر اساس استدلال تعیین می شود. باید اعتراف کرد که درک یک موضوع جز از طریق تفکر منطقی امکان پذیر نیست.

نقش معلم:

معلم به عنوان الگو و سرمشق دانش آموزان بوده و کلیه ی اعمال و حرکات و گفتارش الهام بخش و محرک فعالیت های شاگردان است.

تعلیم دروس هنگامی صحیح صورت می گیرد که بین معلم و شاگرد تفاهم کامل وجود داشته باشد. معلم باید ضمن تسلط کامل بر موارد درسی، دانش آموزان را به خوبی بشناسد و به تفاوت های فردی آنها توجه داشته باشد و محیط آموزشی را چنان مهیا سازد که بر انگیزاننده باشد. مانند مربی فوتبال که علاوه بر آموزش دانش فوتبال به علم روانشناسی احاطه دارد و با حرکات و سخنانش به بازیکنان روحیه و انگیزه می دهد. اما معلمی که با خشونت در کلاس درس حضور
می یابد، فرضیه ی یادگیری مناسب را برای دانش آموز فراهم
نمی کند. مطمئنا علاقه ی دانش آموزان برای آموختن کاهش می یابد. بیان گرم و رسای معلم، تلفظ صحیح کلمات، آهنگ صدای او، سهم بسزایی در یادگیری دانش آموزان خواهد داشت.

معلمان می توانند با بیان روشن قوانین کلاس در مورد چگونگی شرکت در پاسخ پرسش ها، واکنش در برابر دیدگاه های مختلف،
نحوه ی نشستن، احساس نو دوستی و... به شکل صحیح با دانش آموز در تعامل باشند.

واقع بینانه نیست که از هر دانش آموزی که وارد مدرسه می شود انتظار داشته باشید در بدو ورود از این قوانین آگاه باشد و یا به زودی آنها را فرا بگیرد. زیرا پیچیدگی، تعدد و تنوع رخدادهای مدرسه بسیار متنوع است و باید به تدریج نقش هر یک برای دانش آموز روشن شود. به نحوی که حفظ کرامت و شخصیت دانش آموز اهمیت دارد. چرا که در بیشتر مواقع دانش آموز خطایی را صرفا عمدی انجام نمی دهد. بنابراین اصلاح رفتار دانش آموز بر اساس تذکر
عیب های آنان امکان پذیر نیست، بلکه باید دلیل اشتباه های آنان را با استدلال و منطق توضیح دهید و به آنها فرصت دهید تا از طریق
شکل دهی هر رفتار تازه فرصت تقلید از الگوی مناسب را بدست آورد. این تقویت ها به خودی خود به وجود نمی آید، بلکه از طریق منطقی صحبت کردن، با آرامش حرف زدن، به دنبال استدال منطقی رفتن و... بدست می آید. استفاده از الگوهای صحیح با تحریکات خشن و غیر منطقی امکان پذیر نیست. بدین معنی که معلم می تواند پیامدهای اعمال خود را پیش بینی کند و واکنش متقابل (واکنش مناسب و هوشمندانه و منطقی)را در نظر بگیرد.

نکته ی دیگر فرایند خود تنظیمی است. هر رفتاری یک پیامد خاصی دارد که واکنش دانش آموز را نیز موجب می شود. چنانچه رفتار معلم نارسا و غیر معقول باشد، همان اثر رفتاری می تواند با تقلید و
مدل سازی همان رفتار در دانش آموزش شکل گرفته و دانش آموز همان رفتار را انجام دهد.

بنابراین در وجود هر دانش آموز نظامی از قواعد و هنجارهای رفتاری معلم شکل می گیرد و این قواعد به طور ناخودآگاه در ذهن دانش آموز جای می گیرد و موجب تولید آن رفتار در آینده ی کاری و اجتماعی او خواهد شد.

رفتار دانش آموز بر شخصیت معلم مبتنی است:

یادگیری رفتار اجتماعی نیاز به هوش ندارد، چه بسا دانش آموز باهوش از قواعد غیر اخلاقی معلم و والدین خود الگو می گیرد و آن را در زندگی خود بکار می بندد.

بنابراین پیوستگی رشد جسمی و فکری دانش آموز از والدین، معلم و اجتماع نقش می گیرد و در یک بستر زمانی 3 تا 15 سالگی کامل
می شود. اگر در این دوره به طور طبیعی و مطلوب ویژگی های رفتاری دانش آموز رشد کرده باشد، شاهد وضعیت مطلوبی خواهیم بود.

بنابراین گفتار را نمی توان منشأ منطق دانست، بلکه برعکس تفکر و منطق است که گفتار را می سازد. ریشه های منطق را باید در هماهنگی بین ذهن و استدلال جستجو کرد. این الگوها در جریان رشد تکامل می یابند و در ادامه به یک سلسله جریانات منطقی – ریاضی می انجامند. هر گاه این اعمال به صورت ذهنی و در یک ساختار و چهارچوب واحد سازمان یابند با یکدیگر هماهنگ می شوند و این اوج بروز منطق است. در اینجا سخن بر عقل و اندیشه مبتنی است. یعنی توانایی پاسخ دادن به سئوالات را بدست آورده اید.

مراحل مهارت های یادگیری:

1- گوش دادن

2- انتخاب کردن (بررسی اجمالی)

3- دقت و توجه

4- استدلا کردن

5- فهمیدن

6- پرورش قوه ی قضاوت

7- پرورش قوای ذهنی

8- آشنایی با ویژگی های مسأله

9- برداشت ها و تجربه های جدید

10- تقویت و گسترش مفاهیم جدید

11- مشخص شدن نقیصه ها

12- تقویت حس کنجکاوی

13- ارتباط بخش های مختلف مسأله با یکدیگر

14- تأکید در فهم مطالب در تمام جهات

15- پرداختن به ایده ها و فرضیه های جدید

16- بیان هدف

17- نتیجه گیری

18- کاربردهای متداول

مراحل خواندن کتاب: (مهارت در خواندن کتاب)

1- مرحله ی خوانده اجمالی

2- مرحله ی خواندن نکات کلیدی

3- مرحله ی عبارت خوانی

4- دقیق خوانی

5- خواندن تجسمی (برخورداری از تمرکز و حواس بیشتر)

6- خواندن انتقادی (سنجش درستی و ارزش مطالب بر اساس مدارک و استدلال ها)

حرکات چشم و توقف های آن:

حرکت چشم به هنگام خواندن آرام و یکنواخت نیست، بلکه
مجموعه ای از جهش ها می باشد. با توجه به جهش ها و تثبیت ها و منقطع ها پی به فهم جمله می بریم. این عامل تعیین کننده ی نحوه ی پردازش اطلاعات است که توسط مغز انجام می شود.

رمز گشایی و فهم:

 فرایندن خواندن شامل دو مرحله است:

مرحله ی اول: رمزگشایی یعنی به دست آوردن معنی تک تک
کلمه هایی که از طریق تشخیص خصوصیات ظاهری و نسبت دادن معنی به آنها انجام می شود.

مرحله دوم فهم خواننده به درک کلی مطلب:

رمزگشایی زمانی اتفاق می افتد که خواننده از روی آگاهی توجه خود را روی کلمه ی خاص متمرکز کند. زمانیکه پردازش کلمات به صورت خودکار انجام شود، خواننده ی کتاب می تواند توجه خود را بر فهم کلی متن تمرکز دهد.

خواننده ی آماتور و ناتوان به علت آنکه از قدرت بازشناسی کمتری در مرحله ی رمزگشایی برخوردار است مجبور است زمان بیشتری را جهت درک مطالب صرف کند یا روی کلمه ها و حرف ها بازگشت داشته باشد و خطاهای ادراکی بیشتری را تحمل کند. این امر علاوه بر آنکه سرعت و درک خواندن وی را کُند می کند، موجب خستگی وی نیز می شود.

آموزش شیوه ی مطالعه:

1- ابتدا نگاهی کلی به مطلب داشته باشید و برداشتی کلی از موضوعات و قسمت های مهم بدست آورید و مطالب را سازماندهی کنید.

2- در این مرحله خواننده ی کتاب، سؤال هایی درباره ی هر بخش مطرح می کند

3- در این مرحله خواننده ی کتاب، باید هر بخش را به دنبال پاسخ دادن به سؤال بخواند. این بخش جستجو و پیدا کردن پاسخ مطلوب است.

4- در این مرحله خواننده کتاب به دنبال بسط معنایی و ایجاد رابطه بین قسمت های مخلتف است

5- در این مرحله خواننده ی کتاب به دنبال نتیجه گیری می باشد

البته در هنگام مطالعه، نگاه کردن، تغییر ریتم و سرعت در جاهای مختلف، تغییر صدا، تأکید بر یک کلمه و ... در به خاطر سپردن کمک می کند. علاوه بر این روش ها، یادداشت برداری مانند حاشیه نویسی، خط کشیدن زیر مطالب، استفاده از علائم، خلاصه کردن مطلب و ... می تواند جهت حفظ بهتر فهمیدن مطلب بکار گرفته شود.

نقش معلم علاقمند ساختن دانش آموز به موضوع مورد بحث است. به همین دلیل، فهماندن از تمرین دادن اهمیت بیشتری دارد. اگر مایل باشید درس را یاد بدهید، باید دانش آموزان خود را بشناسید و از آنچه در رفتار آنان اثر می گذارد آگاهی یابید. در اینجا اهمیت طرز رفتار معلم با دانش آموز بر پایه ی روانشناسی استوار است. بنابراین نقش اساسی روانشناسی در زمینه ی آموزش و پرورش محسوس است.

اگر بخواهید معلم خوبی باشید، باید هم از دانش روانشناسی و هم از عقل سلیم استفاده کنید. قبل از اینکه دانش آموز را به خاطر خطایش تنبیه کنید، باید همواره بکوشید علت چنین رفتاری را دریابید و بدانید چگونه می توانید رفتار او را درمان کنید. شاید رفتار بد بر اثر نادانی (ناآگاهی)، خستگی، ارتباط غلط والدین با فرزند، تنبیهات سخت و ... باشد. در موارد بسیاری انجام دادن کار خطا آسان تر و لذت بخش تر از کار درست است. در این حال، فهم ارتکاب گناه از رنج تنبیه
سخت تر است.

اما باید بتوانید رفتار ناشایست را اصلاح کنید. یعنی تنها کافی نیست که دانش آموز را از انجام دادن رفتار نادرست بترسانید. بلکه باید به او کمک کنید تا از انجام دادن کار درست احساس لذت کند. بنابراین هر کوششی که معلم انجام می دهد، سعی در بهبود و پیشرفت عمل مثبت است. برای مثال، هرگاه دانش آموز سر وقت کارهایش را انجام نمی دهد و به موقع به مدرسه نمی رود، عقل و منطق حکم می کند که تلاش کنید معایت و خسارات ناشی از بی نظمی را به او گوش زد کنید و از جوانب مختلف مسأله را تشریح کنید و راه حل های مختلف را برای اصلاح این عمل یادآوری کنید. با این روش می توانید به
دانش آموز کمک کنید تا آگاهی خود را تقویت کند و ممکن است
دانش آموز در راه بهبود و پیشرفت گام بردارد. اما اگر یکبار موفق نشدید راه دیگری را انتخاب کنید نه تنبیه.

معلم کم تجربه فقط دانش آموز را سرزنش می کند. باید یاد آور شد دانش آموزان به مدرسه نمی آیند تا چیزهایی بیاموزند. با این تفاوت برخی از دیگران عقلانیت کمتری دارند. یعنی درباره ی بیشتر کارهایی که انجام می دهند درست فکر نکرده اند. اما معلم با تجربه میل به آگاه شدن را در آنان زنده می کند.

اگر بخواهید معلم موفقی باشید باید از همان آغاز از خودتان بپرسید. شاید رفتاری که دانش آموز انجام می دهد به آن از درجه از فهم نرسیده است و باید موانع را کشف و برطرف کنید. ممکن است
دانش آموز مسیر رشد را به درستی طی نکرده باشد و کار معلم اصلاح معایب و تکمیل مفاهیم شخصیتی دانش آموز است.

اگر بکوشید دانش آموزی را که هنوز به رشد عقلی لازم نرسیده است را با تنبیه سر به راه کنید، ممکن است نتایج زیان آوری داشته باشد و دانش آموز از معلم خود بیزار شود و برای همیشه کینه ی معلم را در دل نگه دارد. ما از دانش آموز انتظار نداریم عمل جمع و تفریق و ضرب و تقسیم را انجام دهد، مگر آنکه قبلا آن را آموخته باشد. ولی آنچه برای معلم بی تجربه روش نیست، حدود نادانی دانش آموز خویش است. باید به خاطر داشته باشید بعضی از کودکانی به مدرسه می آیند که اصلا در خانواده نظم و ترتیب را نیاموخته اند و یا آداب معاشرت و صحبت کردن را نمی دانند. بنابراین نباید با آنها به
شیوه های خصمانه رفتار کرد. بلکه باید با رفتاری عاقلانه سعی در پرورش و اصلاح رفتار آنها کوشا باشید. باید علت و معلول را کشف کنید و به مجهولات آگاهی یابید. نخست باید رشد عقلی دانش آموز را محک بزنید و به نقاط ضعف آنها پی ببرید. در مرحله ی اول اگر تصور کنید آنچه برای ما معلوم است برای همه ی دانش آموزان معلوم و مشخص است، سخت اشتباه کرده اید و باید از ارتکاب چنین اشتباهی سخت برحذر باشید. وقتی به دانش آموزی نشان دهید که علاقه مند به رشد و شکوفایی عقلی او هستید. ممکن است در تصحیح اشتباهات خود کوشش کند. در واقع به او کمک کرده اید تا از اشتباهاتش آگاه شود.

بنابراین کوشش و فعالیت دانش آموزان به شیوه ی رفتار معلم بستگی دارد. همینطور به روش برخورد آنان وابسته است. در این مرحله دانش آموز متوجه می شود که معلم و بزرگترها از او انتظار چه کارهایی را دارند.

اما صرفا عیب گرفتن از دانش آموز ممکن است او را بر آن دارد تا برای دوری جستن از ملامت دست به فریبکاری بزند. همینطور اگر به رفتار غلط دانش آموز سریعا واکنش نشان دهید و به قول معروف قدرت نمایی کنید، ممکن است بتوانید دانش آموز را تا حدی مهار کنید. اما نمی توانید عیب او را برطرف کنید.

وقتی معلم سعی می کند دانش آموزی نتیجه ی کار خورد را بررسی کند، حس می کند، احترام و عزت نفس او بسته به این دارد که کار خود را خوب انجام دهد. در این صورت در اصلاح کار خود تلاش می کند. بنابراین اگر بتوانید به دانش آموز بقبولانید که تلاش می کنید تا از او انسان شایسته تری بسازید به جای اینکه مورد تنفر او قرار بگیرید، مورد تحسین او قرار می گیرید. در این صورت در ساختن چهره ی دانش آموز از خود موفق شده اید و او سعی می کند از خود چهره ی بهتری بسازد.

هنگامیکه دانش آموز ببیند که معلمش از او انتظار کار خوب را دارد، اغلب دانش آموزان مطابق این انتظار رفتار می کنند. اما اگر معلم به دانش آموز وانمود کند که او انسان بی ارزشی است و به او مظنون است، دانش آموز بد رفتاری را پیشه ی کار خود می کند و اگر برعکس به آنها ابراز اعتماد کنید خوش رفتار می شوند. وقتی به
دانش آموز مزاحم و کژرفتار و کم رو مسئولیتی واگذار کنید، اغلب شیوه ی رفتاری بهتری پیش می گیرند. زیرا واگذاری مسئولیت
نشانه ی آن است که معلم او را در خور اعتماد دانسته است. اما انتظار پیش از حد نکوهیده و نادرست است. وقتی انتظار دارید که دانش آموز سریعا رفتار خود را تغییر دهد، او را به شکست محکوم کرده اید. در این حالت دانش آموز حس می کند که هیچگونه امید موفقیتی برایش وجود ندارد. اگر معلمی بخواهد شاگردش به میزان مطلوبی برسد باید آن را چنان جلوه دهد که شاگرد پندارد، می تواند رفتار خود را اصلاح کند و به موفقیت دست یابد. اگر توقعات زیاد از او داشته باشید، ممکن است نومید شود و از اصلاح کردن خود خودداری کند. باید توجه او را به پله ی بعدی معطوف کنید.

امتحان:

امتحانات تا آنجا مفید است که در دانش آموز کند ذهن و دیر آموز دلسردی ایجاد نکند. باید توجه داشت که توانایی های دانش آموز یکسان نیست و امتحان می تواند انگیزه ی دانش آموزان را کاهش دهد. بنابراین سعی کنید طوری امتحانات را برگذار کنید تا از این زیان ها جلوگیری کنید. در این مورد باید، بیشتر به مقدار پیشرفت دانش آموز توجه کنید نه به برتری او از دیگران. ممکن است برخی از دانش آموزان بیش از اندازه نگران شوند و موجب حس حسادت برخی از آنان شود.

به نظر شما آیا معلم وزنه برداری از ورزشکاران خود یکسان توقع دارد و شاگردی که وزنه ی 60 کیلویی را بلند می کند توقع دارد در جلسه ی بعد وزنه ی 120 کیلویی را بلند کند. مسلما چنین نیست. بلکه به تدریج و بر اثر مرور زمان کمیت و کیفیت شاگردش را ارتقاء دهد. بنابراین نباید در طول سال صرفا امتحان کتبی گرفت. بلکه بهتر است نسبت به شناخت خود از دانش آموزان از آنها سئوال کنید و از یک دانش آموزی که ضعیف تر است، سئوالات بسیار مشکل نپرسید و شاید از یک دانش آموز شلوغ و بی انضباط بخواید به درس خوب گوش دهد و یاد داشت برداری کند و در آخر همان گفته های معلم را توضیح دهد و با توجه به دقت او در گوش دادن به او نمره ی کلاسی بدهید و اینگونه او را در کلاس کنترل کنید و با این کار او را تشویق کرده اید تا بیشتر تلاش کند. اما بالاخره امتحان میان سال و امتحانات نهایی که کتبی است و همه ی دانش آموزان به یک سئوال پاسخ
می دهند و آن نمره در کارنامه ی آنها درج می شود، نتیجه ی یک سال تلاش خود را خواهند دید.

به هر حال مصلحت نیست که تهدید را به عنوان مشوق به کار بگیرید. زیرا چیزی که در روزگار کودکی با ترس همراه می شود، ممکن است در دوره های دیگر زندگی بیزاری و بدبینی فرد را ایجاد کند. بنابراین تهدید نیل به هدف تربیتی را نافرجام می سازد. فکر کنید معلم زبان در کلاس با دانش آموزی مواجه می شود که نمره ی خوبی از درس زبان نمی گیرد و او فکر می کند که این دانش آموز دارای ذهن ضعیف و کودن است. همین معلم در زنگ نقاشی مشاهده می کند که همین دانش آموز نقاشی خارق العاده ای کشیده است و معلم تازه متوجه می شود که استعداد این دانش آموز در رشته ی هنر و نقاشی است. بنابراین هیچ دانش آموزی را دست کم نگیرید. چرا که هر
دانش آموز با خصوصیات فردی و شخصیتی خود می تواند در کاری موفق شود. البته اگر معلم پرورشی و یا والدین و یا یک شخص
با تجربه بتواند به درستی راه را به او نشان دهد. نباید فراموش کرد که برخی والدین به دلیل اینکه می خواهند جلوی فامیل و آشناها و همسایه پُز بدهند که فرزندم در رشته ی تجربی و ریاضی فیزیک درس
می خواند، فرزند خود را از علاقه و استعداد واقعی اش دور می کنند تا به نیات نفسانی خود برسند.

حواس:

دانش آموز از نعمت بینایی و شنوایی برخوردار می باشد. معلم در موقعیت ها و فرصت های مختلف امکان شناختن مسائل مختلف جهان را برای دانش آموز فراهم می کند. اما معلوماتی که معلم در اختیار دانش آموز قرار می دهد، بستگی به فرصت هایی دارد که ایجاد
می شود. اغلب به واسطه ی نشناختن چیزهایی که پیرامون دانش آموز می گذرد، معلم فرصت ها را از دست می دهد. اگر چه چشم و گوش دانش آموز هیچ گونه عیب و نقصی ندارد، اما نمی تواند تمام رویدادهای پیرامون خود را درک کند. دلیلش این است که تجربه ی کافی ندارد.

ادراک و توجه:

ادراک به معنای آگاهی یافتن از چیزهایی است که در معرض حواس قرار می گیرند و درک کردن یا نکردن آنها بستگی به توجه معلم به مسائل پیرامون دانش آموز دارد. هر چه بیشتر به دانش آموز خود توجه کنید، بهتر معایت او را درک می کنید.

وابستگی معنی به تجربه:

توانایی شناخت دانش آموز بستگی زیادی به تجربه ی گذشته او دارد. گاهی تنها به علت آنکه معلومات و تجربه ی لازم را برای ادراک بعضی چیزها ندارد، درک آنها برایش میسر نمی شود. برای مثال فردی که برای نخستین بار از جنگلی عبور می کند، درباره ی زندگی در جنگل اطلاعات کافی ندارد و ممکن است در روی زمین آثاری وجود داشته باشد و او نتواند برای این نشانه ها معنای خاصی قائل شود. در صورتی که اگر شکارچی با تجربه ای به چنین نشانه ها و آثاری برخورد کند بی درنگ آنها را درک می کند و ردپای حیوان معینی را تشخیص می دهد.

در امر آموختن، مسأله ی مهم این است که بدانیم برخی از چیزهایی را که ما درک می کنیم، همیشه برای شاگردان قابل درک نیستند. تجربه به ما آموخته است که مسائل با نظم معین و مشخصی شکل می گیرند.

هر موضوع و الگویی را که درک می کنیم از تعدادی اجزاء تشکیل شده است. اما وقتی برای نخستین بار به موضوع یا الگویی نظر
می کنیم در آغاز به طور جداگانه متوجه ی اجزای آن نمی شویم. ابتدا طرح کلی و سپس اجزاء آن را درک می کنیم. به عبارت دیگر هنگامیکه به یک تابلوی نقاشی نگاه می کنیم، نخست کل تصویر را درک می کنیم. سپس به درک اجزاء تصویر می پردازیم. بنابراین برای ادراک جزئیات وقت لازم است.

آنچه از لحاظ آموزشی در مورد ادراک اهمیت دارد، این است که چنین واقعیتی را از نظر دور نداریم.

دانش آموز بی توجه:

اگر می بینیم برخی از دانش آموزان در کلاس به گفتگوی خصوصی می پردازند، شاید بی اثر نباشد که با لحنی منطقی و با روی خوش از آنان بخواهیم مطالبی را که می شنوند، روی کاغذ بنویسند و در آخر تدریس به شما نشان دهند و یا اینکه از آنان بخواهید مطالبی را که هم اکنون می شنوند در پایان تدریس، آنها را برای معلم و سایر
دانش آموزان توضیح دهند. باید به آنها خاطر نشان کنید که در آخر
پرسش هایی در آن باره به عمل می آورید.

توجه کامل داشتن دانش آموز به درس، نه تنها به کیفیت تدریس معلم، بلکه وابسته به آن است که در همان هنگام در درون دانش آموز چه می گذرد. بدیهی است دانش آموزی که با فرد کناری صحبت می کند، نمی تواند به گفته های معلم توجه کند. زیرا صحبت های فرد کناری توجهش را به خود جلب می کند.

به همین قیاس، دانش آموزی که نگرانی و دلهره ی زیادی دارد،
نمی تواند به معلم توجه داشته باشد.

تجربه و معلومات:

هر گاه تجربه ی دانش آموز درباره ی موضوعی بیشتر باشد، آن را روشن تر درک می کند. بنابراین از دانش آموزان بخواهید نکات کلیدی و جدید را یادداشت برداری کنند و آن را با معلومات قبلی خود مقایسه کنند.

کلیات را قبل از جزئیات درک کنید:

اگر بخواهیم دانش آموزان جزئیات درس را درک کنند، باید از همان آغاز توجهشان را به کل موضوع فصل جلب کنید و برای فکر کردن به آنها فرصت کافی بدهید. در این صورت هر چه بیشتر جزئیات را بازگو کنید، بهتر آن را درک می کنند. برای مثال هنگامیکه معلم ادبیات در اولین روز تدریس وارد کلاس می شود می تواند درباره ی کل فصل های کتاب یک دید کلی در اختیار دانش آموزان قرار دهد و به اجمال درباره ی هر فصل نکات کلیدی را بازگو کند و در پایان منظور مؤلف را از تألیف کتاب حاضر بیان کند و از دانش آموزان بخواهد که سخنان معلم را یادداشت برداری کنند. حتی می تواند درباره ی کتاب سال قبل یک نگاه کلی و اجمالی به دانش آموزان نشان دهد و منظور و هدف کلی کتاب سال قبل را بازگو کند. با این کار دانش آموزان دید کلی نسبت به کل موضوع پیدا می کنند و معلم در جلسات آینده که به تدریس هر بخش یا هر فصل از کتاب را تدریس می کند، ابتدا چند دقیقه به نکات کلی و کلیدی بپردازد. سپس به جزئیات توجه کند و در حین تدریس سئوالات مورد نظر را از
دانش آموزان بپرسد تا توجه و علاقه ی دانش آموزان را به موضوع مورد بحث جلب کند. اگر دانش آموزان بخواهند ریزه کاری های درس را فرا بگیرند، باید آن فصل را با دقت بخوانند و به سئوالات آن پاسخ دهند.

بنابراین دستورات بالا را به کار می بریم تا بتوانیم به پیشرفت نیروی ادراک دانش آموزان کمک کنیم و اگر بخواهیم دانش آموزان فهم و ادراک بیشتری بدست آورند، باید نخست اطمینان پیدا کنید که آنچه به آنان عرضه کرده اید، برایشان قابل فهم و درک می باشد و با تجارب قبلی آنها سازگاری دارد.

بایدها و نبایدها:

رفتار معلم بر اساس بایدها و نبایدها انجام می گیرد. این بدان معناست که تا چه اندازه بر اساس موقعیت و شرایط اقدام می کنید. همچنین رفتار معلم به دلخواه خودش نیست. او باید بعضی رفتارها را حذف کند. البته آن رفتارهایی که می تواند در روحیات دانش آموز تأثیر منفی می گذارد. گاهی لازم است تشویق را در برابر دیدگان دیگران انجام دهد و تذکر را تنها در حضور خود دانش آموز بازگو کند. به همین ترتیب رفتارهایی را انتخاب کنید تا تأثیر بیشتری در نظم رفتاری و فکری شاگرد داشته باشد. عدم انجام هر یک از این موارد موجب عدم درک واستدلال صحیح دانش آموز خواهد داشت.

من به جرأت می توانم بگویم، اگر پرورش تأثیرگذار و اثربخشی در کار نباشد، راه به جایی نخواهید برد. یعنی آموزش اثر بخشی نخواهید داشت. بنابراین اولویت در پرورش روح و جسم دانش آموز است.

اگر تعلیم و تربیت درست باشد می تواند به عنوان یک عامل مؤثر عمل کند. عاملی که باعث می شود تا دانش آموز به موضوع آموزش علاقه مند شود و کیفیت آموزش ارتقاء یابد. این جمله بدان معناست که هر چه کلاس شما به عنوان یک معلم جذاب تر و جالب تر ومنطقی تر باشد، مدیریت کلاس به بهترین شکل ممکن صورت خواهد گرفت.

البته ما بر این باور نیستیم که آموزش مناسب واقعا از بروز همه ی مشکلات مربوط به مدیریت کلاس پیشگیری خواهد کرد. به این جمله توجه کنید. ارزش استدلال بیشتر از ارزش انتقاد است. در این صورت به کمک آموزش اثر بخش از شیوه های گوناگون مدیریت کلاس استفاده کنید. سپس سعی کنید معلم مفیدی باشید و با لحنی قابل احترام و منطقی رفتار کنید. شما به عنوان یک معلم باید درک کنید که هر دانش آموز، زندگی فردی خاص خودش را دارد (به قول معروف قصه زندگی هر فردی با دیگری متفاوت است) چه شما بخواهید و چه نخواهید، مشکلات آنها در کلاس همراه آنان است. از این رو مجرب ترین معلم، درک هنر کنار آمدن (منطقی با دانش آموز رفتار کردن) با دانش آموز را می داند. وقتی مشکلات مربوط به
اداره ی کلاس تا این حد فراوان است، مدیریت کلاس، نیاز به اطلاعات و آگاهی کافی دارد.

گاهی رفتار لجام گسیخته ی دانش آموز، بزرگترین عامل ایجاد فشار روانی بر معلم می باشد. این وضعیت سر و سامان نخواهد یافت، مگر توانایی معلم در تعلیم و تربیت افزایش یابد.

باید پرسید: معلمان دوره های آموزشی روانشناسی تربیتی را
گذرانده اند یا خیر.

مدیریت کلاس: 

 معلم باید به طور منظم دانش خود را ارزیابی کند تا بتواند به کمک آن به حل مسائل بپردازد. یک واکنش مؤثر معلم می تواند، سرمشق معلمان دیگر قرار بگیرد. احتمالا در مواقع گوناگون شما فکر می کنید در برابر هر دانش آموز چه نوع برخوردی داشته باشد.

مسلما شما نمی توانید برای همه ی دانش آموزان به یک شیوه عمل کنید. در عوض از شما خواهش می کنم که رفتار هر دانش آموز را در ذهنتان داشته باشید و به طور غیر مستقیم و به طور خصوصی وانفرادی راه حل های گوناگون را به آنان ارائه دهید. چرا که تذکر عیوب شاگردان در برابر دیدگان همکلاسی های آنان باعث سرشکستگی آن دانش آموز می شود. باید بتوانید درباره ی عیوب دانش آموزی که در ذهن  دارید، اطلاعات مناسبی بدست آورید. یعنی فکر کنید چگونه و به طور پیوسته در شرایط گوناگون با شاگردان به
شیوه ای درست برخورد کنید. شیوه ای که مبتنی بر عقل سلیم و منطق گفتاری و رفتاری شکل گرفته باشد. ارزیابی مجدد معلومات
دانش آموز نقش ارزنده ای خواهد داشت. متأسفانه معلمان با تجربه و
بی تجربه ای وجود دارند که بنا بر عادت از یک شیوه استفاده
می کنند. حال آنکه روانشناسان اعتقاد دارند، نمی توان برای همه ی دانش آموزان از یک شیوه استفاده کرد.

پیشنهادهایی برای تعدیل و تغییر رفتار دانش آموز:

1- تذکر انفرادی و شخصی

2- با احترام صدا زدن آنها

3- از دانش آموزان خوب قدردانی کنید

4- توجه به قوانین و رویه های رفتاری

5- در نظر گرفتن رفتارهای خوب

6- ارائه ی پیشنهادهای منطقی، طبیعی و تدبیری رفتارها

7- استدلال رفتار نامطلوب را از بین بردن

8- ارتباطات رفتاری دانش آموزان را سازماندهی کردن

9- توجه به قانونمندی

10- به دنبال جانشین های بهتری برای تنبیه

11- ارائه ی برنامه ریزی تحصیلی در خانه و مدرسه

12- توجه به پیامدهای منطقی

13- گفتمان عاری از سرزنش

14- کمک کردن به دانش آموز برای یافتن راه حل مشکلاتشان (مشکلات خانوادگی یا تحصیلی)

15- آرام و خونسرد و حرفه ای برخورد کردن

16- از تجارب همکاران بهره بردن

17- درعین اقتدار، سرحال و خونسرد بودن

18- به جای واکنش نشان دادن، فرصت دادن

19- ارتباط چشمی را دست کم نگیرید

20- فرصت تفکر و تغییر به دانش آموزان بدهید

21- استفاده از واژه های مؤدبانه

22- عادلانه برخورد کردن

23- در مواقع لازم هشدار دادن

24- از قدرت خود استفاده نکردن

25- توجه به تفاوت های فردی

26- بیهوده واکنش نشان ندهید

27- در صورت امکان برخی از رفتارهای ناشایست را نادیده بگیرید

28- پیامدهای طبیعی و تدبیر رفتارها را در نظر بگیرید

29- به طور انفرادی ارشاد کنید

30- تفاوت های فردی و ویژگی های خاص هر دانش آموز را در نظر بگیرید

31- برای موقعیت های اضطراری و غیر مترقبه برنامه ریزی کنید

32- به جای ستایش فرد به تشویق عمل انجام شده بپردارید

33- ریشه ی رفتار نامطلوب را کشف کنید (مشکلات خانوادگی یا مشکلات اجتماعی)

34- به جای اینکه با دانش آموزان دوستی کنید با آنها دوستانه رفتار کنید

35- به دلیل اشتباه دانش آموز، کینه توزی نکنید

36- به دانش آموز فرصت فکر کردن بدهید

37- الگویی از رفتار مطلوب باشید و ریا و تظاهر نکنید

38- دانش آموز را در تشخیص معایب و مشکلاتش یاری کنید

39- باید بتوانید تصویر روشنی از دانش آموز در ذهن خودش ایجاد کنید

40- گفتمان حل مسأله را سرلوحه ی کار خود قرار دهید

به جای واکنش نشان دادن علت را برطرف کنید:

واکنش نشان دادن یعنی تسلط عوامل و شرایط را پذیرفتن. معلم با دانش و آگاهی، کمتر واکنش نشان می دهد. معلمانی که وقتشان را صرفت واکنش نشان دادن می کنند، همیشه شکست می خورند. معلم با تجربه وقت خود را صرف تنظیم و نظارت بر نحوه ی اداره ی کلاس می کند.

من شغل معلمی را چندان بی شباهت با حرفه ی پزشکی نمی دانم. پزشک منتظر علائم بیماری است تا به موقع وارد عمل شود. همانند پزشک عمل کنید. حتی پیشگیری بهتر از درمان است. همینطور شغل معلمی شباهت زیادی به حرفه ی قضاوت دارد. چرا که معلم باید بر اشکالات دانش آموزان، عادلانه قضاوت کند. معلمان با کفایت عمل می کنند نه اینکه فقط واکنش نشان دهند.

شناخت مسئولیت:

هر چه دانش آموز احساس مسئولیت کند، نیاز کمتری به اعمال مدیریت از سوی معلم خواهد داشت. حال چگونه دانش آموزانی که مسئولیت پذیر نیستند، می توانند مسئولیت پذیری را فرا بگیرند؟ در صورتی که اجازه ی تجربه کردن را به آنان بدهید.

آموختن مسئولیت پذیری همانند آموختن چیزهای دیگر مستلزم فرایند آزمایش و خطاست. چرا که دانش آموز مسئولیت پذیر به گونه ای متفاوت عمل می کند. برای مثال از دانش آموزان بخواهید تا در دفترچه ی یادداشت یا در تقویم، کارهای خود را روزانه و در
ساعت های مختلف از زمان بیدار شدن تا زمانی که به بستر خواب می رود، یادداشت برداری کنند. این کار برای کسب تجربه ی مدیریت زمان و برنامه ریزی تحصیلی بسیار مفید است. با این کار شناخت بیشتری به نحوه ی برنامه ریزی تحصیلی خواهند داشت. به همین ترتیب زمانی که دانش آموزان در حدی که ما انتظار داریم، مسئولیت پذیر نیستند، غیر منصفانه است که این را بر بی کفایتی آنان بدانیم. بلکه می توانیم راهکارهای مختلف را در خلال وظایف به آنها نشان دهید. با این کار آنها را با واقعیت های معین و تنظیم شده ی منطقی آشنا می کنید.

قانون کلی این است که به تدریج مسئولیت های کوچک و بزرگ را اولویت بندی می کند و امور کم اهمیت را کنار می گذارد. با این کار قابلیت های فردی و ایفای مسئولیت های مهمتری را شناسایی می کند.

افزایش مسئولیت پذیری دانش آموزان با موضوع ایجاد نظم در خانه و مدرسه درنظر گرفته می شود. دانش آموزانی که از مسئولیت پذیری بالایی برخوردارند، کمتر نیاز به کنترل ونظارت توسط والدین خواهند داشت.

به دانش آموزان فرصت دهید:

هنگامیکه دانش آموز تخلف می کند، معلم باید وظیفه ی خود را به صورت اجرای برنامه ی ارشادی و انضباطی انجام دهد. از فریاد زدن، با حرکت انگشت تهدید کردن، نگاه کردن تهدید آمیز
(چشم غره)، تعابیر نیش دار و غیره، اجتناب کند. اجرای برنامه ی تربیتی با خونسردی، دانش آموز متخلف را متوجه ارتباط رفتارش با نتیجه ی منطقی ناشی از آن آگاه می ککند. در این صورت احتمال موفقیت بیشتری خواهد داشت. به یاد داشته باشید که سال تحصیلی تمام خواهد شد، اما یاد و خاطره ی رفتار معلم در ذهن همه ی
دانش آموزان (نه فقط دانش آموز متخلف) ماندگار خواهد ماند.

اگر اجازه بدهید که دانش آموز شما را از حالت طبیعی خارج کند و یا از کوره در بروید، دیگر بر دانش آموزان تسلط نخواهید داشت. شما که معلم هستید به عنوان عامل مسلط بر کلاس، در نظر گرفته شده اید. بنابراین به منظور تسلط بر دانش آموزان به گونه ای مؤثر، ابتدا باید بر خودتان مسلط شوید.

دلیل دیگر داشتن برخورد خونسردانه و حرفه ای این است که رفتار معلم هنگام تأدیب دانش آموز متخلف برای دیگر دانش آموزان الگوست. رفتار، صدا، منش، صداقت، وقت شناسی، ثبات، عدالت و... خود را منضبط کنید. هنگام اجرای مقررات با تفکر منطقی که ارائه می دهید، نحوه ی اجرای این رفتارها را خواهند آموخت.

هنگامیکه به تربیت دانش آموزان می پردازید، از چگونگی عملکرد خود آگاه باشید. (دیگران یعنی دانش آموزان شما را نظاره می کنند) برای تأدیب دانش آموزان با ایجاد حداقل ناآرامی و اغتشاش ممکن در کلاس، توانایی خود را افزایش دهید. دانش آموزان یکی از خصوصیات بهترین معلم را، خونسردی در جریان توبیخ فرد خطاکار می دانند. (مانند قضات دادگاه، بدون قصد و قرض برخورد کنید) با تأدیب کردن به صورت خونسردانه و حرفه ای می توانید، بهتر به هدف نزدیک شوید. شاید هم برای بار اول موفق نشوید. حتی از
دانش آموز توقع نداشته باشید از همان لحظه کاملا تغییر کند، بلکه این امر به تدریج و به مرور زمان رُخ خواهد داد. هدف معلم آگاهی دادن به دانش آموزان است. خواه این کار با موفقیت انجام شود یا خیر.

فکر کنید شخصی از شما پولی قرض کرده است و شما از آن
نوشته ای منوط بر اینکه در چه تاریخی پول شما را برگرداند، در اختیار دارید. اما طرف مقابل بنا به خودخواهی و دلیل غیر منطقی بدهی خود را نمی دهد. در اینجا شما از این شخص در دادگاه شکایت می کنید تا با توجه به شواهد و مدارک به حق واقعی خود برسید.

البته این کار را تنها به خاطر رسیدن به حق خود می کنید و شاید هم موفق نشوید. اما نیت شما این است که من تا آنجا که ممکن است، جلوی ظلمی که به من شده است، می ایستم. آن هم به روشی منطقی، خواه پیروز شوید یا شکست بخورید. در اینجا پیروزی و شکست ملاک نیست، بلکه تلاش ما برای رسیدن به حق و حقیقت اهمیت دارد. زیرا در پیشگاه خداوند مسئول هستید تا از حق خود دفاع کنید تا در روز قیامت مورد بازخواست قرار نگیرید که چرا از حق خود دفاع نکردید.

شاید شنیده باشید که فرزند حضرت نوح(ع) چگونه با کفار دوست و همنشین بود و با اینکه حضرت نوح (ع) حدود 950 سال مردم را به سوی خدا (مکارم اخلاق) دعوت می کرد، فرزند ایشان نپذیرفت و بالاخره به سزای عملش رسید و نتیجه ی اعمالش گریبانش را گرفت. یا داستان ابراهیم (ع) و آتش نمرود را به خاطر دارید که پرنده ای قطره آبی بر روی آتش ریخت و از او سئوال کردند که این قطره آب آتش را خاموش نمی کند و او پاسخ داد: من به وسع خود وظیفه ام را انجام می دهم، خواه موفق شوم یا خیر.

در آموزش و پرورش نیز همین امر مصداق دارد. نقش معلم تفهیم  نظم و انضباط، راستگویی، ایجاد پرسش و پاسخ، مفهوم  استدلال منطقی و ... به دانش آموزان است. هنگامیکه کلاس درس یک مکان مطلوب شود، موقعیتی فراهم می گردد تا:

1- مشکلات انضباطی کمتر بروز کند

2- برداشت دانش آموز از مدرسه، مکانی خوب و مطلوب باشد

3- دانش آموز به کسب ناشناخته ها تشویق شود

4- در دانش آموزان تفکر و استدلال منطقی نهادینه شود

5- علاقه به کاربرد برنامه ریزی در تمام شئون زندگی دانش آموز شکل می گیرد

6- وقوع مشکلات انضباطی کمتر می شود

رفتار خوب و مطلوب را در نظر بگیرید:

ما این پیشنهاد را به معلمانی می کنیم که سعی در فهماندن کارهای خوب به دانش آموزان خود دارند. برای مثال دانش آموزی که دیر به مدرسه می آید و فقط نام او را در دفتر یادداشت می کنند تا از نمره ی انضباط ایشان کم شود، چندان کار پسندیده ای نیست. این وظیفه ی مدیر و ناظم  و معلم پرورشی است که به چنین دانش آموزانی تذکر دهند که این رفتار نشان دهنده ی برنامه ریزی و انجام تمام کارها و مسئولیت های فردی و اجتماعی شخص در کل مراحل زندگی است. باید به دانش آموزان فهماند که رفتار او در آینده تا حدود زیادی متأثر از رفتار کنونی آنهاست.

گاهی اوقات درک رفتار نامطلوب برای دانش آموز امری عادی و طبیعی است و ایشان از قبح اشتباه خود آگاه نیست. برای مثال
دانش آموزی که بدون اجازه وارد دفتر مدرسه می شود و یا اینکه دستان خود را به کمر خود زده و یا روی یک پای خود تکیه داده و یا هنگام صحبت کردن ادب و نزاکت را رعایت نمی کند، می توان گفت که یک رفتار نامطلوب انجام داده است. در اینجا وظیفه ی معلم پرورشی است که به دانش آموز بفهماند که رفتار شایسته چگونه است. در بیشتر موارد دانش آموز درک درستی از رفتار خود ندارد و ناآگاهانه دست به چنین کارهایی می زند. تجربه نشان داده است که هر قدر دانش آموز از رفتار خود شناخت بیشتری داشته باشد، سنجیده تر عمل می کند. اما مدیران و معلمان بی تجربه ای هستند که با دیدن چنین رفتاری دانش آموز را توبیخ می کنند و سریعا آنها را از خود دور می کنند. مسلما این کار نتیجه ی مطلوب نخواهد داشت.

در زنگ های ورزش مشاهده می شود که دانش آموزان به حق یکدیگر اجحاف می کنند و یا دست به تقلب و یا زورگویی می زنند. این وظیفه ی معلم ورزش است که علاوه بر اینکه به دانش آموز علم ورزش را می آموزد، باید دانش آموزان را زیر نظر داشته باشد  با دیدن چنین رفتارهای غیر اخلاقی به آنها رسم ادب و جوانمردی و راستگویی و صداقت را بیاموزد.

همینطور در زنگ انشاء معلم موضوعی به دانش آموزان ارائه
می دهد و از آنها می خواهد که درباره ی آن موضوع چند صفحه ای بنویسند. آیا تا به حال فکر کرده اید که دانش آموزی که حتی به
دوره ی نوجوانی یا جوانی پا نگذاشته است چه تجاربی بدست آورده است تا بتواند درباره ی موضوعات مختلف مطلب بنویسد. در اینجا نقش معلم بسیار اهمیت دارد. ایشان باید به دانش آموزان یادآوری کنند که آنها می توانند از بزرگترها (پدر و مارد و خانواده یا افراد خبره و با تجربه) در مورد موضوع انشاء سئوالاتی بپرسند و هنگامیکه با چند نفر مشورت کردند، با فکر خودشان در مورد آنچه تحقیق کرده اند و شنیده اند، انشاء خود را بنویسند. با این کار دانش آموز یاد می گیرد که در تمام کارها با افراد خبره و با تجربه مشورت کند و در آینده برای انتخاب رشته ی تحصیلی، انتخاب دوست، انتخاب همسر و حتی انتخاب مسکن و ماشین و ... با افراد با تجربه و درستکاری که با این موارد آشنایی و تجربه دارند مشورت کند. مگر در قرآن نیامده است که با یکدیگر مشورت کنید. البته با انسان هایی که از لحاظ علمی و اخلاقی مورد تأیید باشند. در غیر اینصورت دانش آموزی که خودش فکر کند و از دیگران مشورت نگیرد. خودتان بهتر می دانید که در آینده چه اتفاقات ناگواری برای چنین افرادی رُخ خواهد داد.

از تجربه ی دیگران استفاده کنید:

بسیاری از معلمان به علاوه بر امتیاز آگاهی از حرفه ی خود از مزایای دیگری نیز برخوردار می باشند. مثلا درس دادن معلمان دیگر را مورد مشاهده قرار می دهند. سپس مشاهده ی خود را به دقت و با تمرکز بررسی می کنند. در هر صورت باید بتوانید روش های مؤثر دیگر را بیاموزید. سعی کنید آنچه را معلمان دیگر در صدد انجام آن هستند را مورد توجه قرار دهید. پس از مشاهده ی نحوه ی تدریس در مورد آنچه که دیده اید بحث کنید. سئوال مطرح کنید و توضیح بخواهید. با این کار به دنیای واقعی تدریس نزدیک تر می شوید. احتمالا مشاهده کرده اید که معلم ریاضی بر سر کلاس می آید و بدون اینکه احساسات دانش آموزان را در نظر بگیرد از اول کلاس تا آخر کلاس پای تخته فقط فرمول می نویسد و توضیح می دهد و به صورت خشک و قراردادی به تدریس می پردازد و هیچ گونه مثال و تجربه ای ملموس در هنگام تدریس ارائه نمی دهد. برای مثال معلم ریاضی باید از دانش آموزان بپرسد: آیا می دانید ریاضی چه نقشی در زندگی فردی و اجتماعی دارد؟

در رشته ی انسانی به دانش آموزان فلسفه و منطق یاد می دهند تا در آینده برای انجام کارهایشان استدلال داشته باشند. این دروس در
رشته ی تجربی و ریاضی فیزیک همان درس فیزیک (منطق) و درس هندسه (فلسفه) می باشد. یعنی ریاضیات روش دیگری برای استدلال کردن است. حال آنکه فیلسوف حداقل در 12 رشته تخصص دارد. مانند: فلسفه، منطق، فیزیک، شیمی، ریاضی، هندسه، مثلثات، جبر، ستاره شناس، موسیقی، نقاشی، ورزش و...

در مراحل 15 گانه ی تکامل یک انسان(دوره ی نطفه، جنین، تولد، از تولد تا 9 ماهگی، از 9 ماهگی تا 2 سالگی، از 2 سالگی تا 6 سالگی، از 6 سالگی تا 11 سالگی، از 11 سالگی تا 15 سالگی، از 15 سالگی تا 18 سالگی، از 18 سالگی تا 21 سالگی، از 21 سالگی تا 26 سالگی، از 26 سالگی تا 30 سالگی، از 30 سالگی تا 40 سالگی، از 40 سالگی تا 60 سالگی و از 60 سالگی تا پایان عمر)

هر چقدر فرد در طول سالیان عمر خود با تفکر و استدلال منطقی رشد و نمو  کند، آینده ی روشن تر و مطمئن تری خواهد داشت. بنابراین بدون داشتن تفکر و استدلال منطقی، نمی توان به موفقیت دست یافت. شاید شنیده باشید که می گویند. انسان بی سواد مثل فرد نابینا است. یعنی فرد بی سواد و کم دانش قوه ی تشخیص و استدلال کمتری نسبت به فردی که سطح سواد و تحصیلات بیشتری دارد، خواهد داشت. در نتیجه در طول مسیر زندگی، ناخواسته در بحران ها و حوادث زندگی گرفتار خواهد شد.

پیامدهای منطق:

بی شک رفتار منطقی که در آینده از دانش آموزان بروز خواهد کرد، متأثر از آموزش و پرورش حال و آینده نشأت می گیرد. شاید بارها شنیده باشید که معلمان می گویند. دانش آموزان فقط چند ساعت در اختیار ما هستند و نقش والدین و اجتماع اهمیت بیشتری دارد. در این رابطه باید گفت: نقش معلم انسان سازی است و مانند انبیاء الهی که رفتار و افکار قوم جاهل را اصلاح می کردند، نقش بسیار مهم و ارزنده ای دارد و جایگاهی که معلم دارد، بسیار بالاتر از نقش تعدادی از پدر و مادرانی است که با توجه به میزان تحصیلات و فرهنگ غلط، حتی اگر هم بخواهند نمی توانند به شیوه ای درست و منطقی راه را از چاه به فرزندشان نشان دهند. برای مثال اگر فرزندی از خانه بیرون می رود و در را ناخاسته محکم می بندد و صدای بدی شنیده
می شود. والدینی که روش صحیح تربیت را نمی دانند با الفاظ زشت و توهین آمیز و با توبیخ و سرزنش فرزند خود را خطاب قرار می دهند. این والدین نیاموخته اند که با چنین رفتارهایی کار اشتباه فرزندشان اصلاح نمی شود، بلکه باید با آرامش و صمیمیت از فرزند خود بخواهند مواظب باشد تا در دفعات بعد چنین کاری انجام ندهد و علت را برایش توضیح دهند. مثلا مادر بگوید: فرزندم من در آشپزخانه مشغول کار بودم که ناگهان صدای کوبیده شدن در اعصاب مرا خراب کرد و سردرد گرفتم و... یا اینکه اگر چند بار این کار را تکرار کنی امکان دارد درب منزل خراب شود و موارد دیگر. یعنی دلیل اشتباه را به او بگویند نه اینکه شخصیت فرزندشان را زیر پا لِه کنند. مثال دیگر: گاهی اتفاق می افتد که مثلا در خانه پسر در کنار پدر نشسته و مادر در آشپزخانه مشغول درست کردن غذاست. در همین لحظه فرزند شروع به صحبت کردن با مادر می کند و برای اینکه صدایش به مادرش برسد، بلند حرف می زند. در اینجا پدر از فرزندش
می خواهد که اگر می خواهی با مادرت صحبت کنی و نیازی هم نیست که من صحبت شما را بشنوم، بهتر است نزدیک مادرت بروی و از فاصله ی نزدیک با او صحبت کنی. چرا که وقتی بلند صحبت می کنی و من در کنار تو نشستم مادرت صدا را مطلوب می شنود و صدای تو برای من بلند است و مرا اذیت می کند و اصلا لازم هم نیست که این صحبت ها را من بشنوم. اما اگر هم یک وقت لازم بود من و مادرت به حرف های تو گوش دهیم، بهتر و منطقی تر آن است که وسط اتاق بروی. یعنی در جایی قرار بگیری که بین من و مادرت قرار بگیری تا وقتی صحبت کردی با حالت داد و فریاد صحبت نکنی. با این کار هم خودت اذیت می شوی و دیگر اینکه اگر فردی در کنار تو نشسته باشد مورد اذیت و آزار قرار می گیرد. برای مثال اسپیکرهای کامپیوتر در دو طرف قرار دارند تا صدا یکسان شنیده شود. همینطور درست نیست که یک نفر دورتر از تلوزیون بنشیند و صدای تلوزیون را طوری زیاد کند تا بتواند صدای تلوزیون را بشنود. بهتر است که همگی در فاصله ی مناسب از تلوزیون بنشینند و صدای تلوزیون را طوری تنظیم کنند که صدای تلوزیون نه آنقدر زیاد باشد که گوش را اذیت کند و نه آنقدر صدای تلوزیون کم باشد که صحبت ها را به سختی بشنوند. همینطور یادت باشد صحبت کردن باید در وقت و زمان مناسب خودش انجام شود.

با این روش عادت های پسندیده در کودک و دانش آموز شکل می گیرد  روش منطقی فکر کردن را می آموزد. باید سعی کنید هر روز بهتر از روز قبل فکر کنید تا بهتر عمل کنید. باید بتوانید روش و استدلال منطقی تری را کشف کنید.

برای مثال اگر تلفن زنگ زد و دوستی از شما خواست تا کاری برایش انجام دهید، سه حالت وجود دارد:

1- اگر الان کاری دارید و یا باید کار مهمتری را انجام دهید بگویید نمی توانم بیایم.

2- اگر مریض هستید بگویید نمی توانم بیایم.

3- اگر باد شدیدی می وزد، نگویید نمی آیم، بلکه به او پیشنهاد بدهید به دلیل باد زیاد من نمی توانم بیایم و پیشنهاد کنید تو هم الان این کار را انجام نده و یا....

با این کار استدلال خود را از انجام دادن کار یا انجام ندادن آن کار به دوست خود بگویید.

به طور انفرادی تذکر دهید:

تذکر امری قابل توجه در نظم بخشی به کلاس است. تفاوت بین کسب نتایج مؤثر و غیر مؤثر بر چگونگی تذکر بستگی دارد. معلمان هنگامی که دانش آموزان را به طور انفرادی و مشخصی راهنمایی می کنند، به نتایج کارسازتری دست می یابند.

از این رو آگاه سازی انفرادی فقط برای آن دسته از دانش آموزانی که از خود رفتار سوء بروز می دهند، پیشنهاد می شود.

به طور کلی، تذکر خصوصی فقط برای خود دانش آموز خطا کار الزامی است و یا حداقل برای گروه کوچکی از دانش آموزان صورت می گیرد. به این ترتیب تنها معلم و دانش آموز خطاکار در آن دخالت دارند. به همین دلیل، نه معلم و نه دانش آموز تحت چنان فشار شدیدی قرار نمی گیرد که با عدم سازگاری و عقب نشینی وموضع گیری شاگرد قرار بگیرد. اینطوری حفظ آبرو می کنید. تذکر شخصی از این ضرب المثل سرچشمه می گیرد که در جمع تشویق کنید و در تنهایی تنبیه (احتمالا به استثنای بعضی از دانش آموزان دوره ی متوسطه آن هم در مواقعی که دانش آموز کار پر خطری انجام داده است) در غیر اینصورت تنبیه هیچ جایگاهی ندارد.

برخی از دانش آموزان بر سر کلاس با توجه به موقعیتی خاص حرف خنده دار و یا مضحکی می زنند که معلمان بی تجربه سریعا واکنش نامعقولی نشان می دهند. البته باید گفت که معلم تا آنجا که می تواند باید از عکس العمل ناشایست دوری کند و شاید بتواند با جمله ای حکیمانه دانش آموز خطا کار را بر سر جایش بنشاند. اما بعضی مواقع همین سخنان جالب و پُر معنی هستند و شاید لازم باشد که لحظاتی کلاس از حالت خشک و بی روح بیرون بیاید. البته این سخنان نباید از حد بگذرد و نظم و شأن کلاس را زیر سئوال ببرد.

گاهی لازم است معلم جهت اصلاح دانش آموز خطاکار در رابطه با تفهیم رفتار ناشایست دانش آموز به تفهیم آینده ی رفتارش دلایلی ارائه دهد. اما این کار نباید با واکنشی غیر معقول انجام شود. گاهی تغییر در حالت چهره و اشارات غیر شنیداری و... در اخطار دادن به
دانش آموز خطاکار مناسب تر است. سرانجام، کنترل و برخورد حرفه ای و پنهان از دید سایر دانش آموزان با رعایت سن و جنسیت آنان، کمترین تردیدی برای دانش آموز خطاکار باقی نمی گذارد که شما از رفتار وی ناراضی هستید.

اگر در نظر دارید رفتار سوء دانش آموز را اصلاح کنید، آن را به نحوی مؤثر انجام دهید و از تذکر انفرادی و خصوصی استفاده کنید. این کار بی سروصدا و بدون هیاهو و حتی الامکان با ملایمت و آرامش صورت بگیرد. کارهایی از قبیل تهدید، تکان دادن دست، با انگشت اشاره کردن (پیام چشمی)، زخم زبان زدن و غیره به هیچ وجه نباید انجام شود. احتمالا چنین دانش آموزانی والدینی ندارند تا او را به شیوه ای صحیح تربیت کند. شاید دانش آموزان کم بضاعت که اغلب آنان خانواده هایی که درآمد آنها نزدیک یا پایین تر از فقر است، مشکلات تربیتی بیشتری دارند. یک رام کننده ی شیر می گفت: اگر بخواهید شیری را رام کنید اول باید به او محبت کنید و اعتماد او را جلب کنید. یادتان باشد آدم هایی که کلاه برداران حرفه ای هستند، اول اعتماد شما را جلب می کنند و بعد جیبتان را می زنند.

باید گفت: دانش آموزان با سطوح مختلف فکری و فرهنگی و با توانایی های گوناگون به کلاس می آیند. عده ای با استعداد و بعضی کُند ذهن هستند. بعضی دیرآموز و برخی عقب مانده ی فکری و بعضی مشکلات اخلاقی دارند. فراموش نکنید که همگی تربیت پذیرند. عده ای طبیعی هستند آنگونه که باید باشند. بعضی دانش آموزان به دلایل مختلف (فقر مالی، فقر فکری، فقر فرهنگی، اعتیاد و یا طلاق بین پدر و مادر) مشکلات روحی و روانی دارند و برخی مشکلات دینی و اخلاقی دارند. شاگردی هم از معلم می خواهد که درس را تکرار کند. بعضی از دانش آموزان هم تلاکیفشان را از روی دوستانشان رونویسی می کنند. به این علت دست به این کارها می زنند که نظم و برنامه ریزی خاصی (برنامه ریزی روزانه) در زندگی شخصی خود ندارند. اگر شما به جای چنین دانش آموزانی بودید که هر روز پشت سر هم در محیطی قرار دارند که در آن خود را موفق تجسم نمی کنند، چه می کردید؟ حتما دچار افسردگی و پریشانی
می شدید و احتمالا این کارها منجر به مشکلات انضباطی می شد.

تعدادی از دانش آموزان از خانواده هایی هستند که ارزش چندانی برای تحصیل قائل نمی شوند. بسیاری از والدین مدارک تحصیلی
پایین تر از دیپلم دارند و بسیاری از خانواده ها مکانی مناسب
(اتاق مطالعه) در خانه برای مطالعه ندارند.

اما چه می توان کرد!؟ شما باید به عنوان معلم به تدریس آنها ادامه دهید. باید از پیشینه های متفاوت دانش آموزانتان آگاهی داشته باشید. نسبت به این اختلافات فرهنگی، خانوادگی و فردی آگاهی پیدا کنید و در عین واقع گرا بودن، انتظارات خود را تعدیل کنید. انتظارهای واقع بینانه، اما رو به جلو، بدون آنکه آنها را خُرد کنید ویاری دهید. این روش آموزشی بیشتر با روش نظم و انضباط و درک برنامه ریزی روزانه اهمیت بیشتری دارد تا انتظارات به تدریج برآورده شود. 

شاید لازم باشد برای دانش آموزان نحوه ی ورود به دفتر مدرسه را آموزش دهید:

شاید لازم باشد به دانش آموزان توضیح دهید که چگونه وارد دفتر مدرسه بشوند:

1- قبل از ورود به دفتر مدرسه اجازه بگیرند.

2- با آرامش و ادب خاصی وارد دفتر مدرسه شوند

3- بعد از ورود به دفتر مدرسه با لحنی دوستانه سلام کنند

4- از تکان دادن دست و سر و جابجا شدن بی مورد خودداری کنند

5- خواسته ی خود را با جملاتی واضح و روشن بیان کنند

6- روی یک پا قرار نگیرند و دست خود را به کمر و یا پشت خود قرار ندهند

7- صحبت های خود را شمرده و آرام بیان کنید

8- بعد از اتمام کارشان با اجازه از دفتر مدرسه خارج شوند

- در تمام این مراحل دانش آموز ادب و شخصیت خود را نشان
می دهد.

برای موقعیت های غیر مترقبه برنامه ریزی کنید:

 برای روبرو شدن با امور غیر مترقبه از قبل برنامه ریزی کنید. معلم می تواند قبل از وقوع حادثه ای آن را پیش بینی کند. توضیح بیش از این لازم نیست. می توان تصور کرد، نمی توان از همه ی
دانش آموزان به یک سطح توقع داشت. بنابراین یک برنامه ریزی اضطراری از قبل پیش بینی شده به خوبی قابل اجراست.

نقش تشویق:

تشویق به صورت منظم و با قاعده از اهمیت زیادی برخوردار است. مسلم است که سرزنش موجب دلسردی و عامل همه ی انحرافات، کمبودها و شکست ها می باشد. به موجب همه ی کمبودها انسان شکست نمی خورد، جز آنکه اعتماد به نفس خویش را از دست بدهد. اکثر اوقات دانش آموزان خود را با کارهایشان ارزیابی می کنند. زمانیکه تلاش و کوشش محصول با ارزشی به دنبال نداشته باشد،
بی فایده است. با آموزش نگرش درست به دانش آموز، احتمال بازدهی عملکرد افزایش می یابد. معلمانی که به جای کشف نواقض از تنبیه و سرزنش استفاده می کنند، راه به جایی نخواهند برد.

چندین نحوه ی بیان تشویق را به معلمان پیشنهاد می کنیم:

1- الان متوجه شدی........چکار باید انجام دهی

2- تو از روز قبل........ بهتر عمل کردی

3- فکر می کنم ........راه درست را شناخته ای

4- اکنون........ علت اشتباهت را فهمیدی

5- تو داری........ واقعا تلاش می کنی

6- فکر می کنم ........خودت می توانی مواظب رفتارت باشی

تشخیص سعی و کوشش هر دانش آموز از جانب معلم، به وی کمک می کند تا فعالیت ها و کوشش های خود را افزایش دهد.

عملکرد انضباطی:

همه ی افرادی که درباره ی مدیریت کلاس درس مطلب نوشته اند،
بر این عقیده اند که معلمان باید عملکرد انضباطی خود را اعمال کنند و در این مورد، همواره ثابت قدم باشند. هر اندازه عملکرد انضباطی مداومت داشته باشد، دانش آموز هم متوجه می شود که پاسخ های انضباطی از سوی معلم را قانونی بداند. نه اینکه معلم بر اساس میل و هوای نفس کاری انجام دهد. بلکه روی خط مشی انضباطی عمل کند.

نکته ای که معلم لازم است هنگام انجام رفتار خلاف از خودش نشان دهد، آگاهی دادن به دانش آموز نسبت به عملکرد ناشایست است. اینکه دانش آموز با تکرار چنین رفتاری نتیجه ی کارش چه خواهد شد. با این کار تقویت رفتار متضاد آن رفتار اتفاق می افتد.

رفتارهای عاری از سرزنش: (رفتار معلم در برابر رفتار دانش آموز)

هنگامیکه دانش آموز رفتار غیر طبیعی می کند آیا به زور و تهدید و توبیخ و تنبیه نتیجه حاصل می شود. یا اینکه هیچ کاری نباید کرد (خنثی) و رفتارش را نادیده می گیرید. یا اینکه به او نشان می دهید که چه کسی رئیس است!؟ اغلب اوقات دانش آموزان این درس ناخواسته  و نامطلوب را می آموزند که (افراد قوی در این دنیا برنده اند) و یا اینکه می آموزد که راه برنده شدن به بهای باختن دیگری میسر است. در چنین مواقعی می توان تصور کرد که معلم در فکر (تسلیم کردن) دانش آموز است. چنین رفتار غلطی می تواند در ارتباطات آینده ی دانش آموز با دیگران مشکلات جدی ایجاد کند.

واکنش معلم باید بر این اساس باشد که دانش آموز نیاز به آگاهی دارد و باید به او فرصت داده شود تا داوطلبانه رفتار خلافش را اصلاح کند. این نوع واکنش یک موقعیت (برنده -  برنده) ایجاد می کند که خطر لطمه زدن به رابطه ی معلم و دانش آموز را کاهش می دهد با این کار در بیشتر مواقع دانش آموز با میل و رغبت رفتار خلافش را تغییر می دهد. متأسفانه اغلب معلمان دستور می دهند و یا متوسل به تنبیه می شوند. در اغلب موارد این پاسخ نامناسب (پیام منفی) خواهد داشت. مثل این است که به دانش آموز بگویی. درس بخوان.
درس بخوان. درس بخوان. درس بخوان. اما نگویی چگونه و با چه روشی درس بخواند. در نتیجه این احتمال وجود دارد که دانش آموز احساس نیاز به تغییر را در خود ببیند. این پیام ها در صورتی که معلم با دانش آموز دوستانه رفتار کند، بیشتر تأثیر می گذارد. فراموش نکنید: (معلم در زندگی دانش آموز نقش مهمی دارد)

(پیام معلم) به دانش آموز اینکه نمی گوید که او چگونه رفتارش را برای خشنودی معلم اصلاح کند. در عوض تأثیر رفتار مثبت را در زندگی فردی و اجتماعی دانش آموز ارتقاء می دهد. باقی بر عهده ی خود دانش آموز است. او به حال خود گذاشته می شود تا خود اقدام کند. چقدر خوب است که دانش آموز بر اساس احترام متقابل و به خاطر تفاهم و همدلی اقدام کند تا اینکه مجبور باشد بر اساس ترس کاری را انجام دهد. یادتان باشد برای دانش آموزانی که با آنها احساس تفاهم و همدلی کرده اید (پیام مثبت) تأثیر بسزایی دارد.

سوء رفتار را مشخص کنید نه اینکه تنها تذکر دهید:

برای آنکه فن مدیریت کلاس درس بتواند در تغییر رفتار یک
دانش آموز اثر بگذارد، ابتدا آن رفتار باید تشخیص داده شود. یعنی رفتارها باید شناسایی شوند. چون آنچه که دانش آموز انجام می دهد یک رفتار کلی است و برایش به طور دقیق مشخص نیست.

گاهی دانش آموز کاری ناشایست و حرف ناپخته ای می زند. اینها برای معلم معانی متفاوتی دارد. شاید دانش آموز از این کارها اطلاعات کافی ندارد. آنچه اینجا اهمیت دارد، اصلاح رفتار
دانش آموز است. در حقیقت هدف ارتقاء تربیت است. بنابراین رفتارهای خاص قابل مشاهده را مورد توجه قرار دهید.

اگر دانش آموزان در حیاط مدرسه می دوند و این کار ممکن است دردسر آفرین باشد. پس رفتای که باید اصلاح شود، باید عواقب آن رفتار و پیامدهای آن به دانش آموز توضیح داده شود. البته نباید فراموش کرد که دوران کودکی دوران جست و خیز و جنب و جوش است و باید راه حل مناسبی برای آن پیدا کرد. نه اینکه آن را کاملا نفی کنید. شاید راه حل این باشد که به دانش آموزان تذکر دهید که آهسته تر بدوند و مراقب اطرافیان خود باشند. با این حال شور و هیجان کودکی انکار ناپذیر است.

قاضی عادلی باشید:

یکی از مواردی که دانش آموزان در کلاس جست و جو می کنند، عدالت و انصاف است. آیا دولت از همه ی مشاغل به یک میزان مالیات می گیرد. مسلما عدالت این نیست که از همه ی دانش آموزان یک انتظار واحد داشته باشید. معلم در برابر اشتباهات دانش آموزان باید مانند قاضی دادگاه عمل کند و باید بین جرم عمدی و غیر عمد تفاوت قائل شود. چرا که برخی از دانش آموزان از روی ناآگاهی مرتکب اشتباهی می شوند. همینطور معلم باید بدون کینه و
غرض ورزی و بدون خشونت و با توجه به شواهد و حرف های
دانش آموز عادلانه  قضاوت کند و تصمیم بی طرف و منصفانه ای بگیرد. البته تفاوت این دادگاه با سایر دادگاه های دیگر در این است که
قضاوت های معلم نقش ارشادی و راهنمایی دارد و صحبت از محکوم کردن دانش آموز نیست. بلکه آگاهی دادن به رفتار غلط دانش آموز است و نشان دادن عواقب و پیامدهایی که در آینده می تواند برای او مشکل ساز باشد. بنابراین نوع این دادگاه تشخیص و تعیین میزان اشتباه و پیدا کردن راه حل مناسب برای رفع عیب است. نه اینکه معلم از قدرت خود سوء استفاده کند و دست به اقدام ناصحیح بزند. یادتان باشد دانش آموز یعنی کسی که به دنبال آموختن دانش است. یعنی
دانش – آموز است و به تدریج به دانش + آموز تبدیل می شود. در اینجا دانش آموز فکر می کند که حق غلط گرفتن از دیکته ی زندگی او را دارید. البته در محدوده و پارامترهای معین. اگر طرز تلقی آنها تغییر کند (تفکر منفی نسبت به معلم)، دیگر شما این قدرت را نخواهید داشت.

معلمان بی تجربه زمان بندی صحیحی از رفتار اشتباه دانش آموزان ندارند و نمی دانند چه موقع و چگونه رفتار اشتباه دانش آموزان خود را کنترل کنند. اما زمانیکه رفتار اشتباه دانش آموز به طور جدی گسترش یافت، فنون مدیریت کلاس (پرخاشگری، سرزنش، خشونت) خود را اجرا می کنند. مثل اینکه مکانی آتش گرفته است و تازه به فکر آتش نشانی بیفتیم. به قول معروف پیشگیری بهتر از درمان است. بنابراین در همان مراحل نخستین اشکالات را رفع کنید تا بعدا با مشکل جدی روبرو نشوید.

به خاطر داشته باشید که هدف معلم ارتقاء انضباط کلاس درس است و استفاده از زور و تهدید کار چندان شایسته ای نیست و اصولا راه به جایی نخواهید برد. به نظر می رسد که برخی معلمان فکر می کنند جوازی برای هر گونه رفتاری با دانش آموزان را دارند. در مدارس می توان این عبارت ها را شنید: (فقط به خاطر اینکه معلم هستی، حق نداری دانش آموزان را به خاطر اینکه پاسخ سئوال را نمی داند، تحقیر کنی و یا...)

بعضی اوقات حق با دانش آموزاست. اقتدار والدین و معلم
محدودیت هایی دارد. باید از این محدودیت ها آگاه باشید و از قدرت قانونی یتان سوء استفاده نکنید.

بدین منظور (تهیه لیستی) از اینکه آیا از قدرت قانونی تان
سوء استفاده کرده اید یا نه، از دانش آموزان بخواهید که عبارت
(فقط به خاطر اینکه معلمی، حق نداری...) را به طور ناشناس تکمیل کنند. چه کسی می داند شاید جواب های قانع کننده ای دریافت کنید.

دانش آموزان را با احترام صدا کنید:

خطاب کردن دانش آموز با عناوین (آقا) یا (خانم) می تواند انتظارات مشابهی را ایجاد کند که از طریق رفتار دانش آموز نیز برآورده خواهد شد. دانش آموزان نیز تلاش می کنند که آن احترام و اعتماد را حفظ کنند. از آن پس، بیشتر به صورت رشد یافته و بالغ رفتار
می کنند. در نتیجه کمتر دست به عمل خلاف خواهند زد.

هنگام بکارگیری این پیشنهاد، یک احتیاط را در نظر بگیرید. مواظب لحن گفتارتان باشید. آیا همان طور که به بزرگتر از خودتان با عناوین (آقا یا خانم) صدا می کنید با همان لحن دانش آموزان را مورد خطاب قرار می دهید یا به شیوه ای معمولی یا تحقیر کننده، کمی فکر کنید.

انتظارات خود و میزان هوش هر دانش آموز را در نظر بگیرید:

 آیا انتظار دارید همه ی دانش آموزان دارای یک بهره ی هوشی باشند. مسلما این چنین نیست. باید انتظارات شما درباره ی هر یک از دانش آموزان مستمرا مورد تقویت قرار بگیرد. معلم باید دانش آموزی که نمره ی ضعیفی از درس گرفته و بعد از تلاش نمره ی متوسطی گرفته است را مورد تشویق قرار دهد. حالا درباره ی خواسته هایتان از هر شاگرد فکر کنید. به نظر می رسد که معلم در وضعیتی قرار دارد که باید نیازهای هر دانش آموز را شناسایی کند.

هر چه معلم بتواند سازمان یافته تر عمل کند و هر چه بیشتر نقاط ضعف و قوت تک تک دانش آموزان را درک کند، موفق تر خواهد بود. این کار مستلزم آن است که معلم برای هر دانش آموز طرح و برنامه ای خاص داشته باشد. حداقل تا زمانی که بفهمد در آموزش فلان موضوع موفق بوده است.

رفتار تکرار شونده:

با دانش آموزان شرط کنید که اگر کاری را که اشتباه است،چند بار تکرار کند، دیگر هیچ توجیح قابل قبول نیست. این کار باعث می شود تا احتمال اینکه دانش آموز رفتارهای ناشایست انجام دهد، کمتر شود و به طور چشمگیری تقلیل یابد. در غیر اینصورت مسائل انضباطی روی خواهد داد. بنابراین اجازه ندهید چنین اتفاقی بیفتد. باید
دانش آموزان متوجه شوند که از بد رفتاری نمی توان بدون دلیل چشم پوشی کرد و باید با آن برخورد کرد. آن هم از جنبه ی قانونی. اما درعین حال انصاف را رعایت کنید. معلم باید آنقدر پیش برود و به دانش آموز فرصت دهد تا اگر دانش آموز برای اشتباهش توبیخ شد، در آخر متوجه شود که اشکال از خودش است و ربطی به معلم و دیگران ندارد. در این مرحله معلم از قضاوت ناعادلانه ی دانش آموز مسون می ماند. چرا که دانش آموز فهمیده است که چند بار به او فرصت داده شده است، اما او نتوانسته است از این فرصت ها به نحو شایسته ای استفاده کند. بنابراین خودش را سرنش می کند نه معلم را.

بنابراین در وضعیتی قرار می گیرد که دیگر نمی تواند از خودش دفاع کند. این راه کارهای مؤثر برای موفقیت معلم است. البته در تمام موارد اعتدال را رعایت کنید.

نقش تنبیه، اما چگونه و با چه روش هایی!؟

اصولا دانش آموزان شلوغ و بی انضباط از اینکه زنگ تفریح داخل کلاس بمانند و تکلیف خاصی انجام دهند و یا اینکه زنگ آخر 30 دقیقه دیرتر از دوستانشان از مدرسه خارج شوند، بسیار ناراحت
می شوند. بنابراین تنبیه های متنوعی غیر از تنبیه بدنی وجود دارد که می توانید آنها را بکار بگیرید.

قبل از شروع درس، حواس دانش آموز را متمرکز کنید:

معلمان مبتدی اغلب در حین پچ پچ کردن دانش آموزان بی توجه، تدریس خود را شروع می کنند. اینگونه معلمان فکر می کنند، هنگامیکه درس را شروع کنند، دانش آموزان توجه می کنند و ساکت خواهند شد. اگر قرار باشد تدریس مؤثری داشته باشید، باید قبل از شروع تدریس بین دو تا پنج دقیقه توجه دانش آموزان را به درس جلب کنید.

فنون مختلفی را به منظور جلب توجه دانش آموزان به کار بگیرید. برخی از آنها ساده و آسان هستند. می توانید فقط به دانش آموزان بگویید: خوب، بیایید شروع کنیم. یا چند نکته از درس قبل را تذکر دهید. حتی می توانید قبل از شروع درس اطلاعات جالبی به آنها بدهید.

برای مثال قبل از اینکه درباره ی جدول مندلیوف صحبت کنید،
درباره اینکه مندلیوف چه کسی بود و کجا زندگی می کرد و چگونه به فکر درست کردن جدول عناصر شیمی افتاد و از این قبیل سئوال ها.

در مواقع لازم به دانش آموزان هشدار دهید:

برای انجام یک عمل ناشایست، اقدام به تهدید نکنید. بلکه به آنها هشدار دهید و دانش آموزان را در پیدا کردن راه حل مشکلات یاری کنید. هر چه ارتباط بین معلم و دانش آموز دوستانه تر باشد، می تواند فرضیه ها و راه حل های گوناگون را به او پیشنهاد کرد.

هنگامیکه معلم از دانش آموز می پرسد چرا بدرفتاری کردی. این سئوالات هیچ گونه نتیجه ای ندارد. چرا که همه ی انسان ها و از جمله دانش آموزان معتقدند که اعمال خود را بر اساس دلیل انجام می دهند. آنها فکر می کنند به عنوان یک انسان، منطقی و درست عمل می کنند. متأسفانه در اغلب موارد دلیل به اندازه ی کافی درست به نظر
نمی رسد و قبول معلمان واقع نمی شود. همه ی اینها باعث ایجاد نگرانی در دانش آموز می شود. پس چرا معلمان برای خود دردسر ایجاد کنند و علت اشتباه ها را بپرسند. در حالی که به ندرت دلایل آنها را قابل قبول می دانند. بهتر است معلم روش های مناسب و معقولی را برای از بین بردن رفتارهای غلط دانش آموزان پیشنهاد کند. در هر حال نباید راه حل به دست دانش آموز سپرده شود. چرا که دانش آموز خطایی مرتکب شده و باید عواقب اشتباهش را متوجه شود و چند
راه حل منطقی برای اینکه اشتباهش تکرار نشود به او پیشنهاد شود.

هنگامیکه دانش آموزان احساس می کنند که معلم از رفتار آنها ناراحت است، سعی می کنند به نصحیت های معلم توجه کنند. گر چه شاید به نظرش برسد که تصمیم گیرنده ی نهایی تنها خود اوست. در واقع، کمک به دانش آموز کوششی در جهت فهم مسائل از جهات مختلف است.

قدرت نمایی:

 اگر معلمی این شیوه را در برخورد با دانش آموز انتخاب کند، واقعا چه نتیجه ای حاصل می شود؟ دانش آموز به زانو در می آید، اما باید در نظر داشت که رابطه ی بین او و معلم سالم نیست و یک ارتباط بیمار است. در این روش، اعمال معلم بر دانش آموز تأثیر گذاشته و دانش آموز ارزش قدرت را درمی یابد. بنابراین هنگامیکه دانش آموز یک دوره ی تحصیلی را پشت سر می گذارد. در واقع دوره ای را به پایان رسانیده که سراسر آن جنگ قدرت بوده و غالبا بازنده ی این جنگ اوست. به این ترتیب دانش آموز یاد می گیرد که هر چه
قدرتمند تر باشد، احتمال برنده شدن او بیشتر است. حتی اگر حق با طرف مقابلش باشد. بنابراین در زندگی خود به سمت کسب قدرت گرایش می یابد تا در روابطش با دیگران به پیروزی برسد.

تنبیه یک دانش آموز در کلاس درس تأثیر منفی بر روی تمام
دانش آموزان خواهد گذاشت. حتی بر روی شاگرد اول کلاس. به نظر شما کیفیت یادگیری در این کلاس ها بیشتر می شود.

برای مثال معلم زودتر از دانش آموزان بر سر کلاس حاضر می شود و ناگهان یکی از دانش آموزان با عجله وارد کلاس می شود و با دیدن معلم ناگهان متعجب می شود. در اینجا معلم بی تجربه سریعا واکنش نشان می هد و دانش آمور را سرزنش و یا تنبیه می کند. وقتی پیروزی در جنگ قدرت اعمال شود. در نتیجه ی این شکست های
پی در پی دانش  آموز رنجش و خشم، نزاع و کتک کاری در برخورد با هر عیب جویی از هم سالان خود را سرلوحه ی کار خود قرار
می دهد و بدین صورت از معلم خود الگوبرداری می کند. اما معلم با تجربه با دیدن چنین صحنه ای از دانش آموز می خواهد توضیح دهد که چرا با عجله وارد کلاس شده است و اگر دانش آموز هر دلیلی آورد که برای معلم قانع کننده نبود، به دانش آموز نمی گوید که تو اشتباه
می کنی. بلکه به دانش آموز می گوید عزیزم می دانی با این کار امکان داشت با یکی از همکلاسی هایت برخورد کنی و خدای نکرده صدمه ببینی و یا طرف مقابل صدمه ببیند. بنابراین سعی کن با کمال دقت و احتیاط وارد کلاس شوی. در این صورت می توان انتظار داشت که او رفتار ناهنجارش را درست کند. چرا که دانش منهای آموز به تدریج به دانش بعلاوه ی (+) آموز تبدیل می شود. در نتیجه در رفتارهای دیگرش هم با تفکر و منطق و استدلال بیشتری عمل
می کند.

معلم می تواند با رفتار غلط به دانش آموز این جمله را بفهماند: برو قوی شو، اگر راحت جهان طلبی. با روش غلط در دانش آموز احساس دلسردی شدت بیشتری می گیرد و هر گونه کوششی را که به تعالی و پیشرفت بینجامد، عقیم می کند و پیامدهای منفی را برای معلم  و
دانش آموز به بار می آورد. اما آیا راه حل های دیگری هم وجود دارد. مسلما بله، حتی چندین راه.

ذهن به منزله ی سیستم الگو ساز:

ذهن سیستمی الگوساز است. سیستم اطلاعات ذهن در جهت خلق الگو و شناسایی آنها عمل می کند. این کار وابسته است به ترتیب و آرایش کلمات کلیدی متن. این بازشناسی با استفاده از بخشی از الگو
امکان پذیر است. کارآمدی الگوها با استفاده از شناسایی بخشی از آنها امکان پذیر است. به محض اینکه الگوها شکل گرفتند، ساز و کار آنها آشکار می شود. می توان گفت عملکرد ذهن به صورت فعالانه اطلاعات را دسته بندی می کند ودر قالب الگوهای مختلف سازماندهی می کند. در اینجا ذهن رفتار الگوها را شناسایی می کند. ذهن محیط ویژه ای را فراهم می کند تا اطلاعات خود – سازماندهی شوند. نتیجه ردی است که باقی می ماند. مثل اینکه بگوییم نقشه ی زمین یک ردی از حافظه است. در مورد یک منظره توصیف مشخصات تصویر، چگونه بر یکدیگر اثر می گذارند. بنابراین خصوصیات تصویر بیانگر مفهوم تصویر می باشد. این کار به منزله ی سازماندهی اطلاعات در قالب الگوهاست.

گستردگی محدوده ی توجه:

گستردگی محدوده ی توجه بدین معناست که در هر بخش از متن ساختار معنایی کلمات با چه ترکیبی در کنار یکدیگر اولویت بندی
شده اند. بدین منظور هر متن قالب و الگوی خاص خودش را خواهد داشت. بدین معنا که گستردگی معنایی متن در قالب یکپارچه ی واحد خواهد بود. الگویی که بیشترین راندمان یادگیری را به وجود
می آورد. بدین معنا که هر متن الگویی از پیش تعیین شده را که بنیان اطلاعات رمزی است را فراهم می کند. این بدان معناست که گزینش و ترکیب کلمات در کنار یکدیگر کارکرد محاسباتی نیرومندی به متن می بخشد. مشکل اینجاست که اطلاعات باید به چه صورتی مرتب شوند. به همین دلیل آرای اطلاعات مستقل از ترتیب اطلاعات است.

در روند تفکر مسیری به دقت تعریف شده به سوی راه حل یک مسأله تعیین می شود. در این کار از رویکرد ها یا تکنیک های معین استفاده کنید. باید به منظور پیروی از یک مسیر حرکت کنید و مسأله را در ذهن خود طراحی کنید تا فرصت مناسبی برای تعیین ایده ها فراهم سازید. در این راه باید به نحوه ی سودمندی مفاهیم کلیدی توجه کنید. همچنین نباید بدون هیچ هدف یا مسیری مطالعه کنید. باید بدانید در جستجوی چه هستید و باید چگونه بیندیشید. در این راه هر قدم مستقیما از قدم قبلی ناشی می شود که پیوند منطقی با یکدیگر دارند. وقتی به نتیجه گیری درستی خواهید رسید که از طریق درستی قدم های روشنی برداشته باشید که از طریق آنها نتیجه حاصل می شود. با این حال این راه حل بدون وابستگی اجزاء با یکدیگر بدست نمی آید و موجه و معقول به نظر نمی رسد. برای آنکه بهترین مسیر به بالای کوه را بیابیم شاید لازم باشد که حتما روی قله ی کوه باشیم.

اساس تفکر این است که پیمودن هر قدم بدون تفکر ریاضیات
امکان پذیر نیست که به موفقیت ختم شود. این مثل ساختن یک پُل است. اجزای یک پل لازم نیست در هر مرحله متکی به خودش باشد. اما وقتی آخرین جزء پُل در جای خود قرار گرفت ناگهان پُل متکی به خود می شود. باید بتوانید در آن چهارچوب داوری کنید و حکم دهید.

در جریان تفکر انتظار می رود که به پاسخی (نتیجه گیری) دست یابید. اما ممکن است به صورتی ناخواسته به بیراهه بروید. با این حال چنین کاوشی ممکن است به چیزی سودمند بینجامد. در این راه امکان بازسازی الگوها، برای دست یافتن به راه حلی روشن بینانه افزایش می یابد.

اگر مرادمان از تفکر منطقی مجموعه ای از گام های پیاپی است که هر یک از آنها باید درست باشند. در اینجا باز از منطق به معنای (کارآمد) استفاده کرده ایم و برای آن فرایند عملیاتی تعریف می کنیم. در این روند تمایزها و تناقض ها احتمالا بدیهی و روشن است تا بتواند الگویی جدید را برانگیزد. از این رهگذر امکان بازسازی الگوها برای ذهن فراهم می شود. این نوع تفکر از طریق بازسازی و بازآرایی اطلاعات موجود بدست می دآید. یعنی پهلوی هم قرار دادن اطلاعات بدست آمده در مسیر تحول یک الگوی خاص می باشد.

حل مسأله:

تأکید در واقع بر تلاش برای حل مسأله نیست، بلکه بر یافتن شیوه های مختلف نگریستن به وضعیت مسأله دار است. شاید در این مسیر به سوی یک راه حل پیش برویم . اما این امر ضروری نیست. در این مسیر راه حل ها یکی پس از دیگری، یکدیگر را نقض می کنند. اما هدف نزدیک شدن و رسیدن به نتیجه ی مشخص است. بهتر است بگوییم هر بخش از حل یک مسأله سهمیه بندی، حدی را تعیین
می کنیم که باید به آن رسید.

به چالش کشیدن مسأله:

در حل مسأله دانش آموز همیشه حدود و مرزهای خاصی را فرض می کند. شناخت این حدود و مرزها حل مسأله را آسان تر می کند. اگر کسی به شما آدرسی در تهران بدهد شاید یافتنش برایتان سخت باشد. اگر کسی به شما بگوید که آن آدرس در شمال تهران واقع است یافتنش اندکی آسان تر خواهد شد. بنابراین به جهت حل مسأله دانش آموز
حد و مرزهای خود را که در آن باید کاوش کند، تعیین می کند. اگر فرد دیگری از راه برسد و مسأله را با قدمی فراتر گذاشتن از این حد و مرزها حل کند، بلافاصله دلایل دیگری فرض می شود. این حدود صرفا برای یافتن راه حل تعیین می شود. اگر چنین حد ومرزی به غلط تعیین شود حل مسأله همان قدر ناممکن خواهد بود که پیدا کردن آدرس در شمال تهران با گشتن در جنوب تهران ناممکن است.

نت های موسیقی:

دو – ر – می – فا – سل – لا – سی

شناخت نت دیز و بمل:

اگر از نت (دو) نیم پرده جلو برویم به نت (دو دیز) می رسیم (کلید سیاه بین نت (دو – ر) و اگر نیم پرده از نت (می) به عقب برگردیم به نت (می بمل) می رسیم (کلید سیاه بین نت (ر – می). بنابراین
نت های موسیقی از پرده ها و نیم پرده ها تشکیل شده اند.

نوآوری:(نگاهی جدید به نت های موسیقی)

برای زیبا سازی مناظر دستورالعملی داده می شود تا درخت های کاج را طوری بکارند که فاصله ی هر یک از آنها از یکدیگر برابر باشد.

روال معمول این است که سعی کنیم هر درخت را طوری بکاریم که با درختان دیگر هم فاصله باشد. اما به نظر می رسد این کار ناممکن باشد.

نکته: نت سیاه در موسیقی با فاصله های مساوی (کشش های مساوی و یک اندازه) تکرار می شوند. مثل چکه کردن قطره های آب،
رژه ی سربازان، طبل بزرگ در مارش نظامی، تکرار ضرب
(با سرعت های مختلف) با پنجه ی پای راست، فاصله ی دکمه ی لباس

چرا نت ها  روی خطوط حامل قرار می گیرند و در یک خط صاف نوشته نمی شوند؟

اگر درختان همگی در زمینی مسطح کاشته شوند، ممکن است بتوانید این مسأله را حل کنید. اما اگر درختان در پستی و بلندی
(روی زمین ناهموار) کاشته شوند. این فرض کمی به چالش کشیده
می شود.

می توان مسائل دیگری از این دست پدید آورد. بر این اساس مشخص می شود کشش نت های موسیقی از کنار هم قرار دادن قوطی های کبریت در تماس با یکدیگر تعیین می گردد.

ترتیب مشخص شده از این قرار است:

توضیح:

بیشتر موسیقی دان ها مسائل مرتبط با نت ها را با سنگهای کیلویی ترازو حل می کنند. اگر فرض کنید که یک نت گرد چهار ضرب کشش است یک وزنه 4 کیلویی را در نظر بگیرید.(یعنی حتما باید یک ترتیب واحد وجود داشته باشد). همین فرض است که به خودی خود شناخت کشش نت ها را آسان می سازد.

دو عنصر اصلی در موسیقی:

1- کشش

2- سکوت

خط حامل: پنج خط افقی که در فاصله های مساوی با یکدیگر قرار دارند.

روش دیگر:

موسیقی بازی کشش ها و سکوت هایی است که در فاصله های مختلف و در یک سرعت(مترونم) مشخص با یکدیگر ترکیب می شوند. کل هدف این تمرین این است که هر کشش یا سکوت را به مقدار ارزش خودش استفاده کنید. اگر این فرایند فقط تکرار یک نت باشد یک امر عادی است. این فرایند در عمل تکرار خودکار نامیده می شود. در غیر این صورت هر یک از نتها معطوف به جنبه ی کشش یا سکوت خاص خود و همچنین نحوه ی ارزش کشش یا سکوت نت قبل و بعد از خود تعریف می شود. در هر صورت چند نت موسیقی کلمه یا جمله ی موسیقی را کامل می کند و به نحوی جمله های موسیقی یکدیگر را کامل می کند. گاهی یک جمله ی موسیقی در پاسخ دهی به جمله قبلی برای توجیه چیزی به عنوان یک توضیح استفاده می شود یا در جواب جمله ی قبل جمله ی بعد موسیقی نوشته می شود.

نکته: اگر نت گرد چهار ثانیه (مبنای عقربه ی ثانیه شمار ساعت) کشش ایجاد شود و نت مورد نظر را به اندازه ی چهار ضرب
(مبنا چهار ثانیه) کشش ایجاد کنید. نت های دیگر مثل نت سفید
(نصف نت گرد) یعنی 2 ثانیه و به همین ترتیب نت سیاه 1 ثانیه و... اجرا می شود.

شناخت نت های موسیقی به روش بین المللی:

اکنون می خواهیم به وسیله ی اعدد موسیقی را بهتر بشناسیم:

اکنون نوبت شناخت ارزش نت ها و آشنایی با ریتم است:

اگر دایره را نت سیاه در نظر بگیرید با تقسیم دایره می توان به
نت های کوچکتر (تقسیم نت ها مثل سنگ های کیلو) دست یافت و ارزش آنها را شناسایی کرد.

توجه: باید سعی کنید ارزش هر نت را به درستی اجرا کنید. برای مثال اگر یک دایره را به سه قسمت مساوی تقسیم کرده باشید باید در یک ضرب سه نت (با ارزش مساوی) اجرا کنید.

آموزش ریتم به نوآموزان:

تیک تاک ساعت                 گوش کن با دقت

با یک تیک یک ضرب         می زنم به درب

با یک تیک دو ضرب           می زنم به درب

با یک تیک سه ضرب          می زنم به درب

با یک تیک چهار ضرب       می زنم به درب

حالا شناختی ریتم را             تمرین بکن تو حالا

با یک تیک یک ضرب         بزن به درب

با یک تیک دو ضرب           بزن به درب

با یک تیک یک ضرب         بزن به درب

با یک تیک سه ضرب          بزن به درب

با یک تیک دو ضرب           بزن به درب

با یک تیک سه ضرب          بزن به درب

و....

شاعر: عبدالله یزدانی

نکته: اکنون می توانی در جاهایی از ریتم سکوت قرار دهی.

آموزش عکاسی:

هنگامیکه دانش آموز با کادر یک عکس آشنا می شود و اجزاء یک تصویر را می شناسد که چگونه در کنار یکدیگر قرار گرفته اند. به این نتیجه می رسد که اجزای یک مسأله  را چگونه در کنار یکدیگر قرار دهد و آن را حل کند. با دیدن تصویر خطوط آسمان و زمین، قرار گرفتن اشیاء با کوچکی و بزرگی و در زاویه های مختلف در کنار یکدیگر، زاویه ی دید کادر، مقدار نور تصویر، طرز قرار گرفتن خطوط افقی و عمودی در کنار یکدیگر، خطوط ضخیم و نازک، بیان احساس تصویر و...

اکنون به این نتیجه می رسد که برای حل هر مسأله ای باید بتواند اجزاء آن را به خوبی شناسایی کند و آنها را مانند چیدن یک پازل به درستی در کنار یکدیگر قرار دهد. بنابراین شناخت حل یک مسأله اهمیت دارد.

اکنون اجرای نت ها را با استفاده از دو دست انجام دهید:

نکته: حرف (چ) یعنی با دست چپ بر روی میز ضربه بزنید و حرف (ر) یعنی با دست راست بر روی میز ضربه بزنید.

موسیقی ایرانی

انسان با شنیدن موسیقی بی اختیار اگر مشغول کار یا راه رفتن باشد با آن هماهنگ می شود که به آن وزن می گویند.

رقص موسیقی متحرک که پاها به عنوان ریتم و دست ها و بدن نقش ملودی و هارمونی عمل می کنند.

شاعری که با موسیقی آشنا باشد، لطافت و زیبایی خاصی در شعرش دیده می شود. آهنگ و موسیقی شعر در واقع تأثیر افزوده ای بر روی شعر می گذارد.

موسیقی صنعت ترکیب اصوات و صداهاست. به طوری که خوشایند باشد.

صوت یا صدا از ارتعاش اجسام به وجود می آید.

نوسان های منظم در سیم آلات موسیقی سبب تولید اصوات موسیقی می کند.

سیمی که به ارتعاش در می آید، حرکت رفت و آمدی در آن حادث
می شود که به آن نوسان می گویند. هر چقدر نوسان در ثانیه بیشترباشد، صدا زیرتر و بالعکس هر قدر از عدد آن کاسته شود، صدا بم تر می شود.

صدای موسیقی را به وسیله ی علاماتی که نوت نامیده می شود
می نویسند.

خط موسیقی به دو وسیله اجرا می شود. یکی به وسیله ی صوت انسان و دیگری به وسیله ی آلات موسیقی که در صورت اول موسیقی صوتی و در حالت دوم موسیقی سازی نامیده می شود.

موسیقی عملی:

عبارت است از نواختن سازی یا خواندن آوازی است.

موسیقی نظری: شامل قواعدی است که بدان وسیله بتوانیم صداها را بنویسیم و آنها را با یکدیگر ترکیب کنیم.

مهمترین قسمت های موسیقی نظری عبارت است از:

1- قواعد نت نویسی که شامل:

الف- کیفیت صدا

ب- طرز تشکیل گام ها و اوزان مختلف موسیقی

2- علم صدا شناسی

3- علم هم آهنگی: علم توافق و تناسب اصوات که در آن از آمیختن صداهای مختلف صحبت می شود. موضوع این علم توافق ها و
سازش ها (آکورد و آن عبارت است از چند صدای مختلف که با هم شنیده می شود.

4- سازشناسی: علم آگاهی به طرز ساختمان سازهای مختلف و چگونگی حدود صدا در آن.

5- ارکستر شناسی: علم تقسیم یک قطعه موسیقی است در ارکستر و سازشناسی مقدمه ی تحصیل این علم است.

6- کنترپوان و فوگ: دو رشته ی موسیقی چند صدایی و در واقع تکمیل علم هم آهنگی است با سبکی دیگر.

7- علم ترکیب موسیقی یا سازندگی: ساختن یک قطعه ی موسیقی برای یک یا چند صوت یا برای یک یا چند ساز که علاوه بر دقت و هوش و استعداد طبیعی و ذاتی هم لازم دارد.

علاوه بر قسمت فوق موسیقی شعب دیگری هم دارد. از قبیل علم رهبری یا ریاست ارکستر و علم خواندن پارتیتور. همچنین تاریخ موسیقی و ادبیات موسیقی و طرز تعلیم و تدریس و غیره و عاقبت فلسفه ی موسیقی.

تعریف نت:

هر نوت داری دو خصلت است:

1- وزن

2- آهنگ

منظور از وزن درجه ی امتداد نت از حیث زمان و مقصود از آهنگ، زیر و بمی آن است.

تفکر بر وزن آهنگ:

1- دقت در حرکت پای سربازان در رژه

2- دقت در ضربان قلب منظم

3- صدای منظم تیک تاک ساعت

نکته: وزن یک قطعه ممکن است تند یا کند باشد.

انواع میزان ها:

1- میزان های ساده

2- میزان های ترکیبی

آهنگساز باید دقت کند علاوه بر اینکه آهنگ نت ها به گوش شنوده خوشایند باشد، نت ها هم در مقابل چشم اجرا کننده تأثیر داشته باشد. مانند نمای یک ساختمان

اگر یک قطعه ی سه ضربی تند می سازد. میزان آن 8/3 را استعمال کند

اگر ضرب آن ملایم تر باشد میزان 4/3

اگر از آن هم بخواهد آهسته تر اجرا شود میزان 2/3

در تمام این موارد سه ضربی است که با اشکال مختلف جلوه گر شده است.

یک نوع میزان دیگر هم استعمال می شود که از دو قسم میزان مرکب است.

مثل میزانی که مرکب است از سه ضربی و یک میزان دو ضربی است. 4/5 میزان دیگری که از یک میزان چهار ضربی و یک میزان سه ضربی تشکیل می شود 4/7 چون این میزان ساده است. البته
می توان میزان های ترکیبی آنها را هم نوشت که در صورت اول میزان 8/15 و در صورت دوم میزان 8/11 پیدا می شود.

تریوله:

در اینجا سه نت دارای ارزش دو نت می شود

سنکپ:

خط اتحادی است که ضرب ضعیف یا قسمت ضعیف یک ضرب رابط وزن وقتی ضرب دیگر مربوط و متحد می شود. در این مواقع نت دوم را سنکپ شده گوییم و این نت قوی را از دست داده، زیرا باید تابع ضرب ضعیف ما قبل شود.

سنکپ در دو قسمت است (ساده – شکسته)

در سنکپ ساده خط اتحاد روی دو نت گذارده می شود که دارای یک امتداد باشد. (مثلا دو سفید)

در سنکپ شکسته (بی قاعده)  خط اتحاد ممکن است روی نت هایی باشد که از حیث امتداد با هم تفاوت داشته باشند. اگر سنکپ مساوی نت قبل باشد سنکپ را طویل می گویند. اگر نصف آن باشد، سنکپ کوتاه تر و در صورتی که ربع آن باشد کوتاه ترین سنکپ است.

ضد ضرب موقعیتی است که روی ضرب قوی یا قسمت قوی یک ضرب سکوت باشد.

اهمیت وزن در موسیقی:

نغمه و آهنگی با حالت ملایم و غم انگیز بسازد، باید نت های طویل را انتخاب کند.

هر گاه حرکت های تند و سریع منظور نظر باشد نت های کوتاه تر مناسب تر است.

سنکپ و ضد ضرب برای نشان دادن حالت ضربان قلب و تشویش خاطر مناسب است.

برای نشان دادن انقلاب و رعد و برق و طوفان نت های تند که بدون سکوت دنبال هم بیایند مناسب می باشد.

نت تنیک:

نیم پرده یا تنیک از توالی دو نت که دارای اسم مختلف باشد به وجود می آید

نت کرماتیک:

نت هایی که از تسلسل دو نت هم اسم ایجاد می شود

نت های مترادف یا هم آهنگ:

بین دو نت در حقیقت فاصله ای نباشد، ولی ظاهرا فاصله ای به نظر برسد. یعنی گر چه ظاهرا متفاوتند، اما در حقیقت فاصله ای بینشان وجود دارد.

گام دیاتنیک:

اگر تمام فواصل یک گام نیم پرده نباشد. یعنی از پرده و نیم پرده تشکیل شود. مانند گام دو.

دوازده نیم پرده = دو نیم پرده + ده نیم پرده

گام کرماتیک:

فقط از فواصل نیم پرده تشکیل می شود.

گام از هشت درجه و هشت فاصله تشکیل شده است.

گام کرماتیک از سیزده درجه و دوازده فاصله تشکیل شده است. بنابراین عدد درجات هر گام یکی بیشتر از عدد فواصل است.

گام کروماتیک را می توان به انواع مختلف نوشت در گام بالارونده علامت دیز و در گام پایین رونده علامت بمل استعمال می شود. اما این قاعده کلیت ندارد و ممکن است به طریق دیگری هم نوشته شود.

نیم پرده ی کروماتیک دارای پنج کما و نیم پرده ی دیاتنیک دارای چهار کُما است.

فواصل:

زیر و بمی دو نت را فاصله ی آن دو نت گویند.

فاصله بر دو قسم است:

فاصله متصل مسافتی است که بین دو نت پی در پی باشد(نت های همسایه)

فاصله ی منفصل که بین دو نت جدا از یکدیگر باشد.

هر فاصله به نسبت نت دوم که آن را تشکیل می دهد محاسبه می شود.

هم صدا:

از دو نت هم اسم  که صدایشان یکی باشد. مثل (دو – دو) ( دو – دو دیز)

فواصل هم آهنگ: فواصلی که از نظر صورت یکی است ولی از نظر قاعده ی علمی متفاوت است. مثل ( دو تا می ) (سل تا سی)

پس از ملاحظه ی جدول فوق قواعد زیر را در نظر گرفته با جدول فواصل تطبیق کنید:

1- فاصله ی درست هیچ وقت کوچک یا بزرگ نامیده نمی شود و بالعکس.

2- فاصله کاسته همیشه یک نیم پرده کرماتیک از فاصله ی کوچک درست کمتر است.

3- فاصله ی افزوده همیشه یک نیم پرده کرماتیک از فاصله ی بزرگ یا درست بیشتر است.

4- تنها فاصله ی چهارم و پنجم ممکن است که افزوده و کاسته شود

5- تنها فاصله ی افزوده می تواند دارای نیم پرده کرماتیک باشد.

فواصل پایه اصلی موسیقی نظری دارای اهمیت زیادی است. (علم هم آهنگی)

مایه (تن) اگر نت های گام به ترتیب غیر منظم دنبال هم واقع شود آن را مایه می نامیم.

مقام (مد)

طریق و کیفیت مخصوصی است که  گام می تواند اتخاذ کند.

دانگ: معمولا هر گام را می توان به دو قسمت مساوی تقسیم کرد و هر یک از آن قسمت ها را دانگ نامید. در هر دانگ دو نیم پرده است.

نت های مایگی: در حقیقت معرف گام است.

- تونیک (نت اول)

- نمایان (نت پنجم)

- زیر نمایان (نت چهارم)

حالات: کیفیت و چگونگی نواختن یک قطعه ی موسیقی که سبب تأثیرات مختلف می شود. این قسمت بستگی به احساسات نوازنده دارد. یک قطعه موسیقی ممکن است به طرق مختلف اجرا گردد به شرطی که اصل محفوظ باشد.

حالت مهمترین قسمت موسیقی است که با ذوق و قریحه و استعداد موسیقی دادن رابطه ی مستقیم دارد. موضوع حالت مشکل ترین قسمت هنر موسیقی است که در این صورت نوازنده تنها ساز
نمی نوازد، بلکه با ساز خود صحبت می کند و چنین موسیقی است که می تواند با دل ها ارتباط برقرار کند.

جمله ی موسیقی:

یک قطعه ی موسیقی از چند جمله تشکیل می شود که هر یک از آن دارای یک معنی کامل است. در نتیجه ارتباط و پیوستگی این جمله ها یک قطعه ی موسیقی را تشکیل می دهد. همینطور جمله ها در موسیقی یا دو تایی و یا سه تایی هستند.

نغمه:

توالی یک رشته از اصوات موسیقی با امتدادهای مختلف که از شنیدن مجموعه آنها لذتی درک شود. برای اینکه اصوات به دنبال هم می آیند باید رابطه ای بین آنها ایجاد شود.

 هماهنگی یا هارمونی:

به معنای توافق و تناسب است.

هارمونی شنیدن چند صدای مختلف است که با یکدیگر تناسب و ارتباط داشته باشند که با هم شنیده می شوند.

تن تنانی: (وزن)

بین (ت) و (ن) زمان مساوی واقع شده است که آن دو را از یکدیگر جدا می کند. البته این زمان ممکن است کوتاه و زمانی بلند (کشیده) باشد. زمان بین وزن در اصطلاح موسیقی تقسیم صداها به زمان هایی از حیث مقدار مختلف است.

معنای دیگر: توالی یک ضرب از یکدیگر جدا می شوند و وضع مخصوصی به خود می گیرند. البته منظور از زمان سکوت و توقف نیست، بلکه منظور امتدادها و کشش های مختلف بین صداهای مختلف (زیر و بم) می باشد که بین ضرب های بدون مکث  (آهسته، متوسط یا تند) قرار می گیرند. اما گاهی لازم است بین کشش های مختلف سکوت هایی با کشش های مختلف بگذاریم.

تعریف موسیقی:

هنر بیان احساسات به وسیله ی صدا

آواز ایرانی:

موسیقی ایرانی بنا بر احتیاج حالات مختلف (محزون، غم انگیز، شاد، دل شکسته، فریاد، ناله، مویه، پریشان،  بیچارگی، بیداد و غیره) ورود نموده است.

از این گذشته هر یک از آوازها حالات و صفات مخصوصی دارند که آنها نیز به نوبه ی خود بر جلوه و رونق موسیقی می افزایند و از ترکیب این حالات با ذوق خوانندگان لایق احساسات تازه ای به وجود می آید.

دستگاه های موسیقی ایرانی:

ردیف آوازی: مقصود سبک و روش و کیفیت تنظیم و ترکیب یک آواز است.

آواز شور:

جذبه و لطف خاصی دارد و خیلی شاعرانه و دلفریب است. از ملال و حزن درونی حکایت می کند و گاه با ناله ای مؤثر و وقاری پوشیده از حجب و حیا نصیحت می کند و دلداری می دهد. این آواز برای ابراز احساسات درونی از قبیل عشق و محبت، عاطفه و ترحم و امثال آن بسیار مناسب است. ناله های آواز شور کاملا طبیعی است و غمگساری آن مانند آواز دشتی خانمان سوز و جان گداز نیست. بلکه می توان شور را به انسان سالخورده ی با تجربه ای تشبیه کرد که در مقابل ناسازگاری روزگار به جای آنکه سر به زانوی غم بگذارد و اشک حسرت ببارد. با کمال صبوری و بردباری تأمل می کند و درس بی علاقگی و عدم دلبستگی نسبت به عالم مادی فانی می دهد.

آواز شور نمونه ی کاملی است از احساسات و اخلاق پسندیده که روح عارفانه را کاملا مجسم می کند. خلاصه آهنگ شور موقر و نجیب و جلوه ای است از وارستگی روح شرقی.

متعلقات آواز شور:

1- آواز ابوعطا:

آوازی بازاری که میان توده ی ملت رواج دارد. با وجود این دارای لطف و زیبایی خاصی است و در عین حال حالتش هم با شور
بی تفاوت نیست.

حجازی که عرب ها می خوانند با حجازی که در میان ما متداول است از نظر حالت کمی اختلاف دارد و روی هم رفته بهتر حق این آواز را ادا کرده است. در واقع صوت قرآن در آهنگ حجاز است و در قلوب اهل ایمان تأثیر خاصی دارد.

2- آواز بیات ترک:

معمولا بیات ترک به وسیله ی لحن مثنوی که در اغلب آوازها معمول است. ولی در هر یک حالت مخصوصی دارد.

آواز بیات ترک هم مانند ابوعطا آوازی است بازاری و متداول میان عامه مردم، بیات ترک آوازی است بی نهایت یک نواخت. به طوریکه گوش هایی که به مدگردی عادت کرده باشد به زودی از شنیدن آن خسته می شود. به همین جهت آن را آواز بازاری نامیده اند.

3- آواز افشاری:

آواز افشاری، مغموم و دردناک که از داستان هجران و فراق سخن میراند. گوئی عاشقی است خسته و ناامید که از شدت درد و الم می نالد و جز ناله هم با چیز دیگری سر و کار ندارد. گاه از زیادی رنج و زحمت فریادی از سینه ی پر آتش خود بر می کشد که شنونده را سخت متأثر می کند. به طوری که این آواز برای نشان دادن حالتی مانند
ناله های جانسوز هجران و شکایت از بی وفایی یاران و اظهار درد و اندوه درونی و نا امیدی ها وناکامی ها و اظهار تالم و تاثر از رنج ها و آلام زندگی و ذکر خاطرات اسف انگیز صحبت می کند.

آواز رهاب که در آخر افشاری نواخته می شود نصیحت آمیز و حالتش برعکس افشاری است. سوز و گداز و حالت ندبه ندارد بلکه به پیر تجربه دیده ای شبیه است (مانند شور) که می خواهد آب خنکی بر دل داغدیده ی مصیبت دیدگان بریزد و آنان را با نصایح  دلپذیر امیدوار کند و در ضمن بگوید که آرزوی بشر تمام شدنی نیست پس برای آنکه آسوده زندگی کنیم باید آرزوهای خود را محدود کنیم تا ادامه ی زندگی که گاه با رنج ومحنت و زمانی با شادی و مسرت توام است سهل و آسان شود.

4- آواز دشتی :

متعلقات دشتی از قبیل غم انگیز، چوپانی و گیلکی هیچ یک اختلاف مهمی با دشتی ندارند. تنها تفاوت در حالات آنها است و آن حالت حزن و غم و اندوه است.

حالت آواز دشتی :

یکی از زیباترین متعلقات شور آوازی است که حزن و غم انگیز و دردناک است. ولی در عین حال لطیف و ظریف است و می توان آن را آواز چوپانی نامید.

در میان اغلب ملل اهالی دشتهای خرم و نقاط خوش آب و هوا
آهنگ های مخصوص به خود دارند که بنا بر احتیاج مطابق ذوق جبلی آنها به وجود آمده است. آواز دشتی را هم می توان در نی
چوپان ها جستجو کرد.

در سواحل جنوب بحر خزر ( مازندران و گیلان) این آواز تغییر شکل مختصری داده و به صورت نغمه ی گیلکی در آمده است.

زندگی ساده صحرا نشینی و احساسات طبیعی مردم سبب پیدایش آهنگ ساده و طبیعی دشتی شده است. این آواز غم انگیز و محزون و ساده و بی آلایش و عدم تکلف هم لطف و زیبایی خاصی به آن داده است. آواز دشتی از حنجره ای خارج می شود که صاحب آن از
مکر و حیله و تزویر آگاه نیست. عشقش عشقی پاک و بی غل و غش است که بنا بر احتیاج طبیعی برای ایجاد انس و الفت و تشکیل خانواده در او ایجاد گشته است.       

این آواز از مناظر گوناگون و زیبای طبیعت یعنی از همان دشت های خرم و جوی های روان و آسمان نیلی رنگ و ستارگان درخشان و ریاحین معطر خود رو و زندگی آرام یکنواخت بی تکلف مردم ساده ی دهات گفتگو می کند. این آواز سر و کارش با دلهای پاک و قلوب آرام بی تشویش است.

عاشقی که با چشمان پاک و بی گناه به معشوق خود می نگرد و جرأت تکلم ندارد. پیرمردی است ناصح که با یک جمله مردم را از ارتکاب اعمال و افعال زشت نا پسند باز می دارد.

دشتی نمونه ای است از زندگی ساده و بی آلایش. یعنی اخلاق پاک و احساسات ساده ی طبیعی آنها را اداره می کرده است.

آواز دشتی در عین سادگی گاه چنان موثر و غم انگیز است که شنونده اشک حسرت و ندامت بر گونه های خود می نشاند. آواز دشتی ما را از حوادثی که در سرزمینمان اتفاق افتاده است آگاه می کند.

آواز نوا:

آوازی با طمانینه و با وقار و نصیحت آمیز است که با آهنگی ملایم و متوسط و نه چندان فرح بخش و نه زیاد دردناک و محزون بیان احساسات می کند. در واقع خستگی و فراقت شنیدن آواز نوا بسیار مطبوع است و معمولا آن را آواز خراب گفته و در آخر مجالس انس و طرب به کار می بردند.

در حقیقت نوا ناصحی است صبور و با تجربه که با بیانی
شگفت انگیز و ماهرانه نصایح دلپذیر خود را به شنونده می دهد. مخصوصا اگر اشعار مناسبی مانند اشعار عارفانه ی حافظ برای خواندن نوا انتخاب شود. این آواز در ناحیه ی بم با نوایی پخته و گرم تاثیر عجیبی دارد و شنونده را بی اختیار مطیع و متقاعد می کند.

آواز نوا در حالی که پند صبوری می دهد در پرده ای از تالمات زندگانی هم شکایت می کند. منتها شکایت این آواز مانند دشتی و
سه گاه پر فغان و نالان نیست و غم و اندوه را مستور و پنهان بیان
می کند. این آواز نمونه ی کاملی است از احساسات فیلسوفانه و عارفانه که اهالی مشرق زمین نماینده ی واقعی آن هستند. این آواز حالات و کیفیات عرفا و فلاسفه و کسانی که به خوبی مزه ی تجربیات زندگی را چشیده اند را بیان می کند.

آواز ماهور:

ماهور آوازی است با طمانینه و با وقار که خواننده رسمیت و شوکت خاصی به این آواز می دهد. به همین جهت مارش های نظامی اغلب در ماهور است. این آواز نمونه ای از عظمت و شجاعت و تهور و دلیری و وقار را نشان می دهد. موسیقی ایرانی همیشه محزون است و آواز ماهور طرب انگیز و بشاش می باشد.

آواز راست پنجگاه:

حالت آواز راست پنجگاه حالت خاصی از خود ندارد. تنها بخشی از گوشه های آن مخصوص خود اوست. پس راست پنجگاه در حقیقت مقام خاصی نیست. راهی است برای تغییر مقام به آوازهای دیگر. اینکه از اسم آن هم بر می آید در این آواز به پنج مقام مدگردی
می کند. اما ماهیت این آواز به ماهور بسیار زیاد است.

آواز همایون:

این آواز باشکوه و مجلل و آرام و در عین حال مؤثر و جذاب و دلربا و زیبا می باشد. گفتارش پرعظمت و نصیحتش از روی کمال است. مهارت و منتهای تجربه و پختگی است. بیانش سحر انگیز و ماهرانه است. شنونده در مقابل این آواز بی اختیار سکوت می کند و جرأت تکلم از او سلب می گردد.

آواز همایون ناصحی است مشفق و مهربان که با کمال شرم و آزرم با شنوندگان خود گفتگو و درد و دل می کند و با بیانی شیوا چنان نصیحت می کند و پند می دهد که هیچ سخنرانی این مهارت و استادی نیست.

همایون مجموعه ای است از احساسات لطیف و عالی و روحانی. نگاه شخص را متنبه می کند و گاه از سر کبر و غرور سخن می راند. گاه فریادی سخت از دل داغدار بر می کشد و با هر ناله ای اشک از دیده می افشاند. ولی به زودی طرز کلام را عوض می کند و پند صبوری می دهد و اشک از رُخ مستمعین خود می شوید و قلوب افسرده و پریشان را تسلیت و آرامش می بخشد. حزن و ملال و افسردگی همایون ظاهری و پرشور و ولوله و مانند گریه و زاری کودکان
بی تجربه نیست.

آواز همایون چون آواز دشتی ناله نمی کند و اشک نمی ریزد و ضجه ندبه پیشه ی خود نمی سازد. بلکه چون تجربه دیدگان و زحمت کشیدگان تاب تحمل و شکیبایی دارد و افسردگی و تأسف و حسرتش درونی و نهانی است. ناله ی او با دل مردم آزموده و تجربه دیده سر و کار دارد.

در اثر شنیدن این آواز انسان غرق عالم تفکر می شود. اگر خواننده ماهر باشد شنوده ی مستعد را به عالم فوق عالم مادی سوق می دهد تا وی در اموری ورای آنچه مربوط به جسم و جسمانیات است، تفکر و تدبر کند. خلاصه آواز همایون معجونی است از تمام عواطب و صفات روحانی، حالی ساخته و پرداخته شده است و خواننده باید حق آن را به طور شایسته ادا کند.

آواز اصفهان:

همانطور که آواز همایون با آواز شور رابطه ی نزدیک دارد،
آواز اصفهان هم به آواز شور نزدیک است و اختلاف آواز اصفهان و آواز شور را بیشتر از اختلاف میان آواز همایون و آواز شور است.

آواز سه گاه:

این آواز میان اهالی آذربایجان و قفقاز متداول است و ترک ها در خواندن این آواز بیشتر مهارت دارند و حزن و اندوه شدید در شنوندگان در موقع خواندن این آواز دارند. ولی فارسی زبان ها محزون و غم انگیزتر می خوانند.

آواز سه گاه بی نهایت غم انگیز و حزن آور می باشد و ناله های آن جانسوز و ریشه و بنیان آدمی را از جا می کند و شراره های پرسوز و آن مردم حساس را در آتش هجران می سوزاند و شعله های آن خرمن هستی آدمی را بر باد می دهد. آواز سه گاه مجموعه ای است از آه های ممتد سوزان و ناله های غم انگیز و حزین. از راز و نیاز عاشقان هجران کشیده و از بدبختی و بیچارگی بی نوایان و ضعیفان گفتگو می کند. ناله هایش مؤثر و مانند بیچاره ای است که از شدت ترس و بیم و وحشت از ته دل سوز و زاری می کند.

به خوبی می توان فهمید که آواز غم انگیز سه گاه یادآور مصیبت ها و آلام نیاکان ماست و نیز می توان گفت که تا چه حد افکار ما را با پدران ما هم آهنگی و توافق می دهد. با اینکه ما آن دوره های بدبختی و ایام اسارت و بندگی را فراموش کرده ایم.

آواز چهارگاه:

این آواز مهمترین مقام ایرانی است و نماینده ی کاملی است از تمام حالات و صفات موسیقی ایرانی است. دست طبیعت تمام گام های مختلف را در این آواز یک جا جمع کرده و بهترین و عالی ترین صفات آنها را انتخاب کرده است. پس چهارگاه گاهی شادی می کند و هم گریه و زاری می نماید. گاهی مسرور و زمانی غمگین است. تکبر و مناعت طبع و وقار و متانت را مجسم می کند و از زندگانی عارفانه و بی تکلف و حالت و صبر و بردباری نیز گفتگو می کند. سپس با
ناله های دردناک احساسات محبت آمیز و هوس های آمیخته به عشق را بیان می کند.

باید گفت که چهارگاه مانند انسان کاملی است که تمام خصائص و محسنات و ذوق شرقی و احساسات عالیه ی انسانی را دارا می باشد و ذوقش هرگز خاموش نمی شود. بدین معنا که در مقابل سختی های زندگی صبر و شکیبایی پیشه می کند و تاب مقاومت دارد. ولی گاهی نیز از ناکامی ها و ناامیدی های زندگانی ملول و متأثر شده، باران اشک از دیدگان خود جاری می سازد. بنابراین مقام چهارگاه برای نشان دادن تمام حالات و صفات و کیفیات مناسب است. به همین جهت آن را مهمترین مقام موسیقی خود می شناسیم.

کاربرد موسیقی ایرانی:

لالایی مادر: دشتی

دوره گرد: نغمه ی ابوعطا و افشاری

مؤذن و قاری قرآن: حجاز

دوستان و آشنایان: شور و شهناز

گدای رهگذر: منصوری

نی چوپان و درویش: مثنوی

ناله ی جان سوز: دشتی

نوای غم انگیز: سه گاه

نغمه ی باشکوه: همایون

آواز راحت: نوا

آهنگ نشاط آور: همایون

هر پرده ای باید در موقع معینی از ساعات روز و شب نواخته شود:

حسینی: آخر روز

رهاوی: صبح

راست: هنگام طلوع آفتاب

بوسلیک: بعد از ظهر

عشاق: غروب آفتاب

نوا: قبل از نماز شام

حجاز: نیمه شب

بوسلیک و نوا در عشاق: تولید جرأت و شجاعت

عراق – اصفهان – نوروز و راست: سبب لذتی لطیف

بزرگ و رهاوی و زیرافکن و زنگوله و حسینی: تهیج شبیه جنون با شعر

هنگام مطالعه:  (فرایند منظم و هماهنگ در تحلیل درس)

1- روی موضوع مورد نظر تفکر کنید. (موضوع کلی)

2- هنگام مطالعه اطلاعات را به بهترین روش دسته بندی کنید. (اجزاء)

3- مرتب کردن اطلاعات (اولویت بندی یا طبقه بندی اطلاعات)

4- مطالب را در یک قالب و چهارچوب خاص قرار دهید

5- ارتباط کلمات کلیدی را با سایر قسمت ها شناسایی کنید

6- مسائل اصلی و فرعی را تفکیک کنید. (شناسایی جاده های اصلی و فرعی)

7- ترتیب و آرایش نکات چه معنایی دارند

8- شناخت الگوی خاصی از مطلب

9- مؤثرترین روش جهت خلق الگوی منطقی (ریاضی) با استفاده از اطلاعات درس

10- سیستم بکارگیری الگوی خاص با توجه به اطلاعات موجود

11- شناخت یک نظام رمزی در قالب یک الگوی سازماندهی

12- یافتن راه حل علمی در طبقه بندی کردن اطلاعات

خلق خود خواسته ی شیوه های جدید نگریستن به موضوع ها:

نوآوری و خلاقیت مستلزم تفکر است. شاید مجبور باشید به منظور روشن شدن موضوع به شیوه ای نو بنگرید. یک توصیف خلاقه ممکن است که به جنبه هایی از تفکر برسیم که بسیار بیشتر در مورد موضوع تفکر کنیم.

هدف تفکری است که کارآمد باشد. اساس علم کارآمد بودن را در پی دارد. مسأله ی اصلی این است که بتوانید در مورد موضوع داوری کنید و به سودمندی جنبه های مختلف علم دست یابید.

آموزش به کلی مبتنی است بر دست یافتن به حقایق و شیوه ی درست عمل کردن به آموخته ها می باشد. ما می آموزیم که درست فکر کنیم و درباره ی آن داوری کنیم.  این هرگز عملی نخواهد شد، مگر به جوهر علم دست یابیم. در غیر اینصورت راه بر خلاقیت و پیشرفت بسته خواهد شد.

سر انجام درست بودن به معنای ترتیبی از اطلاعات است که بدون داوری معنی ندارد. مسأله این است که علم به عنوان یک فرایند با تغییر سروکار دارد و به سودمندی آن الگو در ایجاد الگوی جدید معطوف می شود. هیچ چیز نابخردانه ای در یک فرایند تفکری جای نمی گیرد. ما می آموزیم که درست بیندیشیم و به شیوه ای درست عمل کنیم. ما می آموزیم که چگونه رفتار کنیم نه اینکه بدون دلیل.....

داوری در مرحله ی گزینشی تفکر بکار می رود. ماهیت این سیستم چنان است که یک ایده یا رفتار نادرست در مرحله ی بعد مسیر نادرستی را دنبال خواهد کرد.

ایده های خلاق:

درباره ی یک شکل هندسی هیچ چیز مبهمی وجود ندارد. شکل هندسی در حکم یک وضعیت بسیار معین و مطلوب است. آدمی می داند به چه کار می آید. با این حال بیشتر وضعیت ها با دیگران بسیار مبهم است. بیشتر افراد آگاهی مبهمی نسبت به یکدیگر دارند. در مورد یک شکل هندسی معین به آسانی می توان به شیوه های مختلف آن را تقسیم کرد و دوباره در کنار هم قرار دادن قطعات فکر کرد.

درک اشکال هندسی با توجه به شکل اصلی:

آیا تا کنون فکر کرده اید که مثلث از چه شکلی بدست آمده است؟ بله با تقسیم کردن مربع یا مستطیل از طریق زاویه های روبروی هم
می توان به شکل مثلث دست یافت.

همینطور شکل ذوزنقه از مثلث بدست می آید. همچنین با تا کردن یک مثلث از رأس سه شکل مثلث بدست می آید.

شیوه ی تقسیم اشکال هندسی:

 آیا می توان  به وسیله ی اثبات اینکه این مثلث متساوی الضلاع است، معیاری برای شناخت دیگران بدست آورید؟

شناخت افراد با در نظر گرفتن مسأله ی بالا:

اما انجام این کار در مورد یک فرد بسیار دشوارتر خواهد بود. اگر فقط آگاهی مبهمی نسبت به وضعیت طرف مقابل وجود دارد. همینکه بدانید که طرف مقابل درباره ی چه موضوعی حرف می زند، چه کاری انجام می دهد و چگونه زندگی می کند (بازشناسی) کافی نیست.

تبدیل یک آگاهی مبهم به یک گزاره ی معین چگونه است. گاهی
جنبه های مختلف طرف مقابل با یکدیگر سازگار نیستند تا مضمون واحدی پدید آورند. به قول معروف حرفش با عملش مطابقت ندارد. قرآن این افراد را منافق خطاب می کند. بنابراین در تعریف و شناخت افراد، نگرش ظاهر کفایت نمی کند. بلکه ماهیت درونی افراد اولویت دارد. برای شناسایی ماهیت درونی افراد باید به بازشناسی عملکرد رفتارهای مختلف فرد به شخصیت وی پی برد. یکی اهداف اصلی بازشناسی افراد، غلبه بر افکار مبهم است. باید بتوانید ایده های افراد را بازشناسی کنید. فقط وقتی که از این چهارچوب آگاه باشیم، آنوقت می توانید دیدگاهی روشن از افراد بدست آورید.

شناخت افراد نه در کلام افراد بلکه در عملکرد آنها قابل ارزیابی است. برای اینکه بازشناسی روحیات افراد باید تلاشی هوشیارانه بکار بگیرید. این امر نیاز به تمرین و تجربه ورزی است.

اگر از شما پرسیده شود که چند ویژگی اصلی برای شناخت دیگران لازم است. چند ویژگی را بیان می کنید. مسلما اگر تنها به یک ویژگی بسنده کنید، بعدا با مشکل روبرو خواهید شد.

در وضعیت طراحی یک صندلی، ایده ی مسلط ، کارآمدی مناسب وضعیت فیزیکی صندلی اهمیت دارد. آیا به نظر شما می توان بر روی صندلی که یک پایه داشته باشد، نشست. اگر صندلی دو پایه داشته باشد. یا اینکه سه پایه برای نشستن با اطمینان و آسودگی خاطر خواهید نشست. حتی اگر یکی از پایه ها لق باشد، نشستن بر روی آن خطرناک است.

وقتی همین مسأله ی طراحی برای یک خانه بکار گرفته می شود، مسلما برای اینکه یک سقف بالای سر خود داشته باشید، نیازمند چهار ستون (مربع یا مستطیل) لازم است. بنابراین برای اینکه فردی را به عنوان دوست انتخاب کنید، نیازمند شناخت چهار ویژگی اصلی الزامی است.

1- عاقل باشد: یعنی دارای علم و تفکر و تحلیل درستی از مسائل داشته باشد.

2- عادل باشد: یعنی در قضاوت کردن (دوست و دشمن) ایده و استدلال درستی داشته باشد.

3- دوستان خوبی داشته باشد: معیار و ملاک خوبی برای انتخاب دوست داشته باشد.

4- با اصل و نصب باشد: پدر و مادر و خانواده ی قابل احترامی داشته باشد.

آشکار است که فاکتورهای دیگر مانند:

الف- شجاعت

ب- ثروت

پ- قدرت

ت- زیبایی و... می تواند مکمل های چهار فاکتور اصلی باشد.اما اگر چهار فاکتور بالا را نداشته باشد و حتی اگر روی یکی از آنها عیب ونقصی داشته باشد، مطمئن باشید یک روزاز دوستی با چنین فردی پشیمان خواهید شد. (مثلا اگر یکی از پایه های صندلی لق باشد)

اکنون با اثبات اینکه چرا این دو خط با هم موازی هستند، شناخت بیشتری نسبت به انتخاب دوست خواهید داشت.

هندسه:

گاهی لازم است برای حل یک مسأله به وسیله ی یک راه فرعی به جواب اصلی برسید. یعنی اینکه با استفاده از خطوطی که درمسأله وجود ندارد و آن را به مسأله اضافه می کنید به حل آن اقدام کنید.

برای مثال: چرا دو خط با هم موازی هستند؟

اثبات: زمانی دو خط با هم موازی هستند که دو به دو زاویه های آنها با یکدیگر برابر باشند. با فهم و شناخت این قضیه متوجه خواهید شد که افرادی که برای دوستی گزینش کرده اید، آیا با افکار و اخلاق شما در یک راستا قرار دارند یا اینکه انتخاب درستی نداشته اید.

نتیجه اینکه با شناخت ریاضیات و هندسه و... (دروس مختلف ریاضی) می توان در زمینه های مختلف ( موسیقی، نقاشی، ورزش، خیاطی، آشپزی و...) الگو و معیارهای خاصی بدست آورد.

در اینجا با کشیدن یک خط مورب بر روی دو خط موازی نتیجه
می گیریم که باید دو زاویه ی داخلی ودوزاویه ی خارجی با هم برابر باشند. در غیر اینصورت دو خط با هم موازی نیستند.

مثال دیگر: چرا این مثلث متساوی الاظلاع است؟

مثال نوآورانه:

گاهی دوستی را با یک امتحان کوچک درونیات او شناخته می شود. بنابراین حل مسأله ی هندسه به شما کمک می کند تا درک بیشتری از اطرافیان خود بدست آورید.

عامل تعیین کننده:

خصلت های مثبت فردی عامل تعیین کننده ی وضعیت و ثبات شخصیتی فرد را نشان می دهد. همینکه یکی از عوامل اصلی کم رنگ می شود، باید در دوستی با چنین فردی بازنگری کنید. شاید بهترین راه فاصله گرفتن باشد.

بنابراین ثروت، زور و قدرت، زیبایی و... عامل تعیین کننده ای برای انتخاب دوست نمی باشند. اما اشخاص مختلف ممکن است عوامل تعیین کننده ی دیگری را برای دوستی انتخاب کنند. بنابراین مواظب چنین افرادی باشند. (مثلا سوء استفاده از شهرت افراد دیگر) مسلما چنین افرادی در طمع و خواسته های خود غرق شده اند. در حال حاضر همین کافی است که در یافتن راه حل های منطقی ماهر شوید.

تقسیم درس به اجزاء کوچک تر:

مطالب درس با خصوصیات منفرد در کنار یکدیگر قرار می گیرند. همچنین الگوهای علمی ممکن است به واسطه ی گسترش بزرگ شوند. یا اینکه دوالگوی مجزا به هم بپیوندند و یک الگوی واحد
بزرگ تری را به وجود آورند. شناخت و توصیف خصوصیات منفرد در کنار یکدیگر وضعیت جدیدی را توصیف می کند که مقصود خاصی را نشان می دهد. همینکه این اتفاق افتاد یک الگوی متعارف جدید شناخته می شود. این الگوی جدید بدون ارجاع به تک تک خصوصیات اجزاء شناخته نمی شود.

هر چه یک الگو واضح تر باشد، یکپارچگی در آن آگاهانه تر است. نگریستن به این وضعیت، رابطه ی اجزاء را به صورت های مختلف امکان پذیر می کند. چرا که با کنار هم قرار دادن اجزاء به روش های مختلف افکار خلاقانه تری بدست خواهید آورد. در اینجا نوآوری در تقسیم اجزای درس، آرایه های جدیدی را شکل می دهند و مفاهیم جدیدی بدست می آورند.

اگر دانش آموز درسی را در نظر بگیرد و آن را به اجزای کوچکتر تقسیم کند. سپس با فهم اجزای درس با یکدیگر و در کنار هم قرار دادن آنها به شیوه ای جدید و خلاقانه می توان به درک بهتری رسید.

تقسیمات واقعی:

دانش آموز تلاش می کند تا روابط بین اجزاء را کشف کند. چون اجزاء گرایش دارند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند تا الگوی خاصی را به وجود آورند. این الگوها با کنار هم قرار دادن اجزاء، برانگیزاننده اطلاعات خاصی هستند. آن چیزی است که به منظور خاصی شکل گرفته است و برای این منظور هر نوع تقسیم  جایز نیست. بنابراین در تجزیه ی مسأله تجزیه ی اجزاء به شیوه ای درست تقسیم می شود. این الگوی یکپارچه و منسجم ارائه دهنده و توصیف کننده ی مسأله است. یعنی در هر مسأله فلسفه و منطق وجود دارد که باید به درستی تحلیل شوند. بنابراین انجام یک تقسیم بهتر از این است که بنشینیم و هیچ کاری نکنیم. در اینجا معلوم می شود که اجزاء مجزا از هم نیستند. بلکه تا حد قابل ملاحظه ای یکدیگر را همپوشانی می کنند. مزیت این تکنیک این است که تشخیص اجزائ موضوع اصلی را قابل درک
می کند ونتیجه بخش خواهد بود. چرا که اجزاء برای ترغیب و القاء بر یکدیگر تلاش می کنند تا وضعیت جدیدی بدست آید. برای مثال آگاهی از خصوصیات فردی و فیزیکی 11 بازیکن فوتبال باعث
می شود تا مربی با شناخت بیشتری این 11 بازیکن را با یکدیگر هماهنگ کند و بدین منظور به هدف اصلی دست یابد.

گزینش اجزاء اصلی و فرعی:

در اینجا موضوع اصلی گزینش اجزاء اصلی و فرعی و بررسی تفاوت ها و شباهت های ویژگی هر کدام از آنهاست. به نظر می رسد تفاوت اجزاء ماهیت اصلی ساختار کلی را به وجود می آورد. سپس نتیجه ی روند نهایی بررسی می شود.

تقسیم اجزاء روشی سودمند است برای آفرینش شیوه های نگریستن به یک مسأله است. نتیجه این است که اجزاء در کنار هم قرار می گیرند و برداشتی منطقی را از وضعیت شکل می دهند. اما گزینش اجزاء برداشتی متعارف از وضعیت را شکل می دهند. این یک بازآرایی برانگیزاننده اطلاعات است.

دانش آموز باید سراغ آرایش جدید از اطلاعات برود. آرایش جدید از اطلاعات انگیزشی است که نتایجی را به بار می آورد. هر چه ترتیب اجزاء قاعده مندتر باشد، امکان بیشتری برای فهم مسأله وجود خواهد داشت. سعی کنید مسأله را به اجزاء درست تقسیم کنید و سپس این اجزاء را به شیوه هایی درست در کنار هم قرار دهید. می توانید واژگونه سازی را بیاموزید. قاعده مندی مسأله این امکان را می دهد که با توجه به ابعاد مسأله تفکر کنید. باید تلاش کنید تا اجزاء مسأله را با یکدیگر مرتبط کنید. همچنین می توان جنبه های مختلف مسأله را برجسته کنید. دلیل کارآمدی این تکنیک این است که خط فکری مسأله را کشف کنید. اگر نقطه ی واضحی وجود داشته باشد، کار آسان
می شود. در پایان با مقایسه ی تک تک اجزاء از یک مسأله ی واحد، برداشت های مختلفی به عمل آورید.

دانش آموز از درون یک الگوی تثبیت شده، خط سیر طبیعی تحول مسأله را دنبال می کند. در این روند ممکن است گونه ای بازسازی الگو حاصل شود. به محض اینکه انتخاب یک جزء صورت گیرد، ارتباطی در کار هست و تأثیر درونداد نتیجه ی مسأله اهمیت دارد.

در کنار هم قرار دادن اجزاء واحدی کامل را به وجود می آورد. وقتی مسأله ای (مجموعه ای از اجزاء) با تقسیم یک وضعیت کلی یا با در کنار هم قرار دادن واحدها با هم بدست می آید، دانستن وضعیت اجزاء مختلف، همچون الگویی مستقل و متکی به خود و نه صرفا بخشی از یک الگو عمل می کند. اما همه ی اجزاء در تأثیر و تأثر بر یکدیگر عمل می کند. همینطور فهم کل واحد، درک بیشتری از تک تک اجزاء می دهد. همچنین داشتن فهم از عملکرد مسأله، وضوح بیشتری از اجزاء هم جوارش خواهد داد. مخصوصا برای تلفیق اجزای مجاور با یکدیگر جهت شناخت عملکردهای مختلف سودمند است. در اینجا مفهوم ثبات و یکپارچگی عملکرد معین برای ارتباط اجزاء اهمیت دارد. این کار برای فهم وضعیت مفید است. با این حال برای درک مسأله می توان اجزاء را در کنار هم قرار داد.

سلسله مراتب حل مسأله: (شیوه ای نو برای نگریستن به یک مسأله)

1- ایده ی مسلط و سازمان دهنده

2- هدف از مجزا کردن عامل تعیین کننده

3- تقسیم الگوی یکپارچه

4- همپوشانی اجزاء با یکدیگر

5- تقسیم به واحدهای همگرا

6- گزینش اجزاء (اصلی و فرعی)

7- روش واژگونه سازی (مختل کردن شیوه ی اولیه)

8- تبادل متقابل

9- داوری معقول

10- ارزیابی عملکرد

11- صورت بندی مسأله (شناخت شیوه ی پرداختن به مسأله)

12- توجه به یک شیوه و موقعیت خاص

13- عملیات ریاضت کانالی (شناخت تغییر و تحول مسأله)

14- نحوه ی هدایت مسأله ی اصلی (شرح مسأله)

15- مرتب ساختن مسائل اصلی و فرعی

16- کارکردها، فرایندها، مناسبات

17- بررسی مسأله ی واحد

18- هویت مسأله (واحد کل)

19- انتخاب نقطه ی شروع و گسترش مسأله

20- گستره ی توجه (شناخت وضعیت هر بخش از مسأله)

21- تعیین روند مسأله

22- مسأله ی واحد برای مسائل متنوع

23- شناخت روندهای تصادفی (اینکه هیچ چیز حقیقتا بی ربط نیست)

24- قرار گرفتن در معرض ایده های متنوع

25- مرتبط ساختن مسائل مختلف

26- محدودیت های سیستم حل مسأله

27- تحلیل دقیق هر یک از مراحل درس

28- شناخت الگوهای جدید

29- شناخت الگوهای ثابت و داوری اطلاعات

30- هر آرایه از اطلاعات چگونه با یکدیگر همنشینی می کنند (قطبی سازی)

31- شناخت نوع کارکرد

32- فهم الگوهای کلیشه ای (واکنش ها، چالش ها، مقابله ها،
تقسیم ها، کارکردها، سازوکارها)

33- سعی کنید راه های دیگری را برای نگریستن به مسأله پیدا کنید

34- تقسیم ها، طبقه بندی ها، مقررات، مقولات

35- شناخت هدف هر مسأله (کشمکش های برانگیخته)

36- مسأله نکات را القاء می کند

37- کاربرد دستوری

38- توانایی شناخت کیفیت عملکرد

39- توضیح کلی درباره ی کاربرد

40- یافتن دلیل منطقی برای حل مسأله

41- سر هم بندی مسائل مختلف مسأله (شناخت تنه ی اصلی سیستم)

42- بکارگیری الگوهای کلیشه ای (استفاده از فرمول)

43- توصیف حل مساله (نمایان ساختن نحوه ی فهم مسأله)

44- طراح سیستم عملکرد

45- توصیف مسائل مجزا (اجزاء) و توضیح نحوه ی عملکرد آنها با یکدیگر

46- بهترین معیار برای توصیف مناسب

47- برای حل مسائل محدود، پاسخ معینی وجود دارد (مسائل مکانیکی ساختار ساده و از نوع محدودند)

48- طراحی حل مسأله (روند مورد خاص از مسأله)

49- مقایسه ی چگونگی عملکرد اجزاء بر یکدیگر

50- کل مسأله ممکن است یک واحد کلیشه ای باشد (کارکرد اصلی)

51- تلفیق اجزاء به شیوه ای درست و رسیدن به مسأله ی اصلی

52- اهداف کلی مسأله (تفکر مرحله ای)

53- نحوه ی رویکرد مسأله ی خاص از کارکرد مسأله (ریاضیات عالی)

54- درک جامع و هوشمندانه از مسأله

برای حل هر مسأله، لزوم درست بودن هر گام برای تفکر منطقی ضروری است. اما باید قادر باشید الگو را به قدر کفایت درک کنید. با داوری صحیح این امکان را برای اطلاعات فراهم می کنید که هر کنش و واکنش متقابل را درک کنید. ذهن به دنبال آن است که یک سیستم الگو را درک کند. این است بنیان کارآمدن آن. از آنجا که ترتیب اطلاعات تعیین می کند که چگونه در قالب یک الگو آراسته می شود. چنین الگوهایی نحوه ی بهره برداری بهتر از اطلاعات را امکان پذیر می کند.  این نگرش نوع شیوه ی پردازش اطلاعات را روشن بینانه نشان می دهد. اطلاعات به شیوه ای در کنار هم قرار می گیرند که دلیل منطقی عملکرد را آشکار سازد. در عمل اجزاء مسأله مکمل یکدیگرند که در هم آمیخته می شوند. با این حال بهتر است با آنها به صورت مجزا برخورد کنیم تا ماهیت بنیادین مسأله به نحوی مؤثر و کارآمد با یک ابزار علمی کارآمد در کنار یکدیگر قرار می گیرند تا به ما این امکان را بدهد که از اطلاعات به شیوه ای خاص که مورد نیاز است استفاده کنیم و نیز آنچه را که انجام داده ایم به دیگران بفهمانیم. این کار باعث می شود تا این الگوها در ذهن به آسانی پرورانده شوند و الگوهای جدید را نیز برانگیزانند.

تفکر در حل مسأله، ترجیح می دهد تا آنجا که می تواند نظم و الگوی مسأله را کشف کند. الگوهایی که ذهن به دلیل نحوه ی کارش در بازی با اطلاعات، بسیار مستعد ساختن آنهاست.

مسأله، راه حل، داوری:

به هر حال، مشکل اساسی اختلافی است که بین داده ها و فرضیات هر مسأله وجود دارد و این امر پیدا کردن راه حل آن را سخت تر می کند. به هر حال در تفکر ریاضی اطلاعات طبق قواعد خاص مبادله
می شوند. در این صورت است که از بسیاری اشتباهات و لغزش ها دوری می شود. برای همین استفاده از فکر ریاضی، اطلاعات به دست آمده در مراحل مقدماتی، طبقه بندی می شوند.

آنچه مشخص است اینکه، روند دگرگونی ناشناخته و نامعلوم به معلوم، تفاهم و درک را ایجاد می کند و آنچه موجب این فرایند می شود، اندیشه است و یا به زبان ساده تر، فهم و درک پیدا کردن روش ها و به کار بردن آنهاست.

روال حل مسأله:

1- درک ارتباط بین اطلاعات (مفروضات)

2- شناخت سیستم الگو ساز

3- شناخت سیستم خود سازمان دهنده

4- توجه به محدودیت ها

5-اولویت بندی ترتیب اطلاعات

6- الگوسازی

7- داوری

8- کابرد عملی

9- اظهار نظر درباره ی نتایج

10- ارزیابی روند راه حل مسأله

11- ایده ی مسلط عوامل تعیین کننده

12- سلسله مراتب چیدن مسأله

13- تقسیم به اجزاء

14- گزینش اجزاء

15- شناخت اجزاء تأثیرگذار

16- شناخت اجزاء همگرا

17- شناخت اجزاء واگرا

18- فهم انگیزه ی اصلی (دلیل اصلی مسأله)

19- قاعده مندی موقعیت

20- ارزیابی عملکرد

21- صورت بندی مسأله

22- شرح مسأله

23- کارکرد فرایندها و مناسبات

24- شناخت مسائل مختلف در روند حل مسأله

25- انتخاب نقطه ی شروع

26- گستره ی توجه

27- نقطه ی شروع حل مسأله

28- بازبینی روند حل مسأله

29- بدست آوردن اطلاعات بیشتر

30- حل مسأله به روش داستان گونه

31- حل مسأله به روش کارآگاهی

32- شناخت روندهایی که در معرض انگیزش قرار می گیرند

33- درک فعالانه ی موضوعی خاص

34- مرتب ساختن مسائل مختلف مسأله

35- انواع تقسیم بندی ها

36- شناخت محدودیت ها

37- به چالش کشیدن مسأله (اگر.... شاید... )

38- همنشینی ها و هم جواری ها

39- شناخت کارکرد نهایی

40- به چالش کشیدن الگوهای ثابت شده (فرمول)

41- به چالش کشیدن الگوی کلیشه ای

42- کاربرد دستوری

43- حل مسأله به وسیله ی یک میانجی

44- شناخت انگیزه های اصلی

45- توضیح کلی درباره ی کاربردها

46- توصیف حل مسأله

برای حل مسأله پاسخ معینی وجود دارد. اما غالبا راه حل های مختلفی وجود دارند. بعضی از این راه حل ها ممکن است بهتر از
راه حل های دیگر کار کنند. ولی برای این منظور کافی است که راه حل ها کار کنند. بهتر است چندین راه حل گوناگون یافته شود تا اینکه فقط بهترین راه حل پیدا شود. این نکته را فراموش نکنید که برای
حل مسأله فرضیاتی در اختیار دارید. منظور شناخت فرایندهای اجزاء در حل مسأله است. به همین دلیل بیشتر به دنبال شناخت ارتباط اجزاء با یکدیگر باشید. در اینجا طراحی فرمول در واقع مورد خاص از حل مسأله است. این امر به مفهوم درک بر پیوند دادن اجزاء به نحو مطلوب، برای هدف های خاص می باشد. طراحی یک مسأله با یک وضعیت آغازین به وضوح تعریف شدن است. (آنگونه که در حل مسأله مطرح است) بلکه بیشتر علائم و نشانه هایی در مسأله وجود دارد که وضعیت آغازین را در راستای یک هدف کلی نشان می دهد.

برای نمونه ممکن است اجزاء یک مسأله به ترتیب مشخص در مسأله گنجانده شده باشند و شما باید اجزاء مسأله را در جای معین قرار دهید. نوع مفیدی از مسائل، مسائل فیزیک ومکانیک هستند که ساختگی و از نوع محدودند. مثل یک ماشین چمن زنی که کار خاصی انجام
می دهد. دراینجا چندین عوامل مختلف را به طرز صحیح در کنار هم قرار می دهیم.

اکنون متوجه شدید که یک مسأله می تواند به چندین صورت و شکل بازگو شود. اما روند حل هر مسأله با توجه به فرمول کلیشه ای آن
می باشد و اجزاء باید در جای مناسب خودشان در فرمول گنجانده شوند. مانند درست کردن یک پازل یا به هم چسباندن اجزای یک ماکت هواپیما.

اساس این روش بکارگیری واحدهای مجزا در یک فرمول کلیشه ای و خاص است که شامل فرایندهای اساسی گزینش وتلفیق می شوند. البته بنیان هر فرمول پردازش اطلاعات است. یعنی با قرار دادن اعداد عناصر مختلف در یک فرمول نتیجه ی نهایی حاصل می شود. مانند اینکه شما به وسیله ی یک ماشین حساب چهار عمل اصلی را روی چند عدد به روشی خاص انجام می دهید.

اگر یک مسأله ی فیزیک را به کامپیوتر بدهید، کامپیوتر چگونه این مسأله را حل می کند. مسلما تا زمانی که تمام اطلاعات را به کامپیوتر ندهید، کامپیوتر نمی تواند فرمول مورد نظر را گزینش کند. هر چه اجزاء اطلاعات مسأله به کامپیوتر داده می شود. در آخر کامپیوتر متوجه می شود که از چه فرمولی باید استفاده کند و قصد و هدف اصلی مسأله چیست.

درخت حافظه:

یکی از مهمترین کارهایی که باید در سیستم مطالعه کاربردی انجام دهید، ثبت اطلاعات و استفاده ی صحیح و به جا از آنهاست.
دانش آموز برای یادگیری، یاد سپاری و تداعی بهتر آموخته ها، نیاز به الگویی دارد. الگوی یادآوری که ما به شما معرفی می کنیم  درخت حافظه است. همواره به یاد داشته باشید در طول مراحل مطالعه کاربردی باید از درخت حافظه استفاده کنید و اطلاعات اصلی و فرعی را ثبت کنید.

روش بکارگیری از تکنیک درخت حافظه به این صورت است:

در هنگام شروع مطالعه از تکنیک درخت حافظه در یادداشت برداری کمک بگیرید. یعنی موضوع اصلی را به عنوان ریشه ی درخت و نکات اصلی و فرعی را به عنوان شاخه های اصلی و فرعی ترسیم کنید و در پایان یادداشت نویسی، سعی کنید میزان درک خود را آزمایش کرده و خلاصه ی درس را در گوشه ی صفحه یادداشت، به زبان ساده بنویسید.

اکنون اطلاعاتی را بدست آورده اید که در درخت حافظه ثبت
کرده اید. یعنی موضوع اصلی را در تنه ی درخت بنویسید و
نکته های اصلی دیگر را به عنوان شاخه های اصلی ترسیم کنید. سپس نکته های فرعی را که مربوط به یکی از موضوع های اصلی
می باشد به ترتیب مراحل مطالعه به شاخه ها بیفزایید و سرانجام با سازماندهی مجدد، این الگوی یادآوری (درخت حافظه) نواقص و کمبودها را تکمیل کنید و با دقت این اطلاعات را مطالعه کنید.

این تکنیک به دانش آموز کمک می کند تا حین خواندن مطالب به ذهن، آنها را سازماندهی و نظم بدهد و به طور منسجم و سازمان یافته اطلاعات را دسته بندی کند.

اصول مطالعه و فراگیری بهتر:

1- اصولی که قبل از مطالعه باید رعایت کنید:

الف- حفظ آرامش (دوری از استرس، سر و صدا و...)

ب- تخمین انرژی لازم

2- اصولی که هنگام مطالعه باید رعایت کنید:

الف- به طور کلی این فصل یا این پاراگراف درباره ی چه موضوعی است؟

ب- نکته های اصلی موضوع چیست؟

پ- ببینید، چگونه موضوعات اصلی با موضوعات فرعی ارتباط برقرار می کنند.

3- اصولی که باید بعد از مطالعه رعایت کنید:

الف- نحوه ی پیوند خوردن موضوعات اصلی با موضوعات فرعی

ب- یادآوری اطلاعات جدید و ارتباط آن با اطلاعات موجود در ذهن

پ- نتیجه گیری

آیا کلمه واژه است یا چیستان:

مسلما هر کلمه ای می تواند مفاهیم متنوعی را در ذهن ایجاد کند. مثلا اگر شما از یک مربع صحبت می کنید. معلوم نیست منظور یک مربع روی کاغذ با ابعاد کوچک است یا یک زمین کشاورزی در روستا و یا یک زمین تجاری در شهر و... همینطور وقتی از یک ساختمان صحبت می کنید با مشخص کردن کاربرد آن (تجاری، کارخانه، خانه و...) نقش آن مشخص خواهد شد.

نقش معلم چیست:

معلم به سه مهارت نیاز دارد:

1- علم تدریس

2- علم روانشناسی

3- علم سخنوری (ارتباط کلامی)

نقش معلم ورزش:

معلم ورزش علاوه بر آموزش مهارت های بدنی و تکنیکی باید موارد زیر را رعایت کند:

1- پرورش علم ورزش

الف- زاویه ی حرکت

ب- شکل حرکت

پ- مقدار فاصله ی حرکت

ت- میزان نیروی مصرفی

ث- شکل حرکت از مبدأ تا مقصد

ج- استفاده از استراتژی خاص در برابر نوع حرکت حریف

چ- حس و حالت حرکت

خ- استفاده از سرعت های مختلف در بخش های مختلف حرکت

د- شناخت مقررات ورزش مورد نظر و...

2- پرورش اخلاق

3- تربیت نظم و انضباط

4- عدم درگیری (آرامش)

5- کنترل هیجانات و دعوت به آرامش (عدم پرخاشگری)

6- داوری همراه با عقل و به دور از عصبانیت

7- تقویت رفتار مثبت

8- دوری از استرس

معلم ورزش می تواند بسیاری از رفتارهای اجتماعی را نظیر، تعاون وهمکاری، احساس مسئولیت کردن، انضباط در کارها، صبر و بردباری، تحمل برد و باخت و... را در دانش آموز تقویت کند. در غیر اینصورت هنگامیکه دانش آموز وارد اجتماع می شود با رفتارهای غلط موجب آزار واذیت دیگران می شود ودر بیشتر موارد در ارتباط با همسر خود (خانواده و اجتماع) دچار اشتباه می شود. با این کارها احتمالا طلاق هایی که در اجتماع دیده می شود، نتیجه ی عدم درک درست دانش آموز از رفتارهای دوران کودکی است.

نقش معلم ادبیات:

هنگامیکه معلم ادبیات تاریخ کهن یک سرزمین را به دانش آموز یاد می دهد. دانش آموز با سخنان بزرگان آشنا می شود. البته معلم ادبیات باید لحن زیبا (فن بیان) داستان ها و شعرهای آموزنده را به
دانش آموزان یاد بدهد و از دانش آموزان بخواهد با صدایی رسا و به
شیوه ای درست کلمات را ادا کنند و هر متن و یا نوشته ای را مانند فردی که تأتر بازی می کند با حس و حال درست بخوانند. بنابراین وظیفه ی معلم ادبیات دادن احساس و شیوه ی درست صحبت کردن به دانش آموزان است. بسیار اتفاق می افتد که پدر و یا مادری حرف درستی را با لحن بد به فرزند و یا همسر خود بازگو می کنند و با این کار ندانسته شادی و اعتماد به نفس را از خانواده و جامعه می گیرند.

همچنین معلم ادبیات می تواند قواعد شعر فارسی (وزن های عروضی) را به دانش آموزان بیاموزد.

نکته: بهتر است هجاهای کوتاه و بلند را از دوران دبستان به دانش آموزان یاد بدهید. (بخش کردن کلمات و شناخت ریتم)

برای مثال:

شاعر: مصطفی یزدانی

وزن شعر: مستفعلن – مفاعل – مستفعلن – فعول

تن تن ت تن / ت تن ت ت / تن تن

نقش معلم ریاضی:

هنگامیکه معلم، ریاضیات را تدریس می کند در واقع او با این کار عقل، منطق (اصول قواعد تفکر) را به دانش آموز آموزش می دهد. بنابراین آموزش درس ریاضی تنها آموزش اعداد و ارقام نیست. بلکه آموزش مهارت درست فکر کردن است. با این کار دانش آموز به تدریج با قواعد و اصول زندگی (حساب زندگی و آشنایی با نظم ) آشنا می شود.

 نقش معلم انشاء:

هنگامیکه معلم انشاء، موضوعی را به دانش آموزان پیشنهاد می کند، باید به آنها توصیه کند که با مشورت گرفتن از بزرگترها، مخصوصا آنها که دانایی و توانایی خاصی دارند، انشاء خود را بنویسد. به نظر شما دانش آموزی که در سنین کودکی و نوجوانی زندگی می کند،
می تواند به طور مستقل تصمیم بگیرد. مسلما با این کار همین
دانش آموز در سنین جوانی با دیگران مشورت نمی کند و کارهایی انجام می دهد که فکر می کند راه درستی را انتخاب کرده است. مگر نه اینکه در قرآن مشورت کردن توصیه شده است. همینکه دانش آموز با چند نفر مشورت کرد و با یک جمع بندی نظرات دیگران را با عقل خودش سنجید و خلاصه و چکیده ی مطلب را یادداشت برداری کرد به تدریج با نحوه ی تفکر آشنا می شود.

همینطور توصیه ی دیگر این است که دانش آموزان بر روی برگه ی امتحانی انشاء خود را بنویسند و معلم با مطالعه ی آنها از بین آنها چند انشاء را انتخاب کند تا در کلاس خوانده شوند. همچنین برای تشویق دانش آموزان، معلم می تواند بهترین انشاء را در بولتن مدرسه نصب کند تا موجب تشویق دانش آموزان دیگر شود. فراموش نکنید از همین زنگ های انشاء نویسندگان بزرگی وارد عرصه ی مطبوعات و...
می شوند.

همینطور معلم انشاء باید روش مطالعه ی یک داستان را به
دانش آموزان بیاموزد. برای مثال اگر یک داستان 50 صفحه ای را مطالعه کردید. بر روی محور مختصات ابتدای داستان را در سمت چپ محور مختصات و انتهای داستان را در سمت راست محور مختصات به اختصار بنویسید. سپس موضوع وسط داستان را مشخص کنید و در وسط محور مختصات در یک کلمه بنویسد. سپس بین موضوع اول دوم  (اول و وسط) را تعیین کنید و بعد از آن بین موضوع دوم و سوم (وسط و آخر) را تعیین کنید و در یک کلمه بنویسید. همینطور پیش بروید و بین موضوعات را مشخص کنید تا اینکه حداقل بین 20 تا 40 موضوع را بر روی محور مختصات مشخص کرده باشید. اکنون نوبت آن رسیده است که زنجیره ی اطلاعات بدست آمده را بررسی کنید. سپس تحلیل و بررسی خود را به طور تصادفی بررسی کنید. یعنی موضوع اول با موضوع پنجم چه ارتباطی دارد و موضوع سوم با موضوع یازدهم یا آخر چه ارتباطی دارد و چه نقشی را بر عهده دارد. اگر چند داستان را با این روش تحلیل و بررسی کنید. شاید بتوانید خودتان داستان نویس شوید. (شناخت روابط اجزاء یک موضوع داستانی)

نقش معلم شیمی:

 هنگامیکه معلم شیمی، درباره ی عناصر تشکیل دهنده ی مواد صحبت می کند و دانش آموزان را با آرایش اتمی آشنا می کند. در اصل نظم جهان آفرینش و عظمت خالق هستی را به دانش آموزان تفهیم می کند.

نقش معلم عربی:

هنگامیکه معلم ، قواعد و دستور زبان عربی را به دانش آموزان یاد می دهد. باید در هر جلسه آیه ای از قرآن را روی تخته سیاه بنویسد و یک یا دو کلمه از آن را معنی کند و مصداق آن واژه و کاربردهای گوناگون آن را هم در زبان عربی و زبان فارسی گوش زد کند. اما این کار نباید بیشتر از یک یا دو دقیقه باشد. 

نقش معلم هنر:

هنگامیکه معلم هنر، زیبایی ها، هارمونی، تناسبات، ظرافت ها، شکل و فرم و رنگ و... را از طریق ( موسیقی، نقاشی، خطاطی، کاردستی، سفالگری، صنایع دستی و...) به دانش آموز آموخت.
روحیه ی دانش آموز به سمت مسائل مثبت می رود. با این کار اوقات فراغت دانش آموزان به بطالت و گردش با دوستان ناباب نخواهد گذشت. همچنین فردی که با زیبایی ها آشنا باشد، کمتر به سمت گناه و مسائل غیر اخلاقی خواهد رفت و در آینده جامعه ی سالم تری خواهیم داشت. همچنین استدلال ومنطق در این افراد بیشتر از دیگران است.

نقش معلم تأتر:

هدف از اجرای تأتر ایجاد توانایی در اجرای حرکت بدن، بیان درست کلمات و جمله، بیان احساسات( غم، شادی، گریه، فریاد، ترس و...) می باشد. همینطور ارزش هر بازیگر در تقابل و رابطه با سایر بازیگران سنجیده می شود. توصیف و جاری شدن نقش در زمان با زنجیره ی گفتار و حرکات و لحن و ژست های مختلف بدن و صورت بدست می آید. اینکه ارتباط بین آنها با یکدیگر وابسته است و در تعیین ارزش متقابل با یکدیگر مؤثر است. به بیان دیگر تأتر نظام هماهنگ بین حرکات، کلام و مفاهیم غیرکلامی را با یکدیگر پیوند می دهد. یعنی تأتر ابزاری می شود تا بازیگران به وسیله ی آن اندیشه ها، احساس، عاطفه و عقاید موضوع اصلی را در قالب واژه ها جاری کنند. در این مرحله است که نقش شعور پیدا می کند و نقش از یک نظر آفریده می شود. در اینجا حرکت بدن (فیگور بدن برای نقش های مختلف مثل پیر، جوان، بیمار، مجنون و... ) و آهنگ صدا (خوشحال، ناراحت، ترس، شجاعت و...) ظهور می یابد. بنابراین تأتر توصیفی است از حالات و حس های مختلف صدا و بدن که به کمک بازیگر می آید تا نقش خود را به واقعیت نزدیک تر کند. در اینجا بازیگر بیان اندیشه و پیام ارتباطی خود را با دقت و شرح جزئیات در یک زمان معین به اجرا می گذارد. یعنی در چهارچوبی و قالبی به اجرای نقش خود می پردازد.

نقش معلم خط:

قبل از اینکه به دانش آموزان روش صحیح نوشتن حروف الفبای فارسی را بیاموزید. سعی کنید به وسیله ی قلم به دانش آموزان کشیدن شکل های مختلف را بیاموزید. با این کار دانش آموزان تشویق
می شوند تا شیوه های مختلف استفاده از قلم خطاطی را به وسیله ی سرگرمی بیاموزند.

آموزش خطاطی به شیوه ای ساده:

باید توجه داشت، قبل از اینکه دانش آموزان را با نوشتن تک تک حروف فارسی (نستعلیق) آشنا کنید باید شیوه ی درست در دست گرفتن قلم خطاطی را به آنها آموزش بدهید. سپس با استفاده از چند مهارت ساده نحوه ی چرخش های مختلف قلم را به آنها آموزش دهید. سپس به سراغ نوشتن حروف به شیوه ی نستعلیق بپردازید. با این کار ذهن دانش آموز ابتدا با مهارت های مختلف حرکت دست و قلم آشنا می شود. سپس آماده ی نوشتن حروف به شیوه ی نستعلیق خواهد شد. این مهارت ها را به دانش آموز آموزش دهید.

نکته: اکنون ایده های جدیدی را به وسیله ی قلم نقاشی کنید.

نقش معلم نقاشی:

هدف از نقاشی ایجاد توانایی درک و تشخیص هر شکل از نظر اندازه و یا رنگ آن است.

برای ایجاد هماهنگی های حرکتی - دیداری باید تمرینات مناسب را ارائه دهید.

به عنوان مثال کودک باید شکل های مربع را با در نظر گرفتن اندازه و چگونگی قرار گرفتن آن در کنار اجزاء دیگر آشنا شود. این کار باعث تقویت کودک در درک هندسه می شود. استفاده از این نوع تمرینات برای کودکان 3 تا 7 ساله مفید می باشد.

در این شکل ها خطوط مستقیم و منحنی و زاویه دار وجود دارد تا هماهنگی مناسب در عملکرد حرکت های مختلف دست و بازو و انگشتان به وجود آید. همچنین باید عدم هماهنگی مناسب در عملکرد کودک مورد بررسی قرار گیرد. در این مرحله کودک با وصل کردن خطوط نقطه چین حالت های مختلف را رسم می کند. مهارت در این زمینه رفع مشکلات حرکتی را تقویت می کند. بنابراین کودک مهارت تشخیص و تجزیه تحلیل شکل های مختلف در یک موضوع نقاشی را پیدا می کند. تمام این تمرینات برای افزایش میزان دقت بسیار مهم است. در دوران دبستان می تواند موضوعات مختلف درسی را از یکدیگر تمیز دهد.

تمرین نقاشی برای نوآموزان:

بعد از این مرحله توانایی کودک در مهارت اجرای الگوهای خطی بکار برده می شود.

بعد از این مرحله توانایی کودک را در کشیدن نقاشی حروف فارسی تقویت می کنیم. در این مرحله کودک با سمبل ها آشنا می شود. مثلا با حرف (و) یک بچه ی قنداق شده را می کشد و این شکل در ذهنش نقش می بندد.

آموزش الفبای فارسی به شیوه ای خلاقانه:

بعد از این مرحله تونایی کودک در نوشتن نقطه ی حروف می باشد. زیرا کودک توانایی ادراک جزئیات حروفی که قبلاً به خاطر سپرده و هنگام نوشتن آنها دچار اشتباه نمی شود. مثلاً تشخیص «س» از «ش» و «ک» از «گ» و «ف» از «ق» و سایر موارد مشابه.

در این مرحله از یادگیری، پرورش میزان دقت مؤثر می باشد. مثلاً کودک در بعضی موارد دندانه ها یا نقطه ها را کم یا زیاد می گذارد و یا اینکه نقطه را بالای حروف مناسب قرار نمی دهد. در این مرحله باید از کودک خواست که از کلی نگری پرهیز کند و اجزای تصویر را مشاهده کند. 

بسیاری از کودکان در به خاطر آوردن حروف یا ترتیب توالی حروف در کلمه دشواری دارند. بنابراین مسائل توالی دیداری بر زمینه های مختلف تحصیلی بسیار مفید است. در این اشکال کودک شکل حروف را در یک تصویر مشاهده می کند و با به خاطر سپردن آن حروف در تصویر حافظه ی دیداری خود را تقویت می کند.

همچنین با توجه به ترتیب توالی اشکال و رنگ آمیزی اشکال، آنها را به همان ترتیب ادامه داده و تکمیل می کند.

در این مرحله برای انجام هر تمرین، زمان در نظر گرفته شود و اگر کودک بخواهد دوباره تمرین را انجام دهد، سعی کند در زمان کمتر و با سرعت بیشتری کشیدن تصویر را به پایان برساند. در نظر داشته باشید که کودک برای کشیدن شکل هایی که خطوط بیشتری دارند به زمان بیشتری نیاز دارد.

آموزش حروف انگلیسی به شیوه ای خلاقانه:  

در این نقاشی ها تشخیص شکل های قرینه و یا وارونه در جهت عکس یا مخالف تشخیص داده می شود.

همچنین کودک اشکالی که در جهت مخالف قرار دارند تشخیص
می دهد. کسب مهارت در وضعیت قرار گرفتن نمادهای کلامی که در جهت یکی مخالف جهت دیگری است. مانند:  بی و دی

نکته: برای فهم بهتر زبان بهتر است از کلمات مرتبط با یکدیگر استفاده کنید. مثلا آسمان، ابر، رعد و برق، باران و با این کلمات جمله بسازید. مثال دیگر: نجار، میخ، تخته، چکش...

تفاوت های حروف فارسی و انگلیسی:

سخنی با والدین:

کودکان علاقه ی زیادی به نقاشی دارند. کودکان می توانند همراه با نقاشی آموزش حروف الفبای فارسی و انگلیسی را بیاموزند. یکی از سرگرمی های جذاب که توأم با نقاشی است. آموزش حروف فارسی و انگلیسی به وسیله ی تصاویر  است.

بسیاری از کودکان در به خاطر آوردن حروف یا ترتیب توالی حروف در کلمه مشکل دارند. بنابراین مسائل توالی دیداری بر زمینه های مختلف مهارت های یادگیری بسیار مفید است. در ین تصاویر کودک شکل حروف را در یک تصویر مشاهده می کند و با به خاطر سپردن آن حروف در تصویر حافظه ی دیداری خود را تقویت می کند.

کسب مهارت در وضعیت قرار گرفتن نمادهای کلامی که در جهت مخالف یکدیگر  قرار دارند. مانند بی و دی

نکته: تجارب دیداری تأثیر زیادی در نوشتن صحیح املای کلمات دارد. بنابراین عدم پیشرفت نوشتن صحیح دانش آموز بیشتر مربوط به دلیل اختلال یا ضعف در حافظه ی بصری و  شنیداری می باشد. برای تقویت حافظه ی دیداری ، آموزش نقاشی ضروری است.

علل نارسانویسی:

1- بسیار نزدیک یا دور بودن بازو به بدن

2- بسیار سفت کردن شصت یا دست

3- خیلی دور یا نزدیک بودن به کاغذ

4- فاصله ی خیلی زیاد انگشتان از نوک قلم

5- صحیح نبودن جهت کاغذ (10 تا 15 درجه نسبت به بدن)

6- درست نبودن جهت حرکت قلم

7- هدایت قلم به تنهایی توسط انگشتان

8- فشار دادن بیش از حد انگشت سبابه

9- استفاده از قلم نامناسب

10- حرکت بیش از حد تند یا کند قلم (حرکت یکنواخت)

11- بیش از حد شل نگه داشتن قلم

12- استفاده ی صحیح از کتف و بازو و ساعد (حرکت هماهنگ)

13- حرکت بیش از حد قلم به طرف راست یا چپ

14- بیش از حد اُریب یا راست گرفتن قلم

15- بیش از حد سفت گرفتن قلم

16- فشار بیش از حد به نوک قلم (نوک قلم کاغذ را لمس کند)

17- وضعیت نامناسب کاغذ و بدن و بازو و ساعد دست و سر و تنه و پاها و انگشتان

برای ترمیم نارسانویسی:

1- استفاده از روان نویس و کشیدن اشکال هندسی

2- استفاده از وایت برد یا گچ نرم

3- وضعیت صحیح نشستن

4- لبه ی کاغذ یا دفتری که در روی آن می نویسید با لبه ی پایین
میز تحریر، زاویه ای در حد 15 درجه داشته باشد

5- نحوه ی مداد دست گرفتن باید صحیح باشد (مداد باید بین انگشت شصت و انگشت اشاره قرار گرفته باشد و از قسمت تراشیده گرفته نشود)

این روش برای هماهنگی بین چشم و دست بسیار مفید می باشد:

برای تقویت انگشتان دست از کودک بخواهید دست خود را روی پتو بگذارد و هر کدام از انگشتان را با ثانیه های ساعت بر روی پتو کمی فشار بدهد.

هر کدام از انگشتان را به رنگ های مخصوص آغشته کند و روی کاغذ با نوک انگشتانش شکل های هندسی (مربع، مستطیل، دایره و...) رسم کند. همینطور هر کدام از انگشتان را روی یک جسم نرم (مانند لباس کاموایی) فشار دهد (حدود 5 ثانیه)

نکته: تجارب دیداری تأثیر زیادی در املای کلمات در کودک
می گذارد. بنابراین عدم پیشرفت تحصیلی دانش آموزان غالباً به دلیل اختلال یا ضعف در توانایی حافظه ی بصری و شنیداری مربوط
می شود. برای تقویت حافظه ی دیداری و شنوایی آموزش نقاشی و موسیقی ضرورت دارد. 

نارسا نویسی:

نارسا نویسی یکی از علت های عمده ی نوشتن می باشد و باید راه حل ارائه شود.

خطاها و علل نارسا نویسی:

1- بسیار نزدیک یا دور بودن بازو  به بدن

2- بسیار سفت کردن شصت یا مچ دست یا انگشتان به قلم

3- خیلی دور یا نزدیک بودن به کاغذ

4- فاصله ی خیلی زیاد انگشتان از نوک قلم

5- صحیح نبودن جهت کاغذ (10 تا 15 درجه نسبت به بدن)

6- درست نبودن جهت حرکت قلم

7- هدایت قلم به تنهایی توسط انگشتان

8- فشار دادن بیش از حد انگشت سبابه

9- استفاده از قلم مناسب

10-حرکت بیش از حد تند یا کند قلم ( حرکت یکنواخت باشد)

11- استفاده ی صحیح از حرکت کتف و بازو و ساعد (حرکت هماهنگ)

12- حرکت بیش از حد قلم به طرف راست یا چپ

13- بیش از حد اریب یا راست گرفتن قلم

14- بیش از حد سفت گرفتن قلم

15- فشار بیش از حد نوک قلم به کاغذ ( فقط نوک قلم کاغذ را لمس کند) 

16- وضعیت نامناسب بدن نسبت به کاغذ

برای ترمیم نارسا نویسی:

1- استفاده از روان نویس و کشیدن اشکال هندسی

2- استفاده از وایت برد یا گچ نرم

3- کشیدن خطوط با فشارهای مختلف به نوک قلم (کشیدن خطوط باید با فشار 10 درجه تا فشار 90 درجه  تمرین شود.

نکته: هنگام نوشتن دانش آموزان باید با کمترین فشار بر روی نوک قلم (10%) بنویسند. همینطور هنگام گرفتن قلم با انگشت سبابه و شصت، نباید فشار بیش از 10%  استفاده کنید. سعی کنید مچ دست ساعد و بازو راحت و آزاد باشد.

مشکل غلط املائی:

علت اصلی نمره ی پایین املاء در برخی دانش آموزان، کمبود مطالعه است. چرا که دانش آموزی که کمتر کتاب خوانده، چشمش با کلمات ناآشناست.

مشکل بدخطی دانش آموزان:

علت عمده ی بدخطی دانش آموزان این است که ما نتوانسته ایم با
شیوه ای ساده و درست به دانش آموزان کمک کنیم. در اینجا به کمک دایره حروف فارسی را آموزش می دهم.

آموزش حروف فارسی و انگلیسی به وسیله ی دایره:

نکته: شیوه ای که برای روان نویسی دانش آموزان ارئه شده،
می تواند در ورزش هم بکار رود. مثلا توپ والیبال را با 10 درصد فشار با دو دست به زمین بزنید و به تدریج در هر نوبت فشار را 10 درصد بیشتر کنید تا به 100 درصد برسید. همینطور در ورزش کشتی می توانید به وسیله ی دست ها فشار وارد شده به حریف را از 10 درصد شروع کنید و در دفعات بعد در هر نوبت اجرا 10 درصد فشار را افزایش دهید.

نقش معلم:

امروزه در جامعه ی معلمان نقش ویژه ای در آموزش دانش آموزان بر عهده دارند. به هر حال اغلب  والدین در برابر این مسئولیت از اطلاعات و دانش کافی برخوردار نیستند و مشتاق اند که بدانند چه باید بکنند.

ریاضی را به دنیای واقعی مربوط سازید:

یک شکایت معمول دانش آموزان آن است که مواد درسی که به آنها آموزش داده می شود، آنچنان دور از ذهن و بی معناست که هیچ ارتباطی با زندگی واقعی ندارد. اگر چه بسیاری از مفاهیم  و مسائل ریاضی مفید و عملی هستند. اینجاست که معلم می تواند با نشان دادن نقش ریاضی در زندگی واقعی به دانش آموزان کمک کند.

- خرید از بقالی پُر از مسائل ریاضی است. خریداران اجناس را انتخاب می کنند، کل قیمت ها را محاسبه می کنند و غیره.

چگونه در هنگام خرید به تمرین ریاضی بپردازید:

1- از بچه ها بخواهید با توجه به قیمت مواد غذایی صبحانه (نان، پنیر، شکر، چای و...) یک وعده صبحانه را محاسبه کند. همچنین هزینه ی وعده های دیگر غذا (ناهار،شام، عصرانه، چاشت) را محاسبه کند.

2- از کودکان بخواهید با توجه به فیش آب، برق، گاز، تلفن، هزنیه ی یک ماه را محاسبه کنند. همچنین هزینه ی یک روز چگونه محاسبه می شود.

3- از کودکان بخواهید در وزن کردن اقلامی مانند سبزی، حبوبات و... به شما کمک کنند.

4- از کودکان بخواهید قیمت 5 عدد نان را با توجه به قیمت یک عدد نان محاسبه کنند و اگر پولی که به نانوا می دهند، بیشتر از قیمت نان است، چقدر از پول باقی می ماند. متذکر شوید که کمی ریاضی دانستن موجب آن می شود که کمتر سر شما کلاه برود.

5- به کودکان بگویید، چگونه به نسبت تعداد افرادی که در جشن تولد دعوت شده اند چه وسایلی باید خریداری شود و از هر کدام چقدر باید خریداری شود و چرا؟

6- از آنها بپرسید پختن یک تخم مرغ چقدر طول می کشد. برای یک کودک بسیاری از این مهارت ها تازه و جالب است.

7- از بچه ها بخواهید صفات آدم های خوب و بد را با هم مقایسه کنند.

8- از بچه ها بخواهید یک خط زمانی رسم کنند که نشان دهد هر کاری را در چه زمان باید شروع کنند تا بتوانند همه ی کارها را به موقع انجام دهند.

9- از آنها بخواهید اندازه ی اعضاء بدن یک بچه ی دو ساله با یک بچه ی ده ساله را با یکدیگر مقایسه کنند. همچنین وزن افراد نسبت به قد آنها چقدر است. آنها باید بدانند اضافه وزن منطقی نیست و چه معایبی دارد.

10- از کودکان بخواهید چگونه اندازه ی یک مهره ی پیچ را با انبرقفلی تنظیم می کنند.

11- بگذارید بچه ها مقایسه کنند صندلی کودکان با بزرگ سالان چه تفاوتی دارد.

تمرین ریاضی به هنگام پختن غذا:

1- اندازه ی ظرف پختن غذا برای 4 نفر چه اندازه است؟ از کودکان بخواهید تا هر ظرف و وسیله ی مناسب را شناسایی می کنند.

2- از کودکان بزرگتر بخواهید تا همه ی اندازه گیری های مواد لازم برای پختن غذا را با یک پیمانه و یا یک قاشق (نمک و ادویه)
اندازه گیری کنند.

3- از کودکان بخواهید تا دستورالعمل یک نوع غذا را برای چهار نفر با دستورالعملی برای هشت نفر یا شش  نفر تبدیل کنند تا همه ی
اندازه های لازم را بدست آورند. یا اینکه دستورالعمل هشت نفر را برای چهار نفر (نصف) محاسبه کنند. این کاری است که در آن جمع و تفریق، ضرب و تقسیم مقادیر در زندگی واقعی آشکار می شود.

4- از کودکان بخواهید زمان پختن غذا را در نظر داشته باشند.

5- از آنها بپرسید یک ظرف شیرینی (کیک تولد) یا یک ظرف میوه را چگونه می توان برای هشت نفر به طور مساوی تقسیم کرد (تقسیم کردن دایره به هشت قسمت) تا تعداد مشخصی از قطعات شیرینی هم اندازه باشند. همچنین برای هر فرد با توجه به سن و وزن چه مقدار میوه و شیرینی لازم است. اجازه بدهید بچه ها محاسبه کنند.

6- از کودکان بخواهید زمان بندی مراحل تهیه غذا را مشخص کنند.

7- از کودکان بخواهید محاسبه کنند که برای هشت نفر مهمان چند قاشق و چنگال لازم است.

8- از بچه های بزرگ تر بخواهید تا اشیاء روی میز را کاملا و یا در حد امکان متقارن بچینند.

برای ریاضی دلایل عملی ارائه دهید:

عمدتا کارهای دستی (انواع ماکت ها، سفال گری، طراحی و...) اغلب نیازمند پیگیری گام به گام دستورالعمل است. اینان ابزار بسیار خوبی برای یادگیری کودکان به حساب می آیند. بنابراین رشد و توسعه ی فکری کودکان مدام و پیوسته نیاز به تجربه و آزمایش دارد.

قبل از اینکه کودکان آمادگی ساده ترین جمع وتفریق را روی کاغذ بدست آورند، باید هزاران تجربه ی فیزیکی با اشیاء واقعی داشته باشند. با طرح این سئوال ها به دانش آموز کمک می کنید تا بین مفاهیم مختلف ارتباط برقرار کند و شناختی بنیادی از دنیای واقعی اطراف خود کسب کند. کودکان باید از این مرحله ی تجربی رشد و پیشرفت عبور کنند تا بتوانند پس از آن به تفکر انتزاعی برسند. تفکری که در بسیاری از مقوله های ریاضی به آن احتیاج دارند.

برنامه ریزی مسافرت ها را بر عهده ی کودکان بگذارید:

1- ابتدا قصد و مدت زمان مسافرت را تعیین کنید

2- از کودکان بپرسید چه وسایلی برای مسافرت لازم است

3- از کودکان بپرسید اگر مقصد مسافرت 1000 کیلومتر با شهر شما فاصله داشته باشد و ماشین شما درهر 100 کیلومتر نیاز به 5 لیتر بنزین داشته باشد، چند لیتر بنزین تا مقصد لازم است

4- اگر باک ماشین 40 لیتر بنزین ظرفیت داشته باشد و قیمت هر لیتر بنزین 700 تومان باشد، پر کردن باک خالی اتومبیل چقدر هزینه دارد؟

4- قبل از پر کردن باک ماشین اگر 500 کیلومتر با اتومبیل رانندگی کرده باشید، چقدر بنزین مصرف می شود؟

5- از کودکان بپرسید، اگر با سرعت 80 کیلومتر در ساعت رانندگی می کنید، چند ساعت طول می کشد تا مسافت 300 کیلومتری را طی کنید؟

6- از کودکان درباره ی علائم راهنمایی رانندگی بپرسید و این علائم با جاده ها چه تناسبی دارند؟

7- نقشه ی راه ها را به کودکان بدهید و از آنها بخواهید، مسیر مسافرت را مشخص کنند و نزدیک ترین شهر بعدی را پیدا کنند. اینها راه های خوبی برای مطرح کردن ریاضی در زندگی عملی کودکان است.

تخمین:

کنار یک جاده توقف کنید و از کودک بخواهید 1 دقیقه تعداد
اتومبیل هایی که از جاده عبور می کنند را شمارش کند و آن را در یک ساعت و یک روز و یک هفته و یک ماه تخمین بزند.

بازی های سفری:

همه ی اعضای خانواده سعی کنند نام شهرهایی را بگویند که چهار حرفی هستند. حالا شهرهایی که پنج حرفی هستند. تعیین کنید چه شهرهایی مجاور شهر شما هستند. با نگاه کرده به نقشه، شکل شهرها و کشورها را با یکدیگر مقایسه کنید.

از کودکان بخواهید برای خود برنامه ریزی کنند:

یکی از راه های رشد درک و فهم بهتر زمان، تشویق کودکان به برنامه ریزی برای کارها و وقایعی است که برای آنها اهمیت دارد. در اینجا چند نمونه را ارائه می دهیم:

1- بر اساس برنامه درسی، آنها را تشویق کنید تا برای خود
برنامه ریزی کنند.

2- بر اساس فهرست برنامه های تلوزیون و ساعاتی که در روز مجاز به دیدن تلوزیون هستند، حق انتخاب برنامه های تلوزیونی را به آنها بدهید و به آنها گوش زد کنید که در صورت عدم دقت در اجرای برنامه های خود مجبور است به جای تماشای تلوزیون کار عقب افتاده را جبران کند.

3- درباره ی کارهای مختلف روزانه و مدت زمان انجام هر کدام از آنها بحث کنید.

4- اگر آماده شدن برای رفتن به مدرسه سخت است. از کودکان بخواهید یک خط زمانی برای خود رسم کنند تا هر کار لازم را در مدت زمان مناسب انجام دهند. اما خط زمان را متناسب با واقعیت ها رسم کنید.

دو شکل از برنامه ریزی روزانه:

الف- برنامه ریزی کالواسی: یعنی کارهای روزانه را مانند برش های کالواس تقسیم بندی کنید.

ب- برنامه ریزی پنیری: یعنی در هنگام اجرای هر کاری (مطالعه، ورزش و...) مانند سوراخ های روی پنیر، لحظاتی ( 3 تا 7 ثانیه) را برای استراحت به مغز قرار دهید.

پول توجیبی:

قبل از اینکه مسأله ی پول توجیبی را برای بچه ها یکسره منفی بدانید، به این فکر کنید که اگر بچه ها برای خود پول داشته باشند که
پس انداز یا خرج کنند، بهتر به ارزش آن پی خواهند برد. باید
متوجه ی این نکته باشند که حد و مرز معقول و محدودی برای خرج کردن وجود دارد. پول هر چقدر کمتر باشد، ارزش آن بیشتر است.

خوب است، برخی کارهای خانگی را به آنها بسپارید و پاداش تعیین کنید. اما برخی کارهای خانگی بدون مزد هستند. مثلا مرتب کردن کیف مدرسه، مرتب و منظم بودن وسایل شخصی، قرار دادن ظرف غذا درون ظرف شوئی و...

برای پس انداز برنامه ریزی کنید:

کودکان زرنگ برای خرید وسایل مورد علاقه ی شان، پول
توجیبی شان را پس انداز می کنند. اگر فکر می کنید، وسیله ی مورد علاقه ی آنها لازم است به آنها کمک کنید در یک برنامه ی زمان بندی شده بتوانید وسیله ی مورد علاقه ی خود را بخرند. دانستن
شیوه ی پس انداز یکی از آن مهارت های زندگی واقعی است که برای بقاء یک فرد بالغ اهمیت حیاتی دارد. با کمی فکر و ابتکار، راه هایی به آنها پیشنهاد کنید.

مسأله: انتخاب عملیات

آیا وقتی با مسأله ی ریاضی مواجه می شوید، ذهنتان خوب کار
می کند. هر مسأله با مسأله ی دیگر فرق دارد. بسیاری از مسائل نیازمند انجام چند عمل هستند. (جمع و تفریق، ضرب و تقسیم)  دانستن اینکه چه عملی را برای حل هر مسأله لازم است، کلید حل آن مسأله است. برای حل هر مسأله ابتدا باید مسأله را به دقت بخوانید و سپس تصمیم بگیرید: چه چیزی می دانم؟ و پاسخ آن چیست؟ نکات کلیدی در درک و حل مسأله کمک می کنند آن را کشف کنید. اما راه حل مسأله به شیوه ی حدس و بررسی شما بستگی دارد.

البته گاهی مسائل چند مرحله ای هستند و نیاز به تجزیه ی دقیق دارند. وقتی مسأله ای را درک می کنید، بیشتر این مراحل را در ذهن خود انجام می دهید. به هر حال زمانی که با مسائل پیچیده، مواجه می شوید با خطاهایی مواجه خواهید شد که تنها پاسخ بخشی از مسأله را
می دانید.

در حل مسأله چند مرحله ای، بهترین شیوه  برای حل آن تجزیه ی مسأله به چندین قسمت و یافتن مسائل راه حل نهایی است.

طبقه بندی اطلاعات:

برای فهم طبقه بندی اطلاعات، ذهن دانش آموز را به نظم وسایل آشپزخانه معطوف کنید. برای مثال وقتی که قاشق ها و کاردها و چنگال ها و دیگر وسایل خانه را جدا کرده و سر جای مخصوص خودش قرار می دهید. همچنین از آنها بخواهید مواد غذایی داخل یخچال را مرتب کنند. آنها می توانند کتاب های قفسه ی کتابخانه را هم مرتب کنند. همچنین از کودکان بخواهید جوراب ها را جفت کنند و در محل جای خودش قرا دهد. به آنها یادآوری کنید که اگر جای اشیاء سر جای خودش نباشد چه اتفاقی می افتد. مثلا اگر کنترل تلوزیون در جای ثابتی نباشد، همه ی اعضاء خانواده در هر نوبت باید به دنبال آن در یک گوشه ای اتاق بگردند و این کار را مشکل می کند. بنابراین منطقی است که هر وسیله ای سر جای خودش باشد.

البته ما می توانیم طبقه بندی های آگاهانه تری را به کودک بیاموزیم. به تدریج کودک می آموزد که بر اساس فرم و محتوای نکات درس، به شیوه ای درست آنها را در کنار هم قرار دهد.

مرتب کردن مطالب:

وقتی کودک می خواهد چند جلد کتاب را داخل قفسه قرار دهد، ناچار است آنها را مرتب کند تا کتاب ها به طور خاصی در کنار یکدیگر قرار بگیرند. بسیاری از مفاهیم علمی دارای ترتیب معینی هستند. کودک برای درک مطلب، باید مفهوم ترتیب را درک کند. او می تواند مطالب را بر حسب صفات آنها مرتب کند. در اینجا هر جزء از مسأله نیازمند ارتباط با جزء دیگر است تا مفهوم خاصی را القاء کند. انجام این مقایسه نه تنها به درک مفهوم کل مطلب کمک می کند، بلکه تجربیاتی در درک اجزاء به هم مرتبط به دست می آورد.

ویژگی های نکات کلیدی:

کلمه یا نکته ی کلیدی همان طور که از نامش پیداست، همچون کلیدی است که بدون آن قفل مطالب باز نمی شود.

سیستم هشت مرحله ای مطالعه:

1- نگاه اجمالی به کل کتاب:

در ابتدای سال تحصیلی که تازه می خواهید شروع به درس خواندن کنید. در این مرحله کتاب را با یک بررسی اجمالی و مختصر به این صورت که بدانید درباره ی چیست؟ چند فصل دارد؟ کتاب چند صفحه دارد؟ هر فصل چند صفحه دارد؟ ارتباط فصل ها با یکدیگری چیست؟ هر فصل چند تیتر اصلی و فرعی دارد؟ مفهوم تیترهای اصلی و فرعی در هر فصل چیست؟ اکنون یک سری سؤالات از این دست را بدست آورده اید. این مرحله ممکن است یک دقیقه طول بکشد، ممکن است دو دقیقه طول بکشد و یا شاید پنج دقیقه یا بیشتر زمان نیاز داشته باشد. مدت زمان این مرحله بستگی به حجم کتاب دارد و باز هم تکرار می کنم بعد از اولین بار هر دفعه که خواستید مطالعه کنید نیازی به انجام این مرحله نیست، فقط یک بار برای اولین و آخرین بار کافی است.

2- بررسی اولیه ی فصل یا یک بخش از کتاب:

در مرحله ی دوم آن فصل یا بخشی را که قصد مطالعه ی آن را دارید، انتخاب کنید. بعد عنوان فصل را نگاه کنید. تیترها و جاهایی که
درشت تر از کلمه ها یا جمله های دیگر هستند را مورد توجه قرار دهید و در انتهای هر فصل هم اگر خلاصه یا نتیجه گیری یا پرسشی وجود دارد به آنها هم نگاهی بیندازید. در این مرحله به هیچ عنوان متن را نمی خوانید. فقط یک سری اطلاعات اولیه از این فصل را بدست می آورید تا ذهن نسبت به آن حساس شود. منظور از اطلاعات اولیه این است که بدانید موضوع مطالب این فصل درباره ی چیست؟

3- سؤال گذاری:

در مرحله ی سوم با توجه به اطلاعاتی که در مرحله ی دوم از فصل مورد نظر بدست آورده اید، چند سؤال در ذهنتان طرح کنید. شاید این سئوالات خیلی کلی و مبهم باشند و یا شاید اساسا جواب آنها درون متن نباشد. هدف از این طرح کردن سؤال ایجاد تمرکز و کنجکاوی در هنگام مطالعه است. چرا که با این کار در مراحل بعد که خواندن متن را انجام می دهید با تمرکز و کنجکاوی بیشتری مطالب را می خوانید.

ضمنا توجه داشته باشید که این کارها اصلا وقت گیر نیست و به زمان زیادی نیاز ندارد. البته هر کدام از مراحل را چند دقیقه یا چند ساعت و یا حتی یک روز فاصله دادن انجام دهید. چرا که می خواهید ابتدا با کلیات کتاب آشنا شوید.

4- خواندن متن:

در این مرحله به هر نکته ی کلیدی که می رسید آن را همان لحظه یادداشت کنید. (ساختار درختی) اما در خواندن هر قسمت، اگر آن را نمی فهمید مکث نکنید و روی آن معطل نشوید و یا به عقب برنگردید که دوباره آن را بخوایند. اما در این مرحله نکات مهم را به صورت ساختار درختی پشت سر هم یادداشت کنید. یعنی با این روش به علت پیوستگی حلقه های زنجیر مطالب به هم پیوسته (علت و معلول) اطلاعات را به راحتی به حافظه می سپارید و به آسانی یادآوری
می شوند.

5- بازنگری:

در این مرحله نکاتی که در مرحله ی قبل یادداشت کرده بودید را یک بررسی مجدد کنید. یعنی ببینید با دیدن این نکات می توانید جملات و مطالب مربوط به آن را به یاد آورید یا نه؟ اگر نتوانستید، مجددا به متن مراجعه کنید.

6- یادآوری:

در این مرحله مطالبی که در مرحله ی چهارم یادداشت کرده اید را بر روی طرح شبکه ای یا درخت حافظه دسته بندی و سازماندهی کنید.

7- طرح سئوالات امتحانی:

در این مرحله یک امتحان از خودتان بگیرید. یعنی الگویی که در مرحله ی قبل رسم کرده بودید و متشکل از نکات کلیدی است، ارتباط نکات کلیدی را در کل و جزء یادآوری کنید.

8- مرور درس:

در این مرحله الگویی که رسم کرده بودید را همانند یک معلم برای خودتان یا شخص دیگر توضیح دهید.

عوامل منفی درس:

مسأله ی اصلی این است که وقتی اجبار و تنبیه تهدید آمیز و یا وضع قوانین خشک در کلاس حاکم باشد، انگیزه ی دانش آموزان را تضعیف می کند. متأسفانه چنین شرایطی وضعیتی را به وجود
می آورد که برای سلامت روانی دانش آموز مضر است. اشتباه بزرگی است که فکر می شود با اجبار انگیزه ی درونی دانش آموز (حس وظیفه) برانگیخته می شود. اما عوامل بازدارنده عبارتند از:

1- اضطراب: (استرس)

هیچ چیز مثل استرس، روند فکر را مختل نمی کند. به طوری
که جریان فکر، تمرکز خود را از دست می دهد. دانش آموزان اضطراب پذیر هستند و به تدریج در دوره های بعدی و میانسالی اضطراب یکی از عوامل آزار دهنده ی زندگی آنها خواهد شد.

2- تحقیر:

معلمان و والدین کم تجربه این نکته را مد نظر داشته باشند که اگر دانش آموز تحقیر شود، نمی تواند بر جریان درس متمرکز شود. تحقیر کردن یعنی جلوی پرواز را گرفتن. تحقیر باعث می شود که جرأت و جسارت از کودک سلب می شود. تحقیر کردن به معنای کشتن شخصیت دانش آموز است.

همچنین والدین متوجه باشند، تشبیه کودک به حیواناتی مانند: خر، الاغ، گاو، عنتر و گوساله و میمون و سگ و غیره که در برخی از خانواده ها با عصبانیت، رواج دارد در خلق و خوی کودک اثر
می گذارد. لذا از والدین و همه ی افراد تقاضا می شود که شخصیت انسانی کودکان را لگد مال نکنند و در هنگام اشتباه با تذکر تربیتی
می توانید موفق تر باشید. تحقیر و تمسخر در روحیه ی دانش آموز اثر سوئی می گذارد و از رشد عقلی وی می کاهد. شاید چنین کودکانی در آینده، دیگران را با چنین الفاظ نامعقولی صدا کنند. چرا که
بعضی ها به آن عادت کرده اند و همه ی حرف ها و حرکات بزرگترها را مانند کامپیوتر در خود ضبط می کنند و همان را بعدا منعکس  و ارائه می دهند. این موضوع مؤید آن است که کودکان پس از پایان فیلم، از هنر پیشه ها تقلید می کنند و ادای آنها را در
می آورند.  بنابراین والدینی هم هستند که فرزند خود را آنقدر سرزنش می کنند که طفلک گیج و از خود مأیوس می شود. اما گروه دیگر آنچنان از فرزند خود تعریف و تمجید می کنند که خودخواه و مغرو بار می آیند.

3- خفقان و ترس:

ترس و خفقان عاملی برای جلوگیری از تفکر و محرومیت دانش آموز از تخیل است. بنابراین معلمان و والدین باید در موقعیت هایی که بدست می آورند دانش آموز را به دور از محیط خفقان آور، مورد آموزش و تربیت قرار دهند. چرا که این امر، فراهم آوردن نشاط و شادابی را باعث می شود.

4- تنبیه:

بعضی از معلمان و والدین، کودک را با گوش کشیدن، پس گردنی زدن و... تنبیه می کنند. باید تفهیم کرد که مراحل تربیت با حفظ شخصیت کودک صورت پذیرد.

صداقت با دانش آموز:

دانش آموزان در تشخیص بی صداقتی بسیار تیزند و به همین جهت هم حقیقت ناقص یا سفسطه را زود تشخیص می دهند. آنها خیلی دلشان می خواهد که به بزرگسالان اعتماد کنند. اما اگر یکی دو بار متوجه شوند که باید درباره ی آنها شک کنند، عقب نشینی می کنند. سعی کنید در کوچکترین چیزها هم صداقت را رعایت کنید.

دانش آموزان دوست دارند مورد اعتماد باشند:

دانش آموزان دلشان می خواهد، بزرگترها به آنها اعتماد کنند. آنها  دوست دارند که قبولشان داشته باشند. آنها دوست دارند خود را تا حد انتظار بزرگترها بالا بکشند. بدون شک آنها دوست دارند، دیگران احساس کنند وجودشان مفید است. در چنین مواردی باید مسئولیت را متناسب با سن و شخصیت او واگذار کنیم. باید کارهایی به او بدهید که در حوزه ی توانایی اوست. در این صورت دانش آموز اعتماد به نفس پیدا می کند.

اطلاعات اولیه:

برای کسب اطلاعات اولیه باید دقت کنید که این اطلاعات،
ویژگی های لازم را داشته باشد. باید به خاطر داشته باشید که اطلاعات اولیه قرار است در دانش آموز شور و رغبت ایجاد کند. اطلاعات اولیه به شکلی خوب و دوست داشتنی شوق دانش آموز را برای فراگیری بیشتر افزایش می دهد.

هر چقدر می توانید اطلاعات اولیه، سطحی و ابتدایی باشند. مثلا قبل از اینکه فرمول فیزیک را تدریس کنید به دادن اطلاعات اولیه در مورد اجزائ تشکیل دهنده ی فرمول صحبت کنید و ارتباط آنها را با یکدیگر توضیح دهید. هر چقدر اطلاعات اولیه دانش آموز در
زمینه ی یک موضوع بیشتر باشد، خود به خود تمرکز بهتری خواهد داشت. این همان ارتباط و علاقه و میل به فراگیری است. بنابراین وقتی می خواهید موضوعی را درس دهید، یکباره به سراغ فرمول مسأله نروید.

جریان حرکت ماشین:

1- چرخ ها = جلوبرنده

2- موتور ماشین = محرک

3- بدنه = اصطحکاک

4- باک = منبع سوخت (انرژی)

5- کاربراتور =  تنظیم بنزین

6- رادیاتور = خنک کننده ی موتور و...

اگر بخواهیم درباره ی فیزیک صحبت کنیم باید بگویم اصل فیزیک درباره ی اندازه گیری انرژی است. حال آنکه در فیزیک جابجایی (مسافت)، زمان، اصطحکاک، سرعت و... قابل اندازه گیری و محاسبه است.

عامل مؤثر کدام است؟

باید همیشه به خاطر داشته باشید که هدف از مطالعه جدول مندلیف این است که بدانید با افزایش عدد اتمی، شعاع اتم چه تغییری می کند.

هدف من این است که بدانم فرق بین آینه ی محدب و مقعر چیست؟

هدف من این است که بدانم فرق جلگه و آبرفت چیست؟

هدف من این است که بدانم فرق غزل و مثنوی چیست؟

هدف من این است که بدانم  موجودات زنده چگونه زندگی می کنند. همینطور وضعیت اندامی درونی آنها چگونه است؟ (زیست شناسی)

نقش اصلی درس های مختلف در فهم آنها:

فیزیک = اندازه گیری انرژی

شیمی = شناخت اسرار درون مواد (آرایش اتمی): برای فهم بیشتر لازم است به ساختار پل ها و ساختار داربست های فلزی دقت کنید.

هندسه = شناخت مفاهیم اشکال هندسی ( مربع، مستطیل، مثلث و...) و اثبات آنها

ریاضی = شناخت ترتیب منطقی حل مسأله (استدلال منطقی) و...

نقش حالت ها در تمرکز حواس:

هنگام مطالعه باید از لحاظ جسمی و ذهنی آماده باشید. باید حالت های خاصی داشته باشید که با عملکردتان هماهنگ باشد. روانشناسی
حالت ها و رفتارها را شرح می دهد.

اگر می خواهید مبارزه کنید، ابتدا باید حالت جنگیدن را به خود بگیرید. اگر می خواهید جسمی را از زمین بلند کنید، ابتدا باید وضعیت پاها و دست ها در شکل و حالت مناسبی باشند. اگر
می خواهید مطالعه کنید باید ذهن و جسمتان را آماده کنید. معلمی را به خاطر بیاورید که مطالب را به زبان خوشایند به شما انتقال می دهد

وقتی که مشغول خواندن هستید، مانند همان معلم مطالب را به شکلی زیبا برای خود بیان کنید و در خود علاقه ایجاد کنید. (حس و حالت)

پرورش دقت و حواس دانش آموزان:

معلم باید، قبل از اینکه درس را شروع کند از دانش آموزان بخواهد تا دانش آموزان نگاهی اجمالی به کتاب بیندازند تا ذهنشان را به مسیر کلمات و جمله های مهم درس جدید معطوف کنند. در این مرحله از تیترهای درشت و عکس ها و پرش های آخر کتاب غافل نشوید. توجه داشته باشید روی موضوع  2 تا 3 دقیقه تمرکز کنند.

این کار را برای کسب اطلاعات اولیه و هوشیاری ذهنی دانش آموزان در کلاس انجام دهید. اکنون در دانش آموزان آمادگی ذهنی، کنجکاوی و علاقه مندی ایجاد شده است.

یادداشت برداری در کلاس:

دانش آموزان معمولا به شیوه ی سنتی، جمله های معلم را یادداشت
می کنند. با نوشتن سخنان معلم، عملا از گوش دادن و درک جمله ی بعدی غافل خواهید شد. دانش آموزان باید به صورت اشاره ای مختصر، واژه های کلیدی را یادداشت برداری کنند. اینگونه می توان هم زمان با تدریس معلم، یادداشت برداری کنید. با این کار ذهن
دانش آموز همچنان باز و گسترده و خالی نگه داشته می شود و لحظه به لحظه نکته ای را که فرا می گیرد یادداشت برداری می کند.

دانش آموز باید یادداشت برداری را جدی بگیرد. نه اینکه به خودش بگوید من همه ی این مطالب را هم اکنون به خاطر می سپارم و نیازی نیست که یادداشت کنم و...

صدای یکنواخت:

معلمانی هستند که صدای یکنواختی دارند و موقع تدریس بی تحرکند. این حالت باعث می شود که دانش آموزان تمرکز حواسشان را از دست بدهند و ذهنشان را در مسیر و جاهای دیگر مشغول کنند.

تنفس عمیق:

با تنفس عمیق هم جسمتان سرحال و شاداب می شود و هم تمرکز حواس بیشتری پیدا می کنید.

تمرین پرورش آگاهانه ی فکر:

برای تمرکز فکر توصیه می شود، پرش آگاهانه ی فکر را انجام دهید. دانش آموز به این شکل یاد می گیرد که هر زمان روی یک موضوع خاص فکر کند و به سرعت فکر خود را به موضوع دیگری متمرکز کند.

کنترل تفکر:

گاهی اوقات به مسائلی فکر می کنید که نیازی بر تفکر روی آن
مسأله ی خاص ندارید و یا اینکه فعلا نباید به آن موضوع فکر کنید. برای اینکه بتوانید افکار خود را مهار کنید. فکر کنید بر قطاری سوار هستید و داخل یک کوپه ی قطار نشسته اید و نباید به کوپه های دیگر قطار سرک بکشید و یا اینکه فکر کنید. اگر لازم است به موضوع خاصی فکر کنید. سعی کنید زمان خاصی را برای فکر کردن روی آن موضوع در نظر بگیرید. سپس ابعاد مختلف موضوع را بررسی کنید و در آخر نتیجه گیری کنید. در آخر اگر نتوانستید راه حل مناسبی برای آن موضوع بدست بیاورید با یک فرد خبره و با تجربه در آن زمینه مشورت کنید. حتی لازم است با یک روانشناس مسأله ی خود را در میان بگذارید. در زمان های گذشته نقش روانشناس را بزرگترهای خانواده و افراد مسن تر به کمک افراد می آمدند. اما امروزه لازم است با یک روانشناس مشورت کنید. به هر حال اگر
نمی توانید به موضوع فکر نکنید به خودتان تلقین کنید که این فکر مانند کبوتری است که باید آن را پرواز دهید و از آن رها شوید. مثلا به خودتان بگویید من دیگر نباید به این موضوع فکر کنم و یا اینکه این فکر از ذهن من برو بیرون و من دیگر به تو فکر نمی کنم و
می خواهم ذهنم آزاد باشد. شاید این تجربه را بارها امتحان کرده باشید. هنگامی که کنار ساحل می روید، یک نشاط و شادابی خاصی در لحظات اول در انسان به وجود می آید. دلیل اصلی این است که
جاذبه ها و زیبایی های دریا بر همه ی افکار تسلط پیدا می کند و ذهن شما را برای چند لحظه از مسائل دیگر دور می کند. اما اگر چند روز در کنار ساحل بمانید، دیگر آن جاذبه ی لحظات اول حاصل نمی شود و به تدریج دیدن ساحل به امری عادی مبدل می شود. بنابراین هر انسانی باید سعی کند در هر روز برای خود جاذبه های مثبت پیدا کند و از آنها لذت ببرد. مثلا دیدن دوستان، تمرین موسیقی، نقاشی و ورزش، تمرین خط، دعا و عبادت، انجام کارهای مثبت و کمک به فقیران و ...

دانش زبان بدن:

شاید باور کنید، شاید هم نه. اما روانشناسان بیش از یک میلیون علامت غیرکلامی را تشخیص داده اند. البته این بدان معنی است که علم زبان بدن بسیار پیچیده و پر ازجزئیات است.

در اینجا برخی از موارد کاملا واضح و آشکار، معرفی می شود:

1- حالت چشم ها

2- تنفس

3- حرکات دست و بازوها

4- وضعیت بدن

5- بیان چهره

6- احساس اعتماد به نفس

7- نوع بیان (نوع ارتباط کلامی)

در واقع تفسیر و بیان زبان دانش آموز در یک موقعیت ویژه به عوامل دیگری بستگی دارد که آگاهی از آنها حائز اهمیت است. به عنوان مثال، زمینه ای که در آن دانش آموزان از ارتباط غیر کلامی استفاده می کنند بر پیامی که تلاش می کنند به شما منتقل کنند، اثر می گذارد.

دانش و آگاهی قبلی شما از دانش آموز نیز می تواند اطلاعات زیادی در اختیاراتان بگذارد. چرا که ایده های روشن تری از معنی برخی حالات بدنی خاص او بدست خواهید آورد. همچنین شناخت نقش خنده و گریه در شناخت رفتار دیگران اهمیت دارد. روانشناسان خنده و گریه را به ده درجه تقسیم می کنند که می توان هم نشان دهنده ی احساسات فرد باشد و هم اینکه برای فریب دادن دیگران استفاده کرد.

هر موقع که آگاهی و اطلاعات شما از زبان بدن دانش آموز با نوع خاصی از زبان بدن که با سن دانش آموز ارتباط دارد، آگاهانه تر عکس العمل نشان خواهید داد. به عبارت دیگر منحصر به فرد بودن هر دانش آموز را با روش های متفاوتی بررسی کنید. تنها از تجارب قبلی خود برای تفسیر حرکات دانش آموز استفاده نکنید. شاید تجارب قبلی شما اشتباه باشند. خوب است که همیشه به خاطر داشته باشید، تفاوت ها ی فرهنگی در بیان و تفسیر زبان بدن هر دانش آموز تفاوت دارد.

جعل زبان بدن به منظور مخفی ساختن احساسات: 

فکر می کنم، دانش آموزان به رفتار و حرکات و اشارات غیر کلامی خود توجه می کنند. باید بدانید که دانش آموز هنگام هیجان زدگی از همان شیوه استفاده می کند.

احساس عدم امنیت:

دانش آموز، هنگام مواجه با یک مبارزه احساس عدم امنیت می کند. چرا که نسبت به توانایی خود برای مقابله اطمینان ندارد.

هر قدر امر و نهی با زبان خوش باشد از موفقیت بیشتری برخوردار خواهید بود و پذیرش آن برای دانش آموز با احساس امنیت همراه است.

محبت و عشق ورزیدن:

هر دانش آموز به محبت و دوست داشتن نیاز دارد. این یک نیاز دائمی و حیاتی است. دانش آموزی که دوست داشته نشده، کامیاب نخواهد شد.

برخی والدین فکر می کنند که بهتر است علائم عاطفی در همان دوران نوپایی تحول کودک خاتمه یابند. همچنین معلمان فکر می کنند، هنگامیکه دانش آموزان به دوره ی راهنمایی می رسد، دیگرنیازی به محبت ندارند. آنها (دانش آموزان) احتمالا جلوه های بی مورد عشق و محبت را دنبال خواهند کرد. دلیل این امر آن است که دانش آموز از محبت و عاطفه لبریز نشده است.

حضور معلم:

عملکرد عمومی دانش آموزان را وقتی سر کلاس هستند، مشاهده کنید. اگر آرام به نظر می رسند و چهره و ماهیچه های صورت آنها باز و پاهایشان آرام است، معلوم می شود که روابط عاطفی معلم با آنها سالم است.

علاقه ی خودتان را به آموزش درس جدید نشان دهید و آنها را تشویق کنید درباره ی درس جدید با شما گفتگو کنند. علاقه مندی معلم در دانش آموز این احساس را به وجود می آورد که آینده ی آنها مورد توجه شماست.

واکنش مثبت:

اگر دانش آموز متوجه شود که عملکرد مثبت معلم درباره ی رفتار بد او سنجیده و حساب شده است، سعی در اصلاح رفتارش خواهد کرد. معلم باید این کار را بدون توهین و سرزنش دانش آموز انجام دهد. بنابراین مبارزه ی مستقیم با او روشی پیش روی معلم نمی باشد.

موضوع مهمی که باید به خاطر داشت این است که برخی از
دانش آموزان با ناامیدی به درس گوش می دهند. خیلی بهتر خواهد بود که به آنها بگویید: شاید هنوز چیزی باشد که با دانستن آن بتوانید به نکات اصلی درس آگاه شوید. جملاتی از این دست تمایل شما را به سهیم شدن در هیجانات او مؤثر است. با این وجود ارتباط صادقانه بین معلم و دانش آموز اهمیت دارد. لازم است به آنها بگویید: هر آنچه او را آشفته و ناراحت می کند با شما در میان بگذارد. آن وقت به محض اینکه بفهمد می تواند مشکلات و مسائل ناراحت کننده ی خود را مطرح کند، آنگاه احتمال دارد به درس علاقه مند تر شود.

دروغ گویی:

یقینا مواقعی وجود دارد که دانش آموز به طور عمدی دروغ بگوید. به هر حال به یاد داشته باشید بین دروغ گفتن بچه ها و بزرگسالان تفاوت وجود دارد. بزرگسالانی که دروغ می گویند تمامی دلالت ها و معانی اخلاقی و عملی چنین رفتاری را می دانند. در حالی که در مورد
بچه ها همیشه نمی توان چنین چیزی گفت. بنابراین وقتی دانش آموز را در حال دروغ گفتن می بینید، از خود واکنش تند نشان ندهید. قبل از تنبیه وی درباره ی اینکه چرا او سعی کرده حقیقت را پنهان کند، کمی فکر کنید.

بیشتر دروغ بچه ها ناشی از ترس است. این احتمال نیز وجود دارد که دانش آموز به طور عمد چنین کار اشتباهی را انجام داده باشد. اما وقتی بفهمد که اشتباهش بدون اینکه باعث خشم و یا ناراحتی شما شده، او را مطمئن می کنید از اینکه راستگو باشد، حتی اگر از آنچه
می گوید خوشتان نیاید. اما اگر وحشت از تنبیه در او خیلی زیاد باشد، به سختی تلاش خواهد کرد تا دروغ نگوید. بنابراین نسبت به
دروغ گویی دانش آموزان، چگونه واکنش نشان می دهید؟

این از وظایف معلم است که بداند در برابر دروغ گویی دانش آموز چگونه واکنش نشان دهد. اما به خاطر داشته باشید که اگر واکنش معلم افراطی باشد، در آینده از اینکه چیزی را پیش شما اقرار کند، بیشتر خواهد ترسید و تلاش خواهد کرد تا واقعیت را مخفی کند.

البته ممکن است این احساس به شما دست دهد که مجبورید به طریقی او را تنبیه کنید. البته باید به او بفهمانید که چنین رفتاری به سادگی قابل قبول نیست. اما هر چه دانش آموز بیشتر نگران شود، دروغ گفتن به عنوان یکی از روش های فوری خلاصی از مشکل بیشتر به کار برده می شود.

به دانش آموزان بگویید که قادر به فهمیدن دروغ گویی او هستید و برایش کاملا شرح دهید که هیچ کس به یک دروغگو اعتماد نمی کند. چرا که دروغ گفتن عملی ناپسند است. او را تشویق کنید سنجیده تر عمل کند. سعی کنید از ایجاد فضای رعب و ترس خودداری کنید. چرا که وحشت از معلم باعث دروغ گفتن دانش آموز خواهد شد. مثلا
می توانید به او بگویید: (همیشه از تو می خواهم حقیقت را بگویی حتی اگر این احتمال وجود داشته باشد که من از تو ناراحت شوم) لذا به کودک بفهمانید که گناه دروغ گفتن بزرگتر از اشتباه اوست.

مخفی کردن حقیقت:

هنگامیکه دانش آموز مرتبا مورد ظلم و دیگر روش های سوء استفاده قرار می گیرد، آنقدر از معلم و والدین خود می ترسد که جرأت
نمی کند ظلمی که به او رفته را فاش کند. دانش آموز به دلیل عدم شناخت عکس العمل معلم خود، احساس آسیب پذیری می کند.

نگرانی در چهره ی دانش آموز:

در تمام مدت، دانش آموز احساس افسردگی، آشفتگی و ترس می کند. آنها هیچ راهی برای خلاصی از شر همکلاسی های بدخو ندارند. اگر دانش آموز در چنین شرایطی قرار بگیرد و جرأت نکند راز خود را با معلم خود در میان بگذارد، تقصیر کیست.

اگر مشکوک به وجود یک قلدری و ظلم هستید به دانش آموز اطمینان دهید که از شما کمک گرفتن، علامت نقطه ی قوت اوست. تلاش کنید تا او را نسبت به اهمیت در میان گذاشتن موضوع با معلم و مدیر مدرسه متقاعد کنید. اگر اصرار کرد که موضوع حتما پنهان بماند، در هر صورت به او اطمینان دهید که اینگونه خواهید کرد و حتما آن را پنهان کنید. به هر صورت با مشورت با خودش راه چاره ای بیابید.

تشویق دانش آموزان به مطالعه:

دانش آموزی که به مطالعه عادت دارد و کتاب های زیادی می خواند، سطح معلومات، سواد و فکر خود را پیوسته بالاتر می برد. بنابراین باید دانش آموزان را به سمت مطالعه و کتاب خواندن تشویق کنید تا مطالعه یکی از عادت های روزانه آنها شود.

پرورش اخلاق در دانش آموز:

بزرگان دین و دانشمندان اخلاق همگی می گویند که اشخاص را باید از دوستان و معاشرین آنها شناخت. امام علی (ع) در نهج البلاغه
می فرمایند:

لا تسئل عن المرء واسئل عن قرینه

از شخصیت کسی پرسش مکن،از همنشین او سؤال کن

اُنس و همنشینی با افراد بد به طور حتم اخلاق فرد را به انحطاط
می کشاند و در کمترین آن، ذهن انسان را دچار آشفتگی می کند.

پیشوای بزرگ اسلام حضرت محد (ص) می فرمایند:

جالس الابرار فانک فعلت خیرا حمدوک و ان اخطأت لم یعنفوک

با نیکان مجالست کن که اگر خوبی کردی تو را ستایش کنند و اگر خطا کردی با تو به سختی رفتار نکنند

طبیعت جوان چون خمیر نرمی است که مستعد پذیرفتن هرگونه تأثیرات خارجی و گرفتن اخلاق و عادات اشخاصی که در اطراف او هستند می باشد. یکی از روانشناسان معروف می گوید: مردم راجع به تعلیم وتربیت بسیار حرف می زنند، اما از سرمشق و تقلید که مؤثرترین تعلیم و تربیت است غافل هستند. افکار ناپسند کوچک با گذشت زمان، به گناهان بزرگ فردی و اجتماعی تبدیل می شود.

افلاطون کودکی را که مشغول کار زشتی بود مورد ملامت و توبیخ قرار داد. آن کودک گفت: چرا برای کار کوچکی اینقدر مرا ملامت می کنی؟ افلاطون در جواب گفت: برای آنکه وقتی همین کار کوچک، ملکه و عادت تو شد به کاری بزرگتر دست خواهی زد.

تفاهم همراه با تربیت:

برخی چنین عقیده دارند که یکی از اساسی ترین شروط تربیت کودک، نحوه ی تعامل معلم با دانش آموز است تا تعلیم وتربیت کودک در پرتو آزادی منطقی انجام می گردد. استعدادهای گوناگون دانش آموزان در پرتو احترام متقابل به کمال می رسد.

عقده ها چگونه به وجود می آیند:

بدون تردید، دانش آموزی که در کلاس درس سرکوب می شود به رشد جسمی و روحی او لطمه وارد می شود. گاهی اوقات معلمان بر اساس منطق نارسا، دانش آموز خود را ارزیابی می کنند و یا ایرادهای نابجایی می گیرند. اینگونه معلمان باید بدانند که این
سخت گیری ها از نظر روحی عقده هایی در دانش آموز به وجود
می آورد. هنگامیکه دانش آموز وارد اجتماع می شود و با دنیای جدید ارتباط برقرار می کند، بزهکاری های اجتماعی آنها آشکار می شود. باید سعی کنید به وسیله ی راهنمایی های سودمند و آشنا کردن
دانش آموزان با خوبی ها و زشتی ها به تدریج آنها را با زندگی واقعی آشنا کنید. به خاطر داشته باشید که معلم نقش پیامبران را برعهده دارد. یعنی علاوه بر اینکه معلم علم را به دانش آموز می آموزد، باید به آنها نحوه و نگرش چگونه زندگی کردن را بیاموزد. معلمان باید کوشش کنند نیروی شخصیتی دانش آموزان را به کار اندازند تا مانند یک ماشین خودکار، زشتی و زیبایی را از یکدیگر تمیز دهد و به اراده ی خود از بدی ها گریزان باشد و به خوبی ها گرایش پیدا کند. البته درصد زیادی به رفتار و خلق و خوی معلم بستگی دارد. بنابراین تشریح عواقب زشتی ها و کردارهای ناپسند در سرکوب کردن تمایلات کاذب مؤثر است. بنابراین با اتخاذ روش نرمش و تشویق، رفتار پسندیده را در نظر او جلوه دهید و با تذکرات و دلایل منطقی آنها را از انجام کردار ناپسند بازدارید. این اساسی ترین راهی است که پیشوایان دینی در راهنمایی بشر انتخاب کرده اند. آنها همیشه سعی
می کردند با تذکرات و راهنمایی های سودمند، بشر را به خوبی ها و سعادت دعوت کنند. بدون اینکه آزادی فکر و منطق را از او سلب کنند.

انما انت مذکر لست علیهم بمصیطر

همانا تو راهنما هستی نه تحمیل کننده

تحریک شخصیت:

دانش آموز هر قدر به دوران بلوغ نزدیکتر می شود، تربیت او مراحل حساس تری را طی می کند. دختر و پسری که در آستانه ی بلوغ قرار گرفته اند، وجودشان همانند دریایی است که گرفتار طوفان سهمناکی شده است. رهبر کشتی، در چنین وضعی رسانیدن آن به ساحل نجات است و این کار بسیار حساسی است. برخی از معلمان و والدین در این دوران حساس، باید از سخت گیری ها و یک دندگی خودداری می کنند و سعی کنند نقش یک منجی را داشته باشند. معلم با تجربه در اثر فهم دانش آموز ونوع دوستی، علاقه ی دانش آموزان را به داشتن یک زندگی سالم برمی انگیزد. کمترین سود این کار این است که
زمینه های معاشرت زننده در خارج از محیط خانه و مدرسه خود به خود کاهش می یابد و راه سعادت هموارتر می شود.

معلم به عنوان مشاور و طبیب تربیتی، سعی می کند که در دانش آموز این تصور را به وجود آورد که افکارش نیاز به اصلاح دارد. سپس نقاط ضعف و اشتباهات (اعمالش) کاسته می شود. زیرا با تحریک شخصیت نهفته ی او، وی را به واقعیات متوجه می سازد.

به عبارت دیگر دانش آموز را طوری بار آورید که مسائل مختلف را خوب فهمیده، خودش خواستار تحول واقعی باشد. چنین دانش آموزی حس می کند که شخصا باید سرنوشت خود را بسازد.

نکته ای که نباید فراموش کنید این است که واقعیت دوران کودکی (عدم آگاهی) و نوجوانی (عدم آینده نگری) و جوانی (هیجانات کاذب) را فراموش نکنید. هنگامیکه رفتار دانش آموز با توجه به سن و
تجربه اش قضاوت و داوری شود، موفق تر خواهید بود. اما برخی معلمان بی تجربه می خواهند عوامل و محرک های دانش آموز را با توجه به نظر خود (دریچه ی جهان بینی خود) قضاوت کنند.

رسالت سنگین تعلیم و تربیت:

یکی از عوامل گمراهی جوانان جهل و نادانی (عدم آگاهی) می باشد. در نتیجه آن دقت و احتمامی که در حل مسائل زندگی باید داشته باشند، کسب نکرده اند.

جوانان بدون برخورداری از راهنمایی های سودمند، تکامل جسمی آنها با رشد روحی توأم نمی گردد. لذا به آسانی دچار گرفتاری های اخلاقی و روحی می شوند. این امر در اثر عدم درک و آگاهی بزرگترها، موجب انحطاط و سقوط جوانان می شود.

برای همین بر اثر جهل و نادانی برخی از والدین که چنین گمان
می کنند که موضوع تعلیم و تربیت با سخت گیری انجام می گیرد.

روش غیر مستقیم:

یکی از مؤثرترین روش های تربیتی، در علم آموزش و پرورش بکار بردن روش غیر مستقیم است. در این نوع تربیت بدون اینکه شخص (معلم یا والدین) در صدد تعلیم اصول اخلاقی باشند و بدون اینکه کودک و جوان متوجه باشند با بکارگیری روش های سودمند عملی تربیت صورت می گیرد.

نقش اساسی در این نوع تربیت، رفتار و عملکرد معلم و والدین ملاک داوری جوان قرار می گیرد. یعنی کودک و نوجوان با الگو قرار دادن رفتار معلم و والدین با روشی غیر مستقیم تربیت می شوند.

معلم و والدینی که با رفتار توهین آمیز، همراه با خشونت، دانسته و یا نادانسته همه ی اینها را به کودک و نوجوان آموزش می دهند، چگونه انتظار دارند که آنها رفتار معقولی در دوران جوانی از خودشان نشان دهند. اکنون نتیجه ی عملکرد سالیان گذشته ی خود را می بینید. بنابراین کودک و نوجوان چون فاقد رشد عقلانی هستند، نیروی اقتباس وتقلید در او بسیار قوی است. هر چه را که می بیند، بدون بررسی و تأمل می پذیرد و در نتیجه پس از زمانی هر آنچه را مشاهده کرده، انجام می دهد. یعنی آنچه را که عملا معلم و والدین در پیش پایش گذاشته انجام می دهد.

در خانواده های متوسط و مستمند به دلیل فقدان رشد فکر و
گرفتاری های اقتصادی و خستگی و بی حوصلگی، مجالی برای تربیت کودک و نوجوان باقی نمی ماند. آنها مانند گیاه خودرو رشد
می کنند. آنها به میل و رضای خود در اجتماع فاسد و آلوده و بی بند و بار نمی شوند. بلکه همه ی اینها نتیجه ی عملکرد چند سال معلم و والدین آنهاست. به قول معروف هر چه بکاری همان درو خواهی کرد. در چنین شرایطی ارزش تعلیم و تربیت و راهنمایی معلوم می شود.

اما امکانات تعلیم و تربیت در خانواد های ثروتمند به صورت
کامل تری وجود دارد. اقتصاد کامل، رشد فکری و آشنایی کم و بیش با اصول تربیتی. در چنین خانواده هایی فرصت هایی برای پرورش کودک و نوجوان به وجود می آید. اما متأسفانه گاهی به دلیل آنکه امکانات و پول زیاد در اختیار فرزندان قرار می گیرد، مشکلات گوناگونی به وجود می آید.

منفعت دیگران:

برای تشکیل دادن یک جامعه ی خوب در درجه ی اول باید هر فرد کار خودش را به درستی انجام دهد. بنابراین هر فردی باید
خود پرستی و سود طلبی شخصی را رها کرده، سعی کند وظیفه ای که اجتماع به او محول کرده است را به خوبی انجام دهد. اگر طبیب است سعی کند بیماران را به خاطر تنها درآمد مداوا نکند. اگر معلم و دبیر است، باید تلاش کند در رشد و ارتقاء علمی و فرهنگی فرزندان اجتماع مسامحه کاری نکند. اگر تاجر و بازرگان است. سعی کند به اموال اجتماع دست درازی نکند و نفع اجتماع را بر سود شخصی خود مقدم دارد و به طور خلاصه هر فردی به راستی و درستی وظیفه ی اجتماعی خود را انجام دهد. یکی از دانشمندان اخلاق غربی می گوید: هر قدر که می خواهی از زندگی بهره مند گردی باید در درجه ی اول به دیگران خدمت کنی.

امروزه یکی از مشکلات اجتماعی ما این است که همه به فکر خودشان هستند. به قول معروف هر کس می خواهد گلیم خودش را از آب بیرون بکشد و چیزی که اصلا به آن فکر نمی کند، اجتماع است. آیا فکر کرده اید که ما همگی سوار بر یک کشتی هستیم و اگر کشتی سوراخ شود، همه ی مان ضرر خواهیم کرد. بزرگترین زیانی که از این نوع طرز تفکر عاید می گردد، این است که اصول اخلاقی، انضباطی، بهداشتی و فرهنگی و سایر شئون زندگی رعایت نمی شود.

در روایتی از امام صادق (ع) از رسول اکرم (ص) نقل می کنند، ایشان می فرمایند:

من اصبح ولا یهتم بامورالمسلمین فلیس بمسلم

یعنی هر فردی که فکر خدمت به اجتماع را نداشته باشد، اصولا
نمی توان چنین فردی را مسلمان نامید

کودکان دشوار چگونه به وجود می آیند:

ناگفته پیداست که سهم مهمی از این نوع گمراهی، مربوط به مسامحه و سهل انگاری معلمان و والدین است. چه تربیت صحیح، به مقدار قابل توجهی برای آنها مصونیت به وجود می آورد.

یکی از روانشناسان غربی می گوید: باید به جرأت گفت که پیش از تربیت کودکان دشوار باید اولیاء آنها را تربیت کرد.

روی همین اصل است که اصولا کودکان دشوار را در مقام تعریف کودکانی می گویند که بد تربیت شده اند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که سهم زیادی از انحراف جوانان وابسته به آشنا نبودن پدر و مادر با اصول تعلیم وتربیت است.

کنترل شدید:

برخی از معلمان و والدین، عقیده دارند که باید تمام حرکات و سکنات کودک و نوجوان را بررسی کرد و در جزئی ترین کارها عقاید خود را به او تحمیل کرد. این عده تربیت کودک را بر اساس کنترل شدید می دانند. در نتیجه ی این کار آزادی فکری و عملی کودک سلب
می شود. اینگونه کودکان مانند بردگان اسیر اوامر و نواهی معلم و والدین خود می شوند. نتایج زیان باری که از این نوع تربیت عاید
می شود عبارتند از:

1- در چنین وضعیتی کودک، قیافه ی دفاعی به خود می گیرد

2- زیان دیگر، نابودی شخصیت و استقلال کودک است

3- هنگامیکه تعلیم و تربیت بر اساس زور و تهدید باشد، اثر تخریبی دارد

4- دیگر رابطه معلم و والدین با کودک و نوجوان دوستانه نیست

5- استدلال و دلایل اشتباه کودکان را به آنها گوش زد کنید

6- کودکی که محیط خانه و مدرسه را محیط خفقان و تهدید می بیند به ناچار خود را به دامان دیگران می اندازد که عواقب خطرناک آن بر همگان آشکار است

بالاخره اینکه رفتار تند وخشن بر روحیه ی کودک اثر می گذارد و عقده هایی را در آنان به وجود می آورد که پس از گذشت زمان به شکل طغیان و سرکشی ظاهر می شود.

تربیت بر اساس نوع شخصیت دانش آموز: (رفتار محترمانه)

عده ای از کودکان و نوجوانان، در اثر برخوردار نبودن از معلم و والدین دلسوز و عاقل، دچار انحراف می گردند و به فساد و تباهی
می افتند.

انتخاب رشته ی ورزشی:

 بدون تردید ورزش برای سلامت بدن و پرورش آنها مفید است. با همه ی اینها بسیاری از افراد در انتخاب رشته ی ورزشی، دچار اشتباه می شوند و پس از گذشت سالیان دراز درمی یابند. که نوع ورزشی را که برای خود برگزیده اند به حال آنها مفید نبوده، بلکه زیان هایی را هم داشته است.

نکته ی اساسی این است که هر فردی باید سعی کند، با در نظر گرفتن تناسب جسمی و روحی، ورزشی که برای او نافع است را انتخاب کند. نه اینکه این انتخاب را بر اساس هوی و هوس و ناآگاهانه باشد. مثلا بچه ای که وزن زیادی دارد را به رشته ی شنا نفرستید و یا بچه ای که قد کوتاهی دارد را به رشته ی والیبال نفرستید.

تربیت افراد مختلف:

تمام افراد دارای اشکال گوناگونی هستند. از نظر خصوصیات فردی نمی توان دو نفر را یافت که از هر جهت مانند یکدیگر باشند. این اختلاف در جنبه های روحی به مراتب متنوع است. لذا هر فردی نیازمند یک نوع تربیت خاص است. همانطور که هر مرضی دوایی خاص دارد و هر فرد بیماری دارای نسخه ی خاصی است. تعلیم و تربیت هر کس با دیگران متفاوت است.

به طور مسلم معلمان و والدین کم تجربه که در اثر اشتباهات تربیتی، کودکان و نوجوانان را به بدبختی گرفتار می کنند به اصول تعلیم و تربیت ایمان داشته، دلشان می خواسته که انسان هایی شایسته تحویل اجتماع دهند. اما اشتباه آنها در پیاده کردن آن اصول کلی بر جزئیات بوده است.

راه هایی برای بهبود آینده ی دانش آموز:

بسیاری از والدین به طور ناخودآگاه مایلند فرزندشان همان طوری باشد که آنها می خواهند. حال آنکه باید آن طوری فرزندشان را تربیت کنند که او آمادگی آن را دارد. بنابراین تعلیم و تربیت ظرافت های خاص خودش را می طلبد. چه بسیار پدر و مادرهایی که فرزندان خود را بر اساس هوا و هوس خود به کارهایی واداشته اند که فرزندان آنها کمترین علاقه و انگیزه ای بدان کار نداشته اند. مثلا در انتخاب
رشته ی تحصیلی، رشته ورزش، رشته ی دانشگاهی، انتخاب شغل و یا انتخاب همسر و...

باید گفت، بزرگترین مسئولیت معلمان و والدین این است که در
درجه ی اول، استعداد و نیروی کودک و نوجوان را بسنجند و سعی کنند آنها را مطابق ذوق و علاقه ی فرزندشان، در راهنمایی و تربیت آنها بکوشند. شاید با زور و تهدید تا مدت کوتاهی بتوانید کودک و نوجوان را به راهی وادار کنید، اما پس از مدتی آثار زیان بار آن را مشاهده خواهید کرد.

شخصیت مختلف دانش آموزان:

هر دانش آموز ظرفیت هوشی، سرعت فهم و مهارت های متفاوتی دارد. این صفات به تدریج و با تمرین افزایش می یابد. به شرطی که از منابع واقعی انرژی خود تجاوز نکنند. اگر فکر می کنید در فواصل زمانی مشخصی دانش آموزان نیازمند استراحت هستند، اجازه دهید انرژی خود را به نحوی تجدید کنند

اشخاص حساس:

1- فروتن:

الف – حساسیت شدید

ب- هوش ضعیف

پ- منفعل

2- اهل تأمل:

الف- حساسیت شدید

ب-  تیزهوش

پ- منفعل

3- افراد هیجانی:

الف- تأثیر پذیر شدید

ب- هوش ظریف

پ- فعالیت مستمر

اشخاص فعال:

1- افراد متوسط:

الف-  سرشار از انرژی و نیازمند مصرف انرژی

ب- هدف عملگرا

افراد بی احساس:

الف- هوش نیرومند

ب- تابع روند اندیشه

پ- دارای روحیه ارادی

افراد مختلط:

1- افراد حساس:

الف- حساسیت شدید

ب- روحیه ی فعال

پ- پر جنب و جوش

2- افراد بدون احساس:

الف- روحیه ی نزدیک به افراد حسابگر

ب- قهرمان منفعل

3- افراد بی احساس:

الف- ضعیف و بی ثبات

ب- گاهی شدیدا عملگرا، اما موقتی و گذرا

با در نظر گرفتن این جدول به عنوان پایه ی ارزیابی، ببینید هر
دانش آموز تا چه اندازه در یکی از این قالب ها می گنجد. سپس به تحلیل روان شناختی مفصل هر یک از آنها بپردازید.

تأثیر شباهت ها و تفاوت ها در آموختن:

طبق تحقیقات صورت گرفته، مشخص شده که هر چه شباهت ها و تفاوت های بین مطالب را کشف کنید و تأثیر هر جزء از اجزای متن را بر یکدیگر شناسایی کنید، آنوقت می توان گفت که چگونه همبستگی مطالب با یکدیگر اتفاق می افتد.

زنجیره ی اطلاعاتی:

معلمان باید به دانش آموزان بگویند: هنگامیکه در حال مطالعه و مرور درس ها هستید و مغزتان متوجه ی یادگیری و دسته بندی اطلاعات اولیه است. به تدریج دانسته ها و اطلاعات به شکل
زنجیره ای در می آیند. اینکه اطلاعات به صورت زنجیره ای پشت سر هم قرار می گیرند. در این هنگام کلید واژه ها نقش مهمی ایفا
می کنند.

دانش آموز می تواند بین زنجیره ی اطلاعات، ارتباط برقرار کند:

دانش آموز باید بتواند بین حلقه های این زنجیره ی اطلاعات ارتباط برقرار کند. به این ترتیب کلید واژه ها را به یکدیگر متصل می کند (مثل ارتباط خیابان های اصلی و فرعی با یکدیگر)

هنگامیکه دانش آموز ارتباط بین زنجیره ی اطلاعاتی را شناخت، معنایش این است که مطلب را به خوبی درک کرده است.

نگاه اجمالی و دقیق:

از روش نگاه اجمالی به مطالب استفاده کنید و به دنبال کلمات مهم (کلید واژه ها) باشید. وقتی به کلید واژه برخوردید، کمی مکث کنید
(3 تا 7 ثانیه) و از خود بپرسید: (درباره ی این موضوع چه چیزهایی می دانم؟)

راه های مهم درس:

1- استدلال کنید

2- تجزیه و تحلیل کنید (ارزیابی مسائل مهم)

3- دلیل بیاورید

4- فرض کنید

5- محاسبه کنید (راه رسیدن به جواب)

6- نظر خود را بگویید

7- مقایسه کنید (چه مواردی با یکدیگر ارتباط دارند، چگونه ارتباط دارند)

8- شناخت تفاوت ها

9- علت را توضیح دهید

10- بحث کنید

11- شرح دهید

12- نتایج را بیان کنید

13- ارزیابی کنید (پیدا کردن نکات کلیدی)

14- توضیح دهید (بیان روشن موضوع)

15- بیشتر تحقیق کنید

16- با مثال و نمودار توضیح دهید

17- تفسیرکنید (رابطه ها را پیدا کنید)

18- ماجرا را شرح دهید

19- رئوس مطالب را بیان کنید

20- خلاصه گویی کنید

21- پیش بینی نتایج احتمالی

22- از شواهد اثبات کنید

23- ارتباط بین اجزای درس را پیدا کنید

24- مفاهیم را در تقابل یا قیاس با یکدیگر قرار دهید

25- از سر نخ ها و تفکرات استفاده کنید

26- نسبت به اشارات و نکته ها آگاه باشید

27- به دقت به ساختار جمله بندی سؤال دقت کنید

28- بازنگری کنید

29- پاسخ گویی به طور شفاهی

30- خلاصه ای از هر چه می خوانید تهیه کنید

31- دقت کنید از اصل موضوع اصلی منحرف نشوید

32- سعی کنید بفهمید سئوالات از شما چه می خواهند

33- سئوالات را حدس بزنید

34- هر چند دقیقه یک بار یک فرصت کوتاه (3 تا 7 ثانیه) به خودتان بدهید

35- مرور خود را بر تمرین پاسخگویی به سئوالات متمرکز کنید

36- خودتان تعیین کننده ی معیارهای مطالب باشید

37- خود را بیازمایید

38- از همان آغاز مطالب را با یکدیگر ارزیابی کنید

39- بین مطالبی که یاد گرفتید، ارتباط برقرار کنید

40- اکنون نوبت تلفیق اطلاعات با یکدیگر است

41- نتیجه ای که هر مطلب دارد را در نظر بگیرید

42- فواید دسته بندی اطلاعات

43- زمانی را برای تفکر بر روی روابط اجزاء با یکدیگر بگذارید

44- قبل از هر چیز علل یا عوامل را در مطلب کشف کنید

45- گردآوری همه ی اطلاعات در یک ساختار درختی

46- به فواید این مطلب بیندیشید

47- احتمالات مختلف را بسنجید (واقع بین باشید)

48- فکر های مختلف را بکار بگیرید

49- فراز و نشیب های مطلب را درک کنید

50- مطالب را به قسمت های قابل کنترل تقسیم کنید

51- دستورالعمل مطلب را تنظیم کنید

52- سهم هر جزء را با یکدیگر در نظر بگیرید

53- نکات مهم و طرح اولیه مسأله را آماده کنید

54- باید بدانید دقیقا چه مطلبی را آموخته اید

55- هر مشکلی را فرصتی برای بهبود شرایط در نظر بگیرید

56- موقع خواندن خلاصه برداری کنید

57- منطقی ترین دسته بندی را انجام دهید

58- به تفسیر یافته های خود توجه کامل داشته باشید

59- نحوه ی یادگیری خود را با دیگران مقایسه کنید

60- مطالبی که می دانید نسبت به آنها ضعف دارید، دقت بیشتری کنید

61- مشتاقانه توصیه ها را جدی بگیرید

62- پاسخ گویی به سئوالات را تمرین کنید

63- در جستجوی انتقادات باشید

64- سعی کنید بفهمید سئوالات چه منافعی دارند

65- همانطور که مشغول خواندن سئوالات هستید، اصلاحاتی انجام دهید

66- پس از خواندن متن، فواید مطالب را جستجو کنید

67- اگر باز هم لازم است به مرتب کردن پاسخ ها بپردازید

68- اهداف نویسنده را شناسایی کنید

69- سیستم شناسایی مؤلف را شناسایی کنید

70- به دستورالعمل های مؤلف دقت کنید

71- به طور منظم شیوه ی ارائه ی اطلاعات موجود را مورد تجدید نظر قرار دهید

72- محرک های هر جزء را شناسایی کنید (ارتباط یک جزء با جزء دیگر)

73- چندین سؤال منطقی در نظر داشته باشید

74- برای هر مسأله دلیل منطقی پیدا کنید

75- ساختار منظم عددی برای پاسخ داشته باشید (ارتباط زنجیر وار)

76- مدیریت بر زمان و عملکرد (تنظیم وقت)

خلاصه نویسی:

خلاصه نویسی یعنی فشرده کردن یک متن کم و بیش طولانی به
کوتاه ترین مقدار ممکن. این کار مستلزم درک جوهر متن و در
درجه ی اول مستلزم درون سازی کامل موضوع آن و سپس آفرینش یک رشته فرمول های خلاصله ای است که به روشنی حاوی
اندیشه های اساسی موجود در آن باشد.

در آغاز برای خلاصه کردن باید از متن کمک بگیرید. سپس باید بکوشید تا فقط به یاری حافظه آن را خلاصه کنید. سپس به بهبود ترکیبات ذهنی (اولویت بندی) دقت کنید. عجله نکنید و محتوای درس را تا می توانید یک دست و روشن ثبت کنید.

روش تقسیم و منها و لوزی برای فهمیدن درس:

در این روش تقسیم، ابتدا مطلب مورد مطالعه را به چند قسمت مجزا تقسیم می کنیم و هر بخش را به طور مجزا مطالعه می کنیم و بعد از یادگیری هر قسمت اجزای مختلف را به ترتیب پلکانی با یکدیگر مقایسه می کنیم و عوامل ارتباط هر بخش را با بخش دیگر بررسی می کنیم. اما در روش منها، ابتدا یک جزء اصلی را منها کرده و کنار می گذاریم و اجزای دیگر را با توجه به جزء اصلی با یکدیگر مقایسه می کنیم. برای مثال اگر بخواهید نقش قلب را در بدن بشناسید. ابتدا عضو قلب را از اجزای دیگر منها می کنید و هر عضو دیگر را با توجه به کار کرد قلب مورد مطالعه قرار می دهید. یعنی قلب با هر یک از اجزاء بدن قیاس می کنیم و در پایان نتیجه گیری می کنیم.

اما در روش لوزی ابتدا شروع مطلب را شناسایی کرده و به تدریج دامنه ی اطلاعات خود را درباره ی موضوع مورد نظر پیدا کرده با یکدیگر مقایسه می کنیم. به تدریج حجم اطلاعات بیشتر می شود و هنگامیکه به انتهای یادگیری (نتیجه گیری) می رسید از حجم اطلاعات کاسته شده و نتیجه ی اصلی را بدست خواهید آورد.

عامل پرخوری و پرخوابی:

لقمان حکیم به فرزندش سفارش کرد: فرزندم! اگر معده پر گردید، تفکر به خواب می رود و حکمت لال می شود و اعضاء بدن سست می شوند و باعث ضعف ذهن و جسم می گردد. همچنین خواب بیش از حد نیز سبب اٌفت فعالیت مغز و کاهش یادگیری می شود. پرخوری آدمی را کسل، سنگین و مداومت در آن باعث فراموشی زودرس و کاهش حافظه می شود.

همنشینی و معاشرت:

انسان برای اینکه بتواند یک زندگی خوب داشته باشد، نیازمند آن است که دوستانی داشته باشد.

حضرت علی (ع) می فرمانید:

معاشرت با خردمندان بر شرافت انسان می افزاید و معاشرت با سفیهان موجب فساد اخلاق می شود.

سقراط می گوید:

مصاحبت با خردمند گنج است و معاشرت با جاهل رنج

حق همنشین این است که اگر تصمیم به گناهی گرفت او را از آن باز داری و اگر توجه نکرد از او فاصله بگیرد.

امام علی (ع) می فرمایند:

دوست آدم نادان در رنج و سختی است

سخن دیگر:

همنشین بی خرد مباش که کار زشت خود را زیبا جلوه داده، دوست دارد تو هم مانند او بشوی

معلم با تجربه:

1- معلم با تجربه می داند که هر فردی حق دارد گاهی کج خلق و ناراحت باشد، حتی دانش آموز.

2- معلم با تجربه می داند، گاهی با صدای بلند صحبت کردن دلیل بر مصمم و قاطع بودن نیست.

3- معلم با تجربه می داند، مفهوم نظم ساکت بودن تمام دانش آموزان نیست. یک قطعه موسیقی با مجموعه ای از سازها، منظم ترین حالت ممکن است. بنابراین سکوت محض عقلانی نیست.

4- معلم با تجربه می داند، در بیشتر مواقع لبخند و ابراز محبت
چاره ساز است نه اخم و عصبانیت و داد و فریاد

5- معلم با تجربه، اشتباهات دانش آموزان را بر اساس سن و
تجربه اش از زندگی قضاوت می کند.

6- معلم با تجربه می داند، علت پیشرفت تشویق است نه تنبیه.

7- معلم با تجربه با صدای دلنشین با دانش آموزان صحبت می کند.

8- معلم با تجربه کاری نمی کند تا دانش آموزان بترسند. (نشان دادن چهره ی منفی)

9- معلم با دانش آموزان بدرفتاری و بی احترامی نمی کند. (توهین و تنبیه)

10- معلم با تجربه یک مشاور حرفه ای برای دانش آموزان است.

11- معلم با تجربه با ظاهری مناسب و شاداب وارد کلاس می شود.

12- معلم با تجربه به دنبال نقطه ضعف گرفتن از دانش آموز نیست.

13- معلم با تجربه تنبیه بدنی را سرلوحه ی کار خود قرار نمی دهد.

14- معلم با تجربه مشکلات زندگی شخصی اش را سر کلاس
نمی آورد.

15- معلم با تجربه از بیشتر اشتباهات دانش آموزان بزرگوارانه
چشم پوشی می کند.

16- معلم با تجربه در تمام ابعاد (علمی، فرهنگی، هنری، ورزشی و اخلاقی) دانش آموزان را شناسایی و تشویق می کند. نه اینکه فقط شاگرد اول کلاس را مورد تشویق قرار دهد.

17- معلم با تجربه، خوش رو و خوش اخلاق است.

18- معلم با تجربه ارتباطی دوستانه با دانش آموزان دارد.

19- معلم با تجربه در کسب مهارت های زندگی به دانش آموزان کمک می کند.

20- معلم با تجربه محرم اسرار دانش آموزان است.

21- معلم با تجربه می داند خشونت تولید بی اعتباری می کند.

22- معلم با تجربه سعی می کند گفته هایش جنبه ی مثبت داشته باشد.

23- معلم با تجربه ساده و واضح صحبت می کند.

24- معلم با تجربه با دانش آموزان صمیمانه برخورد می کند.

25- معلم با تجربه به لبخند زدن عادت دارد.

26- معلم با تجربه از الفاظ و کلمات زشت استفاده نمی کند.

27 معلم با تجربه سعی می کند بهترین کارها را انجام دهد.

28- معلم با تجربه می داند کمیت کار مهم نیست، بلکه کیفیت آن اهمیت دارد.

29- معلم با تجربه می داند منظور از تفکر و اندیشه چیست.

30- در آخر هنگامیکه دانش آموز اشتباهی کرد با تدبیر آن را مدیریت می کند.

یک سؤال، آیا نقش معلم را بازی می کنید یا واقعا معلم هستید.

نهاد دانش آموز مانند یک زمین کشاورزی:

شکل گیری دانش آموز، طی سالیان دراز و با یک سری عوامل آموزشی و تربیتی امکان پذیر است. این سیر و دگرگونی ها در طبیعت به نام خاک کشاورزی و زراعی معروف است. اما هر زمینی خصوصیات ویژه ای دارد. از دید درجه ی شوری، درجه ی قلیایی، درجه ی اسیدی، رطوبت پذیری و جنس مواد متشکله ی آن نظیر: رسی، شنی، ماسه ای و غیره. اما در این خاک از ساز و کارهایی با قابلیت و ظرفیت متفاوت استفاده ی بهینه می شود. به عبارت دیگر نهادهای اجتماعی ظرفیت های متفاوتی دارند که با شناسایی در بستر مناسب، سازنده و نوآور خواهند بود.

دانش آموز یک معدن غنی حیاتی است:

دانش آموز را یک معدن که بررسی زمین شناسی بر روی آن صورت نگرفته مقایسه کنید. اگر شما (منظور معلم) یک مهندس معدن توانمند باشید، مسلما پس از چندی مطالعه و بررسی به میزان و عیار مواد موجود در معدن خود پی می برید و راه های اکتشاف و بهره برداری از آن را می یابید.

مراحل شناسایی دانش آموزان:

1- شناخت ظرفیت ها و قابلیت های آنها

2- شناسایی بینش ها و نگرش ها و اعتقادات

3- شناسایی روش های مطمئن، با ظرافت ها و قابلیت های کاربردی و پویا

4- شناسایی مشکلات و معضلات سر راه با ترفندهای مدیریتی

ایجاد احساس امنیت در دانش آموزان:

دانش آموزان نسبت به میزان علاقه و عشق و مودت معلم دلگرم
می شوند و با راحتی خیال در کلاس درس حاضر می شوند. داشتن یک تصویر ذهنی مثبت از معلم، موجب احساس امنیت قلبی و ایمنی در دانش آموزان می شود.

به یاد داشته باشید، اگر به دنبال نقاط ضعف دانش آموزان باشید خطای بزرگی مرتکب شده اید. کلید رمز موفقیت در ارتباط سالم با
دانش آموز آن است که به همان اندازه خودمان را دوست داریم، آنها را دوست داشته باشیم و درکشان کنیم. این عین توانمندی است.

با اعتماد به نفس از بحران ها، فرصت های طلایی بسازید:

بسیاری از معلمان موفق، تصمیم های جدی و حیاتی خود را در نامطلوب ترین شرایط ممکنه ی آن گرفته اند. به خصوص انسان هایی که از شهرت جهانی برخوردارند. مثال در این مورد بسیار است. گاندی، نلسون ماندلا و نظایر آنها.

اما کم نیستند که در جامعه ی ما در سطوح مختلف آن، در شرایط بحرانی با اتکا و اعتماد به نفس خود وتوانمندی های بالقوه ای که در لحظات بسیار نامساعد و نامطلوب، تصمیم های جدی و کارآمدی گرفته اند.

پرهیز از قضاوت های عجولانه:

بسیار اتفاق افتاده است که بر اساس یک مشاهده ی سطحی و یا یک شنود که در راستی ودرستی آن تحقیق کافی نکرده اید، رشته های اُلفت بین خود و دانش آموزی را گسسته و سبب یأس و ناامیدی در دانش آموزی که در سال های اولیه زندگی به سر می برد شده اید. گاهی این قضاوت های عجولانه موجب بیماری های روحی و روانی (افسردگی) در دانش آموز می شود. آیا عقلانی و پسندیده نیست که کمی سنجیده تر عمل کنید.

چگونگی احاطه بر درس:

1- آگاهی از نقشه های ذهنی نویسنده (درک مطلب)

2- بررسی دقیق نظام پنداره

3- یافتن عناصر و مباحث بحث

4- تقسیم مطالب به مراحل کوچک تر و کنترل پذیر

5- ایجاد مهارت ارتباط بین مطالب

6- استفاده از کانال های تجسمی

7- تفسیر نمودن و اداره کردن مطالب

8- توجه به نقطه نظرهای گوناگون

9- شیوه های درک مسائل مختلف

10- شناسایی قصد و هدف مجموعه ی مطالب

11- ایجاد باورهای ذهنی متعادل

12- احساس و برداشت شخصی از مأموریت مطلب

13- برداشت یا پنداره ی شخصی از نظام وسیع تری از موضوع

14- پیدا کردن نقش هر جزء در ارتباط با اجزاء دیگر

15- همخوانی اجزاء مطلب در بخش های مختلف درس

16- روابط میان اجزاء مطلب در ارتباط با هدف

17- سطح منطقی مطالب در چهارچوب درس

18- هماهنگی بین نتایج و کاربردهای گوناگون مطلب

مسائل کلی درس:

1- اهداف چگونه اجزاء را درک می کنند (ادراک مرتبط)

2- روابط اجزاء در یک روند مشترک چگونه است (شیوه ها و شگردها)

3- چگونه اجزاء درس در کنار یکدیگر قرار می گیرند (معیار گروه منسجم)

4- نسبت تقابل اجزاء درس با یکدیگر

5- نسبت تضاد اجزاء با یکدیگر

روش حل مسأله: (آغاز و پایان مسأله)

1- شناسایی فضای مسأله

2- مشخص نمودن اجزاء در محدوده ی فضای مسأله

3- شناخت شرایط موجود و هدف مسأله

4- شناخت راه مناسب برای رسیدن به هدف (الزامات اصلی و فرعی)

5- شناخت روابط و عملکرد اجزاء در کنار یکدیگر (مجموعه عوامل)

6- تدوین خط مشی حل مسأله (راه حل منسجم)

7- پیدا کردن راه حل مناسب با توجه به شرایط (یافتن دستورالعمل)

8- ارزیابی نیازها در حالت مطلوب (تجزیه در برابر تلفیق)

9- چگونگی ارزیابی و داوری مسأله (ضوابط و معیارها)

10- مفهوم مأموریت سازمانی برای حل مسأله (ترکیب کردن اجزاء)

11- راه یا خط مشی رسیدن به هدف

12- شناخت ابعاد گوناگون مسأله (شناخت روش ها یا راه حل های دیگر)

13- سلسله اقداماتی که باید رعایت شود

14- متعادل ساختن روابط اجزاء با یکدیگر (دقت در محاسبه)

15- مدیریت کردن اجزاء یک مسأله (یافتن و حل مسأله)

16- شناخت علت های اصلی و سبب های ناگزیر در حل مسأله

17- یافتن نظام مناسب (شناخت فرمول خاص) برای حل مسأله

18- همسویی وهدایت اجزاء مسأله برای رسیدن به یک هدف (نتیجه گیری ها)

19- رهبری و ارتباط مؤثر بین اجزاء مسأله

20- مهارت طرز استفاده از اجزاء مطلب برای رسیدن به هدف

21- شناخت بهتر روابط اجزاء با یکدیگر

22- شناخت الگوی راه حل

23- ارزیابی و تقویت اجزاء با یکدیگر (چگونگی رابطه ی پیوند اجزاء با یکدیگر)

هر کدام از دانش آموزان با درجات متفاوتی بر درس تسلط می یابند. توانایی دانش آموز در تعامل اجزاء درس با یکدیگر تعیین کننده است. این شیوه به دانش آموز کمک می کند تا به مهارت های بنیادی
دست یابد. در اینجا یافتن مشکلات و ارائه ی راه حل ها در چهارچوب مفهومی درس اهمیت دارد.

بعد از مرور کلی مطمئن شوید که نکته های اصلی مربوط به درس را آموخته اید. به تدریج وارد جزئیات شوید. سپس توجهات منطقی مربوط به درس را مرور کنید و اهمیت تسلط بر مهارت های جدید را بفهمید و درباره ی کاربرد صحیح مهارت تفکر کنید. برای مثال در درس فیزیک فرمول مسأله ماشینی است که با سرعت 80 کیلومتر بر ساعت حرکت می کند. چه فرقی با فرمول مسأله ای که یک وزنه ی 10 کیلویی از فاصله ی 100 متری به سمت زمین رها می شود، خواهد داشت. مسلما در مسأله ی اول اصطحکاک اهمیت دارد و در مسأله ی دوم نیروی جاذبه نکته ی کلیدی است. اکنون کاربرد واقعی مسأله ی مورد نظر را در یافته اید.

مطالبی که خوانده اید با نظم وترتیب مشخصی دسته بندی کنید. باید برای انجام این کار دلیل بیاورید. نکته های اصلی درس را خلاصه کنید و نکات اصلی و فرعی را مشخص کنید. سرانجام چهارچوب کلی درس را مشخص کنید و توضیح دهید که درس چه کاربردهایی خواهد داشت. مطمئن شوید که هیچ نکته ای جا نیفتاده است.

طرح مسأله ی فیزیک:

1- کشف قوانین کلی

2- بررسی برخی از مفاهیم پیام

3- تشخیص دادن مسائل مهم ارتباطی

4- کدام دسته از محرک ها با هم هماهنگ ترند

5- کدام ترکیبات اجزاء، مفاهیم جدیدی حاصل می شود

6- تحلیل و فهم تمامی فرایند

7- ماهیت اگلو و فهم محدودیت ها

8- چگونه می توان نتایج هماهنگی بدست آورد

9- وظایف الگو (فرمول) در حل مسأله

10- شناخت ارتباط بین اجزاء مختلف

11- کنترل و درک اجزاء با یکدیگر

12- شناخت قید و شرط ها

13- هدف هر عمل ارتباطی نوعی تأثیرگذاری است

14- شناخت اجزاء نسبتا مجزا و مجرد

15- طبقه بندی کردن اجزاء تشکیل دهنده

16- شناخت هدف ها و مقاصد اجزاء

17- شناخت مفهوم کلی تأثیر اجزاء

18- چگونگی تأثیرپذیری اجزاء با یکدیگر

19- شناخت مسئولیت های عوامل ارتباط

20- مقوله ی اصلی شناخت فرایند ارتباط

21- چگونه مسائل گسسته با یکدیگر ارتباط تنگاتنگ دارند؟

22- چگونه کل مفهوم در هم ادغام می شوند؟

23- مفهوم اصلی کارائی اجزاء

24- مسائل مربوط به حل مسأله

25- کدام متغییر مجهول است

26- وظایف اجزاء در کل مسأله

27- شناسایی دقیق ارتباط اجزاء با یکدیگر

28- اهمیت ارتباط اجزاء

29- حد و مرزهای حل یک مسأله

30- موضوع اصلی اینکه متغییرها دائما در حال تعاملند

31- مفاهیمی که به مسأله اعتبار می دهند

32- ارتباط هدفمند

33- صفات بارز حل یک مسأله

34- مسأله ی اصلی تعامل روابط کل اجزاء در یک فرایند

35- شناخت ارزش های مشخص برای متغییرهای ذی نفع

36- وظایف پیش بینی کردن یک الگو

37- هر جزء  چه کار خاصی در مسأله انجام می دهد؟

38- چگونگی انطباق اجزاء مسأله با یکدیگر

39- اهمیت منبع تأثیرگذار

40- شناخت الگو (فرمول) ابعاد متنوعی از فرایند را نشان می دهد

41- چگونگی تأثیر اجزاء بر یکدیگر

42- فرایند در برگیرنده ی کلی است که پیوسته در جریان است
(اتحاد اجزاء با یکدیگر)

43- مفهوم معنای تعامل اجزاء با یکدیگر

44- شناخت ویژگی های الگوی مورد نظر

45- شناخت الگوها و روابط هماهنگ

46- تنوع پاسخ ها در حالت های مختلف

48- شناخت مسائل ضروری در ارتباط با مسأله

49- اهمیت قدرت عقلانی برای فهم عملکرد

50- شناخت نقش الگو

51- اهمیت مسائل خلاقانه در زیباشناسی مسأله

52- آگاهی از اینکه هر مسأله چندین شرط دارد

53- نحوه ی ارتباط برای ایجاد حفظ رابطه (تعادل منطقی)

54- شناخت منطق حاکم بر کل مسأله

55- شناخت ارتباط اجزاء با یک نظم و هماهنگی خاص

56- ارتباط منطقی بین اجزاء

57- جستجو و کشف نظم بین اجزاء

58- مفهوم ساختار اجزاء و روابط آنها با یکدیگر

59- شناخت ارزش های متفاوت متغییرها

60- شناخت ویژگی های عوامل در هم مرتبط

61- شناخت وابستگی تنگاتنگ اجزاء با یکدیگر

62- شناخت چگونگی وابستگی یک جزء با جزء دیگر

63- تعیین روش های کنترل اجزاء

64- تطبیق اجزاء با یکدیگر

65- جایگاه هر جزء در برابر جزء دیگر

66- نتایج حاصل از ارتباط اجزاء

67- سرانجام (نتیجه) = اطلاع از روابط

مفاهیم کلیدی فیزیک:

هنگامیکه از مفهومی در فیزیک صحبت می کنیم، معیارهایی که با آن موضوع در اشتراک هستند مد نظر قرار می گیرد. مثلا وقتی از ارتفاع صحبت می کنیم به یاد نیروی جاذبه می افتیم یا هنگامیکه از سرعت صحبت می کنیم به یاد نیرو و مصرف انرژی و... می افتیم. موارد دیگر عبارتند از:

ماشین و سرعت = مسافت، انرژی، زمان و اصطحکاک

گلوله رو به پایین = بالا رفتن سرعت به تدریج (علت جاذبه) سرعت، مسافت، زمان

ماشین سنگین تر = مصرف انرژی بیشتر، اصطحکاک بیشتر

مسافت = زمان

قدرت = مصرف انرژی

تغییر زمان = تغییر مکان (مسافت)، مصرف انرژی و…

تغییر سرعت = تغییر نیرو، مصرف انرژی

نتیجه اینکه الگو می تواند به عنوان راهنما عمل کند. از الگو (فرمول) به عنوان درک ماهیت وظیفه ی آن استفاده می شود.

شناخت مفاهیم قبل از دبستان:

برای علاقه مند کردن کودکان به ریاضیات، بهتر است ابتدا مفاهیم را از حالت انتزاعی به دنیای واقعی بکشانید. آنچه دانش ریاضی به ما یاد می دهد توانایی غربال کردن، گلچین کردن و ترکیب کردن و توالی منطقی اطلاعات است.

1- آموزش شکل های هندسی و نقاشی با کاموا

2- استفاده از قطره چکان برای درست کردن ابر (پنبه و...)

3- شناخت کارکرد اشیاء مختلف

4- شناخت صدای حیوانات

5- شناخت رد پای حیوانات

6- راه رفتن انواع حیوانات

7- ویژگی های هر یک از حیوانات

8- شناختن مشاغل

9- بریدن کاغذ با استفاده از قیچی (شکل های هندسی)

10- شناخت رنگ ها

11- شناخت طعم مواد غذایی

12- شناخت اشکال هندسی و کاربرد آنها

13- شناخت میوه ها (رنگ، طعم و...)

14- شناخت انواع درختان (شکل برگ ها)

15- پیدا کردن شکل های دایره

16- نتیجه ی یک داستان جالب

17- توصیه های یک داستان جالب

18- کاربرد خاص هر یک از وسایل نقلیه

19- استفاده از تصاویر و گفتگو درباره ی آنها

20- شناخت نوع غذای جانوران

21- شناخت انواع گل ها (طرح، رنگ، بو)

22- جورچین

23- تصاویر جانوران را از مجلات بریدن و بر روی مقوا بچسبانید

24- به وسیله ی یک جعبه ی کفش یک آپارتمان چند طبقه درست کنید

25- آموزش نقاشی

26- شناخت داخل میوه ها

27- مرتب کردن از کوچک به بزرگ و برعکس

28- تقسیم ده عدد میوه بین  پنج نفر و از این قبیل کارها

29- شناخت مفاهیم: سریع – آهسته، بلند – کوتاه، سبک – سنگین، چاق – لاغر، شب – روز، خورشید – ماه، سفید – سیاه، گریه – خنده، تفاوت اسم دختر و پسر و...

30- بازی با طبل و گزیلفون

31- نقاشی با ماسه، مدادرنگی و...

32- آشنایی با حشرات

33- وسایل و ابزارهای مشاغل مختلف

34- لمس کردن، احساس کردن، شناختن

35- با چشم بسته اشیاء را شناختن

36- شناخت حواس پنج گانه (شنوایی و...)

37- کار با کاغذ رنگی

38- شناخت انواع ورزش ها

39- شناخت صدای وسایل نقلیه

40- بازی با عروسک خیمه شب بازی

41- تأتر کودک

42- شناخت وسایل آشپزخانه ( آنهایی که خطرناک نیستند)

43- شناخت انواع ظرف ها (شناخت کاربردهای آنها)

44- تفاوت حوله و پارچه

45- شناخت نقش پرهای پرندگان

46- آشنایی با انگشتان دست و پا

47- خاصیت آهن ربا

48- ویژگی های فصل ها

49- فرق رودخانه و دریا

50- ارتعاش طبل

51- بازی تعادل (مداد روی انگشت)

52- ترازو و وزن کردن

53- بازی با ترکیب رنگ ها (گواش)

54- تفاوت گوسفند و بز

55- کدام یک تند تر می روند (دوچرخه – موتور – ماشین)

56- تفاوت شکل میوه ها (خیار – موز، سیب – پرتغال و...)

57- آشنایی با ریتم و آهنگ

58- تیله بازی

59- روی یک پا ایستادن

60- شناخت وسیله های ماشین ( چرخ ها، بوق، فرمان، چراغ ها و...) و دلیل کاربرد هر یک از آنها

61- تفاوت رنگ ماشین ها ( رنگ زرد تاکسی)

62- تفاوت هواپیما و ماشین

63- تفاوت خیابان و کوچه

64- تفاوت لباس زن و مرد

65- شناخت انواع کلاه ها

66- آموزش بازی اوریگامی (هفت تکه ی هندسی که با آن وسایل مختلف را می سازند. مثل هواپیما، خانه و...) این بازی برای تقویت حافظه، بالا بردن خلاقیت و تقویت هوش ریاضی و... مفید است.

از کودک بخواهید (زوج و فرد) اعضاء بدن را با هم مقایسه کند. مثلا دو تا دست، دو تا چشم، دو تا ابرو، یک بینی، یک دهان و...

امیداورم این کتاب مورد نقد و نظر صاحب نظران و معلمان و مربیان قرار بگیرد.

پایان

فرانکلین در نمایش

فرانکلین و روز عید

حسنی نگو یه باغچه گل